Научная статья на тему 'Problems of aids in the world and in Kazakhstan as Social and Medical problems in modern society'

Problems of aids in the world and in Kazakhstan as Social and Medical problems in modern society Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
39
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
СЫРқАТТЫЛЫқ / ЕРЛЕР / ЖАС өСПіРіМДЕР / ЖЫНЫС / ЖАС / MORBIDITY / MALE / TEENAGER / GENDER / AGE / ЗАБОЛЕВАЕМОСТЬ / МУЖЧИНА / ПОДРОСТОК / ПОЛ / ВОЗРАСТ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Туймебаев Е.Н., Калиева Н.А., Аубакирова Д.С., Кенжебеков К.С., Садвакасов Т.М.

СПИД одна из важнейших проблем, возникших перед человечеством в конце XX века. В настоящее время в мире официально зарегистрировано более 40 миллионов ВИЧ-инфицированных. СПИД относится к числу пяти главных заболеваний, уносящих наибольшее число жизней на планете. ВИЧ влияет не только на здоровье отдельного человека, но и на государство и общество в целом. Проблемы, которые возникают в обществе из-за распространения ВИЧ, касаются так или иначе всех нас.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Туймебаев Е.Н., Калиева Н.А., Аубакирова Д.С., Кенжебеков К.С., Садвакасов Т.М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ РАСПРОСТРАНЕНИЯ СПИДА В МИРЕ И КАЗАХСТАНЕ КАК СОЦИАЛЬНО-МЕДИЦИНСКИЕ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОГО ОБЩЕСТВА

AIDS is one of the most important problems facing humanity at the end of the 20th century. Currently, more than 40 million people with HIV are officially registered in the world. AIDS is one of the five major diseases that carry the greatest number of lives on the planet. AIDS is one of the most important problems facing humanity at the end of the 20th century. Currently, more than 40 million people with HIV are officially registered in the world. AIDS is one of the five major diseases that carry the greatest number of lives on the planet. HIV affects not only the health of an individual, but also the state and society as a whole. The problems that arise in society due to the spread of HIV affect one way or another all of us.

Текст научной работы на тему «Problems of aids in the world and in Kazakhstan as Social and Medical problems in modern society»

© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2018 УДК 614.2:616.98:578.828

Е. Н. Туймебаев1, Н. А. Калиева2, Д. С. Аубакирова1, К- С. Кенжебеков1, Т. М. Садуакасов3, Т. С. СерFалиев1

КАЗ1РГ1 ЗАМАНДА ЖИТС-ТЩ ДУНИЕЖУЗ1НДЕ ЖЭНЕ КАЗАКСТАНДА ТАРАЛУ ЖИ1Л1Г1 ЖЭНЕ ОНЬЩ КОFАМДАFЫ ЭЛЕУМЕТТ1К-МЕДИЦИНАДЫК МЭСЕЛЕ РЕТ1НДЕ КАРАЛУЫ

1КaрaFaнды мемлекеттiк медициналык университет (КaрaFaнды, Казахстан),

2Кожа Ахмет Ясауи атындаFы Халыкаралык казак^р^ университетi (КaрaFaнды, Казахстан),

3КaрaFaнды Орталык Кан К¥ю ОрталыFы (КaрaFaнды, Казакстан)

«Каз1рг1 заманда ЖИТС-тН ДYниежYЗiнде жэне Казакстанда таралу жишп жэне онын корамдары элеуметпк-медицинадык мэселе ретiнде каралуы» атты макаласы Караранды облысында iндет концентрациялы кезенде жэне АИТВ ж¥ктыру кауiпi жорары болып келетiн халык арасында, ярни инъекциялык есiрткiнi т¥тынушылар (ИЕТ) арасында кеп таралран. Инъекциялык есiрткiнi т¥тынушылар АИТВ ж¥ктыру кауiпi жорары: камалран адамдар, жыныстык катынаспен айналысатын эйелдер (ЖКА6), ерлермен жыныстык катынаска тYсетiн ерлер (ЕЖКТЕ) секiлдi халыктын баска да элаз тобынын к¥рамына юрген. Клт сездер: сыркаттылык, ерлер, жас еспiрiмдер, жыныс, жас

Адамнын иммунотапшылык вирусы ке-лешекте наукасты ЖИТС-ке экелетЫ дерт жиырмасыншы Fасырдын сексеы^ жылдары ашылып, дYниежYЗiне тарала басталып «XXI-дын обасы» деп аталды. 1983 жылдан бастап осы дерттщ пандемиясы дYниежYЗiнде 22 млн. астам адамнщ емiрiн алып кеттi. ДYниежYЗiлiк Денсаулыксактау Yйымынын баFалауы бой-ынша жер жYЗiнде казiргi танда 40 млн-нан астам адам осы дертке шалдыкты немесе ауырады деп жариялады. Бiрiккен ¥лттар ¥йымы 2001 жылдын акпан айында АИВ (ВИЧ) пандемиясынын мэселесi бойынша Гене-ральдiк Ассамблеясынын арнайы сессиясын еткiздi. Б¥л сессияда дYниежYЗiнiн бYкiл мемлекеттерi жыныска, нэсшге, баска да айырмашылыFына карамай АИВ-тын элемде таралуынын алдын-алу жолын ескерту жэне осы дертке карсы ^амдык белсендiлiктi арттыру мiселенi ортаFа салды. Рылыми турде дэлелденген алдын-алу шараларын т¥PFындар арсында кен колдану керектИн айтты. Ал 2003 жылдын 22 кыр^йек айында еткен Б¥¥енын кезект генеральдiк ассамблеясынын сес-сиясында осы дертке азайтуFа жэне эпиде-мимяны токтатуFа карсы жYргiзiлiп жаткан ж¥мыстар жеткiлiксiз екенiн деп мэлiмделiндi баяндамада. Жыныс жолы аркылы берiлетiн АИВ/ЖИТС ж¥кпалы ауруы казiргi танда дYниежYзiлiк денсаулсактау саласынын ен езектi мэселеанщ бiрi болып т¥р. 2007 жылы ДYнижYЗiлiк бaнкiнiн «ЖИТС-пен бетпе-бет» атты баяндамасында АИВ-ЖИТС-тiн таралуын токтату кштшщ бiрi болып т¥PFындaрдын арасында ен кеп осы сауалмен сыркаттанатын топтын арасында алдын-алу шарасын тез арада журпзу АИВ/ЖИТС-тiн эпидемиясынын кез келген кезе^нде тежелейтiн фактор болып

есептеледi деп aтaFaн [28].

Осы баяндамада aтaлFaндaй егер азаматтар кандайда бiр АИВ пен ЖИТС туралы кажетт акпараттар aлFaн жaFдaйдa ен бiрiншi кезекте езiнiн осы дертке деген мнез-к¥лкын езгертедi жэне онын жолын болдытпaуFa,езiнiн жaсындaFы aдaмдaрFa осы дерттн салдарын тYсiндiрiп, aзйтуFa тырысады.

Б¥л дерттiн вирусы пaрентaльдi жолмен тaрaтaлFaндыктaн, элемде негiзгi таратылу жолы болып инъекциялык нашакорлармен коммерциялык жыныстык катынаспен ш¥Fыл-данатындар арасында кеп кездеседк Сол себептi осы топтар арасында профилактика -лык ж¥мыстар жYргiзу ете манызды жэне езектi [20, 34].

АИВ-т демографиялык сатысында сипат-тайтын болсак, эрине б¥л дерт бiрiншi ен кеп болатын жэне репродуктивт жaFынaн ен белсендi топ мYшелерi арасында, яFни 20-50 жaстaFы адамдар арасында жи кездеседi. Дэл осы топтын адамдарына барлык АИВ жукпалы ауруымен сыркaттaнFaндaрдын 91% келедi. Осыпан орай aкырFы он жылда АИВ пен ЖИТС-тiн, эсiресе жас еспiрiмдер арасында АИВ-тi жукты^аннан кейн нашакорлык тэуелдiлiктiн тез к¥рылуынын мехaнизiмiнiн ен негiзгi факторлары болып элеуметтк стигматиза-цияны зерттеу басталды [15, 32].

Сонымен катар элi ^нге шейiн жас еспiрiмдер мен жастар арасынад АИВ-тын тарауынын ыкпал ететЫ медико-элеуметтiк, элеуметтiк-гигиенaлык, мiнез-к¥лыктык жэне жеке т^алык факторлардын толык зерттел-мей калып отыр [12, 27].

Ен aлFaшкы б¥л дерттi 1981 жылы наукастын aкырFы кезенiнде ауырып жатканда ж¥ктырылFaн иммунотапшылык синдромы деп

атады.Бул дерттщ этиологиялык агентiн тек (АИВ) 1983-1985 жылдары аралыFында туп-кiлiктi аныктады, ал 1987 жылы ДYниежYЗiлiк Денсаулы; ¥йымы «Адамнык иммунотапшы-лы; вирусы» деп бiр жакты атау бердi [22, 29]. ДYниеде элi адамнык жркты^аннан кейiн толы; сауыFыn кеткен туралы бiрде-бiр мэлiмет жо;. АИВ-т жукты^ан кейiн жиырма жыл Ынде адамдардык 95%-да eмiрмен Yйлесiмсiз иммунитетЫщ бузылуы дамиды, бул ретте айтып кететiн бiр жайт наукастардык жар-тысынан кeбi жуктырылFаннан кейiн 11 жыл-дан сок кайтыс болады [23, 36]. Сонымен катар элем тэжiрбиесiнде АИВ-тi жуктыр-Fаннан кешн АИВ-тщ клинкалык жедел мани-феспк тYрiмен ауы^андардык лаFашкы Yш ай кшкнде кайтыс болFандарда тiркелген. Бiрак осындай опат окиFаларFа карамастан кеп жаFдайда жуктырылFандарда АИВ- инфек-циясы 10 жылдан кеп аралыFында етедк Осы-лайша, АИВ-инфекциясы eзiн клиникалык жэне эпидемиологиялык жаFынан да узак уакыт керсетпей келедi де, наукас езшщ катты дертке шалдыкканын бтмей жYре берiп KOFамFа кауiптi екенн а^армай жа^ы дерттi таратуFа ез Yлесiн косады [8, 28].

ДYHиежYЗiнде 1984 жылы АИВ-тi жуктыр-Fандар жэне ЖИТС-пен ауырFандар саны 2 млн ^а жеттi [26, 31].

Ал 1996 жылдан бастап дYниежYЗiнде ^нде 8500 адам АИВ жуктыратын болса бул кeрсеткiш 1998 жылы 16000^а жеттi. Элемде 1999 жылы АИВ жукты^ан наукастар саны 32,3 млн^а жеттi. Сол кезде жаhанда осы дерттщ кеп таралFаны аумаFы Африка мен ОктYCтiк-ШыFЫC Азия болды [7, 30]. ДYHие-жYЗiнде 2001 жыл ЩЫдеАИВ-т жукты^ан таFы да 5,3 млн адам ^ркелд^ ал сол жылы кайтыс болFандар саны алды^ы жылдардан гeрi едэуiр кеп болып 3 млн-нан асты. 20022003 жылдар аралыFында АИВ-тi жукты^ан таFы жака 15 млн адам ^ркелт, ай сайынFы жака тYрлерiн тiркеу 440 мык адамды курды [6, 16].

ДYниежYЗiнiк эр аймаFында осы дерттiк таралу жолдарына себеп болFан факторлар эртYрлi. Мыслы Шы^ыс Еуропа мен Орталык Азияда таралудык негiзгi факторы болып тамыр аркылы есiрткi кабылдаудык салда-рынан. Кептеген елдерде АИВ-тiк халыктык арасында таралу факторы болып кебЫесе бiр жыныстык (гомосексуальдык) катынастар болып табылады [35]. ДYниежYЗiнде акырFы жылдары АИВ-пен ж¥ктырылFандар арасында эйелдердiк артып келе жаткан тенденциясын байкауFа болады. Егер 1997 жылы АИВ-пен

eмiр CYрiп журген наукастардык арасында 41% -ын эйелдер курса, 2002 жылы эйелдердщ Yлесi 50%^а дейiн жеттi. [1, 9, 10, 17]. Бул тенденция жыныстык жолмен кеп таралатын аймактарда кеп кездесед^ онык iшiне Кариб жаFалауынык елдерi мен Африка мемлекеттерi юредк Мысалы Африка континентiнде ересек адамдар арасында АИВ-т жуктырFандардык 57%- ын курса, бул керсетюш жастар арасында 75%-ын жас эйелдер курды. [4, 11, 19, 24, 33]. АИВ-тщ ек басты таралу жолы болып есiрткелiк инъекциясы аркылы жуктыру боып есептелетiн елдерде де эйелдердщ Yлес салмаFынык кeбейiп отырFанын байкаймыз. 6йелдердiк арасында АИВ дертiнiк кебейт отырFанын А^Ш-та 2013 жылы 25% ^а, бул кeрсеткiш 2001 жылы 12% -ды курFан тYгiн, Ок^с™ Америкада 2013 жылы 36% курды, бул керсетюш 2001 жылы 26% курFан тYгiн, Кариб бассейiнде 2013 жылы 49% болды, ал 2001 жылы осы керстеюш тек 21% керсеткен. [2, 18, 25].

Жиырмасыншы Fасырдык токсаныншы, жылдарында АИВ-тi жукты^андардык жар-тысынан кeбi 15 пен 24 жаст^ы жас адам-дарды курды [30]. Алайда элемнiк эртYрлi аймаFында АИВ жуктырFандардык жасерек-шелктерЫ тексергенде eзiнiк ерекшелiктерiн байкадык. Мысалы Шы^ыс Еуропа мен Орталык Азияда АИВ-т жуктырFандардык басым кепштИ жас адамдар болса (бул аймактарда АИВ-т жукты^андардык 80%-i 30 жаска тал-маFан жас адамдар болды), ал СолтYCтiк Америка мен Батыс Еуропада АИВ-тi жуктыр-Fандардык тек 30% - Fана 30 жаска тол-маFандар болса, жуктырылFандардык 70%- 30 жастан жоFары жастаFы адамдарды курды. Жастар арасында адамнык иммунотапшылык вирусын жуктыру жолдары эртYрлi. Мысалы Африка континентнщ сахар шeлiнен о^с-тiкке карай АИВ-тiк жуктыру жолы кебЫесе гетеросексуальдiк катынас аркылы болады [5, 13]. АталFан аймакта дYниежYЗiнде АИВ-тi жукты^ан жас адамдардык Yштен екi бeлiгi турады [12].

БурынFы Кекес ОдаFында ек алFашкы АИВ жукты^ан адамды 1987 жылы ^ркедк Эпидемиологиялык зерттеу наукастык жыныстык катынасы аркылы Танзаниялык азаматтан жp;тырылFанын аныктады (гомосексуальдк катынас) [21]. БурынFы кекес одаFынык мем-лекеттерi 1987-1997 жылдары аралы^ында АИВ-тiк таралу жиiлiгi бойынша ек сирек кездесетЫ елдер катарына жататын. Мысалы Ресейде 1987-1996 жылдары аралы^ында 1062 Fана жаFдай тiркелдi. ^ркелген жаFдайлардык

90%-ынык ж^уы жыныстык катынас аркылы болып, онык Ынде Ke6iHece гомсексуальдiк катынас аркылы болFаны аныкталды. 19881989 жылдары Ресейдщ Волгоград, Элиста, Ставрополь, Ростов на Дону сиякты кала-ларында аурухана iшiндегi таралу жолы кек орын алып, нэтижесiнде медициналык курал-жабдыктардык аркасында 267 балаFа жукты-рылFаны тiркелдi. Ресейде 1996 жылы АИВ-т жуктыру 1995 жылмен салыстырFанда 7,9 есе артса, бул eрсеткiш 1997 жылы 1996 жылмен салысты^анда 2,8 есеге кeбейдi [3].

Халыкаралык ЖИТС-ка карсы курес кYнi алFаш рет 1988 жылы 1-желтоксанда аталып еттк Жыл сайын атап eтiлетiн бул ^н ВИЧ инфекциясы жэне СПИД нде™ен кYрестi кYшейтуге негiзделген. Элемнщ эр тYпкiрiнде осы кYнi ЖИТС тщ катерi туралы тYCiндiретн тYрлi шаралар eткiзiледi. ЖИТС - (СПИД синдром приобретенного иммуно дефицита) жYре пайда болатын иммунды тапшылык синдромы - жыныска, жаска карамайтын жук-палы дерт. 6зiрге бул дерттен кулан-таза айыктырып жiберетiндей дэрi табылFан жок. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымнык деректерi бойынша, жер шарында бYгiнге дейiн 40 млн. астам адамнык осы ауруды жук-тырFаны ^ркелген. ЖИТС - журе пайда болатын иммунды тапшылык синдромы габи несе 20 жастан 49 жаска дейшп адамдар арасында жи кездеседк

Казакстан Республикасында бiрiншi АИТВ - жукпасына шалдыккан жаFдай 1987 жылы ^ркелд^ 2010 жылFы 1 караша дейiнгi eсу корытындысы бойынша Казакстанда АИТВ - жуктырFан 15 465 жаFдай тiркелген, олардык iшiнде ЖИТС-пен ауыратындар саны 1199 адам. АИТВ-жукты^андардык таралуынык ек жоFарFы кeрсеткiшi Алматы каласы (201,8), Павлодар облысында (170,1), КараFанды облысында (141,2) аныкталды. Еркектердщ жуктыруы эйелдерге караFанда 2,5 есе жоFары болып отыр, кeпшiлiгiнде парентеральдык (66,4 %) берiлу жолы басым, эрi карай ге-теросексуальдык (25,7% ) берту жолынык артуы тенденциясы байкалатын кeрiнедi.

ЖИТС-тык алдын алу жэне OFан карсы кYрес жeнiндегi республикалык орталыктык маманы Эсембеков Батырбек Сейщзада-улы-нык айтуы бойынша: «АИТВ жукпасы эпи-демиясынык Yш сатысы бар. Ол бастапкы сатысы, шоFырланFан сатысы жэне жайылFан сатысы. Бастапкы сатысы деген ол белг^ бiр мемлекетте АИТВ жукпасынык эпидемиясы ендi Fана басталFан жаFдайлар. ШоFырланFан сатысы ол осы АИТВ жукпасынык тiркелуi

жаFдайлары белгiлi бiр топтар арасында Fана , ал ендi жайылFан сатысына келетiн болсак бул халык арасында, жалпы турFындар арасында АИТВ жукпасынык тiркелуi аныкталады. Осы жктеу бойынша КазакстандаFы жаFдай шо-FырланFан сатысында. Казiргi уйымдас-тырылып жаткан шаралар, мемлекеттiк баF-дарламалардык максаты осы АИТВ жукпасынык эпидемиологиялык жаFдайын осы шоFар-ланFан сатыда сактап калу, жайылFан сатыFа жеткiзбеу болып табылады.»

АИТВ - жукпасынык таралуын турактан-дыру iс-шаралары Казакстан Республикасы Yкiметiнiк 2006 жылFы 15 желтоксандаFы №1216 каулысымен бекiтiлген Казакстан Республикасында ЖИТС шдетше карсы с кимылдар жeнiндегi 2006-2010 жылдарFа арналFан баFдарламаFа сэйкес eткiзiледi. АИТВ - жукпасынык шоFырлану сатысында таралуын турактандыру жэне онык жайылып кететiндей турiне ауысуын болдырмау маман айтып кеткендей осы баFдарламанык негiзгi максаты.

ЖИТС-тык алдын алу жэне OFан карсы ^рес жeнiнлегi республикалык орталык берген мэлiметiне CYЙенсек 2010 жылы карашада Казакстан Республикасында АИТВ- инфек-циясынык 1681 жаFдайы тiркелдi. бткен жыл-Fы осы кезекмен салысты^анда 78 жаFдаЙFа кемiдi. ЖYргiзiлген алдын алу шараларына карамастан бiркатар аймактарда АИТВ-ин-фекциясы iндетiнiк таралуынык артуы бай-калады, мысалы АИТВ-инфекциясын ^ркеу жаFдайлары мына аймактарда eстi:

КараFанды облысында - 33 жаFдаЙFа (1,2 есе), Жамбыл облысында - 16 жаFдаЙFа (1,2 есе), Павлодар облысында - 14 жаFдаЙFа, Акмола облысында -7 жаFдаЙFа, Актeбе жэне МанFыстау облыстарында - 4 жаFдаЙFа, Батыс-Казакстан облысында - 3 жаFдаЙFа.

2010 жылы карашада барлык жакадан тiркелген АИТВ -инфекциясы жаFдайлары турFындардык 15-49 жастаFы тобынык арасында аныкталFан.

Жакадан аныкталFан АИТВ -инфек-циясынык басым кeпшiлiгi еркектердiк Yлесiне келедi жэне ол 64,5% курайды. Жумыс iстемейтiн азаматтар - 68% курайды. Еартюы тутыну барысында жукты^андар- 54,3%, жыныстык жолмен - 41% курайды. Бул бiздiк елiмiздегi «Жиырма бiрiншi Fасыр обасынык» эпидемиологиялык ахуалы жайлы накты де-ректер.[14]

Казакстан Республикасында ЖИТС н-детне карсы iс-кимылдар жeнiндегi 2006-2010 жылдарFа арналFан баFдарламада бар. Осы баFдарлама бойынша бiр талай iс-шаралар да

aTrçapbrnFaH. Ендi дэлiрек осыпан токталсак. Елiмiзде 31 достык кабинеттерi жумыс iстейдi екен, онда турFындардык осал топтарына жыныстык жолмен бершетш жукпалардан тегiн емдеу, алдын алудык жеке куралдары берiледi, жасырын тексерiлу кызметтерi кeрсетiледi, ол ушЫ АИТВ инфекциясына же-дел-диагностикалау енпзшген. АИТВ-Fа ерiктi, анонимдi тесттен ету Yшiн 302 кабинет ашы-лып жумыс iстейдi жэне 381 кабинет психоэлеуметтк кекес бередi- 1ндеттщ алдын алу баFдарламаларына Yкiметтiк емес сек-торлар катыстырылады, барлыFы респуб-ликада Yкiметтiк емес уйымнык 93 ЖИТС ор-талыктары жумыс ктейдк

Адамдардык мЫез-кулкын акпараттан-дыру декгейн кетеру жэне саламатты eмiр салтын калыптастыру аркылы накты езгерту елiмiзде АИТВ/ЖИТС бойынша барлык алдын алу жэне окыту баFдарламаларынык максаты болып табылады, себебi ауруды емдеуден гeрi ескерту анаFурлым жекш болады. 1-желтоксан халыкаралык ЖИТС ка карсы кYрес кунк Осы кYнi элем журтышылы^ы катерлi шдеттщ алдын алу, 0Fан карсы курес шараларын уйымдастырады. ^азакстанда жыл сайын осы кYнде жастарFа арналFан декгелек Yстелдер, конференциялар жэне таFы да баска шаралар уйымдастырылады. 1-желтоксан кун ЖИТС ка карсы курес уйымдары Yшiн халыкты акпа-раттандыру ете макызды. Ек алдымен халык осы АИТВ жукпасынык бар екенн умытпау керек. Халык ЖИТС-тык аса каутт iндет еке-нiк естен шы^армай, онык калай жуFатынык, онык алдын алу шараларын бiлiп журуге мiндеттi- Расында да, «сактансак сактайды»!

«АИТВ/ЖИТС емi табылмаFан аса каутт ауру» бiз Yшiн осылай калыптасып калFан. Алайда, ЖИТС-тык алдын алу жэне 0Fан карсы кYрес женшдеп республикалык орталыктык маманы Эсембеков Батырбек Сейщзадаулы: «АИТВ дан кулан таза сауы^ып кетпесе де, осы инфекциянык одан эрi аскынып кетпеуiне мYмкiндiк бермейтiн антиретровирустык терапия бар. 2005-жылдан бастап антиретровирустык препараттар Yкiмет есебiнен АИТВ-Fа шалдыккандарFа тегiн берiледi-»

«Жиырма бiрiншi Fасырдык обасы» аталып кеткен аса каутт iндетпен кYресу казiр бiр Fана мемлекеттiк немесе кауым-дастыктык Fана iсi емес, бул бYкiл элем журтшылы^ынык жумыла iстейтiн шаруасы. Ал карапайым халык Yшiн ек алдымен осындай кауiптi iндеттiк бар екеын умытпау.

БYкiлэлемдiк ЖИТС -пен (World AIDS Day) куресу кYнi алFаш рет 1988 жылы 1 жел-

токсан кYнi барлык елдiк денсаулык сактау министрлерiнiк кездесуiнде АИТВ/ЖИТС же-нiндегi акпаратпен алмасуды кекейту жэне элеуметтк тeзiмдiлiкке шакыруFа Yндеу тас-таFаннан кейiн аталып eттi- Жыл сайын 1 желтоксанда аталып етшетш БYкiлэлемдiк ЖИТС-пен кYресу кYнi элемнщ барлык eкiрлерiне тараушы АИТВ жукпасы мен ЖИТС iндетiмен кYрес женшдеп уйымдаскан кYштi ныFайту iсiне кызмет етедк

¥йымдаскан кYш АИТВ/ЖИТС таралуы-нык алдын алу баFдарламаларын ^аммен колдауды ныFайтуFа, АИТВ/ЖИТС-тык барлык аспектiлерi бойынша окыту мен акпарат усынуFа баFытталFан-БYкiлэлемдiк ЖИТС -мен кYресу кун 1996 жылдан бастап ЖИТС-ка карсы КомпанияFа айналFан жэне UNAIDS-пен жYргiзiледi- БYкiлэлемдiк ЖИТС-пен кYресу кYнiнiк максаты АИТВ/ЖИТС туралы жаhандык хабардарлыкты арттыру жэне iндет алдында халыкаралык ынтымак-тастыкты кeпшiлiкке паш ету болып табылады. Бул кун мемлекеттiк жэне жеке меншк секторлардык серкте-стерiне АИТВ/ЖИТС-ны емдеу жэне алдын алудык алFа басуына кемектесуге жэне iндет статусы туралы акпаратты таратуFа, сондай-ак осы ауырудык кек тараFан елдерi мен букт элемдегi адамдарын кутуге мол мумкшдк туады. UNAIDS-тык баFалауы бойынша 15-49 жас аралыFындаFы 35,7 миллион адам АИТВ жукты^андар, олардык 26 миллионы жумыс iстейтiн адамдар. Егер есепке екбекке жарамды жастаFы т^алардык барлык санаттары бойынша деректерiн алFанда, сонык iшiнде 64 жаска дейшплерд^ сондай-ак бейресми экономикада уйде жэне уйден тыс кызмет жасайтындарды коссак, онда жумыс iстейтiндер санатына жататын АИТВ жук-тырFан адамдардык саны 36,5 миллионFа жетедк

ЭДЕБИЕТ

1 Адлер М. В. Контроль за заболеваниями, передаваемыми половым путем, в развивающихся странах //Заболевания, передаваемые половым путем. - 2007. - №2. - С. 3 -10.

2 Аковбян В. А. Болезни, передающиеся половым путем: уроки прошлого и взгляд в будущее /В. А. Аковбян, В. И. Прохоренков // Вести дерматологии и венерологии. - 2015. -№3. - С. 16-19.

3 Аковбян В. А. Характеристика эпидемиологических закономерностей, определяющих распространение болезней, передаваемых половым путем, в России /В. А. Аков-бян, А. В. Резайкина, Л. И. Тихонова //Вести

дерматологии и венерологии. - 2008. - №1. -С. 4-6.

4 Базаев В. Т. Инфекции, передаваемые половым путем, в Республике Северная Осетия -Алания: эпидемиологические и социально -личностные параллели / В. Т. Базаев, М. С. Царуева, А. А. Фидаров //Инфекции, передаваемые половым путем. - 2008. - №3. - С. 3740.

5 Баранов А. А. Состояние здоровья детей и подростков в современных условиях: проблемы, пути решения //Рос. педиатр. журн.

- 2008. - №1. - С. 5-8.

6 Баранов А. А. Социальные и организационные проблемы педиатрии. Избранные очерки /А. А. Баранов, В. Ю. Альбицкий. - М.: Издательский Дом «Династия», 2013. - 512 с.

7 Белогуров С. Б. Наркотики и наркомания. Книга для всех. - СПб: Университетская книга, 2007. - 28 с.

8 Воеводин И. В. Дисфункциональность семьи как фактор риска аддиктивного поведения //Консилиум. - 2010. - №4 (14). - С. 5859.

9 Волкова К. И. СПИД, наркомания и материнство /К. И. Волкова, А. Н. Кокосов // Пульмонология. - 2011. - №2. - С. 98-107.

10 Волкова К. И. Туберкулез в период эпидемии ВИЧХСПИДа /К. И. Волкова, А. Н. Кокосов, Н. А. Браженко //Вопр. туберкулеза. -2011. - №2. - С. 61-66.

11 Вольф В. А. Муниципальная программа профилактики наркомании и ВИЧ-инфекции в г. Первоуральске /В. А. Вольф, С. Б. Козя-ков //Наркология. - 2012. - №12. - С. 9-11.

12 Габбасов Ш. Ф. Социально-гигиенические аспекты профилактики ВИЧ-инфекции в Республике Башкортостан: Автореф. дис. ...канд. мед. наук. - Уфа, 2007. - 29 с.

13 Габиани А. Б. На краю пропасти: наркомания и наркоманы. - М.: Мысль, 2010. -4 с.

14 Гавура В. В. Вирусный гепатит В и СПИД //Клиническая медицина. - 2013. - №6.

- С. 15-19.

15 Гавура В. В. Синдром приобретенного иммунродефицита и профессиональные аспекты медицины //Терапевт. арх. - 2014. - №6. -С. 81-85.

16 Гельман В. Я. Медицинская информатика: практикум. - СПб: Питер, 2011. - 480 с.

17 Должанская Н. А. Влияние информированности о ВИЧ-инфицировании пациентов на отношении наркологов к их лече-нию // Вопр. наркологии. - 2014. - № 3. - С. 50-54.

18 Должанская Н. А. Методические

подходы к профилактике ВИЧ-инфекции в наркологии /Н. А. Должанская, С. А. Андреев // Вопр. наркологии. - 2016. - №4. - С. 12-14.

19 Должанская Н. А. Употребление ПАВ и тендерный аспект ВИЧ-инфицирования /Н. А. Должанская, Е. В. Ленская, Т. С. Бузина // Вопр. наркологии. - 2014. - №1. - С. 66-68.

20 Долженко И. С. Проблемы контрацепции и планирования семьи у подростков // Рус. мед. журн. - 2011. - №6. - С. 254-255.

21 Дунаевский В. В. Наркомании и токсикомании /В. В. Дунаевский, В. Д. Стяжкин. -Л.: Медицина, 2011. - 208 с.

22 Ефимова М. Р. Общая теория статистики /М. Р. Ефимова, Е. В. Петрова, В. Н. Румянцев. - М., 2008. - 412 с.

23 Журавлева И. В. Поведенческие факторы здоровья подростков //Социология медицины. - 2012. - №1. - С. 32-47.

24 Заболеваемость сифилисом в России: опыт истории, эпидемиологический анализ, прогноз /В. А. Аковбян, Л. И. Тихонова, А. Л. Машкиллейсон и др. //Заболевания, передаваемые половым путем. - 2015. - №4. - С. 2225.

25 Зазнобова Н. А. Эпидемия ВИЧ-инфекции в г. Иркутск в условиях распространения наркомании /Н. А. Зазнобова, Н. В. Иванова //Журн. микробиол. - 2010. - №4. -С. 38-40.

26 Закс Л. Статистическое оценивание. -М.: Статистика, 2006. - 598 с.

27 Запороженко В. Г. Особенности посемейного исследования лиц, злоупотребляющих алкоголем /В. Г. Запороженко, Е. С. Скворцова //Социально- гигиенические исследования. - М., 2003. - С. 212-216.

28 Иванец Н. Н. Современное состояние проблемы наркомании в России /Н. Н. Иванец, И. П. Анохина, Н. В. Стрелец //Журнал неврологии и психиатрии им. С. С. Корсакова.

- 2007. - Т. 97, №9. - С. 4-10.

29 Иванов В. Н. Девиантное поведение: причины и масштабы //Соц. политич. журн. -2005. - №2. - С. 112.

30 Иванова Е. Б. Как помочь наркоману.

- СПб.: Невский диалект, 2009. - С. 28-29.

31 Иванова Л. Ю. Состояние и перспективы профилактики ВИЧ- инфекции в образовательных учреждениях России // Круглый стол. - 2012. - №1. - С. 58-62.

32 Иванова Н. Наркотики - выход есть / Н. Иванова, Н. Бирун. - СПб: Питер, 2010. -57с.

33 Общественное здравоохранение и контроль за распространением инфекций,

передаваемых половым путем /A. M. Рентой, А. А. Кубанова, Л. И. Тихонова и др. //Инфекции, передаваемые половым путем. - 2010. - №5. -С. 30-34.

34 Покровский В. В. ВИЧ-инфекция в 21 веке /В. В. Покровский, Н. Н. Ладная, М. С. Бочкова //Журн. микробиологии. - 2010. -№4. - С. 9-15.

35 Belcher H. M. Substance abuse in children: prediction, protection andprevention /H. M. Belcher, H. E. Shinitzky //Arch. Pediatr. Med. -2008. - V. 152, №10. - P. 952-960.

36 Benevedes J. M. Approach to the Individual Potentially Infrcted with the Human Immunodeficiency Virus /J. M. Benevedes, I. D. Abrams //AIDS (Etiology and Prevention). -Philadelphia-New York, 2011. - V.746. - P. 197203.

REFERENCES

1 Adler M. V. Kontrol' za zabolevanijami, peredavaemymi polovym putem, v razvivajush-hihsja stranah //Zabolevanija, peredavaemye polovym putem. - 2007. - №2. - S. 3-10.

2 Akovbjan V. A. Bolezni, peredajushhiesja polovym putem: uroki proshlogo i vzgljad v bu-dushhee /V. A. Akovbjan, V. I. Prohorenkov // Vesti dermatologii i venerologii. - 2015. - №3. -S. 16-19.

3 Akovbjan V. A. Harakteristika jepidemio-logicheskih zakonomernostej, opredeljajushhih rasprostranenie boleznej, peredavaemyh polovym putem, v Rossii /V. A. Akovbjan, A. V. Rezajkina, L. I. Tihonova //Vesti dermatologii i venerologii. -2008. - №1. - S. 4-6.

4 Bazaev V. T. Infekcii, peredavaemye polovym putem, v Respublike Severnaja Osetija-Alanija: jepidemiologicheskie i social'no - lich-nostnye paralleli / V. T. Bazaev, M. S. Carueva, A. A. Fidarov //Infekcii, peredavaemye polovym putem. - 2008. - №3. - S. 37-40.

5 Baranov A. A. Sostojanie zdorov'ja detej i podrostkov v sovremennyh uslovijah: problemy, puti reshenija //Ros. pediatr. zhurn. - 2008. -№1. - S. 5-8.

6 Baranov A. A. Social'nye i organi-zacionnye problemy pediatrii. Izbrannye ocherki / A. A. Baranov, V. Ju. Al'bickij. - M.: Izdatel'skij Dom «Dinastija», 2013. - 512 s.

7 Belogurov S. B. Narkotiki i narkomanija. Kniga dlja vseh. - SPb: Universitetskaja kniga, 2007. - 28 s.

8 Voevodin I. V. Disfunkcional'nost' sem'i kak faktor riska addiktivnogo povedenija // Konsilium. - 2010. - №4 (14). - S. 58-59.

9 Volkova K. I. SPID, narkomanija i mate-rinstvo /K. I. Volkova, A. N. Kokosov //

Pul'monologija. - 2011. - №2. - S. 98-107.

10 Volkova K. I. Tuberkulez v period jepi-demii VIChHSPIDa /K. I. Volkova, A. N. Kokosov, N. A. Brazhenko //Vopr. tuberkuleza. - 2011. -№2. - S. 61-66.

11 Vol'f V. A. Municipal'naja programma profilaktiki narkomanii i VICh-infekcii v g. Pervoural'ske /V. A. Vol'f, S. B. Kozjakov // Narkologija. - 2012. - №12. - S. 9-11.

12 Gabbasov Sh. F. Social'no-gigienicheskie aspekty profilaktiki VICh-infekcii v Respublike Bashkortostan: Avtoref. dis. ...kand. med. nauk. -Ufa, 2007. - 29 s.

13 Gabiani A. B. Na kraju propasti: narkomanija i narkomany. - M.: Mysl', 2010. - 4 s.

14 Gavura V. V. Virusnyj gepatit V i SPID // Klinicheskaja medicina. - 2013. - №6. - S. 1519.

15 Gavura V. V. Sindrom priobretennogo immunrodeficita i professional'nye aspekty mediciny //Terapevt. arh. - 2014. - №6. - S. 8185.

16 Gel'man V. Ja. Medicinskaja informat-ika: praktikum. - SPb: Piter, 2011. - 480 s.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17 Dolzhanskaja N. A. Vlijanie informiro-vannosti o VICh-i nf icirova n ii pacientov na otnoshenii narkologov k ih lecheniju //Vopr. narkologii. - 2014. - № 3. - S. 50-54.

18 Dolzhanskaja N. A. Metodicheskie pod-hody k profilaktike VICh-infekcii v narkologii /N. A. Dolzhanskaja, S. A. Andreev //Vopr. narkologii. - 2016. - №4. - S. 12-14.

19 Dolzhanskaja N. A. Upotreblenie PAV i tendernyj aspekt VICh-inficirova nija /N. A. Dolzhanskaja, E. V. Lenskaja, T. S. Buzina //Vopr. narkologii. - 2014. - №1. - S. 66-68.

20 Dolzhenko I. S. Problemy kontracepcii i planirovanija sem'i u podrostkov //Rus. med. zhurn. - 2011. - №6. - S. 254-255.

21 Dunaevskij V. V. Narkomanii i toksiko-manii /V. V. Dunaevskij, V. D. Stjazhkin. - L.: Medicina, 2011. - 208 s.

22 Efimova M. R. Obshhaja teorija statisti-ki /M. R. Efimova, E. V. Petrova, V. N. Rumjancev. - M., 2008. - 412 s.

23 Zhuravleva I. V. Povedencheskie faktory zdorov'ja podrostkov //Sociologija mediciny. -2012. - №1. - S. 32-47.

24 Zabolevaemost' sifilisom v Rossii: opyt istorii, jepidemiologicheskij analiz, prognoz /V. A. Akovbjan, L. I. Tihonova, A. L. Mashkillejson i dr. //Zabolevanija, peredavaemye polovym putem. - 2015. - №4. - S. 22-25.

25 Zaznobova N. A. Jepidemija VICh-infekcii v g. Irkutsk v uslovijah rasprostranenija narkomanii /N. A. Zaznobova, N. V. Ivanova //

Zhurn. mikrobiol. - 2010. - №4. - S. 38-40.

26 Zaks L. Statisticheskoe ocenivanie. -M.: Statistika, 2006. - 598 s.

27 Zaporozhenko V. G. Osobennosti pose-mejnogo issledovanija lic, zloupotrebljajushhih alkogolem /V. G. Zaporozhenko, E. S. Skvorco-va //Social'no- gigienicheskie issledovanija. - M., 2003. - S. 212-216.

28 Ivanec N. N. Sovremennoe sostojanie problemy narkomanii v Rossii /N. N. Ivanec, I. P. Anohina, N. V. Strelec //Zhurnal nevrologii i psihi-atrii im. S. S. Korsakova. - 2007. - T. 97, №9. -S. 4-10.

29 Ivanov V. N. Deviantnoe povedenie: prichiny i masshtaby //Soc. politich. zhurn. -2005. - №2. - S. 112.

30 Ivanova E. B. Kak pomoch' narkomanu. - SPb.: Nevskij dialekt, 2009. - S. 28-29.

31 Ivanova L. Ju. Sostojanie i perspektivy profilaktiki VICh- infekcii v obrazovatel'nyh uchrezhdenijah Rossii //Kruglyj stol. - 2012. -№1. - S. 58-62.

32 Ivanova N. Narkotiki - vyhod est' /N. Ivanova, N. Birun. - SPb: Piter, 2010. - 57s.

33 Obshhestvennoe zdravoohranenie i kontrol' za rasprostraneniem infekcij, pereda-vaemyh polovym putem /A. M. Rentoj, A. A. Kubanova, L. I. Tihonova i dr. //Infekcii, pereda-vaemye polovym putem. - 2010. - №5. - S. 3034.

34 Pokrovskij V. V. VICh-infekcija v 21 veke /V. V. Pokrovskij, N. N. Ladnaja, M. S. Bochkova //Zhurn. mikrobiologii. - 2010. - №4. -S. 9-15.

35 Belcher H. M. Substance abuse in children: prediction, protection andprevention /H. M. Belcher, H. E. Shinitzky //Arch. Pediatr. Med. -2008. - V. 152, №10. - P. 952-960.

36 Benevedes J. M. Approach to the Individual Potentially Infrcted with the Human Immunodeficiency Virus /J. M. Benevedes, I. D. Abrams //AIDS (Etiology and Prevention). - Philadelphia-New York, 2011. - V.746. - P. 197-203.

nooynw^a 01.03.2018

Ye. N. Tuimebayev, N. A. Kaiiyeva, D. S. Aubakirova, K. S. Kenzhebekov, T M. Sadvakasova, T S. Sergaliyev PROBLEMS OF AIDS IN THE WORLD AND IN KAZAKHSTAN AS SOCIAL AND MEDICAL PROBLEMS IN MODERN SOCIETY

1 Karaganda state medical university (Karaganda, Kazakhstan),

2Khoja Ahmet Yasaui international kazakh-turkish universtty (Turkestan, Kazakhstan),

3Karaganda blood center (Karaganda, Kazakhstan)

AIDS is one of the most important problems facing humanity at the end of the 20th century. Currently, more than 40 million people with HIV are officially registered in the world. AIDS is one of the five major diseases that carry the greatest number of lives on the planet. AIDS is one of the most important problems facing humanity at the end of the 20th century. Currently, more than 40 million people with HIV are officially registered in the world. AIDS is one of the five major diseases that carry the greatest number of lives on the planet. HIV affects not only the health of an individual, but also the state and society as a whole. The problems that arise in society due to the spread of HIV affect one way or another all of us.

Key words: morbidity, male, teenager, gender, age

Е Н. Туймебаев, Н. А. Калиева, Д. С. Аубакирова, К С. Кенжебеков, Т. М. Садвакасова, Т. С. Сергалиев ПРОБЛЕМЫ РАСПРОСТРАНЕНИЯ СПИДА В МИРЕ И КАЗАХСТАНЕ КАК СОЦИАЛЬНО-МЕДИЦИНСКИЕ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОГО ОБЩЕСТВА

1РГП «Карагандинский государственный медицинский университет» (Караганда, Казахстан), 2Международный казахско-турецкий университет имени Ходжа Ахмет Ясауи (Туркестaн, Казахстан), 3Карагандинский центр крови (Караганда, Казахстан)

СПИД - одна из важнейших проблем, возникших перед человечеством в конце XX века. В настоящее время в мире официально зарегистрировано более 40 миллионов ВИЧ-инфицированных. СПИД относится к числу пяти главных заболеваний, уносящих наибольшее число жизней на планете. ВИЧ влияет не только на здоровье отдельного человека, но и на государство и общество в целом. Проблемы, которые возникают в обществе из-за распространения ВИЧ, касаются так или иначе всех нас.

Ключевые слова: заболеваемость, мужчина, подросток, пол, возраст

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.