Научная статья на тему 'ЗАРДУШТИЙЛИКНИНГ МУҚАДДАС КИТОБИ “АВЕСТО” ДАГИ АСОСИЙ ҒОЯЛАР'

ЗАРДУШТИЙЛИКНИНГ МУҚАДДАС КИТОБИ “АВЕСТО” ДАГИ АСОСИЙ ҒОЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
135
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
”Авесто”. Зардуштлилик.Купхудолик.Яккахудолик.Ёзув тиллари / Аждодлар мероси. Пиндори Нек (эзгу фикр) / Гуфтори Нек (эзгу сўз) Рафтори Нек (эзгу иш ёки эзгу фаолият).Таълим ва тарбия хақидаги фикрлар. / "Avesta". Zoroastrianism. Polytheism. Monotheism. Written languages / Heritage of Ancestors. Pindori Nek (good thought) / Guftori Nek (good word) Raftori Nek (good work or good activity). Thoughts on education and training.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Норимбетов, Т.Б., Норимбетова, Н.Т.

Қадимда одамларнинг табиат ва жамият ҳақидаги тасаввурлари, одатлари ва ўзаро муносабатлари, таълим ва тарбияга оид фикрлари халқ оғзаки ижодида ва қадимги қўлёзмаларда баён қилинган. Бу қадимий ёдгорликларда яхшилик билан ёмонлик, нур учун зулмат кураши, яхшилик ва бахт-соадат хақидаги фикрлар баён қилинган. Булар энг қадимий ёдгорлик асар “Авесто”да ёритилган ва бизгача етиб келган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MAIN IDEAS IN THE AVESTUS, THE BIBLE OF ZOROASTHIANS

In ancient times, people's ideas about nature and society, their habits and interactions, their thoughts about education and upbringing were described in folklore and ancient manuscripts. In these ancient monuments, ideas about good and evil, struggle of darkness for light, goodness and happiness are described. These are the most ancient monuments described in the "Avesta" and have come down to us.

Текст научной работы на тему «ЗАРДУШТИЙЛИКНИНГ МУҚАДДАС КИТОБИ “АВЕСТО” ДАГИ АСОСИЙ ҒОЯЛАР»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

ЗАРДУШТИЙЛИКНИНГ МУКАДДАС КИТОБИ "АВЕСТО" ДАГИ

п.ф.н. И.А.Каримов номли ТДТУнинг Олмали; филиали "Ижтимоий гуманитар фанлар"кафедраси доценти.

Н.Т. Норимбетова Тошкент вилояти Х,ТБнинг бошлангич таълим буйича методисти.

АННОТАЦИЯ

Цадимда одамларнинг табиат ва жамият уацидаги тасаввурлари, одатлари ва узаро муносабатлари, таълим ва тарбияга оид фикрлари халц оззаки ижодида ва цадимги цулёзмаларда баён цилинган. Бу цадимий ёдгорликларда яхшилик билан ёмонлик, нур учун зулмат кураши, яхшилик ва бахт-соадат хацидаги фикрлар баён цилинган. Булар энг цадимий ёдгорлик асар "Авесто "да ёритилган ва бизгача етиб келган.

Калит сузлар: "Авесто ". Зардуштлилик.Купхудолик.Яккахудолик.Ёзув тиллари, Аждодлар мероси. Пиндори Нек (эзгу фикр), Гуфтори Нек (эзгу суз) Рафтори Нек (эзгу иш ёки эзгу фаолият).Таълим ва тарбия хацидаги фикрлар.

In ancient times, people's ideas about nature and society, their habits and interactions, their thoughts about education and upbringing were described in folklore and ancient manuscripts. In these ancient monuments, ideas about good and evil, struggle of darkness for light, goodness and happiness are described. These are the most ancient monuments described in the "Avesta" and have come down to us.

Key words: "Avesta". Zoroastrianism. Polytheism. Monotheism. Written languages, Heritage of Ancestors. Pindori Nek (good thought), Guftori Nek (good word) Raftori Nek (good work or good activity). Thoughts on education and training.

Инсониятнинг утмиши унинг тарихи тараккиёти кадим замонлардан то шу кунга кадар турли ривожланиш боскичларини босиб утди. Узок; утмишдаги аждодларимиз ;олдирган илмий меросларни урганишда биз ;уйдаги манбалардан фойдаланишимиз мумкин.

1. Архиеологик казилмалар натижасида топилган ашёлар.

2. Хал; огзаки ва ёзма манбаларида колдирган бадий мерослар.

3. Буюк алломаларимизнинг ижодий мерослари.

Тадкикотчилар эрамиздан аввалги минг йилликлар уртасида Марказий Осиёда пайдо булган оромий ёзуви. Сунгра Македонский истилосидан сунг

АСОСИЙ ГОЯЛАР

Т.Б. Норимбетов

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

mhoh ë3yBH Ba my ôunaH Ôup KaTopga ^opcufi Tunura xoc ë3yBnap xaM KynnaHraHnnrHHH acocnaô ôepraHnap. A^gognapuMro KongupraH ë3Ma hhmhh MepocnapgaH Ôupu 6y cy3cu3 "ABecTo" caHanagu. Ey acap opoMufi ë3yBu Herrouga ë3unraH. Ey ë3yB Heru3uga "ABecTo"gaH Tamrçapu Xopa3M, Cyrg, PyH (YpxyH-EHacofi) ëgropnHKnapn xaM ë3unraH. KenuHHanuK yfiryp ë3yBu Ba ôomKa ë3yBnap naögo ôynraH Ba TatnuM TapôuaHuHr puBO^naHumura KaTTa xucca KymraH. 3Hr KaguMru gaBpnapga TatnuM Ba Tapôuara oug KuMMarau MaTepnannapHH Ôu3 xa^K OF3aKu u^ogugaH TonaMu3. AHHHKça KaguMru ogaMnapHHHr Taôuar Ba ^aMuaT xaKugaru TacaBBypnapu, ogaraapu Ba y3apo MyHocaôaraapu xanK OF3aKu u^oguHuHr KaguMru ^aHpnapugaH a^coHanap, puBoaraap, gocTOHnap Ba эпocпapga 6aëH KunuHraH. Ey ^aHpnapga axmunuK ôunaH ëMOHHHK, Hyp ynyH 3ynMar ôunaH Kypamum onuô Ôopagunap, axmunuK Ba ôaxT-coagar ynKanapuHu aparagunap. Ma3Kyp ^axpaMOHnapHHHr KynHunuru HHCOH KHë^acngarH xygonapgup. Eynap xaKugaru энг KaguMufi ëgropnuK acap "ABecTo"ga ëpHTHnraH Ba ôrorana eTuô KenraH.

A^gognaHMH3 TOMOHugaH aparnnraH KaguMufi aHtaHanap, a^coHa Ba MH^napHHHr ôyryHru KyHrana eTuô KenraH энг KaguMu ë3Ma MaHÔanapgaH Ôupu 3apgymTHHHK TatnuMOTHHUHr MyKKagac khtoôh "ABecTo"gup. Ey MyKKagac Kynë3Ma op^anu a^gognapuMH3 TOMOHHgaH aparnnraH ^yga Kynnaô a^coHa Ba puBoaraap ÔH3rana eTHÔ KenraH.

Ey MyKKagac khtoô khm TOMOHHgaH aparanraHnuru xaKuga Typnu MatHÔanapga Typnuna MatnyMOTnap MaB^yg. Mamxyp mapKmyHoc ohum E.3. EepTencHuHr TaKugnamuna Ôy acap 1278 fiunga Pafig 3apgymT uôh EaxpOM uôh naH^y geraH arnoMa TOMOHugaH ë3unraH. 3aMOHOBufi MatnyMOTnapra Kypa 3apgymTunuK fflapKgaru KaguMufi guHnapgaH ôynuô yHuHr acocnucu 3apgymT caHanagu Ba yHuHr homu ôunaH aranagu.

MYX,OKAMA BA HATH^AÏÏAP

"ABecTo"Hu fflapKgaru gacraaÔKu TatnuM Ba Tapôua xaKugaru acap gefiumuMro MyMKuH. Ey acapga uhcoh maxcuHuHr maKnnaHumura oug Mapu^ufi ^uKpnap тнзнмннн KypaMu3. KynnunuK TagKuKOTHunap Ôy acapHu guHufi xapaKTepra эгa Ôynumu ôunaH Ôup KaTopga ^anca^ufi, c^cuh, TapôuaBuH Ba agaôuëT MacananapuHu xaM KaMpaô onraH."ABecTo"ga xygonap Ba KaxpaMOHnap Tyrpucugaru xa^K эпнк a^coHanapura oug ^yga KuMMaTnu ManyMOTnap TynnaHraH. Ey acapga ëpuTunraH xygoap Ba KaxpaMOHnap MapKa3uH Ocuë MaMnaKaTnapu Ba ynapra KymHu ôynraH 3poH, A^fohuctoh epnapuga TacBupnaHraH. "ABecTo"ga TacBupnaHraH ynKa Ba ^ofinapHuHr Tatpu^u Ba anoMaTnapu 3apgymT guHuHr maKunnaHraH ^ofiu AMygapë xaB3acu экaнпнгн

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

myxSa KoggupMafigu. "ABed^'HuHr BaraHu KaguMru Xopa3M экaнgнrннн TagsuKOTHugap B.Fo^ypoB X, XaMugoBgap aHaga aHuKpoK TacBupgafigugap.

3apgymT эpaмнзgaн aBBagru VI acpga Xopa3Mga amaraH CnuraMa ypyFugaH SygraH nopBagop ougacuga TyFugraH. OTacu naypymacna,OHacu ^yrgoBa ot Ba Tya SoKum SugaH myFyggaHraH. 3apgymT KynxygoguKKa cuFuHum^ypSoHguKgap Hara^acuga Moggap KupuguS KeTaë^arauraHu xaMga KaSugagap ypTacugaru HH3onapHH KypuS, yHHHr ogguHu ogumHu yfigafigu Ba KynxygoguKKa Kapmu aKKa xygoguKHu TapFHÖ Kugagu. Ky^gu xoKHMaT ypHaruS, ep M3uga thhhhhkhh SapKapop этнm ynyH Kypamagu, axmuguK Ba эзrygнк xygocu Axypa Ma3gaHu xuMoa Kugagu.

3apgymT y3 TatguMOTuHu aHru guH cu^arnga TapKuS

TonTupagu. .Ma3Kyp TatguMOTHuHr MOxuaTuHu "ABecTo"ga TyguK u^ogagaS mox BumTacu (rymTacu) ra TaKguM этagн. BumTacuHuHr ^apMOHura Kypa 1200 SoSgaH uSopar "ABecTo"Hu ohtuh TaxTara ёзgнpн6 mox OTamKagacura Tonmupugagu.

MaHSagapga TaKuggaHumuna "ABecTo"HuHr kutoS xogugaru MaruHu эpaмнзgaн ogguHru gaBpgapga yH ukku MuHr omgaHraH Mog Tepucura ohtuh xap^gap SugaH SuTugraHguru KegTupugraH. By Hycxa HcKaHgap 3ygKafiHap(AgeKcaHgp MaKegoHcKufi) ucTunocurana HcTaxp maxpu (xo3upru To^ïïkuctoh pecnySguKacu C yFg BugoaTu Yparena maxpu) ga caKgaHraH. HcKaHgap(AneKcaHgp) HcTaxpHu SocuS ogran,"ABecTo"garu TuSSuëT, Hy^yM, uhmu xuKMar coxagapura oug MaHSagapHu whoh Tugura Tap^KMa KuggupuS, SomKagapuHu ëKuS roSopumHu SyropraH.

Зapgymтнfigнкga axgoKufiguKHuHr acocu, caxoBaTguguK Segrucu - MexHaT geS Kypcaragagu, umëKMacguK Sapna HyKcoHgapra caSaSnu gefigagu. "ABecTo"ga KeTupugraH KynruHa Mucoggapga uhcoh MexHaru Ty^afigu Sapna ëMOH xucgargapgaH ëMOHguKgapgaH, ëBy3guKgapgaH KyTugumu MyMKuH, geraH ygyF Foa ugrapu cypugagu.

"ABecTo"garu Som Foa - acocufi axgoKufi ynguKga u^ogagaHraH SyguS, ygap: nuHgopu HeK ^3ry $uKp), ry^Topu HeK (эзry cy3) Pa^Topu HeK (эзry um ëKu эзry ^aoguaT) gup. AfiupuM "ABecTo" TagKuKOTHugapu uhcoh ^uKpu, cy3gapu Ba umgapura uKKuTa KapaMa-Kapmu Kyn Tatcup Kypcaragu geS TaKuggafigu. Bapna ^uKpgap, cy3gap Ba umgap unuga acguga эзrygнк Ba ëBy3guK ëTagu. AcTa ceKuH axgoKufi TymyHnagap maxcufi Ma3MyH KacS этa Somgafigu.

Зapgymтнgнк gyHëBufi HO3-HetMaTgapgaH bo3 Kenum TagaS этнgмafigн, SagKu HO3-HetMaTgapgaH Metëpuga ga33aT ogum, uhcoh y3 xaëTuHu "Sxmu KyH Kypum ynyH 3apyp Hapcagap MyH-KyHnuguruga", xymnaKnaK Ba SaxTuëpguK SugaH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

утказиши эзгу фикр, эзгу амал, эзгу калом каби учликка амал килади ва бошкаларни хам шунга таргиб килади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда "Авесто" да инсоннинг баркамол булиб етишишида унинг сузи, фикри, иши бирлигига катта эътибор берилади. Бу ахлокий учлик жуда кадимги даврлардан бошлаб ундан кеийнги даврларда яратилган барча марифий асарларга асосий манба булиб хизмат килмокда.Бу асарда инсоннинг инсон сифатида маънавий ва моддий камол топиши учун зарур булган муайян талаблар уз ифодасини топиб жамият ва табиат уйгунлиги мухим акида сифатида факат Шарк халкларининг эмас ,Гарб халкларининг хам муккаддас меъросига айланган.

Юкорида келтирилган тарихий манбааларга асосланиб шуни такидлашимиз керакки, халкимиз тарихи, айникса тарбияга оид хикматлар хамма вакт халк педагогикаси багрида ривожланиб, алломаларимиз ижоди оркали янада ривожланиб халкимизнинг адабий меъросига айланади.

"Авесто"нинг илгор гоялари бизнинг замонимизда хам уз ахамиятини йукатмаган чунки таълим ва тарбия хар доийм жамиятдаги асосий ва мухим масалаларидан хисобланади. "Авесто"даги мухим хикматлар хозирги кунда хам уз ахамиятини йукатмаган.

бошк.Тошкент;, Фан . нашр 1996й.

2. Нишонова С. Шарк уйгониш даврипедагогик фикр тараккиётида баркамол инсон тарбияси..Док дисс. Тошкент,1998й.

3. Толстов С.П. Узбекистонинг кадимги маданияти. Т;, Фан 1944й.

4. Измайлов Л.Э .Народная педагогика:педагогическая возрения народов Средней Азии и Казахстана. М:. Педагогика 1991г.

5. Норимбетов Т.Б. Обычай, обряды и традиции современной семи. Ташкент.2005г.

REFERENCES

1. Урта Осиёда педагогик фикр тараккиётидан лавхалар А.Зуннунов ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.