Научная статья на тему 'Западные историки об освоении целинных и залежных земель Казахстана'

Западные историки об освоении целинных и залежных земель Казахстана Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
140
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЫң ЖәНЕ ТЫңАЙғАН ЖЕРЛЕРДі ИГЕРУ / МұРАғАТ ДЕРЕКТЕРі / БАТЫСТЫқ КЕңЕС ОДАғЫН ЗЕРТТЕУШіЛЕР / ЖЕЛ қАғУ ЭРОЗИЯСЫ / АКАДЕМИК А.И.БАРАЕВ / ЭКОЛОГИЯЛЫқ ЖАғДАЙ / ОСВОЕНИЕ ЦЕЛИННЫХ И ЗАЛЕЖНЫХ ЗЕМЕЛЬ / АРХИВНЫЕ МАТЕРИАЛЫ / ЗАПАДНЫЕ ИСТОРИКИИССЛЕДОВАТЕЛИ / ЭРОЗИЯ ПОЧВЫ / ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ БЕДСТВИЕ / DEVELOPMENT OF VIRGIN LANDS / ARCHIVAL MATERIALS / WESTERN HISTORIANS-RESEARCHERS / SOIL EROSION / ACADEMICIAN A.I.BARAEV / ENVIRONMENTAL DISASTER

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Хамитова Марван Арыновна

Статья посвящена проблемам освоения целинных и залежных земель Казахстана на основе материалов Государственного архива Акмолинской области. В течение долгих лет замалчивались, либо недостаточно полно рассматривались негативные стороны освоения целины. В истории освоения целинных земель Казахстана есть ее особо трагические моменты, когда были распаханы огромные территории земель, которые впоследствии оказались непригодными для дальнейшего использования. Этой проблеме посвящались труды западных историков, сделавших попытку дать оценку этой ситуации. Хотя мнение западных экспертов во многом касалось негативных сторон освоения целинных земель, тем не менее ими отмечались и его правдивые реальные аспекты.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WESTERN HISTORIANS ABOUT THE DEVELOPMENT OF The VIRGIN LANDS OF KAZAKHSTAN

The article is devoted to the problems of development of virgin lands of Kazakhstan on the basis of materials of the State Archive of Akmola region. For years, the negative aspects of the development of virgin lands were either ignored or not fully understood. In the history of the development of virgin lands of Kazakhstan there are its especially tragic moments when vast territories of lands were plowed up, which later turned out to be unsuitable for further use. The works of Western historians who have attempted to assess this situation have been devoted to this problem. Although the opinion of Western experts was largely related to the negative aspects of the development of virgin lands, they nevertheless noted its true real aspects.

Текст научной работы на тему «Западные историки об освоении целинных и залежных земель Казахстана»

pobornik prav musulman // IRS.2013.(2(62)):48-56.(in Russ).]

8.Исхаков С. «... История золотыми буквами напишет Ваше

имя.» // iRS.2013. № 2 (62). С. 42-47.[Ishakov S. Istoriya zolotymi bukvami napishet vashe imja // IRS.2013;(2(62)):42-47.(in Russ).]

9.Из истории Азербайджанской эмиграции. Сборник документов, произведений, писем / Состав., предисл. и прим. С.М.Исхаков. М.: Издательство «Социально-политическая МЫСЛЬ»;2011.[^ istorii Azerbajdzhanskoy jemigracii.Sbornik dokumentov,proizvedenij,pisem / Sost.predis.i prim. S.M.Ishakov.M.:Izdatel'stvo «Sochial'no-politicheskaja Mysl»;2011. (in Russ).]

10. Каспий. 1898. № 133.[Kaspij.1898.(133). (in Russ).]

11.Каспий. 1905. № 221. [Kaspij.1905.(221). (in Russ).]

12. Каспий. 1906. № 178.[Kaspij.1906.(178). (in Russ).]

13.Наши задачи // Известия Временного Центрального Бюро Российских мусульман. Петроград. 1917. №1.[Nashi zadachi // Izvestija Vremennoqo Bjuro Rossijskix musul'man.Petroqrad;1917.(1).(in Russ). ]

FTAXP: 03.20:00

14.Сеидзаде Д. Азербайджанские депутаты в Государственной Думе России. Баку: Азернешр; 1991.[Seidzade D. Azerbajdzhanskie deputaty v Gosudarstvennoj Dume Rossii.Baku:Azerneshr;1991.(in Russ).]

15.Топчибаши А.М. Документы из личных архивов. 1903-1934. /Состав., предис. и прим. С.И. Исхаков. М: Издательство «Социально-политическая МЫСЛЬ»; 2012.[Topchibashi A.M. Dokumenty iz lichnih arhivof.1903-1934./Sost.predis.i prim. S.I.Ishakov. M:Izdatel'stvo «Social'no-politicheskaja MYSL»;2012. (in Russ).]

16.Топчибашев А.М. Избранное. Государственническая деятельность. 1918-1920. В 4-х томах Т.З./Сборник документов. Сост. Г.А. Гасанов. Науч. ред. Г. А. Гасанов, В.М. Гулиев, С.М. Исхаков. Баку: 2015.

[Topchibashev A.M.

Izbrannoe.Gosudarstvennicheskaja dejatel'nost.1918-1929.

V 4- tomah. Sbornik

dokumentov.Sost.G.A.Gasanov.Nauch.red. G.A.Gasanov,V.M.Guliyev,S.M.Ishakov.Baku.2015.(i n Russ).]

ШЕТЕЛ ТАРИЮ11Ы.1АРЫ ТЬЩ ЖЭНЕ ТЫЦАЙFАН ЖЕРЛЕРД1 ИГЕРУ ТУРАЛЫ

Хамитова Марван Арыновна

т.г.к,

Орталъщ Азия университетi, Алматы ц., Казацстан

МРНТИ: 03.20:00

ЗАПАДНЫЕ ИСТОРИКИ ОБ ОСВОЕНИИ ЦЕЛИННЫХ И ЗАЛЕЖНЫХ ЗЕМЕЛЬ

КАЗАХСТАНА

Хамитова Марван Арыновна

к.и.н.,

Центрально-Азиатский университет г. Алматы, Казахстан

IRSTI 03.20.00

WESTERN HISTORIANS ABOUT THE DEVELOPMENT OF The VIRGIN LANDS OF

KAZAKHSTAN

Marvan Khamitova

сапЛё^в of Historical Sciences, Central Asian University. Almaty, Republic of Kazakhstan

АЦДАТПА

Макала Адмола облыстьщ Мемлекетпк м^рагаты деректерi негiзiнде дайындалган жэне тын жэне тьщайган жерлердi игеру мэселесше арналган. Кептеген жылдар тын игерудеп орын алган кемшiлiктер мен жагымсыз жадтары толык керсетiлмей, ашып айтылмай келгенi белгiлi. Осы тын игеруге байланысты казак топырагындагы аса дайгылы жагдай - ете кеп территориянын жыртылып, нэтижесiнде кеп жерлер пршшкке жарамсыз болып далуы. Б^л мэселеге батыс тарихшылары да кещл белiп, ез енбектерiнде бага

беруге тырыскан. Салыстырмалы тYPде карастырсак, батыс сарапшыларынын пшрлервде тын игерудiн келенсiз жактары Ke6ipeK баяндалганымен шындыкка жанасатын жактары да байкалады.

АННОТАЦИЯ

Статья посвящена проблемам освоения целинных и залежных земель Казахстана на основе материалов Государственного архива Акмолинской области. В течение долгих лет замалчивались, либо недостаточно полно рассматривались негативные стороны освоения целины. В истории освоения целинных земель Казахстана есть ее особо трагические моменты, когда были распаханы огромные территории земель, которые впоследствии оказались непригодными для дальнейшего использования. Этой проблеме посвящались труды западных историков, сделавших попытку дать оценку этой ситуации. Хотя мнение западных экспертов во многом касалось негативных сторон освоения целинных земель, тем не менее ими отмечались и его правдивые реальные аспекты.

ABSTARCT

The article is devoted to the problems of development of virgin lands of Kazakhstan on the basis of materials of the State Archive of Akmola region. For years, the negative aspects of the development of virgin lands were either ignored or not fully understood. In the history of the development of virgin lands of Kazakhstan there are its especially tragic moments when vast territories of lands were plowed up, which later turned out to be unsuitable for further use. The works of Western historians who have attempted to assess this situation have been devoted to this problem. Although the opinion of Western experts was largely related to the negative aspects of the development of virgin lands, they nevertheless noted its true real aspects.

Тушн сездер: тын жэне тьщайган жерлердi игеру, м^рагат деректер^ батыстык Кенес Одагын зерттеушшер, жел кату эрозиясы, академик А.И.Бараев, экологиялык жагдай.

Ключевые слова: освоение целинных и залежных земель, архивные материалы, западные историки-исследователи, эрозия почвы, академик А.И.Бараев, экологическое бедствие

Keywords: development of virgin lands, archival materials, western historians-researchers, soil erosion, Academician A.I.Baraev, environmental disaster.

Шркпе. Казакстан Республикасыньщ алгашкы президента Н.Назарбаев «Замана сынынан CYрiнбей еткен озык дэстYрлердi табысты жацгырудыц мацызды алгышарттарына айналдыра бiлуiмiз кажет екенш жэне осы жацгыру елдщ ¥лттык-рухани тамырынан нэр ала алмаса, оныц адасуга бастайтынын атап керсете отырып, жацгырудыц: бэсекеге кабшеттшк; прагматизм; ¥лттык бiрегейлiктi сактау; бшмнщ салтанат к¥руы; Казакстанныц революциялык емес, эволюциялык дамуы; сананын ашыктыгы секiлдi багыттарын белгiлеп бергенi белгiлi. Б^л багыттар уакыт талабына сай, езекп мэселелер болып табылады. Сананы жацарту - ¥лттыц сапасын кетеру деген сез. Оныц непзп кагидаты - езгеш емес, езiндi тYзеу.

Ал, прагматизм мэселеанде: «Тек еткен гасырдыц ортасында, небэрi бiрнеше жыл шщде миллиондаган гектар даламыз аяусыз жыртылды. Ыкылым замандардан берi ¥рпактан ¥рпакка жалгасып келген ¥лттык прагматизм санаулы жылда адам танымастай езгерiп, аста-тек ысырапшылдыкка ¥ласты. Соныц кесiрiнен Жер-Ана жаратылганнан берi шебiнiн басы т^лпарлардыц т¥ягымен гана тапталган даланыц барлык к¥нары к¥рдымга кетп» деп атап керсетiлдi [1]. Осы Казакстандагы тыц жэне тыцайган жерлердi игеру такырыбыныц ез дэрежесiнде толык зерттелмеу^ «тыц эпопеясыныц» кигаш, жацсак т^стары айтылмай калуы, т.б. келенсiз езгерктердщ орын алуы мэселесi де зерттеудi кажет етедi.

Негiзiнен елiмiздегi тыц жэне тыцайган жерлердi игеру YДерiсiне Кецестер Одагы Коммунистiк партиясы (-эрi карай КОКП) Орталык Комитетiнiн «Кецестж Социалистiк Республикалар одагы да (-эрi карай КСРО) алдагы уакытта ауыл

шаруашылыгын дамыту шаралары туралы» кыр^йек (1953 ж.) Пленумы бастау болды [2, 61 б.].

Келесi кезекте Казак Кецестж Социалистiк Республикасы (-эрi карай Казак КСР) ауылшаруашылыгы Министрiнiн 1954 жылы 27 кацтарда № 4/1 жарлыгымен «Казак КСР солтYCтiк, батыс жэне орталык облыстарында тыц жэне тыцайган есш жерлердi мецгеру женiнде агротехникалык шаралар» атты к¥жат кабылданып, бектлда. К¥жат:

-1954-1955 жж. егiске арнап тыц жэне тыцайган ескi жерлердi iрiктеу;

-1954 жылы егiлетiн епске арналган жерлердi мецгеру;

-1955 жылга егуге арналган жерлердi эзiрлеу атты 3 белiмнен т¥рады.

Дегенмен, ресми тYPде тыц жэне тыцайган жерлердi игерудi бастау 1954 жылдыц 2 наурызынан, ягни КОКП Орталык Комитетшщ Пленумыныц «Елiмiзде алдагы уакытта астык ендiрудi арттыру жэне тыц жэне тыцайган жерлердi игеру туралы» Каулысыныц шыгу кYнiнен басталады. Б¥л Каулы алдындагы кыр^йек (1953 ж.) Пленумыныц шешiмдерiн нактылап Казакстан, Сiбiр, Орал, Поволжье жэне содтусттк Казказ аумагындагы игерiлетiн тыц жерлердi керсеттi [3].

Осы тыц жэне тыцайган жерлердi игеру мэселесше байланысты кезiндегi Коммуниста партия тарабынан кабылданган тарихи к¥жаттарды зерделеп, тYсiну оларды бYгiнде м¥рагат деректерiмен салыстыра зерттеу - гылыми жэне саяси мацызды мэселе болып табылады.

Непзп мэселе ретiнде Казакстандагы тыц жэне тыцайган жерлердi игеруге байланысты мэселелер эдебиетте де тYрлi дэрежеде

дарастырылганын айта кету керек. Непзшен, тадырып бойынша барлыд зерттеу енбектерiн шартты тYPде Yш топда белуге болады. Бiрiншiден, осындай кец аудымды аграрлыд-саяси наудан тарихын баяндайтын кенестiк кезендегi дазадстандыд зерттеушiлердiн енбектерг Екiншi топ - батыстыд авторлардьщ мадалалары мен монографиялар. Yшiншi топда шартты тYPде дазiргi замангы дазадстандыд тарихшылардын енбектерiн (1990-2000 жж.) жатдызуга болады. Сол себептi тарихи индукциялыц, ягни жаца цужаттыц жэне мурагаттыц деректердi жинацтап, сараптай, салыстыра царастыру эдiсi цолданылды.

Тыц жэне тынайган жерлердi игерудiн тарихнамасына кенестiк кезец зерттеушiлерi Ф.И. Колодин, Ф.К. Михайлов, В.К. Шамшатов, М.Х. Асылбеков, С.Б. Н^рм^хамедов, А.Ф. Доброхотов, В.И. Куликов, С.Л. Ковальский жэне Х.М. Мадановтардыц монографиялары езiндiк Yлес досты. Олардыц кепшiлiгi - К^азадстандагы тын жэне тынайган жерлердi игеру барысындагы партия мен Yкiметтiн басдарушы релiн керсете отырып, осы аграрлыд-саяси наудан тарихын ашатын надты материалдар негiзiнде жазылган, ез кезенiне сэйкес домадты зерттеу ж^мыстары. Эдетте, кенестiк кезен тарихшыларынын енбектерi насихат рухында жазылган: етшзшген iс-шаралар тарихи дажеттiлiк пен сезаз орындалуга тиiстi керсетiледi, барлыгы он нэтижеде сипатталады, тын игерушiлердiн жггерлшп мен д^лшыныстары, сенiмдiлiк кенiл куш, олардын тын игеру жылдары керсеткен ерлт мен табандылыгы сипатталады. Тын игерудеп орын алган кемшiлiктер мен жагымсыз жадтары толыд керсетiлмей, ашып айтылмайды [4]. Себебi, сол жылдары орын алган идеологиялыд цензуранын эсершен тадырыптын кептеген аспектiлерi д^рыс талдыланбады, ал зерттеушiлер Yшiн кептеген д^жаттар дол жетiмсiз жэне жабыд болгандыдтан деректанулыд базанын да аясы тар болып дала бердi.

Кенестiк кезен эдебиетшщ тагы бiр ерекшелiгi - тынга датысты батыс зерттеушiлерiнiн сын-пiкiрлерiн - империализм идеологтарынын партиянын аграрлыд саясатына дарсы орынсыз айыптаулары ретiнде керсетулерi.

Ал, мэселенi салыстырмалы тYPде дарастырсад, батыс сарапшыларынын пшрлершде тын игерудiн келенсiз жадтары кебiрек баяндалганымен шындыдда жанасатын жадтарын да байдаймыз. Кенестер Олагында тын жэне тынайган жерлердi игеру науданы басталганда, ягни 1950-60 жылдары батыстыд тарихшылар, галым-агрономдар, экономистер, географтар, т.б сараптама жасап, олардын болжамдары туралы кептеген эдебиеттер басылып, жарыд кердi. Олардын сараптауларына дарасад, осы тын жэне тынайган жерлердi игеру кампаниясынын экономикалыд нысаналылыд жагына ерекше кенiл белшген жэне эуел бастан-ад б^л шара еш нэтиже бермейдi деген тшр далыптасдан. Батыстыд тарихшылардын пiкiрiнде он нэтиже бермеген тшмаз колхоздарды тарату мэселесiн шеше алмаган Кенес Yкiметiнiн басшылары ез кезегiнде

егiстiк жерлердi кенейту ардылы азыд тYлiк мэселесш шешпек болтан. КYрделi даржы жаратуды дажет еткендiктен, еск1 егiншiлiк аймадта ауыл шаруаш^1лыгын дардындату негiзiнде астыд жинауды артт^1руга дол жетк1зу де мYмкiн еместiгiн жазды. Сонымен датар, тын жердi игеруде алдын ала д^рыс дайындыд жасалмаганы, алгашды тын игерушшердщ т^рмысындагы жагдайсыздыдтардын нэтижесiнде тынга келгендердщ кебiнiн керi дайту фактiлерi болганына да кенiл аударган. («Those Russians who did move to the Virgin Lands were often met with «disillusionment and despair») [10, с.333]. БYгiнгi танда м^рагат деректерiмен салыстыра отырып батыс тарапынан керсетiлген сын-пiкiрлердiн шындыдда жанасатындынын немесе жансад жадтарын керсете аламыз. Шындыгында м^рагат деректерiне CYЙенсек, тынга келушшер арасында жагдайларына кенiлдерi толмай, керi дайту факторы орын алганын жодда шыгармаймыз. Ал, тYрлi м^рагат деректерi бойынша, дэлiрек айтсад тYрлi денгейдеп басшылардын орталыдда жiберiп от^1рган есеш^ бойынша цифрлы деректер эр тYрлi болгандыдтан олардын данша пайызы жастар, немесе отбасылар деп дэл айту диын.

Енбекшi депутаттары Кекшетау облыстыд атдару комитетшщ терагасынын орынбасары А. Воевда жолдаган ауылшаруашылыгы

басдармасынын бас зоотехнип А.Г. Смирновтын баянхатында 1954 жылдын 22-31 желтодсан аралыгында жYргiзген тын игеру Yшiн Кекшетау ауданына Украинадан доныс аударушылардын т¥PFын-YЙ т^рмыстыд жагдайларын тексерулерi негiзiнде ауданFа келген 118 жан^янын сол жылFы 31желтодсанFа дешн 28-i дайтып кеткен. Осы ауданнын Ленин атындаFы колхозына келген 52 жащянын керсетiлген уад^ггта 7 жан^я керi дайтдан т.с.с. Негiзiнен тамадпен жадсы дамтылFанымен доныс аударушылардын непзп керi дайту себептерi т¥PFын-YЙ т^рмыстыд жаFдайларымен байланысты екенi аныдталFан. ОларFа белiнген пэтерлер немесе белмелер тар, адталмаFан, тазалыд шектемелерi садталмаFан. Дегенмен, керсетшген кемшiлiктер 1955 жылдын дантар айы бойы тYзетiлу Yшiн-жана пэтерлер жобасы дайындалып, YЙ алу Yшiн берiлетiн адша дарыздары дарастырылып, монша ж^мысын жадсарту, т.б. шаралары белгшенген [5]. Дегенмен, мысалы, «Степнякский» д^рылыс тресi (басдарушы Белов) 1955 ж. 11 колхозда 200 YЙ саламыз деп, 232 мын рубль аванс алып, жоспарланFан мерзiмде тек 3 колхозда 30 yw^ iргетасын Fана салFан. Кдлай десек те жана пэтер алу мYмкiндiгi болмагандыдтан доныс аударушылардын басым белiгi колхозшылармен бiрге олардын пэтерлерi мен YЙлерiнде т¥PуFа мэжбYP болган. Жалпы Кекшетау Главсеверстрой д^рылыс тресi жоспардагы 1950 Y^^ орнына 27 YЙ Fана салтан. Есеп бойынша (1.Х-55ж.) салыжан YЙлердiн 60 пайызы мердiгерлiк тэсiлмен емес, колхоздын даржысына салынFан. Б^л бiр Fана Кекшетау облысы бойынша жэне бiр Fана мысал. Украинадан езге Ресейдщ барлыд облыстарынын тYкпiр-тYкпiрiнен,

Белорусиядан, Грузиядан, Кытай Хальщ республикасынан келген коныс аударушылар каншама болды.

Кекшетау облыстык аткару комитетiнiн терагасы Н.Г.Чаюктiн атына тYCкен баянхатта 1955 ж. Кытай Халык республикасынан келген кенестiк азаматтардын 114 отбасыныц: Киров атындагы колхозга -52 отбасы, «Коммунизм» колхозына -38 отбасы, «Ортак» колхозына -24 отбасы орналасканы баяндалган. Оларга пэтер де берiлген, мал да белiнген, бiрак «ауа райы жакпады» деген себеппен 1956 ж. мамыр айында 110 отбасы аталган колхоздардан кетiп калган, тек «Ортак» колхозында калган 4 отбасы да Талдыкорганга кетудi шешкен.

Батыстык Кенес Одагын зерттеушiлердiн басым белiгi Казакстандагы кенестiк кезендердi «неоколониализм» деп карастырып, ал Казакстанга коныс аударуларды патшалык Ресейдiн коныс аудару саясатынын, столыпиннщ аграрлык реформасынын жалгасы ретiнде карастырганы белгiлi. Мысалы, агылшын тарихшысы Мальколм Д. Кеннеди езшщ «Краткая история коммунизма в Азии» атты к1табында: «русские характерные черты и политика остаются неизменными. Советские цели и стремления в сущности идентичны царским» деп жазса [6 с.108], Тахир Шагатай тYрiк тшнде 1958 жылы жарык керген «Красный империализм» кггабында Кенестер Одагы к¥рамындагы орыс тiлдi емес халыктардын «отаршылдык жYЙеде к¥лдыкта болатындыгына» сенiмдi болтан [7, 22 c.]. Сондай-ак француз тарихшысы Венсан Монтей де «Советские мусульмане» штабында «Казахстан во всех отношениях превращается в русскую колонию» деп жазды [8, с. 57].

Тын жэне тынайган жерлердi игерудiн 30-жылдыгына арналган кенесте жасаган баяндамасында сол кездегi Казакстан Коммунистiк партиясы Орталык комитетiнiн бiрiншi хатшысы Д.А.Конаев та 60-жылдардын басында Кенес Одагы делегация мYшелерiмен бiрге АКШ-та болганын еске алады. Сол iссапар барысында самолеттен тYсiп келе жатканда, немесе конакуйден шыга берiсте колдарында: «Советская целина лопнула!» деген мазм^ндагы плакат ^стаган адамдарды жиi кездестiрген [9].

Немю шыгыстанушылары Х. Финдейзен мен Х. Шленгер болса, тын игеру мэселесiн экономикалык жагынан гана емес, сондай-ак саяси факторлар т^ргысынан тYсiндiредi. Эаресе, Х. Финдейзен 1954 жылы басылым керген «Osteuropa» журналынын екiншi санында берген макаласында: тын игерудщ негiзгi кездегеш-империяны ныгайту максаттында ^лттык аймактарды жаппай орыстандыруда деп тYсiндiредi. Сонымен катар, батыс баспасезi Казакстанга тын жэне тынайган жерлердi игеру барысында Ресейден, Украинадан коныс аударушылардын кептеп келуi жергшкп т^ргындардын ^лттык мYДделерiне кысым жасау деп карастырды. Ал, Р. Леэрд жэне И.Чеппел «Казахстан - сельскохозяйственная опора России»

атты макаласында Кенес Yкiметiнiн к¥рамына к1ру салдарынан казактар eздерiнiн б^рынгы т^рмыс салтынан, ягни кeшпелiлiк eмiрден алыстаганын жазды. Мысалы, «The Virgin Lands Program was not without problems. In its initial stages, the state found it necessary to send militia as a supplement to the local police forces to ease the transition and clear the area of any native nomads for the resettlement of Russian farmers and peasant families»-деп жазган [10, с.332].

Ягни, такырып аясындагы зерттеулерде бYгiнгi казакстандык тарихшылар тарапынан кeрсетiлiп жYрген казак халкынын ¥лтт^1к ерекшелiктерiнiн аякка тапталганы туралы, тын игерушiлер арасында казак халкынын ^лттык намысын корлайтын терiс пшрлер тараганы, тын игеру жылдары казак халкынын салт-дэсгурлер^ мэдениетi, ^лттык руханияттары ескерiлмегенi, казак мектептерi, балабакшалар, казак тшндеп газет-журналдар азайганы, казак тшнщ колданылу аясынын тарылуы, тын игеру жылдары келген 2 миллионга жуык баска ^лт eкiлдерiне берiлген артыкшылыктар туралы, т.б.тын игерудегi кемшiлiктер мен кателжтерге батыс тарихшылары мен элеуметтанушылары тын игерудiн алгашкы жылдары ак кeнiл аударган. Дегенмен, кейбiр батыстык зерттеушшер де тын жэне тынайган жерлердi игерудiн ауылшаруашылыгын кeтерудегi мацызын бар деп кeрсеттi. Мысалы, Кенес Одагын зерттеушьэкономист Алек Ноув 1962 ж. eзiнiн бiр макаласында: «Кампания по подъему целинных земель была поистине грандиозным мероприятием. Она добавила к обрабатываемым в Советском Союзе землям площадь, равную площади возделываемых земель в Канаде. В 1953-1956 гг. общая площадь засеваемых земель увеличилось с 157,0 до 194,7 миллиона гектаров. Столь значительный рост за такой короткий срок не имеет себе параллелей в истории сельского хозяйства» деп жазады [11].

Тын игеруге байланысты казак топырагындагы аса кайгылы жагдай - eте адп территориянын жыртылып, нэтижеанде кeп жерлер тiршiлiкке жарамсыз болып калуы. Тын игеру жылдары жыртылган 42 миллион гектар жердiн 25,5 миллион гектары Казакстан аумагындагы жер болса, онын 23 млн. гектары 1954-1958 жж. жыртылган себепп экологиялык жагдай кYрт нашарлады. Топырак эрозияга ^шырап, жердiн к¥нарлылыгы азайды. 9з кезегiнде м^ндай апат мал шаруашылыгынын дамуына да кесiрiн тигiздi. Миллиондаган гектар жерлер жыртылгандыктан, малдын жайылымы, жемшeп дайындайтын жерлер азайды. Мал шаруашылыгынын шыгынга ^шырауынан ет, CYт eнiмдерiнiн кeлемi де азайды.

Б^л мэселеге батыс тарихшылары да адщл бeлiп, eз енбектерiнде бага беруге тырыскан. Мысалы, танымал американдык саясаттанушы жэне тарихшы Уильям Таубман eзiнiнiн 2003 ж. жарык адрген «Хрущев: адам жэне онын дэуiрi» атты монографиясында Ж.Шаяхметовтын мэлiмдемесiне CYЙене отырып, Казакстан Коммунистiк партиясы басшылыгынын Казакстан

- епншшк емес, мал шаруашылыгына басымдылыгы мол аймак деген ¥станымын алга тартады [12]. Американдык зерттеушi Марта Олкотт та «Казактар» атты енбегiнде Казакстан Коммунистiк партиясы Орталык комитетiнiн бiрiншi хатшысы Ж. Шаяхметовтыц б¥л мэселеде Орталыкпен келюпегендтн, тыц игерудiн СолтYCтiк облыстарда мал шаруашылыгына зиян шектiретiнi туралы айткан пiкiрi Yшiн ж^мысынан шеттетiлгенi туралы жазады [13, с. 226-227].

Б¥л батыс зерттеушiлерiнiн жалац пiкiрi емес екендтн м¥рагат деректерi де дэлелдейда. 1954 ж. 2-3 шiлде аралыгында еткен Казакстан Коммунистiк партиясы Акмола облыстык комитетiнiн Yшiншi Пленумыныц хаттамаларында сол кездегi Енбекшiлер депутаттары облыстык аткару комитетiнiн терагасыныц орынбасары Ж. Шаяхметовтыц сейлеген сезi Акмола облыстык мемлекетпк м¥рагаты корында сакталган [14]. Тыц жэне тыц жерлердi игеру кезещнщ жогарыда аталгандай келенкелi т¥стары туралы соцгы уакытта кеп айтылуда. Тыц игеру жалпы алганда гылыми т^ргыдан толык негiзделмеген жэне тшсшше накты багдарлама болып к¥рылмаган ю-шара болды деген пiкiрлер де айтылды. Дегенмен, б¥л шараны ¥йымдастыру алдында Кецестер Одагы бойынша мындаган галымдар, агроном, топырактану жэне агротехника мамандары барынша к¥нарлы жерлердi аныктап, пайдалану Yшiн зерттеу ж^мыстарын жYргiзгенi тагы мэлiм. Мысалы, Казак КСР Академиясы 69 кешендi экспедициясын к¥рып, тыц аудандарына ж1берген. Олар бiр жыл iшiнде 16 миллион гектар жердi зерттеген болатын [15, с.419]. 9кiнiшке орай, осындай аткарылган iстерге карамастан тын жэне тыцайган жерлердi игеру iс-шаралары кей кездерi асыра сiлтеушiлiкке негiзделiп, кей кездерi кабылданган ережелер толык сакталмай, Yстiртiн жYзеге асырылды. Ец басты кемшшк-топырактыц к¥рамы, сапасы, оны ендеудiн жYЙесiне катысты шаралар дер кезiнде ¥йымдастырылмаган. Осыныц салдарынан тыц игеру жылдарыныц алгашкы кезiнде-ак бiркатар облыстарда топырактыц Yстiнгi к¥нарлы кабатын ¥шырып экеткеш мэлiм. Осы «тьщ игерудщ басты агрономы» атанган академик

А.И.Бараев - Куйбышев ауылшаруашылыгы институтын бiтiрiп, саналы г^мырын ауылшаруашылыгы гылымына арнаган, соныц iшiнде 50 жылга жуык Казакстанда ецбек еткен, Социалистiк Ецбек Ер^ БYкiлодактык астык шаруашылыгы гылыми-зерттеу институтыныц негiзiн калаушы жэне директоры болды. Кезшде Казакстанда тыц игеру науканына ВАСХНИЛ академигi С.Т.Мальцевтiн тэсiлiн колдануды насихаттап «Внедрять в производству систему обработки почвы Т.С. Мальцева» атты макаласы кепшiлiкке танымал [16].

Ал, Ресей Fылым академиясыныц академигi Э.Ф. Госсеннщ пiкiрiне кенiл аударсак: «В.Р. Вильямстiн YЙiндi сокасымен ендеуге непзделген егiншiлiктiн шеп танапты жYЙесi жэне оныц теориялык эдiстемесiне CYЙенген Т.С. Мальцевтщ топыракты аудармай ендеуге непзделген терец копсыту жYЙесiнiн теориялык негiздерi бiр. Дегенмен, екеуi де еамджтердщ жэне олардыц ацыздык калдыктарыныц топырак кыртысын коргаудагы релiн ескермеген. Керiсiнше, жердi жыртканда жэне терец копсытканда есiмдiк сабактарын жерге толыгымен кемiп тастап отырган» [17]. Демек, б¥л мэселенi «тыц игерудiн басты агрономы» А.Бараев та ескермеген болып шыгады. Сонымен катар, кейiн гылыми сараптамалар керсеткендей игерiлген тыц жерлердiн курт к¥былмалы, аз жацбырлы, кайталанып отыратын атмосфералык жэне топырак куацшылыгы, топырак кыртысы коргансыз ашык кыс жэне кектем айларындагы катты желдiн т^руы секiлдi, т.б. ауа райы, климатыныц езiндiк ерекшелiктерi де ескерiлмеген. Нэтижеанде, ормансыз ашык далада есепсiз жыртылган жерлердiн коргансыз жогары кабаты эрозияга ¥шырап, шац боранга айналып, каншама жер к¥нарлыгын жогалтып, айналымнан шыгып калды. Бiр гана мысал келпрсек: Павлодар облыстык 9ндiрiстiк баскарма мэлiметтерi бойынша 1963 жылы 1069,4 мыц га жел эрозиясына ¥шыраган жердщ- 890,3 мыц гектары егiстiк жер, оныц шшде 565,4 мыц гектар жер катты эрозияга ал, 324,9 мыц гектар жер элаз эрозияга ¥шыраган [18].

Сурет 1. Цатты эрозияга ушыраган пар айдалган Сурет 2. Цысцы эрозия. Цардыщ Yстiне желмен жерде желмен Yйiлiп цалган усац топырац. Yйiлiп цалган цалъщдыгы 27 см. усац топырац.

Карбонаттьщ сазды цара топырац. Дамсы взеншщ арнасы. 1963 жылдыщ квктемi.

(АОММ. Академик А. И.Бараевтыщ жеке мурагатынан алынган суреттер. Ц. 292. Т. 1.1с. 791.

бума.118).

А.И. Бараевтын «Известия» газетшщ 1963 жылгы 31 мамырдагы санында (№128) жарыд керген «Поле под защитой» атты мадаласынын мазм^нына байланысты К^азад ауыл шаруашылыгы институтынын орманшаруашылыгы факультетiнiн бiр топ одытушыларынын «Известия» газетше жазган хаты Адмола облыстыд Мемлекеттiк м^рагатында садталган. Хатта орманшаруашылыгы факультетшщ мамандары А.И.Бараевтын шешiмiнiн жансад жадтарын атап керсетедi. А.И. Бараевтын непзп жэне ерескел дателiгi репнде: жел дату эрозиясына дарсы кYресте онын басда агротехникалыд тэсiлдердi долданбай жэне дорганыш орман алдабын жасау сешлщ орманмелиорациялау шараларын елемей тек аныз далдыра отырып, ауыспалы епсте дадылдарды жоладтап орналастыра отырып, жердi сыдыра жыртумен шектелетiндiгi керсетiледi.

А.И.Бараевтын б^л мадаласы ауылшаруашылыгы дызметкерлерше б^рыс багыт керсетiп, зардап шектiруi мумшн болгандыдтан хат авторлары ездерiнiн ^жымдыд хатын мiндеттi тYPде жариялауды етшген. Хатда дол дойгандар: КдзКСР^ Енбек сiнiрген гылым дайраткерi, а/ш гылымдарынын докторы, профессор А.И. Федоров, биология гылымдарынын кандидаты А.Н. Протасов, а/ш гылымдарынын кандидаттары С.Л. Егоренков, А.И. Медведев, В.И.Инфантьев, А.И. Голядкин, Г.М. Разливалов жэне басдалары, барлыгы 13 адам дол дойган [19]. Б^л алгашды хат емес, А.И. Бараевтын дорганыш орман алдабын жасау секiлдi орманмелиорациялау шараларын елемей отырганы сынга алынып, 1957 жылы республикалыд «Казахстанская правда» басылымында да (№ 9, 11 дантар) мадала жарияланган.

Тагы бiр ескеретiн д^жат - ол енбек жолын диданшылыдтан бастаган, кеп жылдар Ресейдiн Саратов жэне Сталинский облыстарынын колхоз, совхоздарында ауылшаруашылыгы саласында тYрлi дызмет атдарган ауылшаруашылыгы саласынын маманы Д.Т. Климентенконын КПСС Орталыд комитетiнiн 1-шi хатшысы Н.С.Хрущевке 1961 жылы 18 наурызда жазган «О некоторых ошибках в руководстве сельским хозяйством и мерах устранения их» атты хаты. Б^л хатта дербес зейнеткер, партия ардагерi Д.Т. Климентенко: «За позолотой искусно преподнесенной фразеологии было не замечено, что травопольная система земледелия противоречит материалистическим взглядам на развитие природы, что она полностью игнорирует многовековый опыт практики земледелия - основу науки, поэтому поддержали травопольщиков. В 1953 году, почти через 20 лет, после нанесения сельскому хозяйству громаднейшего урона, Правительство признало несостоятельность шаблонного проведения травопольной системы земледелия. Допустило при этом ошибку, вместо комплекса взаимосвязанных агроприемов объединенных под названием: «травопольная система земледелия» отменило только обязательный посев многолетних трав и посадку лесозащитных полос в зонах, где эти

приемы не оправдало практика» деп жазган [20]. Кeтерiлген мэселе шешiмiн таппагандыдтан болар, Д.Т. Климентенко осы тадырып аясында 1974 ж. мамыр айында КСРО Ауылшаруашылыгы министрi Д.С.Полянскийдщ атына жазган втiнiшi де м^рагатта садталган [21]. втiнiште елiмiзде шын мэнiнде 40 жыл бойы жыл сайын егiс алдаптары терендеп жыртылып, ал, eндiрiс болса жер ендейтш сода-саймандарды еск1 Yлгiмен жасауды жалгастыруда. Ал астыд eнiмiн eндiруде отандыд жэне дYниежYзiлiк тэжiрибе нэтижелерi, жепстжгер мен мYмкiншiлiктер пайдаланылмай отырганын керсетедг Сонымен датар, автор «Безотвальная система обработки почвы внедрена на части посевных площадей группой Бараева не внесла новизны в отечественную и мировую практику земледелия, но она сделала прорыв в щаблонщине» деген пшрш бiлдiре отырып, «из содержания этого заявления вытекает необходимость принятия мероприятий для устранения шаблонщины, как одного из главных тормозов развития земледелия» деп керсетед^ Осы мэселе тeнiрегiнде Д.Т. Климентенко 1975 ж. 20-адпанда А.И.Бараевда да хат жолдаган («О необходимости борьбы с шаблонными приемами обработки почвы») [21].

Корыта келсек, тын игеру мэселесi Казадстан тарихындагы элi де зерттеудi дажет ететш тадырыптын бiрi болып отыр.

na^aHbWFaH эдебиеттер Ti3iMi:

1. Н.Назарбаев. «Болашадда багдар; рухани жангыру». Багдарламалыд мадала. Егемен Казадстан. № 70 (29051) 12.04.2017.

2. О мерах дальнейшего развития сельского хозяйства СССР. Постановление Пленума ЦК КПСС, от 7 сентября 1953 г. по докладу тов. Хрущева Н.С., Госполитиздат. 1953. 61 с.

3. КОКП Орталыд Комитетшщ Пленумынын «Елiмiзде алдагы уадытта астыд eндiрудi арттыру жэне тын жэне тьщайган жерлердi игеру туралы» Каулысы. 1954 ж. 2 наурыз.

4. Освоение целинных и залежных земель Казахстана: социально-экономические, демографические и национально-этнические аспекты (научно-прикладное исследование. Промежуточный отчет) ЦГМ РК. 2017-2018 гг.

5. Государственный архив Акмолинской области. Ф.1470. Оп.1, Д. 7. Отчеты о приеме переселенцев и их хозяйственное устройство.

6. M.D.Kennedy. A short history of communism in Asia. London, 1957. p. 108

7. Tahir Gagatay. Kizil imperialism. Istambul, 1958. 22 c.

8. Monteil V. Les musulmans Sovietique. Paris. 1957. p. 57.

9. Кунаев Д.А. Целина. 30 лет: Уроки и перспективы. Доклад первого секретаря ЦК КП Казахстана Д.А. Кунаева Стр. 17-50. /В сборнике Целина: Подвиг партии и народа. Сборник материалов, посвященных 30-летию освоения целинных и залежных земель. Сост. А.Д.Бородин и др. Алма -Ата: Казахстан. 1984. -280 с.+илл.

10. R. Laird, I. Chappell. Kazakhstan: Russians Agricultural Crutch. «The Russian Review».October, 1961, vol. 20, N 4, p.326-332-343.

11. Alec Nove. Soviet agriculture Marks Time. «Foreign affairs». An American Quarterly Review. July, 1962. Vol.40, N 4, p.578.

12. Таубман У. Хрущёв / пер. с англ. Н.Л. Холмогоровой. - 2-е изд. - М.: Молодая гвардия, 2008. - 850 с. [Перевод осуществлен по изданию:WiШam Taubman. Khruschev: The Man and His Era. - New York - London: W. W. Norton & Company, 2003].

13. Olcott, Martha Brill. The Virgin Lands and the Creation of a Socialist Kazakhstan // Olcott, Martha Brill. The Kazakhs. - Stanford: Hoover Institution Press, 1987. - 341 р.-Р. 224-246.

14. ГААО. Ф.1.Оп.1. Д.1851. св.180. Протокол третьего Пленума Акмолинского областного комитета КП Казахстана. 2-3 июля 1954 г. на 256 листах

15. Очерки истории Коммунистической партии Казахстана.-Алма-Ата: Казахстан .-1984. -419 с.].

16. ГААО. Ф.292.0п.1 Д.9 св.1.

17. Госсен Э.Ф. Хлебная нива Казахстана. Юбилейная серия научно -популярных брошюр о целине. Алматы: Изд. центр ОФППИ «Интерлигал», 2004. -40 с. (Брошюра издана в соответствии с Постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 января 2003 года № 42 «О праздновании 50-летия начала освоения целинных и залежных земель»).

18. Академик А.И.Бараевтщ жеке м^рагаты. К.292. Т.1. 1с 27. Бума 4; К292, 1.27., №бе 1, бума 48.

19. Сонда. К;.292. Т.1. 1с 897. Бума 126.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20. Сонда. К292. Т.1. 1с 905. Бума 126.

21. Сонда. К292. Т.1. 1с 907. Бума 120.

References

1. N.Nazarbayev. «Bolashakka bagdar; ruhani zhangyru». Bagdarlamalyk makala. Egemen Kazachstan. № 70 (29051) 12.04.2017. [N.Nazarbayev. "Looking to the future: the modernization of public consciousness." Article. Newspaper Egemen Kazakhstan. № 70 (29051) 12.04.2017.]

2. O merakh dal'neyshego razvitiya sel'skogo khozyaystva SSSR. Postanovleniye Plenuma TSK KPSS, ot 7 sentyabrya 1953 g. po dokladu tov. Khrushcheva N.S., Gospolitizdat. 1953. 61 s. [On measures for the further development of agriculture in the USSR. Resolution of the Plenum of the Central Committee of the CPSU, dated September 7, 1953 on the report of Comrade Khrushchev N.S., Gospolitizdat. 1953. 61 s.]

3. Postanovleniye Plenuma Tsentral'nogo Komiteta KPSS «O dal'neyshem uvelichenii proizvodstva zerna v strane i ob osvoyenii tselinnykh i zalezhnykh zemel'». 2 marta 1954 g. [Resolution of the Plenum of the CPSU Central Committee "On the further increase in grain production in the country and on the development of virgin and fallow lands." March 2, 1954].

4.Osvoyeniye tselinnykh i zalezhnykh zemel' Kazakhstana: sotsial'no-ekonomicheskiye,

demograficheskiye i natsional'no-etnicheskiye aspekty (nauchno-prikladnoye issledovaniye.

Promezhutochnyy otchet) TSGM RK. 2017-2018 gg. [ Development of virgin lands of Kazakhstan: socioeconomic, demographic and national-ethnic aspects (scientific and applied research. Interim report) TSMM RK. 2017-2018].

5. Gosudarstvennyy arkhiv Akmolinskoy oblasti. F.1470. Op.1, D. 7. Otchety o priyeme pereselentsev i ikh khozyaystvennoye ustroystvo. [State Archive of the Akmola region. F.1470. Op.1, D. 7. Reports on the admission of immigrants and their economic structure].

6. M.D.Kennedy. A short history of communism in Asia. London, 1957. p. 108

7. Tahir Gagatay. Kizil imperialism. Istambul, 1958. 22 c.

8. Monteil V. Les musulmans Sovietique. Paris. 1957. p. 57.

9. Kunayev D.A. Tselina. 30 let: Uroki i perspektivy. Doklad pervogo sekretarya TSK KP Kazakhstana D.A. Kunayeva Str. 17-50. /V sbornike Tselina: Podvig partii i naroda. Sbornik materialov, posvyashchennykh 30-letiyu osvoyeniya tselinnykh i zalezhnykh zemel'. Sost. A.D.Borodin i dr. Alma -Ata: Kazakhstan. 1984. -280 s.+ill. [Kunaev D.A. Virgin lands 30 years: Lessons and perspectives. Report of the First Secretary of the Central Committee of the Communist Party of Kazakhstan D.A. Kunaev p. 1750. / In the collection of Celina: The feat of the party and the people. Collection of materials on the 30th anniversary of the development of virgin and fallow lands. Comp. A.D. Borodin and others. Alma-Ata: Kazakhstan. 1984. -280 pp. + Ill].

10. R. Laird, I. Chappell. Kazakhstan: Russians Agricultural Crutch. «The Russian Review».October, 1961, vol. 20, N 4, p.326-332-343.

11. Alec Nove. Soviet agriculture Marks Time. «Foreign affairs». An American Quarterly Review. July, 1962. Vol.40, N 4, p.578.

12. Taubman U., Chruschev / per. s angl. N.L. Cholmogorovoi. - 2-e izd. - M.: Molodaja gvardja, 2008. - 850 s. [Perevod osucshestvlen po izdaniju: William Taubman. Khruschev: The Man and His Era. - New York - London: W. W. Norton & Company, 2003].

13. Olcott, Martha Brill. The Virgin Lands and the Creation of a Socialist Kazakhstan // Olcott, Martha Brill. The Kazakhs. - Stanford: Hoover Institution Press, 1987. - 341 p.-P. 224-246.

14 GAAO. F.1. Op.1. D.1851. sv.180. Protokol tret'yego Plenuma Akmolinskogo oblastnogo komiteta KP Kazakhstana. 2-3 iyulya 1954 g. na 256 listakh. [State Archive of the Akmola region. F.1. Insc. 1. D.1851. b.180. Protocol of the Third Plenum of the Akmola Regional Committee of the Communist Party of Kazakhstan. July 2-3 July 1954 on 256 pages].

15. Ocherki istorii Kommunisticheskoy partii Kazakhstana.- Alma-Ata: Kazakhstan .-1984. -419 s. [Essays on the history of the Communist Party of Kazakhstan. - Alma-Ata: Kazakhstan. -1984. -419 s.].

16. GAAO. F.292. Op.l. D.9 sv.l. [State Archive of the Akmola region. F.292. Insc. 1. D.9. b.l].

17. Gossen E.F. Khlebnaya niva Kazakhstana. Yubileynaya seriya nauchno-populyarnykh broshyur o tseline. Almaty: Izdatel'skiy tsentr OFPPI «Interligal», 2004. -40 s. (Broshyura izdana v sootvetstvii s Postanovleniyem Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 17 yanvarya 2003 goda № 42 «O prazdnovanii 50-letiya nachala osvoyeniya tselinnykh i zalezhnykh zemel'»). [Gossen E.F. Bread cornfield of Kazakhstan. Jubilee series of popular brochure on virgin soil. Almaty: OFPPI Interlegal Publishing Center, 2004. -40 p. (The brochure was published in accordance with the Decree of the Government of the Republic of

y^K 39

Kazakhstan dated January 17, 2003 No. 42 "On the celebration of the 50th anniversary of the beginning of the development of virgin lands")].

18. Lichnyy arkhiv akademika A.I.Barayeva. F.292. T.1. D. 27. Sv. 4; F.292, T. 1. D.27., sv. 48. [Personal archive of academician A.I.Baraev. ®.292. T.1. D. 27. b. 4; F.292, T. 1. D.27., b. 48].

19. Tam zhe. F.292, T. 1. D. 897. Sv. 126. [Ibid. F.292, T. 1. D. 897. b. 126].

20. Tam zhe. F.292, T. 1. D. 905. B.126. [Ibid. F.292, T. 1. D. 905. b. 126].

21. Tam zhe. F.292, T. 1. D. 907. B.120. [Ibid. F.292, T. 1. D. 907. b. 120].

К ВОПРОСУ ПРИЧАСТИЯ ЧЕЧЕНЦЕВ И ИНГУШЕЙ К ПРОГРЕССИВНОМУ ПРОЦЕССУ

Б01: 10.31618/Б8и.2413-9335.2020.7.70.569 Шавлаева Тамара Магамедовна

доктор ист. наук, главный научный сотрудник Отдела этнологии Института гуманитарных исследований, Академия наук Чеченской республики,

г. Грозный

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматриваются племена, которые в прошлом сами себя называли «нахче», а в настоящее время представлены двумя народами - чеченцами и ингушами. В статье анализируются лживые утверждения новоявленных «теоретиков» относительно этногенеза чеченцев.

Используя общенаучные методы исследования, автор показывает, что в социуме термин «нахч» обозначает результат процесса, прогрессивного и объединяющего множество племён. Становление нации, в том числе и чеченской, процесс сложный. Он проходит с участием инонациональных элементов, обогащая язык и культуру, изменяя физическую антропологию.

Некоторые вопросы истории, широко обсуждаемые в социальных сетях, не имеют под собой научного объяснения. Создаётся впечатление, что провокаторы целенаправленно сеют вражду между подрастающими поколениями.

ABSTRACT

This article examines the tribes that in the past called themselves "nakhche", but are currently represented by two peoples-Chechens and Ingush. The article analyzes the false statements of the new "theorists" regarding the ethnogenesis of the Chechens. Using General scientific research methods, the author shows that in society the term "nakhch" refers to the result of a process that is progressive and unites many tribes. The formation of a nation, including the Chechen one, is a complex process. It takes place with the participation of foreign elements, enriching the language and culture, changing physical anthropology. Some issues of history that are widely discussed on social networks do not have a scientific explanation. It seems that provocateurs purposefully sow enmity between the younger generations.

Ключевые слова: «Нахче», чеченцы, ингуши, нохчий, прогрессивный процесс, самоназвание чеченцев, заимствования в языке.

Key words: "Noche", Chechens, Ingush, nohchi, progressive process, self Chechens, loanwords in the language.

Вопросы, касающиеся этногенеза, считаются самыми сложными в истории изучения любого народа, а полиэтничный Кавказ занимает в этом ряду особое место, начиная с древних времён. На сравнительно небольшой территории Кавказа проживало большое количество племён, относящиеся к разным антропологическим типам, они говорили также на разных языках. На эти и другие вопросы обращали внимание исследователи и путешественники, побывавшие в этих краях, в том числе, древнегреческий географ Страбон, а также арабский историк, географ Масуди (X в.),

который писал: «Горы Кабх представляют собою громадную горную цепь, содержащую в себе на своем громадном протяжении значительное число царств и племен. В этих горах считают 72 племени, и у каждого племени свой царь и свой язык, не сходный с другими наречиями. В этих горах есть ущелья и долины» [1, с. 189] .

Сложность затронутого вопроса заключается в том, что происходившие на Кавказе демографические процессы, в силу своеобразного географического положения этого региона, были активными и втянули в себя много этносов, каждый

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.