Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
377
89
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / ахборот технологияси / ахборотлаштириш ва рақамлаштириш жараёни / телекоммуникация тармоқлари / рақамли иқтисодиётнинг ривожланиши / миллий рақамли иқтисодий хавфсизлик / дастурий воситалар. / цифровая экономика / информационные технологии / процесс информатизации и цифровизации / телекоммуникационные сети / развитие цифровой экономики / национальная циф­ ровая экономическая безопасность / программное обеспечение.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Артиков Зокир Сайфиддинович

Мақолада рақамли иқтисодиёт тушунчаси, унинг иқтисодий моҳияти ҳамда ривожлантириш маса­ лалари ёритиб ўтилган. Шунингдек, рақамли технологиялар маҳсулот ва хизматлар сифатини оши­ риши, ортиқча харажатларни камайтиришга оид, шунингдек, рақамли иқтисодиёт ривожланишининг аҳоли бандлигига таъсири, миллий рақамли иқтисодий хавфсизлик тизимини яратиш, ялпи миллий маҳсулотдаги ахборот коммуникация технологиялари соҳасининг улуши, алоқа ва ахборотлашти­ ришнинг айрим кўрсаткичлари таҳлили каби масалалар кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В НОВОМ УЗБЕКИСТАНЕ

В статье раскрыто понятие цифровой экономики, ее экономическое значение и вопросы раз­ вития. Кроме того, обсуждены вопросы, связанные с повышением качества цифровых продуктов и услуг, снижением накладных расходов, а также влияние цифровой экономики на занятость, созда­ние национальной системы цифровой экономической безопасности, удельный вес информационно­ коммуникационных технологий в ВВП, анализ некоторых показателей связи и информатизации.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

Артиков Зокир Сайфиддинович,

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти "Реал иктисодиёт" кафедраси доценти вазифасини бажарувчи, PhD

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

УУК: 338

АРТИКОВ З.С. ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА РАКАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Маколада ракамли иктисодиёт тушунчаси, унинг иктисодий мох,ияти х,амда ривожлантириш маса-лалари ёритиб утилган. Шунингдек, ракамли технологиялар мах,сулот ва хизматлар сифатини оши-риши, ортикча харажатларни камайтиришга оид, шунингдек, ракамли иктисодиёт ривожланишининг ах,оли бандлигига таъсири, миллий ракамли иктисодий хавфсизлик тизимини яратиш, ялпи миллий мах,сулотдаги ахборот коммуникация технологиялари сох,асининг улуши, алока ва ахборотлашти-ришнинг айрим курсаткичлари тах,лили каби масалалар куриб чикилган.

Калит сузлар: ракамли иктисодиёт, ахборот технологияси, ахборотлаштириш ва ракамлаштириш жараёни, телекоммуникация тармоклари, ракамли иктисодиётнинг ривожланиши, миллий ракамли иктисодий хавфсизлик, дастурий воситалар.

АРТИКОВ З.С. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В НОВОМ УЗБЕКИСТАНЕ

В статье раскрыто понятие цифровой экономики, ее экономическое значение и вопросы развития. Кроме того, обсуждены вопросы, связанные с повышением качества цифровых продуктов и услуг, снижением накладных расходов, а также влияние цифровой экономики на занятость, создание национальной системы цифровой экономической безопасности, удельный вес информационно-коммуникационных технологий в ВВП, анализ некоторых показателей связи и информатизации.

Ключевые слова: цифровая экономика, информационные технологии, процесс информатизации и цифровизации, телекоммуникационные сети, развитие цифровой экономики, национальная цифровая экономическая безопасность, программное обеспечение.

ARTIKOV Z.S. THEORETICAL BASICSES OF THE DIGITAL ECONOMY IN THE NEW UZBEKISTAN

In the article the concept of digital economy, its economic significance and development issues are considered. As well, the issues related to improving the quality of digital products and services, reducing overheads, as well as the impact of digital economy on employment, the creation of a national digital economic security system, the share of information and communication technologies in GDP issues are discussed.

Key words: digital economy, information technology, informatization and digitization process, telecommunication networks, development of digital economy, national digital economic security, software.

Кириш.

Янги Узбекистонда юкори технология-ларга асосланган, инновацион ва ракамли иктисодиётга устувор ах,амият берилмокда. Хозирги давримиз хусусиятлари дунёнинг етакчи мамлакатлари "Туртинчи саноат инкилоби", "Аклли иктисодиёт", "Инновацион иктисодиёт"га утаётгани билан боFлик [1]. Дунёнинг исталган мамлакатида иктисодиётни ракамлаштириш комплекс характерга эгадир. Ушбу жараён молия-вий тартибга солиш тизимига, ишлаб чикариш ва савдо секторига, ижтимоий сегментга таъсир килади. Ривожланишнинг ушбу боскичи амалга оширилмаса, давлат халкаро бозорларда ва сиёсий майдонда бошк,а давлатлар билан тулик, рак,обатлаша олмайди. Иктисодиётни модерни-зациялашда кечикиш миллий микёсда х,аракат суверенитетини йукотиш билан боFлик булиб х,исобланади.

Иктисодиётни ракамлаштириш белгилари булиб куйидагилар х,исобланади:

- электрон туловлар ва банк ичидаги х,исоб-китобларнинг автоматлашган ахборот тизимини жорий этиш;

- фонд биржаларида онлайн савдони ривожлантириш;

- электрон тижорат;

- иктисодиётнинг ишлаб чикариш секторига ИТ сох,асининг ютукларини жалб килиш.

Бугунги кунда иктисодиётни ракамлаштириш масаласи янги Узбекистонда давлат даража-сига кутарилган булиб, бу борада кенг куламли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Жах,он иктисодиётининг глобаллашуви ва техноло-гик ривожланиш шароитида Узбекистоннинг иктисодий ривожланишини ракамли иктисодиётнинг жадал усишисиз тасаввур килиш кийин.

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга 2020 йил 25 январда йуллаган Мурожаатномасида 2020 йил - "Илм, маъри-фат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили" деб эълон килинганлиги ва ушбу муро-жаатномани нафакат утган йилга кулланма ва йулланма сифатида, балки якин урта муддат учун Узбекистоннинг тараккиёт йулини белги-лаб берувчи дастур, фундаментал ах,амиятга эга булган хужжат сифатида бах,олаш мумкин.

2022 - 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида 25-максад деб "Ракамли иктисодиётни асосий «драйвер» сох,ага айлантириб, унинг х,ажмини камида 2,5 баравар оширишга царатилган ишларни олиб бориш" белгиланган.

Ракамли инфратузилмани янада ривожлантириш оркали барча ах,оли масканларини ва ижтимоий объектларни х,амда магистрал автомобиль йулларини кенг полосали уланиш тармоклари билан камраб олиш.

Иктисодиётнинг реал секторида х,амда молия ва банк сох,аларида ишлаб чикариш ва опера-цион жараёнларни ракамлаштириш даражасини 2026 йил якунига кадар 70 фоизгача ошириш.

Дастурий мах,сулотлар индустрияси х,ажмини

5 баравар, уларнинг экспортини эса 10 баравар ошириб, 500 миллион АКШ долларига етка-зиш" [2] 25-максад килиб белгилаб олинган. Ушбу максад иктисодий сох,аларда иктисодий ислох,отларни амалга оширишда ракамли иктисодиётни ривожлантириш оркали янада юкори натижага эришишни курсатиб бермокда.

Ракамли технологиялар нафакат мах,сулот ва хизматлар сифатини оширади, ортикча харажат-ларни камайтиради. Шу билан бирга, бизни жуда каттик ташвишга соладиган ва безовта киладиган энг оFир иллат - коррупция балосини йукотишда х,ам - самарали воситадир1. Буни барчамиз теран англаб олишимиз даркор.

Хозирги кунда энг куп мух,окама килинадиган ва долзарб масалалардан бири ракамли иктисодиётнинг жадал ривожланиши. Шу билан бирга, ракамли иктисодиётни ривожланти-ришнинг энг яхши тажрибаларини бах,оловчи тах,лилчилар томонидан илмий услубий мате-риаллар ва маколалар тайёрлашда, баркарор ривожланиш шартлари ва ундан фойдаланиш самарадорлигини бах,олашга алох,ида эътибор берилмокда. Ракамли иктисодиётнинг барча тармоклари, биринчи навбатда унинг реал секторига, хужалик юритувчи субъектларининг ривож-

1 Nozim Muminov, Shoira Olimjanova, Akmal Salimov,

6 Tatyana Kim. (2020). Digitalization as an important factor of legalization of the shadow economy. // International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 2(2), 16-19. Retrieved from http://journals.researchparks.org/index.php/IJEFSD/ article/view/371

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 4(152)

ланиши ва иктисодий курсаткичларига - объектив таъсири масаласи етарлича очиб берилмаган. Ракамли иктисодиёт самарадорлигини бахолаш учун айнан шу нарса зарур. Узбекистонда замо-навий ахборот-коммуникация технологияла-рини ривожлантириш, электрон давлат хизмат-ларини курсатишнинг яхлит тизимини яратиш, давлат органларининг ахоли билан мулокот килишининг янги механизмларини жорий этиш юзасидан катта ишлар олиб бориляпти. Таъкид-лаш лозимки, Президентимизнинг 2018 йил 19 февралдаги "Ахборот технологиялари ва ком-муникациялари сохасини янада такомиллашти-риш чора-тадбирлари тутрисида"ги ПФ-5349-сон Фармони [3] хукуматимиз томонидан ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича мухим чора-тадбирлар ишлаб чикилишига ва хаётга татбик этилишига асос булди.

Шу билан бирга, Фармонда 2030 йилга кадар "Ракамли Узбекистон" концепциясини ишлаб чикиш юзасидан хам чора-тадбирларни амалга ошириш белгиланган. Давлат бошк,аруви тизимини янада такомиллаштириш, ракамли иктисодиётни жорий этиш ва ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, инвестиция мухитини яхшилаш, шунингдек, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривож-лантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини амалга ошириш мак,садида Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2018 йил 3 июлдаги "Узбекистон Респу-бликасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-3832-сон, 2018 йил 2 сентябрдаги "Ракамли ишонч" ракамли иктисодиётни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш жамFармасини ташкил этиш туFрисида" ПК-3927-сон карорлари кабул килинди.

Шу билан бирга, ракамли иктисодиётни ривожланишининг асосий таъсири - ишлаб чик,ариш жараёнларидаги узгаришлар, биринчи навбатда уларнинг жадаллашиши ва ишлаб чикариш циклларининг тегишли кискариши билан ботли^лиги аник булиб, бу хозирги вактда харажатларнинг умумий хажмида мухим улушни эгаллаб турган собит (доимий) сарфларнинг мос равишда пасайишини таъминлайди.

Ракамли иктисодиёт дунёнинг барча мамла-катларида, шу жумладан ривожланаётган мам-лакатларда жуда юкори суръатларда ривожла-ниб бораётганлигини хисобга олиб, унинг воси-таларидан фойдаланиш мамлакатлар уртасидаги иктисодий алокаларни кенгайтиришга ёрдам беради. Бу баркарор ривожланиш талабларини тулик, к,ондиришга имкон беради. Шу жумладан нафакат иктисодий, балки экологик ва атроф-мухитни мухофаза килиш, табиий ресурслар-дан окилона фойдаланиш ва ахоли бандли-гини таъминлаш дастурларини глобаллашти-ришга асосланган ижтимоий барк,арорлик булиб хисобланади.

Хозирги кунда ракамли иктисодиёт тушунчаси бир катор мамлакатларнинг иктисодий назари-яси ва амалиётида пайдо булди. Бу ракамли тех-нологияларнинг жадал ривожланиши, ахборот сохасида инкилоб ва иктисодиётнинг глобалла-шув жараёнларини тезлаштириш билан ажра-либ турди. Улардан фойдаланиш самарадор-лиги ортиб бораётган билимга айлантирилди ва ижтимоий-иктисодий алокалар тобора кен-гайиб бормокда.

Бозор субъектларининг фаолиятида ракамли трансформацияларнинг асосий омили ракамли маданиятни ривожлантиришдан иборат. Жами-ятни ижтимоий ва иктисодий ислох килишнинг хозирги боскичида атроф-мухит жамиятнинг институционал тузилишига хос хусусиятларини келтириб чикармокда ва бу асосда янги тушун-чалар ва ёндашувларни шакллантиришга зару-рат тугдиради [4]. Бу эса урганилаётган мавзу-нинг долзарблигини белгилайди.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Иктисодиёт ва жамиятнинг «ракамлаштириш» жараёни (инглиз тилида - digitization яъни, ракамлаштириш, баъзан эса digitalization яъни ракамлаштирилиши маъносини билдиради.) хакида гапирганда, биринчи навбатда, терминологиям аниклик киритиш керак. Энг кенг маъ-нода «ракамлаштириш» жараёни одатда ракамли технологияларни кенг куллаш ва ассимиляция килиш ташаббуси билан бошланган ижтимоий-иктисодий узгаришни англатади. Ахборотни яратиш, кайта ишлаш, алмашиш ва узатиш техноло-гияларидир [5].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 4(152)

Рацамли ицтисодиёт - бу иктисодий, ижти-моий ва маданий алокаларни ракамли техноло-гияларни куллаш асосида амалга ошириш тизи-мидир. Баъзида у интернет иктисодиёти, янги иктисодиёт ёки веб-иктисодиёт деган термин-лар билан хам ифодаланади.

1995 йилда америкалик дастурчи Николас Негропонте "ракамли иктисодиёт" терминини амалиётга киритди. Хозирда бу истилохни бутун дунёдаги сиёсатчилар, иктисодчилар, журналист-лар, тадбиркорлар - деярли барча кулламокда. 2016 йилда Бутунжахон банки дунёдаги ракамли иктисодиётнинг ахволи хакида илк марта маъ-руза эълон килди ("Ракамли дивидендлар").

Бундан ташкари жахон банкининг "Ракамли дивидендлар" [6] номли тадкикоти хулосалари мамлакатлар иктисодиётини ривожлантиришда ракамли иктисодиётнинг накадар долзарб ва мухим масала эканлигини курсатади.

Ракамли иктисодиёт тушунчасига бир катор таърифлар берилган. Жумладан, иктисодиёт фанлари доктори, Россия Фанлар академи-ясининг мухбир аъзоси В.Иванов «Ракамли иктисод - хакикатимизни тулдирадиган вир-туал мухит» - деб таъриф берган. Р. Мещеряков Ракамли иктисодиёт бу ракамли техноло-гияларга асосланган иктисодиётдир ва бундан ташкари, факат электрон махсулотлар ва хиз-матлар сохасини тавсифлаш янада туFри булади. Рак,амли иктисодиёт - бу ракамли технологиялар-дан фойдаланадиган иктисодий ишлаб чикариш [7] деб таъриф берган.

М.Л. Калужский ракамли иктисодиёт -иктисодий интернет фаолияти, шунингдек, шак-ллари, усуллари, воситалари ва уни амалга ошириш алока мухитидир деб таърифлаган. Ман-баларда келтирилишича "Ракамли иктисодиёт" иктисодиётнинг бундай тури маълум даражада амалда ишлайдиган турдаги модель хисобланади. Ракамли иктисод - бу ишлаб чикариш ком-плекси, инсон учун хаёт ва кулайликни таъмин-лайдиган махсулот ва хизматларни яратадиган ишлаб чикариш тизими булиб, у ерда маълум бир кибер-жисмоний (кибер-физик) тизим пайдо булади.

Ракамли иктисод - бу очик стандартлар ва платформаларда курилган ва катта хажмдаги

маълумотларга киймат кушадиган Интернет иктисодиётидир [8].

Оксфорд лугатида Ракамли иктисодиёт асо-сан ракамли технологиялар, айникса Интернет-дан фойдаланган холда электрон битимлар асосида ишлайдиган иктисодиётдир [9].

Тапскотт (1997) эса, «Ракамли иктисодиёт"ни "Билимларга асосланган иктисодиёт" деб таъ-риф беради

Иктисодиётни ракамлаштириш технологик жараёнларни такомиллаштириш, махсулот сифа-тини яхшилаш, харажатларни оптималлаштириш, одамларнинг хаёт сифатини ошириш учун зарур шарт-шароитларни яратади. Ракамли иктисодиёт тушунчаси иктисодий усишнинг драйвери сифа-тида каралади.

Бизнинг фикримизча, ракамлаштириш жара-ёни мамлакат иктисодиётида борган сари ривож-ланиб боради. Иктисодиётнинг ракамли сегменти мамлакат иктисодиёти ва жамиятда руй берган сифат узгаришлари туфайли долзарб ахамиятга эга булади.

Шунингдек, фикримизча, ракамли иктисодиёт бу ишлаб чикариш комплекси инсонлар учун кулайликларни таъминлайдиган махсулот ва хизматларни яратадиган виртуал мухит булиб, ракамли технологиялардан фойдаланган холда иктисодий ишлаб чикариш тизимидир. Шунингдек, ракамли иктисод расмийлаштирилиши мумкин булган барча нарсани камраб олиши мумкин, яъни мантикий схемаларда намоён булади. Хаётнинг узи эса бу «нарсаларни» ишлаб чикариш, таркатиш, алмаштириш ва истеъмол килиш тизимига айлантиришга имконият яратади. Хакикатдан хам инсоннинг онгидаги хакикатида жойлашган дунёнинг виртуал кисмидан олдин ишлаб чикариш кучи булмаган, янги Fоялар ва махсулотлар яратилган мухит эмас эди.

Юкоридагилардан келиб чикиб, ракамли технологиялар махсулот ва хизматлар сифатини ошириши, ортикча харажатларни камайтиришга оид, шунингдек, ракамли иктисодиёт ривожла-нишининг ахоли бандлигига таъсири, миллий ракамли иктисодий хавфсизлик тизимини яра-тиш, ялпи миллий махсулотдаги ахборот коммуникация технологиялари сохасининг урнини кен-гайтиришга доир тадкикотларни амалга ошириш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 4(152)

1-расм. Республикамиз ва баъзи мамлакатларнинг ялпи миллий мах,сулотдаги ракамли

иктисодиётнинг улуши [10]1

мух,им ах,амият касб этишини эътироф килиш мумкин.

Тад^и^от методологияси.

Тадкикот ишидаги муаммоларни урганишда тах,лил ва синтез усулидан фойдаланилди. Шунингдек, тадкикот ишига оид карашларни, фикрларни тах,лил килишда индукция ва дедукция усуллари кенг кулланилди. Узбекистан Респу-бликаси статистика кумитаси маълумотларининг тах,лилида статистик маълумотларни гурух,лаш, солиштирма тах,лил, танлама кузатув усуллари-дан фойдаланилди. Ишни мазмунини бойитиш ва унга хулосавий фикрларни беришда илмий абстракциялаш каби услублардан самарали фойдаланилди.

Та^лил ва натижалар.

Мамлакатимизда хизмат курсатиш сох,аси самарадорлигини оширишда бухгалтерия х,исоби, иктисодий тах,лил, аудит ва статистика курсаткичлари тах,лил килинди. Унга кура Республикамизнинг ялпи миллий мах,сулотдаги ракамли иктисодиётнинг улушини куйидагича куришимиз мумкин:

1-расмга карайдиган булсак, Узбекистонда ракамли иктисодиётнинг ЯИМ даги улуши 2,2% ни ташкил этади. Шу билан бирга, уртача опти-мал курсаткич 7-8%, масалан, Буюк Британи-

яда 12,4%, Жанубий Корея-8%, Хитой-6,9%, Хиндистон-5,6%, Россияда - 2,8%, Козогистон - 3,9% ни ташкил этади.

Ракамли и^тисодиёт - бу нолдан бошлаб яратилиши лозим булган кандайдир бошкача иктисодиёт эмас. Бу янги технологиялар, плат-формалар ва бизнес моделлари яратиш ва уларни кундалик х,аётга жорий этиш оркали мав-жуд иктисодиётни янгича тизимга кучириш дега-нидир.

Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда фойда-ланувчилар озик-овкат мах,сулотларига буюр-тма бериш учун Телеграм ботларидан фаол фойдаланмокдалар. Шунингдек, турли интернет дуконлар, электрон тулов тизимлари х,ам фаол ривожланиб бормокда. Демак, фукароларимиз электрон битимларни амалга оширишга ишона-яптилар. Факат х,озирги кунгача фойдаланувчи-лар катта харажатлар талаб килмайдиган кичик битимларни амалга оширмокдалар, уртача харид х,ажмини оширишга эса унчалик тайёр эмас-лар. Эндиги масала уртача ва йирик иктисодий битимлар ва молиявий операцияларни ракамли технологиялар оркали амалга оширишни ривож-лантиришдан иборат2.

1 http://iqtisodiyot.tsue.uz/sites/default/files/ maqolalar/12_Umarov.pdf

2 Muminov N.G., Zakhirova G.M. The role of public procurement in the digitalization of the economy and adoption of e-commerce. St. Petersburg State Polytechnical University Journal. Economics Vol. 13, No. 2, 2020. P.30-39. DOI: 10.18721/JE.13203

Ракамли иктисодиётнинг ривожланиши халкаро бизнеснинг ички ва ташки мухитига таъ-сир курсатиши мумкин. Ахборот-коммуникация технологиялари сохасида катта узгаришлар руй бермокда, бу эса компаниялар фаолиятининг турли йуналишларида акс эттирилиши мумкин эмас. Интернет оркали бутун дунё буйлаб уз махсулотларини сотишлари мумкин. Кичик инвестициям эга булган компаниялар тезда пайдо булиб, тез усиб ривожланиши мумкин.

Ракамли иктисоднинг самарадорлигини хар бир замонавий тадкикотчи ва тажрибали тадбир-кор хам куравермайди. Ахолига тахдид солаёт-ган томони шундаки, ракамли иктисоднинг энг мухим намойиши - роботларни ишлаб чикаришга ва хизмат курсатиш сохасига кенг жорий этиш-дир. Сунгги пайтларда хатто халкаро ташкилот-лар хам иктисодиётни роботлаштиришга олиб келиши мумкин булган хавфларни тушунишди, чунки роботлар деярли одамларни йук килади.

Башоратларга кура, келгуси ун йилликлар ичида учинчи дунё ахолисининг учдан икки кисми ишсиз булади. Муаммо бу мамлакатларга тегишли булиши тасодиф эмас, чунки бу ерда роботлаштиришга дуч келадиган моддий ишлаб чикариш устунлик килади. Утган асрнинг охирида хам накд булмаган ракамли пул расмийлашти-рилган эди. Улар марказий банклар томонидан чикарилган ва улар депозит пул деб аталар эди. Энди янги пул туплами пайдо булади, бу шахсий ракамли пул деб аталади. Купгина мутахассислар-нинг фикрига кура, бу одамлар учун хаётни осон-лаштирмайди. Шу билан бирга, ёшларнинг янги технологияларга мослашиши осонрок булган ракамли иктисоддаги ёшларнинг ахамияти катта ёшдагиларга караганда мухимдир. Шубхасиз ракамли иктисодиётнинг ривожланиши ахоли бандлиги сохасига таъсир килади. Келажакда куйидаги касблар пайдо булиши мумкин:

• шахсий брендни бошкарувчи;

• виртуал адвокат;

• давлат органлари вакиллари билан мулокот платформаси модератори;

• инфостейлеист;

• ракамли лингвист;

• муддатли брокер;

• интерфейс услубчиси.

Шунингдек, ракамли иктисодиётни ривожланиши окибатида миллий ракамли иктисодий хавфсизлик тизимини яратиш лозим. Институ-ицонал ёндашиш нуктаи назаридан "Миллий ракамли иктисодий хавфсизлик тизими" тушун-часи мураккаб сиёсий-хукукий, ташкилий, техник, ижтимоий-маданий тизим булиб, у миллий ракамли иктисодий хавфсизликни таъминловчи объект ва субъектлар мажмуасидан иборат, бу ракамли иктисодиёт субъектларининг миллий манфаатларини, амалдаги миллий конунчиликни етарли даражада химоя килиш учун фойдалани-лиши мумкин.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса килиб айтиш мумкинки ракамли иктисодиётда замонавий илмий ёндашувлар ва инновациялар мухим хамда устувор ахамиятга эга булади. Бунда илмий ситимкорлик юкори булган тармоклар равнак топади. Ракамли иктисодиёт ривожланган давлатларда ЯИМ хажми хам, ЯИМ-нинг ахоли сон бошига улуши хам юкоридир. Шу жихатдан, давлатимиз рахбарининг бу масалага катта эътибор каратиши бир максадни кузлайди, у хам булса, биринчидан, ахолининг яшаш дара-жасини юксалтириш, иккинчидан, ахолининг реал даромадларини ошириш ва халкимизни рози килишдир.

Шу билан бир каторда ракамли иктисодиёт расмийлаштирилиши мумкин булган хамма нар-сани камраб олиши мумкин. Яъни мантикий дав-рларга айлантирилади. Хар кандай вазиятда ушбу «бирор нарсани» ишлаб чикариш, таксимлаш, алмашиш ва истеъмол килиш тизимига мос-лаштириш учун имконият топади. Ракамли иктисодиёт - иктисодиётни сохталаштириш имко-ниятини чеклайдиган, давлатдан тортиб куйидаги корхоналар, бизнесменларни бир хилда манфа-атдорлигини таъминлайдиган иктисодиётдир. Ракамли иктисодиётга утиш - ислохотларда мантикий кетма-кетликнинг муносиб давомчи-сидир.

Мамлакатимиз томонидан ракамли иктисодиётни ривожлантириш йулини танла-ганлиги ахборот технологиялари сохасида янги йуналишлар очиб беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 4(152)

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ИКТИСОДИЁТИ / ЭКОНОМИКА ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ 65

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Ш.М.Мирзиёев. Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси. Тулдирилган иккинчи нашри. - Тошкент: "Узбекистон" нашриёти, 2022. - 174-бет

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармо-нига 1-илова.

3. "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сох,асини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туррисида" 2018 йил 19 февралдаги ПФ-5349-сон Фармони. - https://www. lex.uz/docs/3564970

4. https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

5. Данное определение приводится, в частности, экспертами UNCTAD (The Transformative Economic Impact of Digital Technology,http://unctad.org/meetings/en/Presentation/ ecn162015p09_Katz_en.pdf)

6. https://review.uz/oz/post/raqamli-iqtisodiyot-mamlakatimiz-taraqqiyoti-garovidir

7. Рак,амли иктисодиёт: мутахассислар ушбу атамани кандай тушунишади [электрон манба] https:// news. rambler.ru/ economics/37159885/?utm_content=rnews&utm_medium = read_ more&utm_source=copylink (мурожат: 04/30/2018)

8. РБК, «На пути к цифровой экономике». Экономика Рунета. 2017; 3. URL:http://www. rbcplus.ru/news /58f65f597a8aa94af6ab68f5?ruid=UET9A1vW9qcsKEV+AwxnAg

9. Nozim Muminov, Shoira Olimjanova, Akmal Salimov, & Tatyana Kim. (2020). DIGITALIZATION AS AN IMPORTANT FACTOR OF LEGALIZATION OF THE SHADOW ECONOMY. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 2(2), 16-19. Retrieved from http://journals. researchparks.org/index.php/IJEFSD/article/view/371

10. https://www.lexico.com/definition/digital_economy https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_ economy

11. Muminov N.G., Zakhirova G.M. The role of public procurement in the digitalization of the economy and adoption of e-commerce. St. Petersburg State Polytechnical University Journal. Economics Vol. 13, No. 2, 2020. Р.30-39. DOI: 10.18721/JE.13203

12. Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси. https://stat.uz/uz/.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.