Научная статья на тему 'АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯ СОХАСИДА ХУҚУҚ'

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯ СОХАСИДА ХУҚУҚ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
337
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Трансформация / кибер жиноят / ахборот хавфсизлиги / рақамли хукумат. / Transformation / cybercrime / information security / digital government.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Саидмурадов, Н.Н.

Ушбу мақолада ахборот технологиянинг ривожланиши, мамлакатимизда бу борада олиб борилаётган ислохотлар, мазкур соханинг мохияти ва мазмуни, шунингдек, бу борада хуқуқни қўллаш амалиёти тўғрисида фикрлар ва мулохазалар юритилган. Шунингдек ахборот технология сохасида хуқуқни қўллаш борасида кенг хорижий тажриба ўрганилган. Ушбу таҳлиллар натижасида Ўзбекистонда ахборот технология сохасида хуқуқни қўллаш истиқболлари юзасидан бир қанча таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LAW IN THE FIELD OF INFORMATION TECHNOLOGY

This article discusses the development of information technology, the ongoing reforms in our country, the essence and content of this area, as well as the practice of law enforcement in this area. Extensive foreign experience in the field of information technology was also studied.As a result of this analysis, a number of proposals and recommendations were made regarding the prospects for the use of information technologies in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯ СОХАСИДА ХУҚУҚ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯ СОХАСИДА ХУКУК

Саидмурадов Н.Н.

Сурхондарё вилояти юридик техникуми укитувчиси Термиз, Сурхондарё, Узбекистан E-mail: n. saidmuradov@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада ахборот технологиянинг ривожланиши, мамлакатимизда бу борада олиб борилаётган ислохотлар, мазкур соханинг мохияти ва мазмуни, шунингдек, бу борада хуцуцни цуллаш амалиёти тугрисида фикрлар ва мулохазалар юритилган. Шунингдек ахборот технология сохасида хуцуцни цуллаш борасида кенг хорижий тажриба урганилган. Ушбу таулиллар натижасида Узбекистонда ахборот технология сохасида хуцуцни цуллаш истицболлари юзасидан бир цанча таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Трансформация, кибер жиноят, ахборот хавфсизлиги, рацамли хукумат.

В данной статье рассматривается развитие информационных технологий, проводимые в нашей стране реформы, сущность и содержание данной сферы, а также практика право применения в данной сфере. Также был изучен обширный зарубежный опыт в области информационных технологий. В результате этого анализа был сделан ряд предложений и рекомендаций относительно перспектив применения информационных технологий в Узбекистане.

Ключевые слова: трансформация, кибер преступность, информационная безопасность, цифровое правительство.

ПРАВО В СФЕРЕ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Саидмурадов Н.Н.

Преподаватель Сурхандарьинский областной юридический техникум Термез, Сурхандарья, Узбекистан E-mail: n. saidmuradov@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

LAW IN THE FIELD OF INFORMATION TECHNOLOGY

N.N.Saidmuradov

Lecturer of Surkhandarya Regional Law College Termez, Surkhandarya, Uzbekistan E-mail: n. saidmuradov@gmail.com

This article discusses the development of information technology, the ongoing reforms in our country, the essence and content of this area, as well as the practice of law enforcement in this area. Extensive foreign experience in the field of information technology was also studied.As a result of this analysis, a number of proposals and recommendations were made regarding the prospects for the use of information technologies in Uzbekistan.

Keywords: Transformation, cybercrime, information security, digital government.

Маълумки 21 аср технолигия замонидир, айнан шу оркали жахоннинг ривожланган мамлакатлари узининг иксодий-ижтимоий сохаларини юксалтиришда мазкур сохадан тугри ва окилона фойдаланиши натижасида уларнинг жамиятига кучли туртки булиб хизмат килмокда. Бинобарин, технологияларга асосланиб дунёнинг етакчи мамлакатлари авваламбор жамияти сунгра шу оркали иктисодиёти хамда ижтимоий салохиятини баркарорлигига эришиб келмокда. Шунингдек, хрзирда жахон интренет тармоклари оркали тобора оммалишиб бораётган даромад топишнинг турли усуллари ривожланиб кетиши бунга яккол мисол була олади.

Бугунги кунда даромад топиш ва иктисодий мустаккил булиш бу хар бир инсоннинг ва шу оркали жамиятнинг энг асосий эхтиёжи десак хам хато килмаган буламиз. Шундай экан утган асрда бу эхтиёж яъни инсонларнинг даромад топиши жамият ва мамлакатнинг баркарорлик индекси булиб хизмат килган булса, хозир хам бу карашлар узгаргани йук, факатгина замон талабига мос равишда бунинг шакллари узгариб бормокда.

Шулардан келиб чикиб, хозирги ривожланган мамлакатлар технология асри конуниятига амал килиб, хар бир давлат сиёсий, ижтимоий-иктисодий хаётини тугри йулга куйиш хамда баркарорлигини таъминлашнинг ягона йули "технологиялар" булиб колмокда. Шу сабабли, давлатлар бошкаруви,

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

иктисодий ва ижтимоий функцияларини ракамлаштириш (технологик транформация килиш), олдин хохиш-истагига боглик булган булса, хозирда бу жараённи тадбик этиш хаётий эхтиёж сифатида каралмокда.

Шунингдек, технологияларнинг ташкил этувчи асосий омили бу барча ижтимоий сохаларни ахборотлаштириш ва ахборот тизими хисобланади.

ахборотлаштириш — юридик ва жисмоний шахсларнинг ахборотга булган эутиёжларини цондириш учун ахборот ресурслари, ахборот технологиялари уамда ахборот тизимларидан фойдаланган уолда шароит яратишнинг ташкилий ижтимоий-ицтисодий ва илмий-техникавий жараёни;

ахборот тизими — ахборотни туплаш, сацлаш, излаш, унга ишлов бериш уамда ундан фойдаланиш имконини берадиган, ташкилий жиуатдан тартибга солинган жами ахборот ресурслари, ахборот технологиялари ва алоца воситалари. [1]

Шу билан бирга, жамиятнинг ижтимоий сохаларини ахборотлаштириш ва буни тизимли равишда олиб борилиши учун жамиятнинг барча жабхаларида ахборот эркинлигини таъминлаш талаб этилади, хамда бунинг ижросини бевосита хукумат уз зиммасига олиши даркордир, бу борада хукуматимиз томонидан "Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тугрисида" конун кабул килинган, унга кура Ахборот олиш кафолатлари - хар бир фуцаронинг ахборот олиш ууцуци кафолатланади. "Хар кимнинг ахборотни излаш, олиш, тадциц этиш, узатиш ва тарцатиш ууцуци давлат томонидан уимоя цилинади "деб мазкур конуннинг 3-моддасида белгиланган. [2]

Бинобарин, жамиятимизга технологияларни кириб келиши, мамлакатга ижтимоий сохаларини ва иктисодий баркарорликни таъминлаш билан биргаликда табиийки, бу сохада давлат, жамият ва шахснинг моддий ва маънавий манфаатларига зарар етказувчи хатарли омиллар хам кириб келади, хозирда бу омилларни "кибер жиноят" деб юритилиши оммалашиб бормокда.

"Кибер жиноят" - бу ахборот сохасида хукукбузарлик (жиноят) содир этилиши хисобланади. Мазкур хукубузарликнинг объекти сифатида, моддий (иктисодий ва молиявий), маънавий (мафкуравий, гоявий, ахлокий ва бошкалар) хамда жамиятнинг бошка хаётий салохиятлариини хисоблаш мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Ахборот-технология сохасидаги жиноятлар хам тобора ривожланиб бормокда, якин келажакда хукук нормаларида белгиланган аксар хукубузарлик

1011

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

элементлари вертуал жабхага кучиб утиши хам мумкин, бу фикр хозирда фантастик карашлар эмас, балки жахон виртуал олами, хозирда хар бир жамиятнинг шу жумладан бизда хам ижтимоий муносабатга айланиб бормокда. Ушбу муаммолар сифатида халкаро тажрибадан келиб чикиб, ахборот-технология сохасида жиноятчиликнинг куйидаги турлари оммалашган, хусусан, зарарли (вирус) булган дастурларни таркатиш; шахсий паролларни бузиш; банк карталарининг ракамлари ва бошка реквизитларини угирлаш; интернет фойдаланувчиларининг шахсига оид булган маълумотларни уларнинг рухсатисиз олиш ва гаразли максадларда фойдаланиш (фишинг) хамда хуккукга хилоф равишда, тухмат, порнографик, миллий, иркий ва диний адоват кузгатишга каратилган шунингдек, экстремистик ва террористик гояларни таргиб килувчи маълумотларни таркатиш каби жиноятларни курсатиш мумкин.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

"Кибер жиноят"лар хозирда асосан, жахон интернет майдонида оммалашган булиб, ижтимоий тармоклар (фейсбук, телеграмм ва бошкалар) оркали амалга оширилиб келинмокда. Бир карашда таъкидланган жиноий фаолиятларни амалга ошириш воситаси аникдек (интернет тармоги), хамда бу муммони хал килиш учун ушбу тармокни чеклаш оркали жиноятларга бархам берилиши каби чоралар куллаш осон булиб туюлиши мумкин, бирок бунга жамиятнинг эркин ахборот олиш хукуки хамда ахборот-технология сохасининг чегараланиши эхтимоли, "кибер жиноят" билан курашишда маълум бир тусикларни яратиб келмокда.

Шу билан бирга мазкур жиноятни содир этувчи шахс ва ундан зарар курувчи (жабрланувчи)лар бошка-бошка бошка давлатларда эканлиги ушбу жиноят билан самарали курашишга тусик булаётганлиги, хамда бу каби тусикларни енгиб утиш максадида давлатлараро хамкорлик жуда мухим рол уйнайди ва уз самарасини беради, бунга яккол мисол килиб, Европа кенгаши томонидан 2001 йил 23-ноябрда "Компьютер ахбороти сохасида жиноятлар" (ETS) тугрисида 185-сонли Будапешт конвенцияси кабул килиниб, мазкур конвенция доирасида европа иттифокига кирувчи хамда кирмайдаган лекин бундан манфаатдор булган давлатлар (АКШ ва Япония) уртасида ахборот хавфсизилиги борасида хамкорликни йулга куйишган. [3]

Ушбу конвенция, жахон тарихида кибер жиноятчиликка карши курашишга доир биринчи халкаро норма хисобланади ва бу борада аъзо давлатларнинг худудида амалга оширилаётган ахборот хавсизлиги доирасида айрим махсус

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

органларига ахборот сохасида катор ваколатлар берилган, шунингдек, мазкур конвенцияда кибер жиноятчиликнинг куйидаги асосий турлари белгиланган:

1. Ахборот тизими ва хавфсизлигини бузиш;

2. Компьютер технологиялари оркали фирибгарлик ва тамагирлик жиноятлари;

3. Порнографик (педофилия) билан боглик материалларни таргиб (таркатиш) килиш;

4. Муаллифлик ва кушмуаллифлик хукукларини бузишга каратилган хукубузарлик.

Шунингдек, таъкидланган конвенцияга аъзо булган давлатларга, ваколатли килиб белгиланган органга, ахборот тизими юзасидан маълумотларни такдим килиш; хар бир аъзо давлат миллий конунчилигида бу борада тегишли нормаларни киритиши, соха провайдерлари томонидан ахборотларни назорат килиш ва бошка турдаги катор мажбуриятларни юклайди.

Шулар каторда, мазкур конвенция доирасида 2002-йилда 1-сонли баённома кабул килиниб, унга кура, миллий, иркий ва диний адоватни кузгатишга каратилган хукукбузарликлар, "кибер жиноятлар"нинг турлари билан кенгайтирилди. Шенингдек, мазкур конвенцияга айрим халкаро ташкилотлар жумладан, "Internet Society" (халкаро интернет хамжамияти), "Electronic Frontier Foundation" (АКЩ), Cyber-Rights & Cyber-Liberties (Буюк Британия) ва Kriptopolis (Испания) узининг каршиликларни билдиришиб, унга кура ушбу конвенция, хусусий коммуникацияларни (ахборот тизимини) дахлсизлигини бузилишига хизмат килиши ва бу чоралар самарасиз эканлигини эътироз билдиришганлар. Миср эса узининг ахборот хавфсизлигини таъминлаш учун "Facebook" ва "Twetter" каби ижтимоий тармокларини таъкиклаш (кора руйхатга киритиш) оркали ахборот хавфсизлиги доирасида чораларни куллади. Бундай вазиятда халцаро интернет тармоцлари 7 кун ичида судга мурожаат цилиши мумкин.

Хозирда, жахонда, асосан тажрибали хаккерлардан (хаккер - бу компъютер-ахборот мутахассиси ва уни тизимини четлаб утиш махоратига эга шахс) ташкил топган "REvil" ва "DarkSide" номли "кибер жиноий" уюшган гурухлар мавжуд, мазкур жиноий гурухларнинг асосий йуналиши фирибгарлик ва тамагирлик йуллари оркали маблагларни кулга киритишдир [4].

Мазкур жиноий гурухларнинг фаолияти асосан Европа ва А^Ш худудларида олиб борилиши аникланган, МДХ давлатларида хозирги кунда буларнинг фаолияти кузатилмаган.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Жумладан, юртимизда хам жахон давлатлари каторида, технологик сохасини кенг тадбик килишни асосий вазифа сифатида белгилаш максадида "Ращмли икщисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-

кабул килиниб, мазкур карор билан ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни янада ривожлантиришнинг куйидаги кушимча вазифалари этиб белгиланди:

"2023 йилга келиб ракамли иктисодиётнинг мамлакат ялпи ички махсулотидаги улушини 2 бараварга купайтиришни назарда тутган холда, шу жумладан ишлаб чикаришни бошкаришда ахборот тизимлари комплексини жорий килиш, молиявий-хужалик фаолиятда хисобот юритишда дастурий махсулотлардан кенг фойдаланиш, шунингдек, технологик жараёнларни автоматлаштириш оркали уни жадал шакллантириш;

2020-2021 йилларда барча согликни саклаш муассасалари, мактаблар ва мактабгача таълим ташкилотларини, шунингдек, кишлоклар ва махаллаларни юкори тезликдаги интернет тармогига улаш хамда алока хизматлари сифатини оширишни кузда тутган холда мамлакатнинг ракамли инфратузилмасини тулик модернизация килиш ва замонавий телекоммуникация хизматларидан барча худудларда фойдаланиш имкониятини таъминлаш;

2022 йилга кадар электрон давлат хизматлари улушини 60 фоизгача етказишни назарда тутган холда давлат ахборот тизимлари ва ресурсларини яратиш хамда интеграция килиш, давлат маълумотлар базаларидаги ахборотларни унификация килиш, шунингдек, давлат хизматларини курсатиш тартиботларини оптималлаштириш ва тартибга солиш оркали электрон хукумат тизимини ривожлантириш;

дастурий махсулотларни ишлаб чикариш ва технологик майдончалар яратиш оркали «ракамли тадбиркорлик»ни ривожлантириш, 2023 йилга келиб ушбу сохадаги хизматлар хажмини 3 бараварга ошириш ва уларнинг экспортини 100 миллион долларга етказиш;

таълим тизимининг барча боскичларида ракамли технологияларни кенг жорий этиш ва замонавий иктисодиёт учун зарур булган ракамли билимларнинг даражасини ошириш, таълим инфратузилмасини такомиллаштириш, шунингдек, «Беш ташаббус» лойихасини амалга ошириш доирасида 2022 йилга кадар республиканинг барча худудларида ракамли билимларга укитиш марказларини очиш" каби вазифалар белгиланди. [5]

Шунингдек, бу борада, "Ракамли Узбекистон — 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида

тадбирлари тугрисида" Узбекистон Республикаси Президентининг карори

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Узбекистан Республикаси Президентининг Фармони кабул килинди, унда 2020

— 2022 йилларда худуд ва тармокларни ракамли трансформация килиш дастурлари амалга оширилиши белгиланди, шундингдек, мазкур Фармон билан:

"ахоли пунктларини интернет тармогига улаш даражаси, шу жумладан кенг полосали уланиш портларини 2,5 миллионгача купайтириш, 20 минг километр оптик-толали алока линияларини куриш ва мобил алока тармокларини ривожлантириш оркали 78 фоиздан 95 фоизга етказилиши;

худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг турли сохаларида 400 дан ортик ахборот тизимлари, электрон хизматлар ва бошка дастурий махсулотлар жорий этилиши;

587 минг нафар кишини, шу жумладан «Бир миллион дастурчи» лойихаси доирасида 500 минг нафар ёшларни камраб олиш оркали компьютер дастурлаш асосларига укитиш ташкиллаштирилиши;

иктисодиётнинг реал сектори тармокларидаги корхоналарда бошкарув, ишлаб чикариш ва логистика жараёнларини автоматлаштириш буйича 280 дан ортик ахборот тизимлари ва дастурий махсулотлар жорий этилиши;

худудларда хокимлар, давлат органлари ва ташкилотлар ходимларининг ракамли саводхонлигини ва малакасини ошириш, уларни ахборот технологиялари ва ахборот хавфсизлиги буйича укитиш учун тегишли олий таълим муассасалари бириктирилади хамда уларнинг 12 минг нафар ходими ахборот технологиялари сохасида укитилиши" назарда тутилган. [6]

Албатта бу Фармон ва унинг доирасида килинган ишлар, мамлакатимиз технология асрида жахон мамлакатлари уртасида муносиб урин эгаллашга хамда юртимизнинг ижтимоий-иктисодий салохиятини янада ривожланиши учун олдинга босилган кадам булиб хизмат килади.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, технологиянинг ривожланиши хамда жамиятга фойда беришининг асосий кафолатларидан бири бу ахборот хавфсизлигидир, бу мавзу мамлакатимизда сунги йилларда уйлантираётган саволлардан бири булиб колмокда, чунки мазкур хаф-хатар билан самарали курашишда биздан окилона карор кабул килиш лозим булмокда, бундай карорни кабул килиш таъбиийки осон эмас, чунки бир тарафдан технология -бу замон талаби булса, иккинчи томондан эса ахборот хавфсизлиги унинг ажралмас кисми хисобланади, технологиянинг асосий жихати бу унинг тусикларсиз эркин ривожланиши яъни жамият уни хавф-хатар деб кабул килиб, катъий назорат килмокчи булса у ривожланмайди балки орзу хавас булиб

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

колаверади, агарда бунга бепарво булса у жамиятга салбий таъсир килиш эхтимоли юкори булади, киска килиб айтганда бошкариб булмас офатга айланиб колиши хам мумкин.

Шу муносабат билан, "Ахборот технологиялари ва коммуникацияларининг жорий этилишини назорат цилиш, уларни хцмоя цилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" Узбекистон Республикаси Президентининг карори кабул килиниб, мазкур карор билан, "ахборот сохасида ягона давлат сиёсати руёбга чикарилишининг самарадорлигини ошириш, телекоммуникация, ахборот ва киберхавфсизликни таъминлаш сохасидаги назорат тизимини янада такомиллаштириш максадида:

Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг, Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги хузуридаги Алока, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари сохасида назорат буйича инспекцияни, Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг Ахборот хавфсизлиги ва жамоат тартибини таъминлашга кумаклашиш марказини тугатиш тугрисидаги таклифи маъкулланди.

Шунингдек, умумий штат бирлиги 198 нафар, шу жумладан худудий булинмаларда — 110 нафар булган Узбекистон Республикаси Ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар сохасида назорат буйича давлат инспекцияси;

давлат унитар корхонаси шаклида техник кумаклашиш маркази;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг «Хавфсиз шахар» жамоат тартибига кумаклашиш маркази ташкил этилиши.

Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг Ахборот хавфсизлиги ва жамоат тартибини таъминлашга кумаклашиш марказининг бушаётган 135 нафар штат бирлиги Марказга утказилиши карор килиниб, уларга куйидаги вазифалар юклатилди:

Давлат инспекцияси:

алока, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари, даврий босма нашрларни таркатиш сохасида конун хужжатлари, норматив хужжатлар

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ва давлат стандартлари талабларига риоя килиниши устидан давлат назоратини амалга ошириш;

уз ваколати доирасида почта алокаси, ахборот технологиялари ва телекоммуникациялари хизматларининг сифатли такдим этилиши, даврий босма нашрлар, фонограммалар, аудиовизуал асарлар ва ЭХМ учун дастурлар таркатилишида истеъмолчилар хукукларини химоя килиш чораларини таъминлаш устидан давлат назоратини амалга ошириш;

фонограммалар, аудиовизуал асарлар, ЭХМ учун дастурлар таркатишда муаллифлик хукуклари сохасидаги конун хужжатларига ва норматив хужжатларга риоя килиниши устидан давлат назоратини амалга ошириш;

норматив-хукукий хужжатлар талабларига мувофик давлат органлари ва ташкилотлари, шунингдек, бошка ташкилот ва идораларда «Электрон хукумат» тизимида инфратузилмани ривожлантириш ва ахборот-коммуникация технологияларидан самарали фойдаланилиши устидан давлат назоратини амалга ошириш;

иш ва бошкарув жараёнларини автоматлаштириш, интеграллашган ахборот тизимларини, маълумотлар узатиш ва алмашишнинг идоралараро тармокларини жорий этиш ва улардан фойдаланиш, давлат ахборот ресурслари интеграцияси, шу жумладан, электрон давлат хизматлари курсатиш самарадорлиги;

«охирги миля» тамойили буйича Интернет тармогидан кенг полосали фойдаланишни, мультисервис алока тармоклари технологияларини, мобил алока бозорини, бошка замонавий телекоммуникация хизматларини, шунингдек, почта алокаси хизматларини ва даврий босма нашрлар таркатишни кенгайтириш йули билан телекоммуникация инфратузилмасини ривожлантириш устидан давлат назоратини амалга ошириши;

Марказнинг вазифалари:

ахборот хавфсизлигига хозирги вактдаги тахдидлар тугрисидаги маълумотларни йигиш, тахлил килиш ва туплаш, давлат органлари ва ташкилотлари ахборот тизимлари, ресурслари ва маълумотлар базаларига ноконуний кириб олиш холатларининг олдини олишни таъминлайдиган самарали ташкилий ва дастурий-техник ечимларни тезкор кабул килиш буйича тавсиялар ва таклифлар ишлаб чикиши;

конун бузувчиларни, ахборотлар маконидаги рухсатсиз ёхуд бузувчи харакатларни амалга оширишда фойдаланиладиган методлар ва воситаларни тахлил килиш, идентификациялашда телекоммуникациялар тармокларининг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

операторлари ва провайдерлари, хукукни мухофаза килиш органлари билан хамкорлик килиши;

ахборотлаштириш объектларида аппарат воситалари ва дастурий махсулотларни, ахборот-коммуникация технологиялари, телекоммуникация жихозлари ва бошка техник воситаларни аттестация, экспертиза ва сертификациядан утказилиши;

давлат органлари ва ташкилотлари ахборот тизимлари ва ресурслари ахборот хавфсизлиги сиёсатини ишлаб чикиш ва амалга оширишда кумаклашиши;

давлат ахборот тизимлари ва ресурслари, шунингдек, Интернет тармоги миллий сегментининг ахборот хавфсизлигини таъминлаш сохасидаги норматив-хукукий базани такомиллаштириш буйича таклифлар ишлаб чикиши;

Интернетнинг миллий фойдаланувчиларини Интернет тармоги миллий сегментида ахборот хавфсизлигига пайдо булаётган тахдидлар тугрисида уз вактида хабардор килиш, шунингдек, ахборотларни химоя килиш буйича маслахат хизматлари курсатиши" белгиланди. [7]

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Мамлакатимизда, ахборот-технология сохасида хукукни куллаш борасида, мазкур сохада тизимли ишлар олиб бориш, ахборот хавфсизлиги, хукук субъектларига тегишли булган маълумотлар дахслсизлигини таъминлаш ва бошка концептуал йуналишларни белгиловчи, шунингдек, бу сохани мамлакатмизга манфаатли булиб хизмат килишини таъминлашга каратилган конун лойихасини ишлаб чикилишига хам таказо килмокда.

Хозирда конун нормаларимиз бу сохани кенг камраб олинмаганлиги, бир вактлар кабул килинган айрим конун нормаларимиз технологик тенденция билан таккослаганда манаван эскириб бораётганлигини кузатиш мумкин.

Мисол килиб, хозирда вертуал оламда кимор ва фирибгарликка оид булган хукубузарликларни олсак булади, чет мамлакатларда жойлашиб асосан спорт уйинларининг натижаларига асосланган кимор уйинлари, шунингдек, ижтимоий тармоклар оркали турли ёлгон асосланган таргибот материаллари оркали, шахсларни онгига таъсир этиб уларнинг маблагларини узлаштириш каби жиноятлар айникса ёшлар уртасида оммалашиб бормокда, шунингдек, айрим ижтимоий тармок платформалари оркали жамиятнинг манавий рухиятига таъсир этувчи контентлар тобора авж олмокда.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Бу борада, гарчи Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 168-

тугрисидаги кодекснинг 191-модда. "Цимор ва таваккалчиликка асосланган бошка уйинлар" [9], каби хукук нормалари белгиланган булсада, юкорида мисол келтирганимиздек, мазкур жиноятнинг субъекти (хукукбузар) чет давлатида жойлашганлиги, уни фукарога нисбатан содир этган хукукбузарлиги учун жавобгарликка тортилиши имконсиз булмокда, окибатда хукукбузарликнинг мазкур шакллари жамиятимизда тобора оммалашмокда.

Бу каби омиллар билан хозирданок, жахон амалиётидан келиб чикиб, тегишли конун нормалар кабул килиниши, бундай омиллар билан кураша олиш иммунитетини хосил килиш талаб этилмокда, гарчи етакчи мамлакатлар бу борада тажрибаси анча куплигини эътироф этиш лозим.

Шу билан бирга, ахборот-технология сохасида, хозирда жахонда мамлакатимиз технологияни узлаштирувчи давлат ролида намаён булмокда, (балки шунинг учун хам бу билан боглик хукубузарликда тажрибасиз булаётгандирмиз), бирок, бу сохани келгусида яратувчи мамлакатлар каторида булиш максадини кузлаб, шу каби устувор вазифаларни олдимизга куйишимиз лозим (шунда ушбу сохадаги хаф-хатарларни назорат килиш енгилрок кечиши мумкин), бунда, факатгина ушбу сохага катта сармоя киритиш билан чегараланиб колмасдан, бу йуналишда етук кадрлар тайёрлаш уларни мазкур йуналишда куллаб-кувватлаш, давлатнинг асосий максадларидан бири булиши керак, шундагина технология асрига монанд булишимиз, жамиятимизнинг иктисодий, ижтимоий ва бошка сохаларида янада каттарок узгаришлар руй бериши мумкин.

Бунинг исботи сифатида, дунёнинг етакчи мамлакатлари Хитой, Малайзия, Япония ва Европанинг бир катор мамлакатлари, шу асргача булган аксар ижтимоий-иктисодий муаммоларини айнан технологияларга таяниши, уларни ишлаб чикиши ва ундан окилона фойдаланиши натижасида хозирги куринишига келди десак муболага булмайди.

Умуман олганда, мамлакатимизда технологияларни кенг жорий килиш ва хаётга тадбик этиш билан биргаликда мазкур сохадаги хукукбузарликларни (жиноятларни) олдини олиш ва бундай хатарларга тайёр туриш, технологик замон талаби хисобланади, албатта бу сохадаги барча криминоген элементларни мутлок олдини олишни имконияти булмасада, лекин уни ижобий мувозанатда назорат килиш давлатнинг хукук-тартибот функциясидан келиб чикиб, бу борада мунтазам тарзда юкори динамикада тизимли ишлар олиб

модда "Фирибгарлик" [8], Убекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

талаб этилади, акс холда бу имкониятлар жамиятни таназзулга учрашишигача хам олиб келувчи омил булиб хизмат килиши мумкин. Хулоса урнида, ахборот технология сохаси том маънода, бу маълум бир жамиятни тезда ривожланишига катта туртки булиб хизмат килиши ёхуд жамиятнинг кушандасига хам айланиши мумкин десак булаверади.

REFERENCES

1. Ахборотлаштириш тугрисида узбекистон Республикаси конуни 560-11-сон 11.12.2003 йил.

2. Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тугрисида Узбекистон Республикаси конуни 400-1-сон 24.04.1997 йил.

3. Компьютер ахбороти сохасидаги жиноятлар (ETS) тугрисида 185-сонли Будапешт конвенцияси 23.11.2001 йил.

4. wikipedia.org/wiki/Преступление в сфере информационных технологий

5. Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг карори ПК-4699-сон, 28.04.2020 йил.

6. "Ракамли Узбекистон — 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, ПФ-6079-сон 05.10.2020 йил.

7. Ахборот технологиялари ва коммуникацияларининг жорий этилишини назорат килиш, уларни химоя килиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида, Узбекистон Республикаси Президентининг карори, ПК 4024-сон, 21.11.2018 йил.

8. Узбекистон республикасининг жиноят кодекси, 22.09.1994 йил.

9. Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси, 22.09.1994 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.