Научная статья на тему 'ЎЗБЕК АНИМАЦИОН ФИЛЬМЛАРИДА АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИИНГ АКС ЭТИШИ'

ЎЗБЕК АНИМАЦИОН ФИЛЬМЛАРИДА АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИИНГ АКС ЭТИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
127
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
ўзбек анимацияси / халқ оғзаки ижодиёти / Алишер Навоий / “Сабъаи сайёр” асари. / animation of uzbek / Alisher Navoi / “Sabai Sayor”.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дилбек Муроджон Ўғли Тўхтақулов, Азизбек Муҳторжонович Солиев

Ушбу мақолада бугунги кунда ўзбек анимацияси ривожидаги янгиликлар, Алишер Навоий асарларининг анимацион фильмлар яратилишидаги ўрни баён этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ALISHER NAVOI'S WORKS IN UZBEK ANIMATED FILMS

Тhis article discusses the latest modern approaches in Uzbek animation art and the place of Alisher Navoi’s writings in the creation of animated films.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК АНИМАЦИОН ФИЛЬМЛАРИДА АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИИНГ АКС ЭТИШИ»

УЗБЕК АНИМАЦИОН ФИЛЬМЛАРИДА АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИИНГ АКС ЭТИШИ

Дилбек Муроджон ^ли Тухтакулов Азизбек Мухторжонович Солиев

Камолиддин Бехзод номидаги Миллий рассомчилик ва дизайн институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги кунда узбек анимацияси ривожидаги янгиликлар, Алишер Навоий асарларининг анимацион фильмлар яратилишидаги урни баён этилади.

Калит сузлар: узбек анимацияси, халк огзаки ижодиёти, Алишер Навоий, "Сабъаи сайёр" асари.

ALISHER NAVOI'S WORKS IN UZBEK ANIMATED FILMS

Dilbek Murodjon ugli Tukhtakulov Azizbek Muhtorjonovich Soliev

Kamoliddin Behzod National Institute of Art and Design

ABSTRACT

This article discusses the latest modern approaches in Uzbek animation art and the place of Alisher Navoi's writings in the creation of animated films.

Keywords: animation of uzbek, Alisher Navoi, "Sabai Sayor".

КИРИШ

Бугунги кунга келиб замонавий узбек аниматсияли филмлар хам маънавий бойлигимизга айланиб улгурди. Узбек аниматсияли филмлар ва мултфилм асарлари маълум маънода халк бадиий дахосининг изчил тарихий-тадрижий ривожини узида мужассам этган маънавий кадрият намунаси хисобланади. Халкимизнинг турмуш тарзи, бетакрор миллий анъаналари, урф-одатлари, табиат ва жамиятга булган муносабати миллий муьтфилмларда уз аксини топган. Маънавий мерос халкнинг моддий бойликлари билан бир каторда турувчи миллий кадриятлардан биридир [1-5].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Анимацияли фильмларда акс эттирилаётган турли мавзуларга бугунги кунда долзарб масала сифатида каралмокда. Турли жанрларда жахон экранларида намойиш этилаётган фильмлар болалар онгига таъсир этмай куймайди. Хозирги замон болалари эртакларга деярли мурожаат этмай куйганлиги ва узбек миллий кадриятламизни тамоман чет эл менталитети билан алмаштириб куяётганлиги

ачинарли хол албатта. Аммо, баъзи узбек мультфильмлар борки нафакат болажонлар, балки катталар хам экран каршисидан кета олишмайди. Ундаги узликни англаш, урф-одатлар, кизлардаги нозиклик яратилган образларда тулалигича очиб берилган [6-11].

Мултфилмда вокеалар ривожи болажонларга янада ёркинрок ва аник бир вокеликни ифодалаб беришга катта хизмат килади. Замонавий узбек мултфилмлари бугунги кунда янада кенг камровли сюжетларни уз ичига олганлиги боис жахон мамлакатлари каторида уз урнига эга булмокда десак муболага булмайди. Бунга мисол килиб, аниматорларимиз томонидан янги инновацион технологиялар асосида яратилаётган анимацион филмларни келтириш мумкин [12-18].

МУХ,ОКАМА

Шуни айтиб утиш жоизки, "Биз Алишер Навоийни мутафаккир шоир сифатида биламиз. Мутафаккир сузининг маъноси тафаккур сохиби, кенг ва чукур фалсафий мушохада юритиш кобилиятига эга киши демакдир"1. Бу кобилият хаммага хам насиб этмайди. Бинобарин, дунёда жуда оз ёзувчи ва шоир бу номга лойик курилган. Навоий колдирган меросни хикмат маржонлари тула денгизга ухшатиш мумкин. Ана шу хикмат маржонларини боражонлар онг-у шуурига сингдириш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан биридир. Барчамизга маълумки, замонавий узбек анимацион филмларини яратишда ижодкорларимиз куп холларда халк огзаки ижодиёти намуналарига мурожаат килишади. Аммо, бир холат кувонарли-ки миллий анимацион филмларни яратишда буюк мутафаккир, аллома ижодига оид шох асарлардан кенг куламда фойдаланиб келинади. Жумладан, Алишер Навоий асарлари анимацияга 1990-йилларнинг иккинчи ярмида кириб келди. Режиссер Мавзур Махмудов Алишер Навоийнинг "Хамса"сидаги "Сабъаи сайёр" достони асосида анимация фильми яратиш маысадидашоир А.Файнберг билан хамкорликда "Бахром ва Дилором" деб номланган сценарий ёзди. Сценарийда достннинг теран мазмуни ва рухни саклаб колишга харакат килинган2.

Алишер Навоий "Хамса"сининг туртинчи достони "Сабъаи сайёр" асари вокеалари асосида болалар учун мульт сериаль яратиш, уларнинг тарбияси ва келажагига мухим ижобий таъсир курсата олди. Ушбу асар 1484 йилда ёзиб тугалланган. Асарнинг бош кахрамони Бахром булиб, тарихий шахс сифатида Эроннинг сосоний хукмдори Варахран V (420 - 438 йилларда подшолик килган) билан боглик. Бу хукмдор кулон (ёввойи кийик)ни овлашга нихоятда уч булганлиги учун халк орасида Бахром Гур (кулон) лакаби билан шухрат топган.

:ErgashOchilov. AlisherNavoiy. Hikmatlar.Toshkent. 2006, 3-bet

2 М.Мирзамухаммедова//Алишер Навоий асарлариинг анимация санъати асарларига таъсири. Алишер Навоий ижоди санъат ва маданият кесимида республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Тошкент-2019

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 636

Шарк мамлакатларида Марс (Миррих) юлдузи Бахром деб аталиб, жанг-у жадаллар хомийси сифатида келади [19-24]. Туркий тилда биринчи булиб бу мавзуни Алишер Навоий каламга олади ва уз достонини "Сабъаи сайёр" деб атайди. "Сабъаи сайёр" достони 38 боб, 5009 байтдан иборат булиб, шундан 11 бобни мукаддима ташкил килади.Достон мукаддимаси анъанавий хамд билан бошланади. Навоий Аллохни оламнинг яратувчиси сифатида мадх этар экан, достоннинг мазмуни такозоси билан биринчи бобдаёк етти ракамига алохида эътиборни каратиб, илтизом (бир сузни бирор парчанинг барча мисра ёки байтларида куллаб, шу сузнинг мухимлигини таъкидлаш) бадиий санъати воситасида фалакнинг етти кават эканлиги, етти гумбаздан ташкил топгани, ер юзи етти иклимга булингани, етти кук, етти юлдуз кабилар хакида фикр юритади. Шунингдек, Бахром ва Дилором сузларини асл ва мажозий маъноларда куллаб, сайёралар олами, дунёнинг яратилиши хакида уз фалсафий карашларини баён килади, оламнинг яратилишини тасаввуфдаги ваудат ул- вужуд фалсафаси асосида баён килади .

НАТИЖА

М.Махмудов режиссер ва рассом сифатида Алишер Навоий достониниинг улугвор ва мафтунеор бадиий сузига монанд келувчи тасвирий шакл топиш максадида Шарк минатюра услуби воситаларига таянган. "Бахром ва Дилором" анимация фильми (1996)да ёркин пейзаж, шох ва сарой ахлларининг уз даврига мос либослари, давр меъморчилиги иншоотлари нозик чизмаларда нафис дид билан танланган колористик ранглар уйгунлигида акс эттирилган [25-27].

Бундан ташкари, Алишер Навоийнинг "Хамса"сидаги мухаббат достонларида яна бири "Фарход ва Ширин" режисеер Нозим Тулахужаев томонидан анимация экранига кучирилди. Сценарий муаллифи Э.Хасанова, рассом А.Гвардин билан хамкорликда яратилган "Фарход ва Ширин" (2010) анимация фильми мазкур йуналишдаги ижодий тажрибаларга янгича ёндашилган тарзда амалга оширилди. Шу билан бир каторда, Режиссер Мавзур Махмудов инсонпарвар шоирнинг ростггуйлик хакидаги ривоят асосида "Шер ила Дуррож" сценарий муаллифлари М.Махудов, Р.Жаббаров, рассом С.Силька, 2010) анимация фильмини яратди4.

ХУЛОСА

Хрзирги мураккаб ва тахликали замонда одамларни мавжуд хатарлардан огохэтиш, эл-юртимиз, кенг жамоатчилик эътиборини болалар тарбияси масалаларигакаратиш, келажак авлодимизни маънавий соглом ва баркамол

3Дилнавоз Юсупова //"Сабъаи сайёр" достонининг тузилиши, хикоятлар тахлили

4М.Мирзамухаммедова//Алишер Навоий асарлариинг анимация санъати асарларига таъсири. Алишер Навоий ижоди санъат ва маданият кесимида республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Тошкент-2019

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 637

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

этибтарбиялашгадаъват этиши хар качонгиданда мухимдир [28-30]. Бугунги ахборот асрида асосий эътиборни миллий махсулотларни купайтириш, хориждан кириб келаётгантурли мультфильмлардан химояланишга каратиш ва шу асосда ёш авлоднимаънавий баркамол килиб тарбиялаш лозим5.

Миллий мумтоз меросимизга, хусусан, Алишер Навоий асарлрига мурожаат этилиши анимация санъатининг ижодий имкониятларини ёркин намойиш этиш учун мултипликация санъатида кенг йул очди.

REFERENCES Г1]. http: //old.xs. uz/index.php/homepage/madaniyat/item/12829-1

[2]. ErgashOchilov. AlisherNavoiy. Hikmatlar. Toshkent. 2006, 3-bet

[3].Дилнавоз Юсупова"Сабъаи сайёр" достонининг тузилиши, хикоятлар тахлили.

[4].М.Мирзамухаммедова. Алишер Навоий асарлариинг анимация санъати асарларига таъсири. Алишер Навоий ижоди санъат ва маданият кесимида республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Т-2019

[5].Bulatov, S., & JABBAROV, R. (2016). № 2 National traditional basis of symbol of Khumo. Central Asian Journal of Education, 1, 85-87.

[6]. Yunusov Saidislombek Yusubali ogli. The development of the life genre in the fine art of Western Europe: XVI - XVII centuries. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal Year: 2021, Volume: 11, Issue: 3 First page: (1494) Last page: (1498) Online ISSN: 2249-7137. Article DOI : 10.5958/2249-7137.2021.00750.3

[7].Jabbarov Rustam Ravshanovich. (2021) PRIORITIES FOR THE DEVELOPMENT OF PAINTING. Конференции, 1(1). SECTION 1, pp-39-49, https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.952

[8].Jabbarov, R., & Rasulov, M. (2021). FURTHER FORMATION OF STUDENTS' CREATIVE ABILITIES BY DRAWING LANDSCAPES IN PAINTING. 36ipHumayKoeuxnpa^ArOrOZ. https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.09

[9].Akhmedov, M.- U., & Kholmatova, F. (2021). FORMATION OF CREATIVE PROCESSES IN STUDENTS THROUGH TEACHING COMPOSITION IN FINE ARTS.Збiрник наукових пра^ЛОГО!!. https://doi.org/10.36074/logos-09.04.2021.v2.03

[10].Аbdirasilov, S., & Maxkamova, S. (2019).Research of Structure of Fractals in a Life of Mankind and Fine Arts Products. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(1), 302-305.

5Х,айдарова Нигора//Баркамол авлод тарбиясида анимацион фильмларнинг ахамияти.

[11].Авазбаев, А., Джураев, Ю., &Турсунходжаева, З. (2021). Texmlogikta'Hmjarayonmikredit-modultizimiasosidatashkiletishshart-

sharoitlari. Общество и инновации, 2(4/S), 171-176.

[12].Туланова, Д. Ж., &Гуломова, Н. Х. (2018). Технология и условия проведения дидактических игр в процессе преподавания черчения в вузе. In Образование как фактор развития интеллектуально-нравственного потенциала личности и современного общества (pp. 89-93).

[13].Расулов, М. (2021). Научить студентов во внешкольных учереждениях составлять композиции на уроках резьбы по дереву. Збгрник наукових праць А0ГОЕ.

[14].Jabbarov, R., & Rasulov, M. (2021). FURTHER FORMATION OF STUDENTS'CREATIVE ABILITIES BY DRAWING LANDSCAPES IN PAINTING. Збгрник наукових праць А0ГОЕ.

[15].Muratov, H. (2021). THE IMPORTANCE OF ORGANIZATION AND MANAGEMENT INDEPENDENT EDUCATION IN THE LEARNING PROCESS. Збгрник наукових праць AöFOZ*.

[16].Gulomova, N. (2021). CHIZMA GEOMETRIYA, CHIZMACHILIK DARSLARIDA TALABALARGA TESTLAR ORQALI ULARNING BILIMINI ANIQLASH. ГРААЛЬ НАУКИ, (4), 404-408.

[17].Юлдашева, Н. (2021). БУЛАЖАК ТАСВИРИЙ САНЪАТ УКИТУВЧИЛАРИДА БАДИИЙ-ЭСТЕТИК КОМПЕТЕНТЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. Збгрник наукових праць AörOZ.

[18].Талипов, Н., & Талипов, Н. (2021). ТАЛАБАЛАРНИ БАДИИЙ ТАЪЛИМ ОР^АЛИ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. Зб1рник наукових праць А0ГО£.

[19].Усмонов, Б. Ш., Дадабоева, Д. И., & Валиева, З. Т. (2021). NX-ЭТО ИНТЕГРИРОВАННОЕ РЕШЕНИЕ ДЛЯ ПРОЕКТИРОВАНИЯ ПРОДУКТОВ, РАЗРАБОТКА И ПРОИЗВОДСТВО. Scientific progress, 2(1), 825-834.

[20].Jabbarov, R. (2021). DEVELOPING STUDENTS 'CREATIVE ABILITIES THROUGH TEACHING "LANDSCAPE COLOR PICTURE" IN HIGHER EDUCATION SYSTEM. Конференции, 7(1). https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.1088

[21].Bulatov, S., & JABBAROV, R. (2016). № 2 National traditional basis of symbol of Khumo. Central Asian Journal of Education, 7, 85-87.

[22].Халилов, Р. (2021). Bolgusi tasviriy san'at o'qituvchilarini kasbga yo'naltirishda qalamtasvirning o'rni. Общество и инновации, 2(4/S), 585-590.

[23].Халилов, Р. Ш., & Атажанова, Р. Р. (2018). Использование рабочей тетради в обучении изобразительной деятельности в начальном классе. Молодой ученый, (7), 196-199.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

[24].Ералиевич S.X, Оринбаевна A.S, & Шавкатович X.R (2020). Значение выставок и конкурсов в организации кружков изобразительного искусства в школах. Журнал критических обзоров , 7 (15), 2519-2523.

[25].Авазбаев, А., Джураев, Ю., & Турсунходжаева, З. (2021). Texnologik ta'lim jarayonini kredit-modul tizimi asosida tashkil etish shart-sharoitlari. Общество и инновации, 2(4/S), 171-176.

[26].Nazirbekova, S. (2021). The importance of field practice in fine arts. Збiрник наукових праць AOrOE.

[27].Namazovna, S. D. (2021). Harmony Of Art In Architecture Of Uzbekistan. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(05), 87-94. https://doi.org/10.37547/tajssei/Volume03Issue05-16

[28].Туланова, Д. Ж., & Гуломова, Н. Х. (2018). Технология и условия проведения дидактических игр в процессе преподавания черчения в вузе. In Образование как фактор развития интеллектуально-нравственного потенциала личности и современного общества (pp. 89-93).

[29].Talipov N.X, Aliev N.S. THE IMPORTANCE OF PERSPECTIVE IN TEACHING ART TO FUTURE FINE ARTS TEACHERS. AJMR:Asian Journal of Multidimensional Research (A Double Blind Refereed & Peer Reviewed International Journal) ISSN: 2278-4853, Vol 10, Issue 2, February, 2021. DOI: http://dx.doi.org/10.5958/2278-4853.2021.00051.3

[30]Abdirasilov, S., & Maxkamova, S. (2019). Research of Structure of Fractals in a Life of Mankind and Fine Arts Products. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(1), 302-305.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.