Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТДА ИҚТИСОДИЙ СУД ЭКСПЕРТИЗА ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТДА ИҚТИСОДИЙ СУД ЭКСПЕРТИЗА ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
94
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтисодиёт / рақамли иқтисодиёт / рақамли технологиялар / Рақамли иқтисодиёт тамойиллари / электрон маълумотлар тизими / электрон ҳукумат / судлар фаолиятини / суд ҳокимияти органлари / суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириши / Е-экспертиза. / economics / digital economy / digital technologies / principles of digital economy / electronic information system / e-government / digitalization of courts / judicial authorities / judicial authorities / e-expertise.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Зухра Аденбаевна Балташева

Мақолада рақамли иқтисодиётнинг раивожланиши натижасида барча соҳаларда рақобат ўсиб ва тобора глобаллашиб бориши, қоғозли технологиядан электрон бошқарув технологияси усул ва услубларига ўтиши янги имкониятлар, ҳаражат ва вақт тежалиши каби тизим фаолиятида қулайликларнинг яратилиши билан бирга тизимнинг хавфсизлигини таъминлаш борасида талабларнинг қўйилиши ҳақида атаб ўтиладди. Бу борадаги ишлар жумласида суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш, судлар ўртасида ахборот алмашинувини яхшилашни таъминловчи муҳим қонун ҳужжатлари ҳам қабул қилинди. Мамлакатимизда "Е-экспертиза" ягона электрон ахборот тизими ишга туширилиши суд экспертлари ва экспертиза тўғрисидаги маълумотларни тўплаш ва қайта ишлаш жараёнларини комплекс автоматлаштириш, суд-эксперт фаолияти соҳасида аҳоли ва ваколатли органларга ахборот етказиш, шунингдек, эксперт ҳаракатларини амалга оширишда иштирок этадиган ташкилотлар билан ахборот ҳамкорлигининг барча турларини таъминлаш имконини беришга мўлжалланган ишлар ҳам улар сирасида муҳим аҳамиятга эгалиги берип ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF THE ECONOMIC COURT EXAMINATION SYSTEM IN THE DIGITAL ECONOMY

The article notes that with the development of the digital economy, competition in all areas will grow and become more global, the transition from paper technology to electronic management technology will create new opportunities, cost and time savings, as well as system security requirements. In this regard, important legislation has been adopted to digitize the activities of the judiciary, to improve the exchange of information between the courts. Launch of a single electronic information system "E-expertise" in the country. The work aimed at ensuring the provision of all types is also among them.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТДА ИҚТИСОДИЙ СУД ЭКСПЕРТИЗА ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

РАЦАМЛИ ЩТИСОДИЁТДА ЩТИСОДИЙ СУД ЭКСПЕРТИЗА ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ

Зухра Аденбаевна Балташева

Коракалпок давлат университети, Иктисодиёт факультети, Иктисодиёт кафедраси

доценти, иктисод фанлари номзоди bmels@rambler.ru

Маколада ракамли иктисодиётнинг раивожланиши натижасида барча сохаларда ракобат усиб ва тобора глобаллашиб бориши, когозли технологиядан электрон бошкарув технологияси усул ва услубларига утиши янги имкониятлар, харажат ва вакт тежалиши каби тизим фаолиятида кулайликларнинг яратилиши билан бирга тизимнинг хавфсизлигини таъминлаш борасида талабларнинг куйилиши хакида атаб утиладди. Бу борадаги ишлар жумласида суд хокимияти органлари фаолиятини ракамлаштириш, судлар уртасида ахборот алмашинувини яхшилашни таъминловчи мухим конун хужжатлари хам кабул килинди. Мамлакатимизда "Е-экспертиза" ягона электрон ахборот тизими ишга туширилиши1 суд экспертлари ва экспертиза тугрисидаги маълумотларни туплаш ва кайта ишлаш жараёнларини комплекс автоматлаштириш, суд-эксперт фаолияти сохасида ахоли ва ваколатли органларга ахборот етказиш, шунингдек, эксперт харакатларини амалга оширишда иштирок этадиган ташкилотлар билан ахборот хамкорлигининг барча турларини таъминлаш имконини беришга мулжалланган ишлар хам улар сирасида мухим ахамиятга эгалиги берип утилган.

Калит сузлари: иктисодиёт, ракамли иктисодиёт, ракамли технологиялар, Ракамли иктисодиёт тамойиллари, электрон маълумотлар тизими, электрон хукумат, судлар фаолиятини, суд хокимияти органлари, суд хокимияти органлари фаолиятини ракамлаштириши, Е-экспертиза.

DEVELOPMENT OF THE ECONOMIC COURT EXAMINATION SYSTEM IN

THE DIGITAL ECONOMY

The article notes that with the development of the digital economy, competition in all areas will grow and become more global, the transition from paper technology to

1 https://lex.uz/docs/5491507

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

electronic management technology will create new opportunities, cost and time savings, as well as system security requirements. In this regard, important legislation has been adopted to digitize the activities of the judiciary, to improve the exchange of information between the courts. Launch of a single electronic information system "E-expertise" in the country. The work aimed at ensuring the provision of all types is also among them.

Keywords: economics, digital economy, digital technologies, principles of digital economy, electronic information system, e-government, digitalization of courts, judicial authorities, judicial authorities, e-expertise.

Ракамли иктисодиёт ракамли технологияларга асосланган иктисодий фаолият хисобланади. Маълумки, ракамли иктисодиёт тушунчаси ХХ асрнинг сунгги ун йиллигида пайдо булган. Ракамли иктисодиётнинг усиши бутун иктисодиётга таъсир килади. Ракамли иктисодиётнинг таркалиши натижасида барча сохаларда ракобат усиб ва тобора глобаллашиб бормокда.

Ракамли иктисодиёт икки мухим тамойилга - ахборот ва тармок технологиясига каратилган. Электрон маълумотлар ракамлаштиришнинг асосий стратегик ресурси. Ахборотдан фойдаланиш учун замонавий IT-воситалар, жумладан, бизнес-моделлар ишлаб чикилмокда ва ривожлантирилмокда. Иштирокчилар уртасида катта микдордаги электрон ахборотни алмашиш механизмини тезлаштиришда ракамли иктисодиётнинг мохияти ва ахамияти, мунтазам жараёнларни соддалаштиришдан иборат. Ракамли иктисодиёт ижтимоий ривожланишга боскичма-боскич таъсир курсатади, барча иштирокчилар учун операцияларнинг кулайлигини оширади. Бу эса ресурслар ва вактни тежайди.

Узбекистон Республикаси Президенти 2020-йил 28-апрелда "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида" ги карорни имзолади. Хусусан, Узбекистон ЯИМ даги ракамли иктисодиётнинг улуши 2023 йилга нисбатан 2 баробар, электрон давлат хизматлари хажми эса 2022 йилга нисбатан 60 фоизга оширилиши режалаштирилган2.

Шунингдек, карорда ракамли тадбиркорликни ривожлантириш, бу сохада хизмат курсатиш хажмини 2023-йилга 3 баробар ошириш ва уларнинг экспортини 100 млн. долларга етказиш кузда тутилган булиб, 2022-йилга кадар мамлакатимизнинг барча худудларида ракамли билимларни укитиш

2 https://finance.uz/index.php/ru/fuz-menu-economy-ru/11083-uzbekistan-v-tsifrovoi-

ekonomike#:~:text=28%20%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8F%202020%20%D0%B3%D0%BE %D0%B4%D0%B0%20%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82,%D0% B4%D0%BE%2060%25%20%D0%BA%202022%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%83.

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

марказларининг очилиши, барча согликни саклаш муассасалари, мактаблар, мактабгача таълим муассасалари, кишлоклар ва махаллалар эса 2020-2021-йилларда юкори тезликдаги интернетга уланиши кераклиги белгиланган. "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегияси эса, 2020-йил 5-октябрдаги Президент фармони билан тасдикланди. Унда ракамлаштиришни ривожлантиришнинг максадли курсаткичлари худудлар кесимида батафсил баён этилган.

Бу борадаги ишлар жумласида суд хокимияти органлари фаолиятини ракамлаштириш, судлар уртасида ахборот алмашинувини яхшилашни таъминловчи мухим конун хужжатлари хам кабул килинди. Улардан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020-йил 24-июлда кабул килинган "Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва Одил судлов самарадорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги Фармонни ва 2020 йил 3-сентабрдаги "Суд хокимияти органлари фаолиятини ракамлаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ги карорни келтириб утишимиз мумкин. Шунингдек, Узбекистонда 2021-2025-йилларда суд-эксперт фаолиятини ривожлантириш концепцияси ва 2021-2023-йилларда уни амалга ошириш буйича "Йул харитаси" тасдикланди. Шунингдек, 2022-йил 1-мартдан мамлакатимизда "Е-экспертиза" ягона электрон ахборот тизими ишга туширилиши3 суд экспертлари ва экспертиза тугрисидаги маълумотларни туплаш ва кайта ишлаш жараёнларини комплекс автоматлаштириш, суд-эксперт фаолияти сохасида ахоли ва ваколатли органларга ахборот етказиш, шунингдек, эксперт харакатларини амалга оширишда иштирок этадиган ташкилотлар билан ахборот хамкорлигининг барча турларини таъминлаш имконини беришга мулжалланган. 2022 йил 1 апрелга кадар эса, Олий суд, Бош прокуратура, Ички ишлар вазирлиги, Согликни саклаш вазирлиги ва бошка манфаатдор вазирлик ва идоралар билан биргаликда «Суд экспертизаси тугрисида»ги Узбекистон Республикаси Конунининг янги тахририни ишлаб чикиш ва Вазирлар Махкамасига киритиш белгиланган.

Судлар фаолиятини ракамлаштириш фукаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун янада кулайлик яратиш билан бирга тизим фаолиятида ортикча бюрократизмни чеклаш, олис туманларда яшаётган фукароларга масофадан туриб суд жараёнларида иштирок этиш имкониятини таъминлаш, судлар фаолиятининг очиклиги ва ошкоралигини янада оширади.

Бу эса ракамли иктисодиётда тизимнинг ривожланишида яратилаётган кулайликлар, яъни ижобий томонларидан булсалар, иккинчи томондан салбий, яъни иктисодий жиноят турлари ва унинг сони хам ортиб бормокда. Улардан,

3 https://lex.uz/docs/5491507

107

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

иктисодий жиноятлардан фирибгарлик жиноятнинг даражасини ошириши, бу эса - ахборот хавфсизлиги хукукий, техник, жисмоний ва криптографик маълумотларни химоя килиш нуктаи назаридан таъминланиши кераклиги зарур.

Бугунги ривожланишда иктисодий бозор муносабатларида иктисодий жиноятларга карши курашиш, «хуфёна иктисодиёт»нинг шаклланиш механизмларини, чет эл валютасининг назоратсиз чикиб кетиш каналларини уз вактида аниклашнинг шакл ва усулларини тубдан кайта куриб чикиш, шунингдек, тадбиркорлик субъектларини химоя килиш, импортни оптималлаштириш ва миллий товарлар экспортини рагбатлантириш буйича тизимли ишларни кучайтириш муносабат билан, фаолияти иктисодиёт ривожи, тадбиркорликни куллаб-кувватлаш, иктисодий жиноятлар ва коррупцияга карши курашишнинг замонавий вокеликка тулик жавоб бермаётган Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Солик, валютага оид жиноятларга ва жиноий даромадларни легаллаштиришга карши курашиш департаментининг вазифалари, функциялари ва ваколатларини тубдан кайта куриб чикиш борасида хам «Бюджет маблагларидан фойдаланиш самарадорлигини тубдан ошириш ва иктисодий жиноятларга карши курашиш механизмларини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида» Узбекистон Республикаси Президентининг 23.05.2018 - йилдаги ПФ-5446-сонли фармони кабул этилиб, 24.04.2018 - йил кучга киритилган эди4. Бу хам иктисодий жиноятларга карши курашишда янгича услублардан бирин белгилаб берди.

Ракамли иктисодиётнинг ривожланишида иктисодиётнинг барча тармок ва сохаларининг ракамлаштирилиб боришида когозли технологиядан электрон бошкарув технологияси усул ва услубларига утиши янги имкониятлар, харажат ва вакт тежалиши каби тизим фаолиятида кулайликларнинг яратилиши билан бирга тизимнинг хавфсизлигини таъминлаш борасида талабларни куймокда.

REFERENCES

1. https://lex.uz/docs/5491507

2. https://finance.uz/index.php/ru/fuz-menu-economy-ru/11083-uzbekistan-v-tsifrovoi-ekonomike#:~:text=28%20%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8F %202020%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0%20%D0%9F%D 1 %80%D0%B 5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82,%D0%B4%D0%BE%20 60%25%20%D0%BA%202022%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D 1 %83.

3. https://lex.uz/docs/3743214

4 https://lex.uz/docs/3743214

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.