CC BY
69OMBOR LOGISTIKASIDA XIZMATLARNI RAQAMLASHTIRISH
Rajabov Orzu
Toshkent axborot texnologiyalar universiteti Samarqand filiali o'qituvchisi
Annotatsiya: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi xalqaro savdo munosabatlarining taraqqiyotiga olib kelmoqda. Tashqi savdoning rivojlanishida savdo yo'llari, transport tizimlari, logistika xizmatlari, shu jumladan, ombor xo'jaligining ahamiyati kattadir. So'ngi yillarda tovarlar va yuklarni tashishda, yetkazib berishda omborlarning o'rni va ahamiyati ortib bormoqda. Omborlarda bajariladigan xizmatlar, omborlarning turlari, funksiyalari ham ko'payib bormoqda. Omborlarda bajariladigan xizmatlar, operasiya va funksiyalarni raqamlashtirish davr talabidir. Mazkur maqolada omborlarda bajariladigan xizmatlarni raqamlashtirish masalasi ko'rib chiqilgan.
Kalit so'zlar: ombor, sovutish omborlari, zahiralarni boshqarish, logistika zanjiri, raqamli ombor, ta'minot zanjiri, tovar harakati.
Аннотация: Глобализация мировой экономики приводит к развитию международных торговых отношений. В развитии внешней торговли большое значение имеют торговые пути, транспортные системы, логистические услуги, в том числе складские. В последние годы возрастает роль и значение складов в перевозке и доставке товаров и грузов. Услуги, выполняемые на складах, виды и функции складов также увеличиваются. Оцифровка услуг, операций и функций, выполняемых на складах, — веление времени. В данной статье рассматривается вопрос цифровизации услуг, выполняемых на складах.
Ключевые слова: склад, холодное хранение, управление запасами, логистическая цепь, цифровой склад, цепь поставок, товародвижение.
Abstract: Globalization of the world economy leads to the development of international trade relations. In the development of foreign trade, trade routes, transport systems, logistics services, including warehousing, are of great importance. In recent years, the role and importance of warehouses in the transportation and delivery of goods and cargo is increasing. Services performed in warehouses, types and functions of warehouses are also increasing. Digitization of services, operations and functions performed in warehouses is the demand of the times. This article discusses the issue of digitalization of services performed in warehouses.
Keywords: warehouse, cold storage, stock management, logistics chain, digital warehouse, supply chain, goods movement.
Moddiy oqimning logistik zanjir bo'ylab uzluksiz harakatini ta'minlash uchun zanjirning ma'lum bir bo'g'inlarida zaxiralarni barpo qilish talab etiladi. Zaxiralarni joylashtirish va vaqtinchalik saqlash maqsadida omborlar va ombor xo'jaligi tashkil etilishi lozim. Moddiy oqimning ombor ichidagi harakati jonli va buyumlashgan mehnat ta'sirida sodir etiladi. Bu ma'lum bir xarajatlar bilan bog'liq bo'ladi va
tovar qiymati (narxini) oshishiga olib keladi. Shu sababli omborlar faoliyatiga bog'liq muammoning yechimi butun logistik zanjir bo'yicha moddiy oqim samaradorligiga katta ta'sir qiladi.
Zamonaviy ombor o'zaro aloqada bo'lgan bir nechta tuzilmalardan tarkib topgan moddiy resurslarni bir joyga yig'ish, joylashtirish, saqlash va taqsimlash funksiyalarini bajarishga mo'ljallangan murakkab texnik inshootdir.
Shu bilan birgalikda ombor o'z navbatida o'zidan yuqori darajada turuvchi logistik tizimning bo'g'ini bo'lgan logistik zanjirning elementidir. Logistik zanjir yuqori darajada turuvchi tizim sifatida o'z elementi ombor tizimining asosiy texnik iqtisodiy parametrlariga bo'lgan talabni shakllantiradi, faoliyatning maqsadi va mezonlarini belgilaydi.
Demak, ombor xo'jaligi aloxida subyekt sifatida qaralmasdan logistik zanjirning integrallashgan tarkibiy qismi sifatida qaralishi lozim. Ombor xo'jaligiga shu yo'sinda yondashilgandagina bu faoliyatning yuqori rentabelligiga erishish mumkin.
Omborlar faoliyatning asosiy maqsadi zaxiralar yaratish, ularni saqlash hamda buyurtmalarning bajarilishi va iste'molchilar talabini uzluksiz va ritmik qondirishdan iborat.
Ombor xo'jaligini tashkil qilishda quyidagi muammolarni hal qilish lozim.
O'z ombor xo'jaligiga ega bo'lish kerakmi yoki umumiy foydalanish omborini ijaraga olish kerakmi?
Omborlar tarmog'i va sonini aniqlash.
Ombor sig'imi (o'lchami) va joylashish o'rnini aniqlash.
Omborlar tovarlar va moddiy resurslarni qabul qilish, joylashtirish, saqlash hamda ularni iste'molchilarga tayyorlash va tarqatishga mo'ljallangan binolar, inshoatlar, jixoz va uskunalar majmuidir.
Moddiy oqim harakatining barcha bosqichlarida moddiy resurslar maxsus qurilgan va jixozlangan inshoatlarda, ayrim hollarda esa maxsus rejimlar sharoitida saqlanishi talab qilinadi.
Omborlar quyidagi turlarga bo'linadi:
1. O'lchovlari bo'yicha omborlar kichik o'rtacha kattalikdagi va gigant omborlarga bo'linadi.
2. Mexanizasiyalashtirilganlik darajasiga ko'ra omborlar ko'l mehnatiga asoslangan, mexanizasiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan omborlarga bo'linadi.
3. Juda ham yirik omborlarda yuklarni temir yul va suv trnsporti vositalari bilan kiritish va chiqarish imkoniyatlari ham mavjud. Bu belgisiga ko'ra omborlar stasiya va port omborlarga bo'linadilar hamda temir yul tarmog'iga ega bo'lgan omborlar ham mavjud.
4. Konstruksiyasiga ko'ra omborlar: yopiq, yarim yopiq va ochiq omborlarga bo'linadi.
Xizmat ko'rsatish sohasi belgisiga ko'ra ikki guruhga bo'linadi:
ishlab chiqarish karxonalariga xizmat ko'rsatuvchi omborlar.
xalq iste'moliga xizmat ko'rsatuvchi omborlar.
Ishlab chiqarishga xizmat ko'rsatuvchi omborlar xom ashyo va moddiy resurslar, ichki zavod omborlari va tayyor mahsulot omborlariga bo'linadi.
Bugungi kunda omborlarda bajariladigan operasiyalar, funksiyalar, ya'ni xizmatlar raqamlashtirilmoqda. Ombor logistikasida yangi "raqamli ombor" tushunchasi ishlatilmoqda. Raqamli ombor texnologiyasi logistika va ta'minot zanjiri boshqaruvida jadal sur'atlar bilan o'z o'rnini topmoqda. Logistika kompaniyalar samaradorlikni oshirish va xarajatlarni tejash uchun jarayonlarini optimallashtirish orqali raqamli saqlash echimlaridan foyda olishlari mumkin.
Omborlarni raqamlashtirish - an'anaviy ombor operatsiyalarini o'zgartirish uchun ma'lumotlar va texnologiyalarning kuchidan foydalanish amaliyotidir. Bu sun'iy intellekt (AI- artificial intelligence), robototexnika va narsalar Interneti (IoT- the Internet of Things) kabi rivojlanayotgan texnologiyalardan foydalangan holda omborlarda tovarlar zahirasini boshqarish, buyurtmalarni bajarish va jo'natish kabi qo'lda bajariladigan ombor operasiyalari avtomatlashtirishni o'z ichiga oladi.
Omborlarni raqamlashtirish orqali kompaniyalar xarajatlarni kamaytirish bilan birga samaradorlik va mahsuldorlikni maksimal darajada oshirishlari mumkin. Bunga real vaqt rejimida zahiralarni aniq boshqarish, avtomatlashtirilgan saralash va qadoqlash, buyurtmalarni tezroq qayta ishlash va yanada samarali jo'natish imkonini beruvchi kuzatuv yechimlari orqali erishish mumkin.
Raqamli omborxona va logistika operatsiyalari bugungi kun va zamonda korxonalar uchun nafaqat o'z daromadlarini yaxshilash, balki kuchli raqobatdosh ustunlikni saqlab qolish uchun ham mutlaq zaruratga aylanib bormoqda.
Raqamli tijorat va zamonaviy texnologiyalarni qo'llab-quvvatlaydigan korxonalar paydo bo'lishi bilan omborlarning aqlli, aqlli va avtomatlashtirilgan bo'lishiga ehtiyoj ortib bormoqda. Smart raqamli omborning markazida sensorlar tomonidan yaratilgan ma'lumotlarni amaliy tushunchalarga aylantira oladigan ulangan qurilmalar va algoritmlar to'plami mavjud.
Bugungi kunda ombor logistikasida bajariladigan xizmatlarni raqamlashtirishda quyidagi raqamli texnologiyalardan foydalanilmoqda:
1) Narsalar interneti (IoT - Internet of Things). Ushbu aqlli qurilmalar real vaqt rejimida ombordagi tovarlar zahirasi hajmini ko'payishi, kamayishi, joylashtirilishi, zahira o'zgarishlari, tovar zahirasini minimum darajasidan kamayganligi haqida menejerlarga xabarlarni uzatish, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash muddati o'tganligi yoki kam vaqt qolganligi haqidagi xabarlarni yetkazib turadi.
2) Murakkab mobillik yechimlari (Advanced Mobility Solutions). Omborlarning harakatchanligi yechimlari korxonalar uchun ta'minot zanjiri operatsiyalarini optimallashtirish va samaradorlikni oshirish uchun omborlarni raqamlashtirishning muhim vositasidir. Mobil texnologiyalarning kuchidan foydalangan holda, korxonalar inventarni boshqarish, buyurtmalarni bajarish va jo'natish kabi jarayonlarni soddalashtirishi mumkin.
Bundan tashqari, omborlarning harakatchanligi bo'yicha yechimlar real vaqtda yetkazib berish zanjirining barcha jihatlarini ko'rish imkonini beradi, bu esa
tashkilotlarga mijozlar talabidagi o'zgarishlarga tezda javob berishga va bozor imkoniyatlaridan foydalanishga imkon beradi.
1-rasm. Raqamli omborni o'zgartirish uchun IoT (the Internet of Things)
Smartfon ilovalari, ovozli interfeyslar va aqlli ko'zoynaklar o'rnatilgan qo'l qurilmalari ishchilarning harakatlarini optimallashtirish, avtomatlashtirish, qadoqlash va ombor operatsiyalarini bajarishda ishlatiladi.
3) Avtomatlashtirish va robototexnika (Automation and Robotics). Avtomatlashtirish va robototexnika korxonalar uchun ombor operatsiyalarini optimallashtirish va samaradorlikni oshirish uchun muhim vositadir. Avtomatlashtirish mehnat xarajatlarini kamaytirishi va aniqlikni oshirishi mumkin, robototexnika buyurtmalarni bajarish va inventarni boshqarish tezligini oshirishi mumkin.
Bundan tashqari, avtomatlashtirish va robototexnika ta'minot zanjirining barcha bo'g'inlarida bajarilayotgan operasiyalarni real vaqt rejimida ko'rish imkonini berad. Bu esa tashkilotlarga mijozlar talabidagi o'zgarishlarga tezda javob berishga va bozor imkoniyatlaridan foydalanishga imkoniyatini oshiradi.
Bundan tashqari, avtomatlashtirish va robototexnika korxonalarga real vaqt rejimida ma'lumotlarni kuzatish imkonini beradi. Bu ularga ta'minot zanjiri operatsiyalari bo'yicha har qanday nomuvofiqlik yoki qoidabuzarliklarni aniqlash va bartaraf etish imkonini yaratadi.
Raqamli omborxonalar xarajatlarni kamaytirish bilan birga tashkilotlarga samaradorlik va mahsuldorlikni oshirishga yordam beradigan bir qator afzalliklarni taqdim etadi. Asosiy afzalliklardan ba'zilari aniqlik va tezlikni oshirish, ta'minot zanjiri operatsiyalari ko'lamini oshirish, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish, xavfsizlik va muvofiqlikni oshirishni o'z ichiga oladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Bowersox D.J., Hedfeich O.K. Logistical Management. 3rded. MC.Millan Publishing, 1991
2. Babaev Nasimdjan. Current Issues of Organization and Management of Commodity Resources. International Journal of Development and Public Policy.
2021, 297-300 pp.
3. Babaev Nasimdjan. STAGES OF DESIGN AND DEVELOPMENT OF "MARKETINGLOGISTICS" (ML) SYSTEM IN ENTERPRISES. "Теория и практика современной науки", 2021
4. Babaev Nasimdjan. Features of the Organization of Industrial Production on the Basis of Orders. EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS), 2021, 25-28 pp.
5. Boyjigitov Sanjarbek. The Role of High-Tech Marketing in Improving the Efficiency of Marketing Services in Enterprises. European journal of business startups and open society. 2022, 120-125 pp.
6. Boyjigitov Sanjarbek. Opportunities to increase the effectiveness of marketing activities in the enterprise. Academic Journal of Digital Economics and Stability. 2021, 168-175 pp.
7. Джеймс С., Доналд Ф. Совершенная логистика. Москва, Санкт-Петербург-Киев 2012. С.615
8. K.Oliver & M.Webber "Supply Chain Managment": logistics catches up with strategy//Christohee m/logistics. The Strategic Jsseus L: Chapman and Hall, 1982. P. 63-75
9. Kholmamatov Diyor Haqberdiyevich. Ways to use marketing logistics in Sales Organization. ResearchJet Journal of Analysis and Inventions, 2021, 1-8
10. Kholmamatov Diyor Haqberdiyevich. Main Directions of Application Marketing Logistics. Academic Journal of Digital Economics and Stability. 2021, 246-251
11. Kholmamatov Diyor Haqberdiyevich. CURRENT ISSUES IN THE DEVELOPMENT OF MARKETING LOGISTICS IN WHOLESALE TRADE. Academic Journal of Digital Economics and Stability. 2021, 13-19 pp.
12. Kholmamatov Diyor Haqberdiyevich. BUSINESS PROCESSES OF MARKETING LOGISTICS IN WHOLESALE TRADE. Science and innovation.
2022, 697-700 pp.
13. Langley C.J. The Evolution of the Logistics Concept// journal of Business logistics, 1979. №2, vol 7.
14. Martin Christopher, Helen Peck. Marketing Logistics. Butterworth Heinemann, Boston: 2015y.172 p.
15. Philip Kotler, Kevin Lane Keller. Marketing Management. Pearson Education, Ins., publishing as Prentice Hall, United States of America 2012 y.
16. Дуглас Л. Как организовать цепочку поставок — М: Альпина Бизнес Букс, 2008. 208 с.
17. Гришаева О. Ю. Логистическая координация материальных потоков в условиях промышленно-торговой интеграции: Дис. . канд. экон. наук: 08.00.05 Москва, 2005. 153 с.
18. Кобзев В. В. Методы и модели управления сетью поставок промышленных предприятий / В. В. Кобзев, А. С. Крйвченко; С.-Петерб. гос. политехи, ун-т. — Изд. 2-е, перераб. и доп. — СПб., 2009.-204 с.
19. Холмаматов Диёр Хакбердиевич. Актуальные вопросы логистического обслуживания в оптовой торговле. Инновации и инвестиции. 2019, 292-294 а
20. Холмаматов Диёр Хакбердиевич. Роль маркетинговой логистики в развитии покупательского обслуживания в оптовой продаже. НАУКА СЕГОДНЯ: ОПЫТ, ТРАДИЦИИ, ИННОВАЦИИ. 2021, 12-13
