Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ ФИРИБГАРЛИГИГА ОИД ЖИНОЯТЛАР ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ'

ИНТЕРНЕТ ФИРИБГАРЛИГИГА ОИД ЖИНОЯТЛАР ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

562
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фирибгарлик / жиноят / киберфирибгарлик / хавф / жабрланувчи / телефон фирибгарлари

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Боходир Абдасович Улугбеков

Ушбу мақолада интернет тармоқлари ва турли йўллар билан ўзгаларнинг мол – мулки ва тинчлигига хавф солувчи ҳуқуқбузарликлар ва уларни олдини олиш борасида Ўзбекистон ва ҳориж мамлакатлар тажрибалари келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ ФИРИБГАРЛИГИГА ОИД ЖИНОЯТЛАР ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-222-226

ИНТЕРНЕТ ФИРИБГАРЛИГИГА ОИД ЖИНОЯТЛАР ВА УЛАРГА

КАРШИ КУРАШИШ

Боходир Абдасович Улугбеков

Узбекистан Республикаси ИИВ Малака ошириш институти Хукукбузарликлар профилактикаси кафедраси бошлиги

Полковник

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада интернет тармоклари ва турли йуллар билан узгаларнинг мол - мулки ва тинчлигига хавф солувчи хукукбузарликлар ва уларни олдини олиш борасида Узбекистон ва хориж мамлакатлар тажрибалари келтириб утилган.

Калит сузлар: фирибгарлик, жиноят, киберфирибгарлик, хавф, жабрланувчи, телефон фирибгарлари.

КИРИШ

Хрзирги шиддат билан ривожланиб бораётган замонда республикамизда олиб борилаётган ислохотлар замирида мамлакатимизнинг иктисодиёти кундан-кунга юксалиб, ахолининг давлат органларига булган ишончи ортиб бормокда. Киберфирибгарлик ёки интернет фирибгарлиги деб ном олган жиноятлар кулами кенгайиб бормокда. Уларга карши курашишда бугунги кунда кадрлар салохияти, уланинг билим ва куникмалари даражасига алохида этибор каратилмокда. Шу уринда жиноят хукуки назариясида киберфирибгарлик тушунчаси тугрисида турли хил фикирлар мавжуд. Хусуссан, В.К.Барчуковнинг фикрича, киберфирибгарлик комьпютер фирибгарлиги булиб, у ички маълумотлардан фойдаланган холда фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол килиш оркали узганинг мулкига тажовуз килишдир. Д.А.Зикованинг фикрича, киберфирибгарлик жинояти компьютер технологиялари ёрдамида фирибгарлик, ишончни суиистеъмол килиш оркали узга шахснинг пул маблагларини узлаштириш, унинг мулкига зарар келтириш ва ушбу мулкка эга булиш хисобланади. М.А.Ефремова эса, "киберфирибгарлик" тушунчасини "комьпютер маълумоти оркали фирибгарлик килиш" тушунчаси билан бир хил эканлигини ва уларнинг синоним сузлар хисобланишини таъкидлайди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-222-226

Юкоридаги олимларнинг фикрлари тугри, хакикатан хам киберфирибгарлик ахборот технологиялари ёрдамида амалга оширилади ва узга шахснинг мулкига, ушбу шахсларнинг ишончига кириш ёки ишончини суиистеъмол килиш йули билан эга булишга каратилади. Бирок, миллий конунчилигимизда компьютер технологияси тушунчаси ва унинг механизми белгилаб берилмаган, факатгина электрон хисблаш машинаси билан боглик коидалар мавжуд эканлиги билан ифодаланади. Шунингдек, мазкур тушунча тор тушунча булиб, уни ахборот технологиялари ва коммуникациялари уз ичига камраб олади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

ХХ1-аср ахборот технологиялари даврида узининг кенг камровлилиги билан ажралиб турувчи ва йилдан йилга купайиб хозирги кун асосий мавзуларидан бирига айланиб бораётган киберфирибгарлик жиноятлари жамиятга жуда катта хавф келтириб чикармокда. Биргина жиноят ишлари буйича судларнинг 2019 йил фаолиятига оид статистик маълумотларга назар ташлайдиган булсак, содир этилган фирибгарлик жинояти 6321 тани ташкил этган булса, 2020 йил давомида эса 10496 тани ташкил килган. ^арийб 42% га усганлигини куришимиз мумкин. Ушбу жиноятларнинг аксарият кисми киберфирибгарликни ташкил этмокда. Эътиборлиси шундаки, мазкур жиноятларнинг содир этилиш усули янгича куринишда содир этилмокда. Жумладан, 2020 йилнинг декабрь ойида Шофиркон тумани Шибиргон махалласида яшовчи, 1990 йилда тугилган С. туман Ички ишлар булимига мурожаат килиб, уз мурожаатида номаълум шахс, "Telegram" ижтимоий тармогидаги "Хоразм бройлер" ва "broiler.uz" каналларидан унга узини "Саховат" номли корхона директори А. деб таништириб, 70.000.000 сум эвазига 6 ой муддатга кредит сифатида 3000 дона "R0SS-308" номли бройлер жужаларини бир ой муддатга етадиган озик овкатлари ва еб идишлари билан биргаликда етказиб беришини хамда дастлабки тулов амалга оширилганидан сунг, махсулотларни 4 кун муддат ичида уйигача етказиб берилишини ваъда килиб, С.нинг ишончга кирган. Яна бир холат, Андижон шахрида яшовчи М.узганинг мулкини алдов йули билан кулга киритиш учун максад килиб, 2020 йилнинг ноябрь ойида "Telegram" ижтимоий тармогида "MY5" номида ютукли канал очиб, тармокда фойдаланувчиларни кизиктириш учун "каналга 100 та одам кушганга 50.000 сум, 25 та одам кушганга 250.000 сум, 10 та одам кушганга эса 100.000 сум" деб алдов сузларини ёзади ва алданиб колиб ушбу

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-222-226

сохта каналга аъзо булганларга "сизга пул ютуги чикди, пластик карта ракамингизни расмга тушириб ташлаб юборинг, кейин сизга 4 ракамли махфий код боради, айтиб юборсангиз пул хисоб картангизга утказилади" деб алдов йули билан фукароларни пластик карта ракам ва ушбу платсик картадан фойдаланиш хукукини берувчи махфий кодни кулга киритиб, "UzPAY", "Cklik" пул утказмалари хизмати иловалари оркали электрон хамён очиб, пластик картадаги пул маблагларини узини хисоб ракамига утказиш билан шугулланиб келади ва беш нафар фукарони 28.млн сум маблагларини фирибгарлик йули билан узига узлаштириб олади. Бундан ташкари, айни вактда "Узбекистон почтаси" АЖ номидан баъзи ижтимоий тармоклар ва Telegram мессенжерида Samsung Galaxy S10 мобиль телефонини ютиб олиш имконияти мавжудлиги борасида амалга оширилаётган акция хакида спам-хабар таркатилиб, совринни олиш учун иштирокчиларга 18 000 сум микдоридаги етказиб бериш туловини амалга ошириш таклиф этилган. Юкорида келтирилган холатлар буйича жиноят иши очиш, айбдорларни топиш, уларга нисбатан жавобгарлик ва жазо белгилаш, шунингдек, етказилган зарарни ундириш билан боглик муаммолар талайгина эканлиги бу борада илмий тадкикот ишлари олиб боришни такозо этади. Хозирги кунда фирибгарликнинг замонавий куринишларидан бири киберфирибгарлик ёки интернет фирибгарлиги булиб колмокда. Умуман олганда ушбу жиноятнинг барча куринишларига карши курашишда ички ишлар органларининг салохиятли, билимли кадирларни тайёрлашни талаб килмокда. Бу каби фирибгарлик холатлари банк картаси эгасининг хабарисиз унинг карта хисобварагидан пул маблагини ечиб олиш, пароль ва ПИН-кодларни угирлаш ва бошка ноконуний фаолият турлари билан боглик холатларда хам асалга оширилмокда. Шунингдек, фирибгарлик жиноятининг жабрланувчиси булиб колишдан сакланиш учун куйидагилар тугрисида огох булиш зарур деб хисоблаймиз:

МУ^ОКАМА

Биринчидан, ишонтириш максадида узини банк, хукукни мухофаза килувчи орган ёки бирон савдо ташкилотининг ходими сифатида таништирувчи бегона шахслардан кунгирок булиши, СМС-хабарнома ёки ижтимоий тармоклар оркали турли хабарларнинг келиб тушишидан огох булиш;

Иккинчидан, турли совгалар голибига айланиш, сизнинг фойдангизга хар кандай маблагларни утказиб бериш ёки товар ва хизматларни жозибадор

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-222-226

шартларда сотиб олиш каби гуёки жуда фойдали ва кутилмаган имкониятларнинг таклиф этилишидан хушёр булиш;

Учинчидан, ютукларни кейинчалик банк картасига утказиб бериш шарти билан турли хил суровлар ва лотереяларда иштирок этиш таклиф килинишидан эхтиёт булиш;

Туртинчидан, ютукларни кабул килиш ёки товар ва хизматлар учун туловларни амалга ошириш максадида турли мобиль иловаларни урнатиш ёки хаволалар оркали банк картангиз ёхуд шахсий маълумотларингизни киритиш тугрисида таклифлар берилишидан эхтиёткор булиш;

Бешинчидан, хисобварагингиздаги пул маблаглари йуколиши мумкинлиги хакида куркитиш ва тезкор карор кабул килишга мажбурловчи рухий босим утказиш холатларидан огох булиш;

Олтинчидан, хисобингизга хатолик билан пул маблаги утказиб юборилганлиги ва ушбу маблагларни кайтаришни сураб кунгирок килиш холатлари булганида хушёрлик чораларини курилиши зарур.

Хрзирги кунда "Телефон фирибгарлари" уйлаш учун вакт колдирмай, турли гаплар билан чалгитиб, карта маълумотларингизни айёрлик билан кулга киритади ёки ёлгонларига ишонтириб, пул маблагларини уларга уз хохишингиз билан утказиб беришга ундайди.Шу сабабли, фирибгарларнинг турли бахоналар билан банк картангиз маълумотлари (карта раками, ПИН-код, СМС-код ва бошка шахсий маълумотлар)ни билиб олишга уринишларига жавоб бермаслик чораларини куриш максадга мувофик булади.

НАТИЖАЛАР

Фирибгар фукаролар "тузоги"га тушиб колишнинг олдини олиш ва маблагларини хавфсизлигини таъминлаш максадида куйидагиларга эътибор каратиш максадга мувофик: аввало, узини банк, хукукни мухофаза килиш идораси ёки бирон савдо ташкилоти ходими деб таништирган нотаниш фукаролардан кунгирок булганда, уларнинг сузларига ёки курсатмаларига амал килишга шошилмасдан ва шахсий маълумотларини ошкор килмаслик лозим. Энг маъкули,улар билан сухбатни тугатиш ва кунгирок килувчилар айтган ташкилот билан кайта богланиб, улар томонидан берилган маълумотларнинг тугри ёки нотугрилигига аниклик киритиш чораларини куриш зарур. Колаверса, хар кандай шароитда хам хар бир фукаро банк картаси тугрисидаги маълумотларни (карта раками, ПИН-код, банк картасининг олд кисми

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-222-226

расмлари) хамда уз шахсий маълумотларини бегона фукароларга ошкор килмаслик ва юбормаслик чораларини куриш максадга мувофик.

ХУЛОСА

Шунингдек, фукаролар узларига тегишли булган банк картаси маълумотларини ижтимоий тармокларда эълон килмаслиги лозим. Айнан, махфий маълумотларни киритишни, руйхатдан утиши керак булган сайтларда HTTPS:// префикси мавжудлигини текшириб куришлари тавсия этилади. Агар ташкилотларнинг сайти ёки сахифаси хакикийлигига шубхд уйгонса, ушбу ташкилот билан богланиш ва маълумотларга аниклик киритиш зарур. Имзоланадиган барча хужжатларни диккат билан укиш, курсатилган маълумотларнинг тугрилигини кайта текшириб куриш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Барчуков В.К. Терминология мошенничества в сфере компьютерной информации. - М.: Пробелы в российском законодательстве. № 4. 2017 г. - С. 163-165.

2. Зыков Д.А. Виктимологические аспекты предупреждения компьютерного мошенничества. дис. ... канд. юрид. наук. Владимир, 2002. - 211 с.

3. Ефремова М.А. Мошенничество с использованием электронной информации // Информационное право. 2013. № 4. - С. 19 21.

4. Узбекистон Республикаси Олий суди сайтидан. https://stat.sud.uz/.(Мурожат этилган вакти 12.05.2021.)

5. https://bviib.uz/uz/news/shofirkon-tumanida-izhtimoij-tarmolar-orali-firibgarlik-ilgan-samarandlik-shahsning-kirdikorlari-fosh-etildi

6. http: //www.qo shrabot.uz/uz/node/661

7. https://nuqtainazar.uz/archives/2901

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.