Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА УНИНГ МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАР БИЛАН АЛОҚАСИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА УНИНГ МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАР БИЛАН АЛОҚАСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
280
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Иқтисодиёт / рақамли иқтисодиёт / рақамлаштириш. / Economy / digital economy / digitalization.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Маъсуда Бахтиёровна Мўминова, Сардор Келдиёр Ўғли Каримов

Ушбу мақолада тақдим этилган хавф ва имкониятлар рақамлаштириш, рақамлаштиришнинг иқтисодиётнинг молия секторига таъсири кўрсатилган ҳамда бошқалар жамиятнинг фаолият соҳалари, шунингдек, Ўзбекистонда эришилган ютуқлари таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIGITAL ЭCONOMY AND ITS RELATIONSHIP WITH FINANCIAL TECHNOLOGIES

This article showed the risks and opportunities provided by digitalization, the impact of digitalization on the financial sector of the economy and other spheres of society, also analyzed the successes achieved in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА УНИНГ МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАР БИЛАН АЛОҚАСИ»

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

РАКАМЛИ ЩТИСОДИЕТ ВА УНИНГ МОЛИЯВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

БИЛАН АЛОКАСИ

Маъсуда Бахтиёровна Муминова Сардор Келдиёр ^ли Каримов

ТДИУ Банк иши ва инвестициялар ТДИУ МИБ-10 гурух талабаси

кафедраси PhD., доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада такдим этилган хавф ва имкониятлар ракамлаштириш, ракамлаштиришнинг иктисодиётнинг молия секторига таъсири курсатилган хамда бошкалар жамиятнинг фаолият сохалари, шунингдек, Узбекистонда эришилган ютуклари тахлил килинади.

Калит сузлар. Иктисодиёт, ракамли иктисодиёт, ракамлаштириш.

DIGITAL ЭCONOMY AND ITS RELATIONSHIP WITH FINANCIAL

TECHNOLOGIES

ABSTRACT

This article showed the risks and opportunities provided by digitalization, the impact of digitalization on the financial sector of the economy and other spheres of society, also analyzed the successes achieved in Uzbekistan.

Keywords. Economy, digital economy, digitalization.

Ракамли иктисодиёт тушунчаси биринчи марта 1996 йил илмий адабиётларда ишлатилган ва хозирги кунгача умумий кабул килинган аник таърифга эга эмас. Аммо, умуман олганда, аксарият манбаларга асосланиб, биз ракамли деган хулосага келишимиз мумкин. Ракамли иктисодиёт ракамли технологияларга асосланган иктисодий фаолиятдир. Шунингдек, электрон бизнес, тижорат билан боглик ва уларни ишлаб чикариш ва ракамли товарлар ва хизматларни сотиш билан шугулланади.

Мазкур йуналишни ривожлантириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг "2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сон Фармонида "Ракамли иктисодиётни асосий «драйвер» сохага айлантириб, унинг хажмини камида 2,5 баравар оширишга каратилган ишларни олиб бориш" масаласи белгиланган [1].

234

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Бунда "Ракамли инфратузилмани янада ривожлантириш оркали барча ахоли масканларини ва ижтимоий объектларни хамда магистрал автомобиль йулларини кенг полосали уланиш тармоклари билан камраб олиш.

Иктисодиётнинг реал секторида хамда молия ва банк сохаларида ишлаб чикариш ва операцион жараёнларни ракамлаштириш даражасини 2026 йил якунига кадар 70 фоизгача ошириш.

Дастурий махсулотлар индустрияси хажмини 5 баравар, уларнинг экспортини эса 10 баравар ошириб, 500 миллион А^Ш долларига етказиш" белгиланган [1].

Шуни таъкидлаш уринлики, бугунги кунда ракамли куринишдаги маълумотларни саклаш, кайта ишлаш ва узатиш иктисодиёт тармогида асосий уринни эгалламокда. Одатий иш юритиш билан таккослаганда катта микдордаги маълумотларни саклаш, кайта ишлаш, узатиш ва тахлили турли хил товар ва хизматларни ишлаб чикариш, сотиш хамда етказиб бериш имкониятини беради. Ракамли иктисодиёт алохида тармок эмас, аслида, у "билимлар иктисодиёти"га асосланган замонавий жамият ва унинг фаолият сохалари ривожланишининг янги таянчи, турмуш тарзидир. Ахборот асосий иктисодий ресурсга айланиб бормокда, уни олиш, саклаш ва таркатиш жамият тараккиётида мухим урин тутади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли Узбекистон — 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисидаги Фармонида "Мамлакатда ракамли иктисодиётни ривожлантиришнинг амалий масалаларини хал килиш хамда ахборот технологиялари сохасидаги конун хужжатларини такомиллаштириш жараёнида самарали ва очик мулокотни йулга куйиш" [2] долзарблиги белгиланган. Чунки ракамли иктисодиётни ривожлантириш, албатта, хукукий томондан аник мейёрлар асосида мустахкамлаб куйилиши лозим. Республикамизнинг мазкур сохада амалга оширилаётган ишларида мухим омилдир.

Ракамли технологиялар янги ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг шаклланишига таъсир курсатмокда, улар умумий ва уларнинг алохида элементлари билан юкори даражадаги богликлик ва узаро таъсир билан ажралиб туради. Ракамлаштириш туфайли масофалар инсоният тарихида хар качонгидан хам купрок даражада иктисодий субъектлар уртасида янги алокаларни шакллантиришга тускинлик килишдан тухтади. Бу таъсирни Х1Х-ХХ аср бошларида денгиз, темир йул ва хаво транспортининг ривожланиши билан таккослаш мумкин. Ташишнинг янги усуллари пайдо булиши туфайли товарларни етказиб бериш масофаси кискарди. Постиндустриал дунёда бу таъсир ахборот энг мухим роллардан бирини уйнай бошлаган телекоммуникация

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

TexHonoraanapHHHHr ^opufi этнпнmн Ty^afinu HaMOëH Synagu. roKopugarunapgaH Kenuö HHKKaH xonga myHH TatKugnam KepaKKH, paKaMnu HKTHcoguëTga umnam ynyH ôhhhm Ba KyHHKManapra MKopu Tanaönap Kyfiunagu. EyHgaH TamKapu, pa^aMnamTHpum mapomuga HCTetMon ^yH^uacu ^yKaponapgaH MatnyM Hoëô BaKonaraapHH Tanaö Kunagu.

AxöopoT ma^o^nuru Ba TapMoK MapKa3namTHpunMaraH Ty3unManap mapouTuga gaBnaT axöopoT coxacuHH öom^apum MoHononuacuHH fiyKOTagu, öyHHHr Hara^acuga y HKTucoguëT Ba ®:aMHaTHH öom^apum pecypcuHH KHCMaH fiyKOTagu. ffly6x,acH3, Kena^aKga axôopoT, öofinuK Ba pecypcnapgaH Te3poK Ba caMapanu ^ofiganarn onaguraH MaMnaKaraap, ®;aMoanap Ba ogaMnap энг KaTTa Kynra эгa öynagunap.

CyHrru 6up Hena yH fiunnuKnap ^aMH^rnuHr HKTucogufi, cuëcufi Ba h^thmohh coxanapuga ce3unapnu öe^apopnuK öunaH TaBcu^naHagu. AxöopoT TexHonoruanapuHHHr ^agan puBo^naHumu Ba ynapHHHr ymöy coxanapra ^opufi этнпнmн HKTHcogufi MyHocaöaraap cyöteKraapu ynyH xaM aHru xaB^napHH, xaM aHru HMKoHH^TnapHH aparamra ëpgaM öepagu.

3aMoHaBufi pa^aMnu HKTHcoguëTga xap KaHgafi y3rapumnap w^opu HHTeHCHBHHK Ba xaTTo paguKan xapaKTepra эгa ôynumu MyMKHH, nyHKH ynap KynHHHa ypHaTunraH HmuMoufi-uKTHcogHfi MyHocaöaraapra nyTyp eTKa3agu. EyHgaH TamKapu, 6y y3rapumnap MaMnaKaraapHHHr HmuMoufi Ba cuëcufi xaëTura Tatcup Kunagu. ^Hru paKaMnu HKTHcoguëTHHHr HMKoHHaraapu Ba xaTapnapuHH öara^CHn Kypuö HHKum Ba ôaxonam ®;apaëHHra anoxuga эtтн6op Kaparnm no3HM [3].

HKTHcoguëTHHHr Monua ceKTopugaru y3rapumnap paKaMnamrapum HaTH^anapura ëpKHH mhcoh 6yna onagu. KynuHna "paKaMnu HKTHcoguëT" uöopacu öunaH öomKa aTaMa - "^HHTen" umnaranagu, nyHKH MonuaBHfi MyHocaöaraapHHHr y3ura xoc xycycuaTH эxтнёткopпнк öunaH KafiTa umnam Ba KefiHHru y3aramHH Tanaö KunaguraH KaTTa xa^Mgaru MatnyMoraapHHHr MaB^ygnurugup. EyryHru KyHga MonuflBHfi HKTHcoguëTHHHr xen 6up coxacu Ha^aKaT MonuaBHfi MyHocaöaraapHHHr acocufi Kyponu, öanKH aHru MonuaBHfi BocuTanap Ba xH3MaraapHHHr TexHonoruK acocuHH apaTyBHH paKaMnu TexHonoruanapcro MaB^yg ôynonMafigu. PaKaMnu cuëcaTra yTMaraH TamKunoT Ba KoMnaHuanap энgн unroppoK KoMnaHuanap öunaH paKoöaTnama onMafigu.

MonuaBHfi ^aonuaTHHHr puBo^naHumu öeBocuTa paKaMnu TexHonoruanapHHHr puBo^naHum cyptaTnapura ÖOFHHK. fflyHHHrgeK, Monua ceKTopuHHHr MH^nufi cuëcaTgaru MyxuM ponuHH xaM TatKugnam ®;ou3. PaKaMnu HKTucoguëTHH aHaga puBo^naHTupum ynyH MonuaBHfi MyHocaöaraapHH paKaMnamTupum 3apyp, nyHKH aHru тeнgeнцнaпap: HHTepHeT-HKTucoguëT Ba 3aMoHaBHfi HKTucogufi

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

муносабатларнинг кучайиши электрон пул ва электрон тулов тизимларини жорий этиш ва ривожлантиришни талаб килади. Шундай килиб, ракамли иктисодиётни, хусусан, унинг рисклари ва имкониятларини тахлил килишда финтечга катта эътибор бериш керак.

Ракамли иктисодиёт янги ходиса сифатида хали тулик тушунилмаганлиги сабабли, у куйидаги мумкин булган хавфлар билан тавсифланади:

- иктисодий агентларнинг интернетга хаддан ташкари карамлиги. Унинг нормал ишлашини бузиш иктисодиётнинг барча даражалари фаолиятини фалаж килиши мумкин;

- технология ва сунъий интеллектни ривожлантиришни уз ичига олган ракамлаштириш паст ва урта малака даражасига эга булган ишчилар учун хавф тугдиради;

- таълим тизимининг ракамли иктисодиёт эхтиёжларидан оркада колиши.

Шу билан бирга замонавий таълим стандартлари ва уларнинг узгариш

суръати ахборот технологияларининг ривожланиш тезлиги билан мос келмаслигини куришимиз мумкин:

- дунёнинг турли мамлакатлари уртасида ракамли тафовутнинг кучайиши;

- иктисодиёт устидан давлат назоратининг пасайиши;

- протекционизм ва импорт урнини босиш сиёсатини амалга ошириш имкониятларини кискартириш;

- ракамли иктисодиётни ривожлантиришдан замонавий конунчиликни ривожлантириш суръатларининг ортда колиши;

- кибержиноят хавфининг ортиши.

Аммо ракамлаштиришнинг ижобий таъсири ва ракамли иктисодиётнинг жамият сохаларига таъсирини алохида таъкидлаш жоиз:

- хавфсизлик технологияларини ишлаб чикиш, кибержиноятларнинг олдини олиш ва хавфларни бошкариш;

- аксарият саноат мажмуалари ва хизматларини автоматлаштириш;

-ракамлаштириш узок масофаларнинг иктисодий муносабатлар ривожига

салбий таъсирини камайтиришга ёрдам беради;

- ракамли иктисодиётни доимий равишда сегментациялаш ва таркибий узгартириш имкониятлари, унинг элементларининг доимий пайдо булиши ва йуколиши туфайли юзага келади;

- давлат электрон хизматлари сифатини ошириш.

Шундай килиб, биз ракамлаштириш, шубхасиз, замонавий жамият ва у фаолиятининг барча сохаларига катта таъсир курсатади, деган хулосага келишимиз мумкин. Ракамли технологияларнинг ривожланиши иктисодиётни

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

тугри режалаштириш, давлат хокимиятининг конун чикарувчи ва ижро этувчи даражаларида куллаб-кувватлаш ва юзага келиши мумкин булган хавфларни хисобга олган холда, Узбекистон Республикасига янада ривожланиш, ракобатбардошликни ошириш учун ноёб имконият бериши мумкин.

Бундан ташкари, ракамли технологиялар ва замонавий технологик тартибга утишнинг давом этиши туфайли мамлакатимиз ички иктисодий муаммоларни хал килиш ва фукароларнинг хаёт сифатини яхшилаш имкониятига эга булади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон — 2030 стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6079-сон Фармони.

3. Цифровая экономика глазами студентов: материалы I Всероссийской научной конференции. Казань, 5 апреля 2021 г. /под ред. Л.Ф. Нугумановой, Н.В.Кашиной. - Казань: изд-во ИП Сагиева А.Р., 2021. - 131 с.

4. www.lex.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.