CC BY
1«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
ZAXIRA LOGISTIKASINI SAMARALI TASHKIL ETISHNING XO'JALIKLAR FAOLIYATIGA TA'SIRI
1Xalmuxamedova Zeboxon Babaxanovna, 2Egamberdiyeva Farangiz Ulug'bek qizi
1 ToshDAU "Agroiqtisodiyot" kafedrasi dotsenti 2 ToshDAU "Marketing" yo'nalish IV-bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11445508
Annotatsiya. Ushbu maqolada qishloq xo'jaligida zaxira logistikasini tashkil etish va rivojlantirishda samarali tashkil etishning xo'jaliklar faoliyatigagi tutgan o'rnining juda muhimligi, zaxiraga jamg'arish bo'yicha belgilangan hajmlarni moliyalashtirish manbalari, omborlarning samarali ishlashi, ularning maqsadi va faoliyat turidan qat 'iy nazar, faqat ombor xo'jaligini yaratish va mavjud omborlarni ratsionalizatsiya qilishda yuzaga keladigan muammolarni hal etish, tashish va saqlash faoliyatini tashkil etishgayondashuvlar kabi masalalar keltirilgan.
Kalit so'zlar: zaxira logistikasi, zaxira omborlari, omborning logistika tizimi, ombor elementlari, omborlarni ratsionalizatsiya qilish, samaradorlik.
Аннотация. В óannou cmambe рaссмaтривaются 3Ha4eHue эффeктивнoй oргaнизaции и pa3eumия pe3epeHoü nozucmuKU в сeльскoхoзяйствeннoй öenmenbHocmu, ucmoHHUKU фuнaнcuрoвaнuяукaзaнных o6beMoe нaкoплeнuяpe3epeoe, эффeкmuвнaяpa6oma CKnadoe, их Ha3HaneHue и вид дeяmeльнocmu. В Kanecmeeрeшeнuя npo6neM, вoзнuкaющuх при co3ÖaHUU CKnada и рaцuoнaлuзaцuu cущecmвующuх CKnadoe, npedcmaeneHbi пoдхoды к oргaнuзaцuu mрaнcпoрmнo-cклaдcкoй дeяmeльнocmu.
Ключевые слова: рeзeрвнaя лoгucmuкa, pe3epernie cклaды, cucmeMa cклaдcкoй лoгucmuкu, элeмeнmы cклaдa, рaцuoнaлuзaцuя cклaдa, эффeкmuвнocmь.
Abstract. This article discusses the importance of effective organization and development of reserve logistics in agricultural activities, sources of financing for the indicated volumes of accumulation of reserves, the effective operation of warehouses, their purpose and type of activity. As a solution to the problems that arise when creating a warehouse and rationalizing existing warehouses, presented the approaches to organizing transport and warehouse activities.
Keywords: reserve (backup) logistics, reserve (backup) warehouses, warehouse logistics system, warehouse elements, warehouse rationalization, efficiency.
Zaxira logistikasini samarali tashkil etishning xo'jaliklar faoliyatigagi tutgan o'ni juda muhim hisoblanadi. Aholini va ijtimoiy soha muassasalarini qish va bahor mavsumida asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlari bilan kafolatli ta'minlash, ichki iste'mol bozoriga mahsulot yetkazib berilishini tizimli monitoring qilish va narx-navoning asossiz o'sib ketishiga yo'l qo'ymaslik maqsadida hujjat bilan quyidagilar tasdiqlandi:
• asosiy turdagi qishloq xo'jaligi mahsulotlarini zaxiraga jamg'arishning umumiy prognozi hamda tayyorlov tashkilotlari bo'yicha prognoz hajmlari;
• hokimliklar tomonidan j alb qilinadigan hududiy tayyorlov tashkilotlarida zaxira ga jamg'ariladigan asosiy turdagi qishloq xo'jaligi mahsulotlarining prognoz hajmlari;
• maktabgacha ta'lim, sog'liqni saqlash hamda xalq ta'limi vazirliklari muassasalari tomonidan asosiy turdagi qishloq xo'jaligi mahsulotlarini zaxiraga jamg'arish prognoz hajmlari;
• asosiy turdagi qishloq xo'jaligi mahsulotlarini (kartoshka, piyoz, sabzi va guruch) zaxiraga j amg'ari shning rej a-j advali.
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
Fermer xo'jaliklarida zaxira logistikasini amarali tashkil etishning xo'jaliklar faoliyatiga ijobiy ta'siri bir qator chora - tadbirlarga bog'liq bo'ladi va ularni davlat tomonidan moliyalashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Quyidagilar zaxiraga jamg'arish bo'yicha belgilangan hajmlarni moliyalashtirish manbalari hisoblanadi:
• Qoraqalpog'iston Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari tomonidan jalb etilgan tayyorlov tashkilotlari uchun - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning o'z aylanma mablag'lari va tijorat banklarining kreditlari;
• maktabgacha ta'lim, sog'liqni saqlash hamda xalq ta'limi vazirliklari muassasalari uchun - Davlat byudjeti mablag'lari va ushbu vazirliklarning byudjetdan tashqari mablag'lari belgilash.
Tijorat banklari tayyorlov korxonalariga aylanma mablag'lar uchun kreditlar ajratadi. Bunda Tadbirkorlik faoliyatini qo'llab-quvvatlash davlat jamg'armasi kreditlar bo'yicha foiz to'lovlarining MBning asosiy stavkasidan oshgan qismini kompensatsiya qilib berilishi.
Moliya vazirligiga kredit ajratish uchun resurslar yetarli bo'lmagan taqdirda, talab etiladigan mablag'ni tijorat banklariga MBning asosiy stavkasida depozitga joylashtirilishini ta'minlanishi.
Asosan 4 asosiy turdagi (kartoshka, piyoz, sabzi va guruch) qishloq xo'jaligi mahsulotlarini zaxiraga jamg'arish uchun mahsulot ishlab chiqaruvchilar, tayyorlov tashkilotlar va ijtimoiy soha muassasalari o'rtasida istisno tariqasida to'g'ridan-to'g'ri kontraktatsiya shartnomalari tuzish.
Zaxira xonasiga qo'yiladigan talablar:
1. Xona doimiy quruq va yorug'likdan holi bo'lishi kerak.
2. Qush, mushuk va boshqa turdagi hayvon va zararkunandalardan holi qilib saqlash va qoriqlash.
3. Tomdan chakki o'tmasligi uchun inshootning tom qismini yaxshilab yopish;
4. Namlik ko'tarilib ketmasligi uchun inshoot poydevorini balandroq ko'tarish zarur;
5. Elektr energiyasini uzluksizligini ta'minlash maqsadida generatorlardan foydalanish.
Fermer xo'jalikdagi baliq ozuqasi asosan chet eldan import qilinadi:
1. Germaniya.
2. Daniya.
3. Xitoy.
Har 3 oyda chet eldan 20 tonna baliq yemi imtiyozli ravishda bojxona to'lovlarisiz xarid qilinadi. Dengiz bo'yi davlatlaridan keladigan baliq ozuqasining afzalligi shundaki, ozuqa tarkibida laminariya, mayda baliqlar, qisqichbaqasimonlar, baliq suyagi kukunlari bo'ladi.
Agar chet eldan tashqi ta'sir tufayli ozuqa xaridi kechikib kelsa, uzulish bo'lmasligini ta'minlash maqsadida vaqtinchalik Jizzax viloyati Do'stlik tumanida "Soft" O'zbekiston-Vetnam qo'shma korxonasidan shartnoma asosida xarid qilinadi. Iste'moldan ortiqcha baliq ozuqasini Qirg'iziston, Qozog'iston, Tojikiston mamlakatlariga shartnoma asosida export qilinadi.
Logistika tizimida omborlarning samarali ishlashi, ularning maqsadi va faoliyat turidan qat'i nazar, faqat ombor xo'jaligini yaratish va mavjud omborlarni ratsionalizatsiya qilishda yuzaga keladigan muammolarni hal qilishda mumkin.
Bunday muammolarga quyidagilar kiradi:
- o'z ombori va jamoat ombori o'rtasida tanlov;
- ombor joyini tanlash;
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
- omborning turi va hajmini aniqlash;
- saqlash tizimini ishlab chiqish. 1-jadval
Tashish va saqlash faoliyatini tashkil etishga yondashuvlar
Afzalliklar
Turli sohalarning integratsiyasi
- fanning turli sohalaridan bilimlarni sintez qilish;
- tizimni qurishning umumiy qoidalarini aks ettiradi, bu esa loyihalash jarayonini tizim sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi;
Kamchiliklar
Tizimli yondashuvda
qo'llaniladigan bir qator usullar tizimni qurish uchun tasdiqlangan va ishlab chiqilgan vositalarga ega emas;
- logistikaning tamoyillaridan biri
asosiy
- dizayn uchun bir nechta modellar intensiv ravishda qo'llaniladi;
- "yaxlitlik va birlik" yo'qligi;
ning
Tizimli yondashuv
- tizimli yondashuvning asosiy natijasi yuqori samarali texnologiyalarni ishlab chiqishni ta'minlaydigan yaxlit iqtisodiy samaradir
- tizimli yondashuv printsipi bo'yicha tuzilgan modelning samaradorligini baholash
muammosi
Yondashuvni amalga
oshirishning murakkabligi.
Korxonani boshqarish tizimini optimallashtirishni ta'minlaydi, chunki bu usul korxona faoliyatidagi og'ishlarni aniqroq kuzatish imkonini beradi;
- strategik maqsad va vazifalarni hal qilishga qaratilgan;
- modelni yaratish, ishlab chiqish va Jarayonga boshqarishda axborot tizimlari va yondashuv texnologiyalaridan foydalaniladi
Tashish va saqlash faoliyatini tashkil etishning umumiy qabul qilingan usullari tizimli va texnologik yondashuvlardir. Ushbu yondashuvlarning har biri 2-jadvalda keltirilgan transport va saqlash faoliyati va infratuzilmasini qurishda o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Shunday qilib, transport va ombor jarayonlarini modellashtirishda tizimli yondashuvning afzalliklari va kamchiliklarini hisobga olgan holda, ushbu yo'nalish quyidagilarga imkon beradi:
a) korxonaning transport va saqlash ob'ektlarining tuzilishini aniqlash, shuningdek elementlarni, maqsadlarni, parametrlarni, vazifalarni aniqlash va tartibga solish;
b) omborning logistika tizimining ichki xususiyatlarini aniqlash;
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
v) ombor elementlari va transport va ombor tizimlari o'rtasidagi aloqalarni aniqlash va tasniflash;
d) transport va saqlash jarayonlarining ishlashiga ta'sir qiluvchi noaniqlik omillarini aniqlash;
e) ro'yxatni ajratib ko'rsatish va transport va saqlash tizimi va uning alohida elementlarining vazifalarini bajarish uchun tegishli ketma-ketlikni ko'rsatish.
Ushbu masalalar zaxira logistikasini samarali tashkil etilsa xo'jaliklar faoliyatiga ta'siri ijobiy va samarali bo'ladi.
REFERENCES
1. Business Marketing&Logistics 780 Logistics Management. Lectures prof. Steven Robeano, bie MBA, 2005. Ohoi State University.
2. Bo'riyev H.Ch., Samatov G.A, Rustamova I.B. Agrologistika asoslari. O'quv qo'llanma. "O'zbekiston milliy ensiklopediya". Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent. 2003. 270 b.
3. Дыбсгая В.В. Лoгистикa. Учeбник.-М.:Издaтeльствo Юрaйт, 2017.-317 с.
4. Samatov G.A., Rustamova I.B. "Logistika" fanidan ma'ruzalar matni. ToshDAU 2008 y. 118 b.
5. Abdulloev A.J. Logistika: darslik. Бyхoрo, 2021.
6. www.agriculture.uz
7. www.lex.uz
8. www.worldbank. org
