Научная статья на тему 'ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТЕХНИКА ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТЕХНИКА ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

317
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамоат хавфсизлигини / жиноят процесси / тергов ва процессуал ҳаракатлар / ахборотлаштириш / техника воситалари / видеоконференцалоқа / одил судлов / public safety / criminal procedure / investigation and procedural actions / information / technical means / videoconferencing / justice.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ахмет Бахтиярович Акимов

Мазкур мақолада жамоат хавфсизлигини таъминлашда ва жиноят процессининг барча босқичларида замонавий техника воситаларидан фойдаланган ҳолда жиноятларни олдини олиш, иссиқ изидан фош этиш ҳамда тергов ва процессуал ҳаракатларни расмийлаштиришда замонавий техника воситаларидан кенг фойдаланиш масаласи ўрганилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE USE OF TECHNICAL MEANS IN ENSURING PUBLIC SAFETY

This article examines the issue of widespread use of modern technology in crime prevention, hotspot detection and registration of investigative and procedural actions using modern technical means to ensure public safety and at all stages of the criminal process.

Текст научной работы на тему «ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТЕХНИКА ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТЕХНИКА ВОСИТАЛАРИНИ КУЛЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИХДТЛАРИ

Ахмет Бахтиярович Акимов

Узбекистан Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети магистратура

тингловчиси, майор

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада жамоат хавфсизлигини таъминлашда ва жиноят процессининг барча боскичларида замонавий техника воситаларидан фойдаланган холда жиноятларни олдини олиш, иссик изидан фош этиш хамда тергов ва процессуал харакатларни расмийлаштиришда замонавий техника воситаларидан кенг фойдаланиш масаласи урганилади.

Калит сузлар: жамоат хавфсизлигини, жиноят процесси, тергов ва процессуал харакатлар, ахборотлаштириш, техника воситалари, видеоконференцалока, одил судлов.

FEATURES OF THE USE OF TECHNICAL MEANS IN ENSURING PUBLIC

SAFETY

ABSTRACT

This article examines the issue of widespread use of modern technology in crime prevention, hotspot detection and registration of investigative and procedural actions using modern technical means to ensure public safety and at all stages of the criminal process.

Keywords: public safety, criminal procedure, investigation and procedural actions, information, technical means, videoconferencing, justice.

КИРИШ

Мамлакатимизда тинчлик ва осойишталикни саклаш, жамоат тартибини саклаш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш тараккиётнинг асосий шарти, ахоли фаровонлигини таъминлашнинг мухим омилларидан хисобланади.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 795 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

Шу муносабат билан, мамлакатимизда жамоат хавфсизлигини таъминлашни ва жиноят-процессуал конунчилигини такомиллаштириш буйича тизимли чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмокда. Жумладан, жиноятчиликнинг олдини олиш ва унга карши муросасиз курашиш, жамоат тартибини саклаш, хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашишнинг мутлако янги механизмларини жорий этишга каратилган самарали ишлар амалга оширилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги фармони кабул килиниши жамоат хавфсизлигини таъминлашга каратилган тизимли чора-тадбирларнинг мантикий давоми булди.

Ушбу концепцияда жиноятчиликнинг олдини олиш ва унга карши муросасиз курашиш, жамоат тартибини саклаш, ахоли тинчлиги ва осойишталигини таъминлаш, фукароларда конунга итоаткорлик ва жамоат хавфсизлиги йуналишидаги ишларни "Халк манфаатларига хизмат килиш" тамойили асосида ташкил этиш белгилаб берилган булиб, унда асосий максад эса Мухтарам Президентимиз таъбири билан айтганда «Барча саъй-харакатларимиз инсон кадри учун» деган устувор Fоя асосида янада такомиллаштириш вазифаси куйилди.

Бугунги кунда жамоат жойларида, асосан фукаролар куп тупланадиган жойларда, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш, жамоат хавфсизлигини таъминлашда мухим ахамиятга эга булган, видеокузатув воситаларидан кенг фойдаланишни замоннинг узи талаб этмокда. Негаки ижтимоий муносабатларнинг ривожланиши, ахоли сонининг мунтазам равишда ошиб бориши, истъемол бозорининг ортиб бориши жиноятга карши кураш ва хукукбузарликлар профилактикасини амалга оширишда мухим ахамият касб этмокда.

Статистик тахлилларга кура, АКШ ва Хитой Халк республикаларида сунгги йилларда урнатилган видеокузатув камералари сони шиддат билан ошиб бормокда. Агар 2015 йилда АКШда уларнинг сони 47 миллионга якин булган Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 796 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

булса, 2018 йилда бу курсаткич карийб 50 фоизга ошиб, 70 миллионга етди. Хитой Халк Республикаси худди шу даврда 70 фоизлик усишни кайд этилиб, утган йили ушбу мамлакатда 349 миллион камера мавжуд булган, бу 2015 йилдаги нисбатан 210 миллионга куп.

Хитой Халк Республикаси камераларнинг умумий сони буйича дунёда етакчи хисобланади, бирок уларнинг зичлиги AKrШ билан деярли бир хил. Мутахассислар ахолини мамлакатда урнатилган камералар сонига булиб, Хитойда 4,1 тага, ЛКИда 4,6 тага туFри келишини таъкидлашган. Бошкача килиб айтадиган булсак, у ерда хам, бу ерда хам уртача турт нафарга якин ахолига битта камерадан туFри келмокда. Мутахассислар томонидан энг куп кузатув камералари мавжуд унта давлат руйхати буйича биринчи икки уринни Хитой ва АК,Ш эгаллаган, кейинги уринларни Германия, Буюк Британия, Япония, Въетнам, Франция, Жанубий Корея, Нидерландия ва Австрия давом эттирмокда. [1]

Жамоат тартибини саклаш, фукаролар хавфсизлигини таъминлашда видеокузатув технологияларидан инсонларнинг шахсий хаётига аралашмасдан кузатиб бориш жудаям катта ахамиятга эга булиб, инсон ва фукароларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, пинхоний жиноятларни уз вактида иссик изидан фош этиш, кидирувдаги жиноятчиларни кулга олиш, йул харакати коидабузарликларининг олдини олишда ва умуман профилактика сохасида катта ютукларга эришиш мумкин эканлигини ушбу статистик маълумотларда яккол намаён этмокда.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шунингдек, видеокузатув воситалари оркали кузатиш жараёнида олинган маълумотлардан жиноятнинг олдини олиш, жиноят ишлари буйича тергов харакатларини олиб боришда фойдаланиш, зарур холларда суд жараёнларида далиллар макбуллигини таъминлаш мумкинлиги яна хам ахамиятлидир. Шу боис бугунги кунда видеокузатув воситаларидан фойдаланиш хукукни мухофаза килиш органлари томонидан жамиятда тинчлик ва осойишталикни, фукаролар хавфсизлигини, жамоат тартибини саклашга фаол жорий этилмокда.

Хусусан, Миллий гвардия ва Ички ишлар органлари фаолиятида жамоат жойлари булган оммавий тадбирлар утказиладиган объектлар, истрохат боFлари, майдонлар, бозорлар ва йирик савдо марказлари хамда хиёбонлар худудларида Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 797 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

жамоат хавфсизлигини таъминлаш максадида видеокузатув воситалари кенг фойдаланилмокда.

Видеокузатув камералари тизимларидан фойдаланиш буйича бир катор масалалар ва фикрларнинг ноаниклигига карамасдан, амалиёт шуни курсатадики, улар хукукни мухофаза килувчи органларнинг жамоат тартибини саклаш сохасидаги самарадорлигини сезиларли даражада ошириш учун хизмат килиб келмокда.

Бунинг натижасида йул транспорт ходисаларининг умумий профилактикаси сохасида ижобий натижаларга эришиб, 2019 йилда йул-транспорт ходисалари натижасида халок булганлар сони 2094 нафарни ташкил этган булса, 2020 йилда ушбу курсаткич 6,3 фоизга камайганини куриш мумкин. 2020 йилда жами ЙТХлар сони эса 2019 йилга нисбатан 13,7%га камайиб, 6982 тани ташкил этди. Шундан улим билан боFлик холатлар сони 1689 та булди. ЙТХлар окибатида жарохатланганлар сони утган йилга нисбатан 16,8%га камайиб, 6591 нафар булди.[2]

Худди йул транспорт ходисаларининг камайишига салмокли хисса кушгани каби, видеокузатув камералари, яъни "Чарчамайдиган сокчилар" атамаси, кунига 24 соат атрофида содир булаётган барча нарсаларни ёзиб олишга кодир булган кузатув камераларига тегишли. Уларга уйку ёки дам олиш керак эмас, уларни пора бериш ёки чалFитиш мумкин эмас. Хавфсизлик камералари барча ходисаларни ёзиб олади, хар кандай хукукбузарлик ёки жиноий килмишнинг видео далилларини такдим этади.

Бундан ташкари, жиноят-процессуал конунчилигида яъни тергов ва процессуал харакатларнинг сифатини ошириш, жиноят процессида далилларни туплаш, мустахкамлаш ва уларга бахо беришда хамда суд-тергов фаолиятида хам замонавий ахборот технологиялари катта ахамият касб этади.

Х,озирда, суд-тергов амалиёти тахлили, шунингдек, жамоатчилик билан бевосита мулокот натижалари ушбу сохада бир катор тизимли муаммо ва камчиликлар мавжудлигини курсатади.

Тезкор-тергов тадбирларини утказиш сифатининг коникарсизлиги ва

процессуал конунчилик талабларини бузган холда олинган маълумотлардан далил

сифатида фойдаланилиши ва суд-тергов фаолиятига замонавий ахборот-

коммуникация технологияларини жорий килиш талаб даражасида эмаслиги хамда Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 798 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

халкаро амалиётда эътироф этилган янгилик ва узгаришларнинг жиноят-процессуал конунчилигимизга етарли даражада имплементация килинмаганлиги.

Шундан келиб чикиб, процессуал харакатларнинг сифатини ошириш, жиноят процессида далилларни туплаш, мустахкамлаш ва уларга бахо беришда илFор хорижий тажрибалардан кенгдан фойдаланиш хамда суд-тергов фаолиятига хам замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенгдан жорий килиш лозим.

Бизнингча, процессуал харакатларни утказишда ва унинг натижаларини замонавий ахборот технологиялари булган фото, видеоёзув воситаларидан самарали фойдаланган холда расмийлаштириш, далилларнинг тулик, сифатли ва макбул хамда терговнинг конуний булишини таъминлайди.

Тергов ва процессуал харакатларнинг утказилиш жараёни ва натижаларини кайд этиш воситаси сифатида видеоёзувнинг равшанлиги, тезкорлиги, терговнинг объективлиги, вазиятнинг доимий кайд этилиши, динамиклиги каби бир катор афзалликларга эга. Бундан ташкари, видеоёзув суриштирувчи ва терговчига хужжатлар билан чалFимасдан, тергов харакатларини амалга оширишга тулик диккатини жамлаш, унинг оптимал суръатини саклаб колиш имконини беради.

Шу сабабли, Узбекистон Республикаси жиноят-процессуал конунчилигини такомиллаштириш ва суд-тергов фаолиятига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий килиш юзасидан хам бир канча чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Жумладан, Узбекистон Республикасининг 2020 йил 14 майдаги УРК, 617-сонли К,онуни билан ЖПКнинг бир канча нормаларига тегишли узгартиш ва кушимчалар киритилди. Конун билан киритилган асосий узгартиш ва кушимчалардан бири муайян процессуал харакатларни амалга оширишда видеоёзув оркали кайд этилишининг мажбурий этиб белгиланганлиги булиб, бунинг натижасида процесс иштирокчиларининг процессуал хукуклари ва конуний манфаатларининг таъминланишига риоя этилиши янада мустахкамланди.

Конун билан ЖПКнинг 91-моддасида (Далилларни кайд этишда ёрдамчи усуллар. Баённомага иловалар) мажбурий равишда видеоёзув оркали кайд этилиши лозим булган процессуал харакатлар доираси кенгайтирилиб, унда ута OFир жиноятлар буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш, тинтув, курсатувларни ходиса содир булган жойда текшириш, тергов эксперименти, Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 799 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

шахсни ушлаш, химоячидан воз кечиш, шунингдек шахсни ушлаш жараёнида утказиладиган шахсий тинтув ва олиб куйиш харакатлари хам видеоёзув оркали мустахкамланиши назарда тутилиб утилди.

Шу билан бирга, ЖПКнинг 352-моддасига кура, таниб олиш учун курсатиш, курсатувларни ходиса содир булган жойда текшириш, куздан кечириш, гувохлантириш, мурдани эксгумация килиш, суриштирув ёки тергов эксперименти, олиб куйиш ва тинтув, шахсий тинтув, экспертиза текшируви учун намуналар олиш, почта-телеграф жунатмаларини куздан кечириш ва олиб куйиш, жиноят иши кузFатилгунга кадар ушлаб туриш тартиби, мол-мулкни хатлашни расмийлаштиришда холислар иштирокида тегишли баённомалар расмийлаштирилиши шарт эканлиги белгилаб утилди.

Х,озирда замонавий ахборот технологиялари кундалик хаётимизнинг турли жабхаларида фаол фойдаланилмокда. Масалан, мазкур жараёнларни хорижий давлатлар тажрибасида хам куриш мумкин. Россия ва хорижий мамлакатларда жиноий иш юритишда электрон далиллардан фойдаланишга катта эътибор каратилган.

Кейинги йилларда Россия Федерацияси жиноят-процессуал конунчилигида холисларнинг мажбурий иштироки билан амалга ошириладиган фаолият доираси сезиларли даражада торайтирилди. Бундай иштирок этиш терговчининг ихтиёрида хисобланиб, агарда холислар иштирок этмаган такдирда тергов харакатининг утказилиши ва натижалари техник воситалардан фойдаланган холда аникроFи видеоёзув воситалар оркали кайд этилиб келинмокда.[3]

Россия Федерацияси ЖПКнинг холисларнинг иштироки деб номаланган 170-моддасига кура, тинтув (182-моддаси), мусодора килиш (183-моддаси 1-булими 3-кисми), шахсий тинтув (184-моддаси) ва таниб олиш учун курсатиш (193-моддаси) тергов харакатлари икки нафар холислар иштирокида утказилиши шартлиги белгиланган.

Лекин, мол-мулкни хатлаш (115-моддаси), куздан кечириш (177-моддаси), эксгумация (178-моддаси), эксперимент (181-моддаси), мусодора килиш (183-моддаси 1-булими 3-кисми бундан мустасно), почта-телеграф жунатмаларини текшириш ва олиб куйиш (185-моддаси), сузлашувларни назорат килиш ва ёзиб олиш (186-моддаси) ва курсатувларни ходиса содир булган жойда текшириш (194 -

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

моддаси) тергов харакатларида эса икки нафар холис терговчининг ихтиёрига кура иштирок этилади деб курсатилган.

Бундан ташкари, агарда юкоридаги тергов харакатларида терговчининг ихтиёрига кура холислар иштирок этмаган булсалар, ундай холатларда тергов харакатларини утказилиш жараёни ва натижаларини техника воситаларидан фойдаланилган холда расмийлаштирилиши белгиланган.

Бошка холларда тергов харакатлари, агар терговчи жиноят процесси иштирокчиларининг илтимосига биноан ёки уз ташаббуси билан бошкача карор кабул килмаса, холислар иштирокисиз амалга оширилиши, агар тергов харакатини юритишда техник воситалардан фойдаланишнинг иложи булмаса, терговчи баённомага тегишли ёзув киритиш шартлиги белгилаб утилган.

Бизнингча, хар кандай суриштирувчи, терговчи тергов харакатлари давомида уз олдига далилларни энг тулик ва ишончли бирлаштириш вазифасини куйган холда, эртами-кечми бунинг учун энг макбул восита бу видео кайд этиш деган хулосага келади.

Ривожланган хориж давлатларининг конунчилигига замонавий техника воситалари кенг куллашнинг хукукий асослари келтирилган булиб, улардан самарали фойдаланиш амалда кенгдан жорий килинлигини куришимиз мумкин.

Масалан, А^Ш жиноий суд жараёнида жиноий ишлар буйича исботлаш жараёнини узгартириш ва бир катор процессуал ва ташкилий харакатларни оптималлаштириш имконини берувчи сунгги техник воситалардан фаол фойдаланилади. Жиноят процессида замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш, унинг иштирокчилари булган гувохлар, жабрланувчилар, гумон килинувчилар саводхонлигининг зарур ахборот даражаси мавжудлигини назарда тутган.

Буюк Британияда электрон курилмалар ва технологиялар жиноятларни тергов килиш, жиноий изларни аниклаш ва тергов харакатларини утказишда фаол кулланилади. Техника воситалардан фойдаланган холда далиллар кайд этилади, сунгра айблов томонидан курсатув беришда судда фойдаланилади.

Канадада такдим этилган процессуал хужжатларни онлайн руйхатга олиш ва уларни кузатиш кулланилади ва веб-интерфейсдан фойдаланган холда процесс иштирокчилари жиноят иши материаллари билан батафсил танишишлари мумкин.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

Германия ва Австрияда улар сунъий интеллект тизимидан фойдаланадилар, жиноятларни тергов килиш жараёнида жиноий ишларнинг электрон архивларида автоматлаштирилган кидирув кулланилади. Жиноят содир этиш туFрисидаги маълумотлар базасидаги маълумотлар муайян жиноят содир этишда гумон килинувчи шахсни аниклаш максадида бошка маълумотлар базаларидаги маълумотлар билан солиштирилади.

Швейцарияда ахборот технологиялари тергов харакатлари давомида жиноят процессининг судгача ва суд боскичида фаол кулланилади, масалан, агар сурок килинаётган шахснинг келиш имконияти булмаса ёки катта харажатларини талаб килса, сурок пайтида видеоконференциядан фойдаланилади.

Францияда суд карори билан полиция ходимлари томонидан кулланиладиган акустик ва визуал кузатишнинг ривожланган тизими мавжуд булиб, у гумонланувчининг бошка шахслар билан музокаралари натижасида олинган маълумотларни аниклаш учун транспорт воситаларида, турар-жой биноларида аудио ва фотосуратларни куллашни уз ичига олади.

К,изоти шундаки, Хитойнинг жиноий жараённи оптималлаштириш ва процессуал хужжатларни алмашиш учун олиб борилаётган тергов харакатларининг видеоёзувидан фойдаланиш буйича махсус яратилган илFор тажрибаси интернет платформалари ва булутли омборлардан фойдаланилади.

Бу илFор ахборот технологиялари, шубхасиз, бюрократик процессуал тартиб-таомилларни кискартиради ва терговчиларнинг факат жиноят ишларини тергов килишга жамланишига ёрдам беради.

Хорижий мамлакатларда электрон далилларнинг макбуллиги масаласи турли йуллар билан хал килинади. Мисол учун, Японияда электрон хужжатлар сертификатланган электрон ракамли имзога эга булса, хакикий деб тан олинади.

Бирок, барча хужжатларда бундай имзони олиш кийин, шунинг учун купинча Япония судлари хар кандай электрон далилларни куриб чикадилар, чунки уларнинг хакикийлигини текшириш кийин. Дархакикат, мултимедиа маълумотларидан фойдаланиш билан мураккаблик пайдо булиши мумкин.

Жанубий Кореяда судда электрон хужжатларни идрок этишнинг иложи йуклиги сабабли бундай маълумотларнинг босма нусхалари тахлил килинганда энг яхши далил сифатида кулланилади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

Шундай килиб, хукукни мухофаза килувчи органларнинг жиноятларни очиш ва тергов килишда самарадорлигини ошириш максадида компьютер дастурлари, маълумотлар базалари, ракамли фотосуратлар, видео ва овоз ёзиш воситалари, ахборот тизимлари, ахборот ва телекоммуникация тармокларига асосланган замонавий ахборот технологияларидан фаол фойдаланиш шунингдек, уларни химоя килиш зарур. Техника тараккиётнинг замонавий ютуклари ва уларнинг мавжудлиги турли хил техник кайд этиш воситаларини кенг куллаш имконини беради. Аналог суратга олиш урнини босган ракамли технологиялар ёрдамида фотографияга ёзиш воситаларидан фойдаланиш имкониятлари сезиларли даражада кенгайтирилди, видеоёзувдан фойдаланиш учун кулай булди.

Жиноят-процессуал конунчилигига техника воситаларини жорий этиш ва уларнинг ахамияти, улардан фойдаланишнинг зарурияти хакида бир катор МДХ, хукукшунос олимлари хам илмий изланишлар олиб боришган.

Шундай олимлардан бири М.Р.Глушковнинг фикрича, видеоёзувдан фойдаланишда бир канча амалий кийинчиликлар мавжуд булиб, улар куйидагилар билан боFлик:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

-тергов харакатларининг видеоёзуви тегишли хукукий тартибга солинмаганлиги;

-амалиётда ходимлар, коида тарикасида, видеоёзув билан бирга тергов харакатларини утказиш тактикасини билишмайди.

Амалда, видеоёзувни ишлаб чикаришда махсус билимга булган эхтиёж, ундан фойдаланаётган шахснинг холати, видеода иштирокчиларга хукукларни тушунтириш тартиби, танланган видеоёзув, кушиш тартиби билан боFлик саволлар мавжудлиги курсатилган.[4]

А.А.Топорковнинг таъбирича, видеоёзув баённомага нисбатан бир катор афзалликларга эга, чунки у "нафакат сурок килинувчи гапираётган хамма нарсани ёзиб олиш, балки нуткнинг хиссий-иродавий томонини хам ёзиб олиш имкониятини беради.[5]

С.Б.Россинскийнинг видеоёзув ашёвий далил, жиноят изларини аниклаш, кайд этиш ва олиб куйишнинг техник воситалари ва усулларидан бири хисобланади деган фикрни илгари суради. [6]

Шундай килиб, дастлабки тергов пайтида видеоёзув камида иккита максадга эга: яъни, далиллар базасини шакллантириш ва тергов харакатлари пайтида Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 803 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

жиноят процесси иштирокчиларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш.

Ю.А.Рудтнинг ёзишича, сунгги йилларда судлов ишларини юритишини тезлаштириш борасида шаклланган асосий илмий-назарий карашлар хам, айнан судлов ишларини юритишда замонавий технологиялардан кенг равишда фойдаланиш масалаларини камраб олади.[7]

В.Б.Наумовнинг фикрича, одил судлов фаолиятининг замонавий ахборот технологияларига булган эхтиёжи, энг аввало фукароларнинг судга булган хукукларини амалга ошириш воситаларини кенгайтириш хамда ишларни куриб чикиш муддатларини анча кискартиришга ёрдам бериши билан белгиланади. [8]

Р.О.Никитин ахборот технологияларидан жиноят процессида фойдаланиш иш юритувининг муддатларини кискартиришга имкон яратиш билан бирга, асосли ва самарали юридик карорларнинг кабул килинишига, шахснинг хукук ва манфаатлари кафолатларини оширишга, айбланувчи ва жиноят ишида иштирок этаётган бошка шахсларнинг шахсига оид маълумотларнинг сир сакланишига, шахсларнинг, ташкилотларнинг, давлатнинг хавфсизлигини таъминлашга олиб келади [9] деганда мутлока хак эди.

В.И.Зажицкийнинг нуктаи назарича - жиноят процессида ахборот технологияларидан фойдаланиш унинг барча йуналишларига, айникса тарафлар бахслашаётган тергов ва суд харакатларида - юзлаштириш, таниб олишда, шунингдек жабрланувчи, айбланувчи, судланувчи ва гувохларни сурок килиш жараёнларида куллаш фойдалидир.[10]

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб, юртимиз ижтимоий сохаларидаги муносабатларда замонавий ахборот технология воситаларининг урнини кенгайтириш, унинг макомини янада юксалтириш зарур деган хулосага келиш мумкин.

Дархакикат, Одил судлов сохасида ахборот ресурсларига кенгрок урин берилмокда ва ундан фойдаланиш муносабатлари тартибга солинмокда, лекин мазкур йуналишда конун нормаларини етарли тартибга солинмаганлиги сохада замонавий ахборот технология воситаларини самарали ва кенг куллаш учун имкон бермаяпти. Ахборот технологияларининг жорий этилиши жиноят-процессуал Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 804 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-795-805

муносабатларининг барча жабхалари ривожига катта хисса кушибгина колмай, шахс, жамият ва давлатнинг хавфсизлигини таъминлаш, инсон ва фукароларнинг хукук ва эркинликларини мухофаза килиш, хаёти мухим манфаатларини таъминлашда асосий омиллардан бири булиб колади.

REFERENCES

1. https://nag.ru/news/36843

2. https ://www.norma.uz/uz/bizning_sharhlar/kameralar_yordamida_7_hildagi_qoidabu zarliklar_qayd_etiladi.

3. http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_34481/ Уголовно-процессуальный кодекс Российской Федерации" от 18.12.2001 N 174-ФЗ (ред. от 01.07.2021, с изм. от 23.09.2021)

4. Глушков М.Р. Тергов харакатида иштирок этаётган шахсларга хукукларни тушунтириш жараёнини видеотасвир ёрдамида ёзиб олиш керакми? // Криминалистлар кутубхонаси. - 2015. - 2-сон (19). - Б.361-364.

5. Топорков.А.А. Криминалистика: учебник.Москва.,2012. С. 218.

6. См.:Уголовно-процессуальный кодекс Российской Федерации. Главы 1-32.1 : постатейный науч.-практ.коммаентарий/Е.К.Антонович [и др.] ; отв.ред Л.А.Воскобитова.М.,2015.Вып.3/4. С.383.

7. Рудт. Ю.А. Направления информатизации арбитражной системы Российской Федерации. В сб.: Пути интенсификации работы судебной арбитражной системы в Россий: -Омск: ОмГУ, 2009. -С.32.

8. Наумов В.Б. Электронный документооборот в арбитражном процессе: Интернет и новый АПК РФ //арбитражные споры, -2002. №3(19). -С.93-101.

9. Никитин Р.О. Правове обеспечение использования электронно-информационных технологий в уголовном процессе (Электронный ресурс): дисс...канд.юрид.наук. -М.:РГБ. 2005.-С.29 (http: // diss / rsl.ru / diss // 05 / 07223/ 050073004.pdf).

10. Зажицкий В.И. О направлениях совершенствования Уголовно-процессуального кодекса Российской Федерации //Государство и право. -2004.№6, -С.28-35.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.