Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРИМИЗДА ШИФОКОРЛИК ОДОБИ'

МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРИМИЗДА ШИФОКОРЛИК ОДОБИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
33
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ахлоқ / шифокор / бурч / масъулият / замонавий тиббиёт / малакали кадр / Авесто / Ахурамазда.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Жўрабой Сулаймонов

Мақолада янги Ўзбекистон шароитида тиббиёт соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар мазмун моҳияти очиб берилган. Мамлакатимизда соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш чора-тадбирларини амалга ошириш доирасида эришилган натижалар тадқиқ қилинган. “Авесто”да табиблик ахлоқи хусусидаги фикрлар таҳлил қилинган. Малакали тиббий кадрлар тайёрлашнинг маънавий ҳуқуқий асосларига асосий эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРИМИЗДА ШИФОКОРЛИК ОДОБИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ЦАДРИЯТЛАРИМИЗДА ШИФОКОРЛИК ОДОБИ

Журабой Сулаймонов

Бухоро давлат тиббиёт институти талабаси

АННОТАЦИЯ

Маколада янги Узбекистон шароитида тиббиёт сохасида амалга оширилаётган ислохотлар мазмун мохияти очиб берилган. Мамлакатимизда согликни саклаш тизимини ислох килиш чора-тадбирларини амалга ошириш доирасида эришилган натижалар тадкик килинган. "Авесто"да табиблик ахлоки хусусидаги фикрлар тахлил килинган. Малакали тиббий кадрлар тайёрлашнинг маънавий хукукий асосларига асосий эътибор каратилган.

Калит сузлар. Ахлок, шифокор, бурч, масъулият, замонавий тиббиёт, малакали кадр, Авесто, Ахурамазда.

Маълумки, республикамизда согликни саклаш тизимини ислох килиш чора-тадбирларини амалга ошириш доирасида ахолига тиббий ёрдам курсатишнинг замонавий тизимини шакллантириш борасида муайян натижаларга эришилди. Мазкур даврда кишлок врачлик пунктлари, шахар ва кишлок оилавий поликлиникаларини ташкил этиш оркали бирламчи тиббий-санитария ёрдамини курсатиш тизими такомиллаштирилди хамда ахолининг ушбу хизматлардан фойдаланиш имкониятлари кенгайтирилди. Ахолининг репродуктив саломатлигини мустахкамлаш, оналик ва болаликни мухофаза килиш буйича катор максадли миллий дастурлар амалга оширилди. Болаларнинг ирсий ва тугма касалликлар билан тугилишининг олдини олиш максадида республика ва худудий скрининг марказлари ташкил этилди. Натижада 1991 — 2017 йилларда умумий улим курсаткичи 20 фоизга, оналар ва чакалоклар улими 3,1 баробар камайди. Уртача умр куриш давомийлиги 1995 йилга нисбатан 4,6 йилга ошди. Шу билан бирга, согликни саклаш сохаси фаолиятини ташкил этишда сунгги йилларда тупланиб колган тизимли камчилик ва муаммолар фукароларнинг соглигини мухофаза килиш тизимини янада такомиллаштиришга каратилган вазифаларни самарали хал этишга тускинлик килди.

Мамлакатимиз тараккиётининг хозирги боскичи юкори малакали тиббий кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш, уларни танлаш ва жой-жойига куйиш масалалари катта ахамиятга эга эканлигини курсатмокда. Кадрларни тайёрлаш даражасини давлат таълим андозаларига мос равишда кутаришимиз лозим.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Шифокорларни тайёрлаш - узлуксиз таълим тизимида кадрлар тайёрловининг бир туридир. У Узбекистан Республикаси согликни сакдаш тизимининг юкори погонасида ракобат килишга кодир, замонавий талабларга жавоб берувчи, танланган йуналиш буйича ижодий, амалий фаолиятга тайёр янги кадрлар тайёрлашни таъминловчидир.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «20172021 йилларда Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси» ПФ-4947-сон Фармони, 2018 йил 7 декабрдаги "Узбекистан Республикаси согликни саклаш тизимини тубдан такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5590-сон Фармони, 2020 йил 7 апрелдаги "Тиббий-санитария сохасида кадрларни тайёрлаш ва узлуксиз касбий ривожлантиришнинг мутлако янги тизимини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4666-сон ^арори, 2019 йил 6 майдаги "Тиббиёт ва фармацевтика таълими ва илм-фани тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-4310-сонли ^арори, шунингдек 2018 йил 25 сентябрдаги "Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги мутахассисларни хорижда тайёрлаш ва ватандошлар билан мулокот килиш буйича "Эл-юрт умиди" жамгармаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги ПФ-5545-сонли Фармони, 2022-2026 йилларда янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси [1-11] хамда мазкур фаолиятга тегишли бошка меъёрий хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга ошириш борасида кенг камровли тизимли тадбирлар амалга оширилмокда.

Янги Узбекистан шароитида тиббий хизмат курсатиш сохаларидаги ютуклар куп жихатдан бу сохада ишлайдиган ёш мутахасисларнинг юксак маданияти, ахлоки, билими, хукукий онги, гоявий етуклиги, уз касби ва Ватанига мухаббати билан белгиланади. Булар тиббий ходимларни тайёрлашга бевосита алокадор. Шунинг учун хам, нафакат уз касбининг билимдони, фан ва амалиётнинг хозирги ютукларини билувчи мутахассисни, балки инсонпарвар, гоявий етук инсонни тарбиялаш мухим ахамият касб этади.

Юксак касб махорати ва инсонийлик хусусиятларига эга тиббий ходимларни шакллантириш диплом олиш билан тугамайди, балки бутун хаёт давомида бу жараён давом этиши керак. Шифокорлик - бу факатгина касб булмай, хаёт тарзи хамдир. У касб ва ахлок сифатлари, узига хос рухиятни, юксак ички маданият ва хулк-атвор хамда муомала маданиятини такозо этади. Таъкидлаш жоизки, шифокор учун юксак маънавият энг асосий омил булиб хизмат килади. Тарихий тараккиёт давомида яратилган асарлар, битикларда табиблик касбига оид кимматли маълумотлар ёзиб колдирилган. Ушбу маънавий

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

MepocHu ypraHum, TagKuK Kunum Ba yHra puoa этнm xap öup 6yna«:aK mu^oKop ynyH Karra MactynuaT xucoönaHagu.

KagHMrn a^gognapuMro aparraH "ABecTo" gyHëgaru энг KaguMufi, Hoëô öunuMnap xa3HHacHgnp. YHga onaMgaru öapna - guHufi, gyHëBuô, TaSuufi ^aHnap öyfiHHa TepaH Mynoxa3anap MaB^yg. Eh3 runnoKpargaH onguH THÔÔHëTHHHr HO3HK ^yMÔOK^apHHH enraH, ^anaKuëT, MycuKa 6yÖHHa mox ^uKpnapHu ypTara TamnaraH, y3 goHumMaHgnuru, HoTuKnuru öunaH A«:aM xanKnapuHu y3ura эpгamтнpa onraH 3apgymT öunaH xap KaHna ^axpnaHcaK ap3Hfigu. AöynKocuM OupgaBcufi "ffloxHoMa"HHHr anoxuga öoönapu xaMga TymTacn gocroHuga YpTa Ocuë Ba 3poH xanKgapuHHHr ucnoMrana öynraH guHH - 3apgymTHHnuK xaMga yHHHr acocnucu 3apgymT xaKuga Mexp öunaH ë3agu, yHH Mytöagnap Mytöagu - goHumMaHgnap nemBocu, nafiFaMÖap, geö Tatpu^naögu, y acoc conraH KoMycufi khtoö "ABecTo"HH Kyn Tunra onagu [12]. X,aKuKarga xaM, 3apgymT fflapKHHHr ôupuHHH ^afinacy^u, hothfh, moupu, goHumMaHgu xucoönaHagu.

"ABecTo"garu tuöSuh ganunnap oTa-öoSonapuMroHuHr Taöoöarra goup Kapamnapu Pum, Mhoh Ba apaö TaöoöaragaH KyxHa Ba y3oK Tapuxra эгa экaнnнгннн Kypcaragu.

"ABecTo"garu tuöSuh MatnyMoT KynpoK "BaHgugoT"HuHr Typnu ^oönapuga ynpafigu. "ABecTo"ga MyxuT тoзanнгннн caKnam Ba KacannuKnapHuHr onguHu onum Bocuranapu KypcarunraH öynuö, öy Kouganapra öapna puoa Kunumu öunaH öupra Taöuö Ma3ganapacT öyHu öapnagaH Tanaö Kunumu KepaK öynraH. 3apgymTufinapga "TaöuaT Myxo^a3acu Ba MyxuT тoзanнгннн caKnam, Typnu KacannuKnapHuHr TapKanumuHuHr onguHu onum MaKcaguga, - geö ë3agu C.X,acaHoB, - caHuTapua-rurueHa Kouganapu aManra omupunraH: axnarnapHu SeKuram, u^nocnaHraH ^oönapHu TynpoK, Tom, Kyn öunaH KyMuö Tamnam; onoB, ucuKnuK Ba coByKnuK fiynu öunaH KufiuM-KenaKnap Ba o3uK-oBKaTnapHu зapapcнзnaнтнpнm, Kyn, cupKa, mapoö, Typnu ruëxnap TyTaram..."[13]. Ma3ganapacT (oTamnapacT) Taöuö xaMMa BaKT зapgymтннnнк TatnuMoTura эtтнкog KyfiraH ogaMgaH To3anuK Ba noKnuKKa puoa KunumuHu Tanaö Kunum MactynuaTura эгa öynraH. Ey эca Ma3ganapacTnap opacuga KacannuKnap TapKanumuHuHr onguHu onraH. ^yMnagaH, con Ba TupHoKnapra öynraH noKu3a MyHocaöaT Axypa Ma3gara ëKaguraH xycycuaT caHanraH. Ey Hapca xaTTo xo3upru 3aMoH Kumunapuga xaM ynpaö Typagu: capTapomxoHanapga con Tonanapu Te3ga oëK ocragaH cynypuö onuHagu; TupHoKnap gyn KenraH ^ofira TamnaHMafigu, ynap xaM fiuFunuS To3a ^ofira Kyfiunagu. "BaHgugoT"HuHr 1-^aprapg, 1-2 öaHgnapuga myHgafi gefiunagu: "3apgymT Axypa Ma3gagaH cypagu: - 3fi, Axypa Ma3ga! 3fi, Kouhot Hypu! 3fi, onaMHu apaTraH 3ot! 3fi, xaKuKaT!

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Одамларнинг деярли хушнуд ва сарафроз киладиган энг кабих ва ашаддий гунохлари нималардан иборат? Ахура Мазда жавоб берди:

- Кимки соч тараса ёхуд уни олса ёхуд тирногини олгач, уни хеч кандай расм-русумсиз бирор чукурга ё кавакка тукиб юборса, бу кабих амал девларни дуо билан олкишлаб, кучлантирган, нусрат бахш этган билан баробардир" [14].

"Вандидот"нинг 7-булими 36-41 бандларида табиб юксак ахлокка эга булиши, хар бир яхши ишга кодир булиши, тез даволай оладиган булиши лозимлиги уктирилган. "Авесто"даги тиббий фикрларни куйидагича тасниф этиш мумкин:

1. Ташрех (анотомия) ва мизож (физиология).

2. Беморликларнинг олдини олиш воситалари.

3. Касалликлар хакидаги маълумотлар.

4. Беморларни даволаш йуллари.

5. Табибларнинг ахлоки ва табобатга оид баъзи конун-коидалар.

"Авесто"да табиб олдига жуда масъулиятли талаб куйилган. Табибликни касб килган киши аввало учта касални муваффакиятли даволаб, уз махоратини курсатиши зарур булган.

Табиб бирор маздапараст танасига дармон багишлаш максадида тиг тортиши ва тилишига йул куйилмаган. Агар у маздапарастларни тиг билан даволамокчи булса, окибат улим топиши мумкинлигидан огохлантириши зарур булган. Акс холда бундай табиб жамоа томонидан каттик кораланган хамда Ахриманга ён берган, деб лаънатланган. Бу хакда "Вандидот"нинг еттинчи булимида айтиб утилган: "Агар у девпарастларни жаррохлик тиги билан уч карра даволаб, унга шифо бахш этса, табиблик килишга лаёкатли топилади. У ушандагина маздапарастларни даволаши ва жаррохлик тиги билан дармон бахш этиши жоиз"

Х,ар бир табиб инсонларни даволаганда, жумладан: "Муъбадни унинг дуо ва алковлари эвазига, хонахудони кам бахода, деххудони урта бахода, Шахрбонни ортик бахода ва Шахриёрни турт отли арава эвазига" хак олиши белгиланган. Муъбад бу - оташпарастлик динида муглардан мартабалирок киши хисобланган. Демак, кохинларга дуо укиганликлари учун, табибларга эса касални даволаганликлари учун уларни чакирганларнинг даромадларига караб хак тулаш лозим. Оддий килиб айтганда, инсонларни даволашга оладиган хак эвази уларнинг ижтимоий холатига боглик булиши керак булган.

"Авесто"да сув, замин, хона, бадан, кийим-кечак, озик-овкатларни тоза тутиш ва саклашга алохида эътибор берилган. Маздапараст табиб касални

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

gaBonaraHga, öupuHHu HaBÖarga, yHuHr Kenuö HuKum caöaöuHu aHuK^amu ho3hm öynraH. Taöuönap KynuHHa KuMëBufi fiyn öunaH KacarnuKHu onguHu onumnapu öenrunaHraH. ^yMnagaH, Kyn, cupKa, mapoö, Typnu ruëxgap Tyrarum fiynu öunaH. X,o3up xaM y3ÖeKnapga ucupuK, xuHgnapga caHgan Tyrarum MuKpoönapHu 3apapcu3naHTupum BOCHTacu cu^aruga umnaranagu [16-19].

"BaHgugoT"ga ë3HnumHHa, öupuHHu öynuö TpuTa hcmhh 30t TaöuönuK umu öunaH myrynnaHraH. Y öupuHHu öynuö HHCOHnapHu KacarnuK Ba ynuMgaH ca^naraH. Tpurara axmunuK xygocu Axypa Ma3ga KacarnapHu gaBonam ynyH 10 000 xun gopu roöopraH. "ABecTO"ga Трaэтoн hcmhh Taöuö xaKuga MatnyMoT KenrapunraH. KaguMru эpoнпнкпap yHH TaöuönuK xygocu, geö araraHnap. YnapHHHr ë3umuHa, Tpa3TOH xap xun ucumanap, KUHHManap, 3ax,apnaHumnap Kaöu KacannuKnapHH gaBonoBHH gopu Kam$ этгaн. TpuTa Ba Tpa3TOH hkkh hom öunaH aranyBHu öup 3OT öynca KepaK [15].

Axypa Ma3gara эpнmгaн Ma3ganapacT Taöuö AHxpa MaHy öunaH öofhuk öapna H^nocnuK Ba KacannuKKa Kapmu Kypamumu no3HM öynraH. Ey ®;apaëHga cyBra öynraH MyHOcaöaT anoxuga a^panuö Typagu. To3a cyB öunaH öofhuk Kyn, KygyK Ba öynoKgapra xap KaHgafi HonoK Hapcanap flKuHnamTupunMacnuru, öy xap KaHgafi KacannuKHu Kemupuö HuKapum acocu экaнпнгннн xap öup Kumu öunumu Ba cyBHu xaMuma TO3a TyTum KepaKnuruHu Taöuö ogaMnapgaH Tanaö Kunumu 3apyp öynraH. ^yMnagaH öy xaKga myHgafi gefiunagu: "noKu3a cyB Ba ëHuô TypraH ohob Kapmucuga rycTOxguK Ku^raH 3OTHuHr gy3axga Tonrycu ^a3ocu öy gyHëHuHr ^aMufiKu gapgy 030pnapugaH Mygxumgup..."

MapKa3ufi Ocuë xanKgapu ucnoMgaH onguHru MagaHuarauHr TaöuaTgaH OKu^OHa, yfiFyH ^ofiganaHum aHtaHanapuHu ypraHum Ba OMManamTupum 3apypnuruHu anoxuga TatKugnam ®ou3. "ABecTo"ga EyKpoTHuHr Taöuönap KacaMëgu xaKugaru ^uKpnapugaH öup Hena acp öypyH TaöuönapHuHr Maxcyc KacaMHOMacu KenTupunraH [20-23].

"ABecTo"ga Taöuönap yH xun gaBonam ycynnapugaH ^ofiganaHumnapu KypcaranraH: nunoK öunaH gaBonam; ycuMnuKnap öunaH gaBonam; aBpam, atHu a^cyHrapnuK öunaH gaBonam.

Xynoca kuhuö afiTaguraH öyncaK, "ABecTo"ga TaöuönapHuHr acocufi Ba3u$acu Kyfiugarunap:

- Kumugaru KacannuKHu gaBonam;

- Kumu coFnuru ynyH Typnu KacannuKnapra Kapmu Kypamum; - rurueHa Ba oöogoHHunuK TagöupnapuHu aManra omupum.

Xynoca kuhuö afiTraHga, 3aMoHaBufi TuôôuëT Kenuö HuKumu y3oK, Tapuxufi gaBpnapHu Ba Typnu KapamnapHu y3 unura onagu: Typnu KacannuKnap, ynapHu

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

даволаш ва олдини олиш хакидаги билимлар асоси кадимдан халк оммасининг тажриба ва кузатишларига боглик булган. Одоб-ахлок коидалари хеч качон уз-узидан вужудга келмайди, балки уларнинг келиб чикишининг хакикий манбаи, уларни келтириб чикарган сабаблар ва харакатга келтирадиган кучлар мавжуддир. Тарихий тараккиёт давомида яратилган маънавий меросни урганиш, риоя этиш ва таргиб этиш хар бир ёш авлоднинг асосий вазифаси булмоги даркор.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2017 йил 20 апрель Карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-3775-сонли Карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республикасида тиббий таълим тизимини янада ислох килиш чора-тадбирлари тугрисида»ги 2017 йил 5 майдаги ПК-2956-сонли Карори.

6. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси согликни саклаш тизимини тубдан такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида"ги 2018 йил 7 декабрь ПФ-5590-сонли Фармони.

7. Узбекистон Республикаси Президентининг "Согликни саклаш сохасида давлат-хусусий шерикликни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2019 йил 16 апрель ПК-4290-сонли Карори

8. Узбекистон Республикаси Президентининг "Тиббиёт ва фармацевтика таълими ва илм-фани тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2019 йил 6 май ПК-4310-сонли Карори.

9. «Тиббий-санитария сохасида кадрларни тайёрлаш ва узлуксиз касбий ривожлантиришнинг мутлако янги тизимини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида» ги 2020 йил 7 апрель ПК-4666-сонли Карори

10. Узбекистон Республикаси Президентининг "2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги 28.01.2022 йил ПФ-60-сон Фармони

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

11.Вазирлар Махкамасининг "Тиббиёт кадрларини тайёрлашни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2017 йил 27 сентябрь 769-сон Карори.

12.Х,.Х,омидий. Кухна Шарк даргалари. Т: Шарк, 1999. Б.-6

13.С.Х,асанов "Авесто" - хукук манбаи". //Мулокот, 1999. 1-сон 50-бет

14. "Авесто" Т"Шарк" 2001 й 107-бет

15.А.Кодиров "Узбекистан тиббиёти тарихи" Т.2001 й 31-бет

16.Кенжаева, Х. П. (2021). Сиёсий-Хукукий Маданиятни Ошириш Омиллари. Ижтимоий Фанларда Инновация онлайн илмий журналы, 1(6), 94-97.

17.Кенжаева, Х. П. (2021). Сиёсий Тизимни Ислох Килиш Омиллари. Таълим ва Ривожланиш Таулили онлайн илмий журнали, 1(6), 199-202.

18.Кенжаева, Х. (2021). Миллий маънавий меросимизда таълим-тарбия масалалари. Общество и инновации, 2(6/S), 18-24.

19.Кенжаева Х. П. ФУКАРОЛИК МАДАНИЯТИ МЕЗОНЛАРИ ШАРК ФАЛСАФАСИ ТАЛКИНИДА //Academic research in educational sciences. - 2021. -Т. 2. - №. 3.

20.Кенжаева, Х. П. (2021). Аёллар ижтимоий фаоллигини оширишда фукаролик институтларининг урни. Scientific progress, 1(6), 957-961.

21.Кенжаева, Х. (2021). Миллий маънавий меросимизда таълим-тарбия масалалари. Общество и инновации, 2(6/S), 18-24.

22.Pulatovna, K. K. . (2022). Technologies and Conditions for the Implementation of Innovative Processes. Spanish Journal of Innovation and Integrity, 5, 610-615.

23.Pulatovna, K. K. (2022). Main Directions for Reforming the Educational System in the Republic of Uzbekistan. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 6,

276-281.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.