CC BY
26
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
1 С.Ш. Шаяхметов, 1 К.К. Тогузбаева, 1 Д.Д. Жунистаев, 1 Л.С. Ниязбекова, 2 К.О. Джусупов, 1 А.Ж. Жаханов, 1 Л.Б. Сейдуанова, 1 А.К. Сайлыбекова, 1 Ш.К. Мырзахметова, 1 А.У. Калдыбай, 1 М.Б. Сейтахметова,
1 Е.Т. Толеу, 1 А.Е. Джанбатырова
*С.Ж. Асфендияров атындагы Цазакулттык медицина университетi, енбек гигиенасы кафедрасы, халыкаралык денсаулык сактау кафедрасы, Алматы к., Цазакстан 2 Халыкаралык медицина жогары мектебi, Бiшкек к., Кыргызстан
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ КАРАСАЙ АУДАНДЫК АУЫЛ T¥PFbIH,aAPbIHbIH, ГИГИЕНЕАЛЫК АКПАРАТТАНУЫ
Жумыстын максаты-Нрзакстан Республикасы Алматы облысы Кррасай аудандык ауыл тургындарынын гигиеналык туртда акпараттану дэрежеан аныктау.
Зерттеу эдiстерi.: Цазакстаннын 18-66 жас аралытндат 600 ауыл туртндарына сауалнама жYргiзiлдi. Алынган нэтижелер: Жалпы тургындардын денсаулык детерминаттары мен ВИЧ-инфекциянын профилактикасынын блу'1 ауыл туртндарына гигигеналык туртдан акпараттанудын талдау нэтижеа керсеттi. Денсаулык детерминаттары мен ВИЧ-инфекциянын профилактикасынын блуi жас пен жыныска байланысты. ТYйiндi сездер: денсаулык, денсаулык детерминаттары,ауыл туртндары, акпараттандыру,ем'р салты.
Kipicne. Когамнын, ден сау курылуына кррш^ан орта факторларынын, Kepi эсерлi факторлары алдын алу, тур^ндардын, кау^т сурактарынмен ез денсаулы^ын Kадаfалаy бойынша акпараттандыру [1]. Денсаулык саласында сауаттылыкты акпараттандыру турfындардын мэдениетЫде Yзiлiссiз санитарлык белiгi ретiнде каралу керек. Корш^ан ортада сауыктыру жэне денсаулыкты Kорfаy айма^нын, белсендi ко«мда™ дэрежесi жэне адамдардын, гигиеналык тэртiбiнiн сомма ретЫде керсеткiшi соныда турfындардын бiлгiрлiгiмен аныкталады.
Турfындарfдын денсаулыкка катысты акпаратка Kызыfyшылыfы кептеген отандык жэне шетелдiк зерттеулерде карастырылады [2-7]. Барлык практикалык зерттеулерде акпараттык зерттеуге назар кояды, ейткен ол Kоршаfан ортадаfы аурушандыктын дамуы мен эртYрлi жаfымсыз факторлаfа ескертедк
Бiрiншi кезекте денсаулыкка каyiптi жолдарды ескерту жэне Kаyiптi азайтуда акпараттандыру, тур^ндардын, денсаyлыfын ныfайтyда сYЙiктi баедарламасын негiзгi ретiнде колдану. Казакстан Республикасы Алматы облысы Карасай аудандык ауыл тур^ндарынын, гигиеналык акпараттандыру дэрежесiн аныктау басты максат ретiнде Kарастырылfан.
Зерттеудщ эдiстерi мен мэлiметтерi. Казакстаннын 18-66 жас аралы^ында^ 600 ауыл тур^ндарына сауалнама жYPгiзiлдi. Стратификация эдiсi тандама жасаyfа мYмкiндiк берiп, топтарды жас бойынша баска да себептермен салыстырмалы талдама жасаyfа мYмкiндiк бердi. Респонденттер курамы бiркалыпты емес: эйелдер 52% жоfары кураса, еркектер-47% курайды. Суралfандардан 6 жас бойынша топтар куралып, сан бойынша 98-105 адам санын курады (кесте 1).
Кесте 1 -Тандаманын, жас бойынша курылымы
Жасы асб. саны %
Еркектер 284 47,33
Эйелдер 316 52,67
20 fа дейш 98 16,33
21-30 98 16,33
31-40 105 17,50
41-50 103 17,17
51-60 98 16,33
60 жэне одан жоfары 98 16,33
Минимальды жас 18
Максимальды жас 66
Орта жас 38,46±
Этникалык кажеттiлiгiне байланысты респонденттер Yлкен 4 этникалык топка белiндi: олар казактар (22%), орыстар (19,2%), уй^рлар (18,3%) жэне TYрiктер (17,7%). Баска этникалык топтар 22,9% курайды. Эрбiр он Yшiншi суралfандарда жоfарfы бЫм бар екен, ал ауыл тур^ндарынын, 42% орташа бiлiмдi,
тур^ндардын, iшiнде кэсiптi орташа бiлiмi 43% жэне орта бiлiмдi аяктамаfандар 7% жоfары курады. Турfындарfа анкеталык сауалнамада ауыл тур^ндарынын, каншалыкты казiргi денсауык детерминаттары мен зиянды эсерлердш айналу шараларын бiлетiндiгi суралды.
Зерттеуде алы^ан мэлiметтер стандартты статистикалык SPSS 16.0. баедарламасында elнцелдi.Сандык кeрсеткiштер параметрлiк емес статистика Chi-square (X2).эдiсiмен зерттелдi.
Аль^ан нэтижелер. Сvралfандардан ец басты денсаулык детерминатыныц eмiр салты деп белплеген респонденттер52,7% курайды. Анкеталык мамуматка сэйкес еюншм орында денсаулыкка эсер ететш экология жаfдайы- 23,2%. Yшiншi орында медициналык бакылау Yнемi eтетiн респонденттер 17,3% курайды. Ары карай респонденттерге мацызды медициналык, кызмет сапасы 11,7% курады. Ауыл тур^ндарыныц 6,5% генетиканы денсаулык, факторы ретiнде к,араfан. Талдау сурактарыныц жауаптарына сай барлык респонденттер эаресе 18-20 жас аралыfы ец басты денсаулык, детерминатын (95%)eмiр салты деп белгтесе, ал калfан 5% Yнемi медициналык, бакылау деп атап гарсеткен. Денсаулык детерминатыныц eмiр салтына жасына сай саны тeмендеуде: 21-30 жаста-53%, 31-40 жаста-51%, 41-50 жаста-49%, 51-60 жаста27%, ал 61 жастан жоfары 7% курайды. Сол сиякты ересек топта ец баста денсаулык, детерминатыныц экологиялык жаfдайы- 56%, ал одан жас 18-20 жаста^лар бул фактор кeрсеткiшi17-20% курайды. Барлык жас топтары медициналык кызмет сапасын респонденттер 10-15% белгiледi. Топтаfы 51-60 жастан респондентердiн ец басты денсаулык, детерминатыныц медициналык,
Кесте 2 - «ВИЧ-инфекцияныц кандай берiлу жолдарын жауаптарын берген респонденттер
байкаудан 49% ету непзп деп карасть^ан. Осы факторды жас топтав респонденттер 10 нан 14% кvраfан.
Бул фактор бойынша жас топтав респонденттер 10 нан 14 пайызды кvраfан.
Денсаулык, детерминаты ретЫде адам генетикасы жас топтан керi ересек топтарды белгiлейдi. Бундай респонденттер 6-10% курайды.
Сол себептен, денсаулыкка эсер етушi факторлар ауыл тур^ндарын акпараттандыруды баfалауын бiлдiредi. Кепшiлiк ересектер Салауатты емiр салтыныц ец басты детерминаты экология жаедайы мен медициналык кызмет сапасы деп санайды.
Анкеталык мэлiметке жYгiнсек, денсаулыкка эсер етушм экология жаfдайымен эйелдер салыстырмалы тYPде кеп алацдайды. Таfы бiр ескертетш бiр жайт баска этникалык топка караfанда, казак топтары экология жаедайынан керi, медициналык байкаудан кYнделiктi етуге кеп назар салады.
Klазiргi халыкаралык vйымдаfы элеуметтiк ауруладыц негiзгiсы ВИЧ-инфекциясы болып табылады, бул инфекцияны денсаулыкты ныfайту баfдарламасын куруда шешiм кабылдайды.
ВИЧ инфекцияныц берiлу жолын акпараттандыруды баfалауда 86,3% ауыл тvрfындары вирустыц берiлу жолдарын б^лед^, тек 63,7% кан аркылы екенiн бiледi (кесте 2).
^здер?» ол жынысына байланысты деген суракка оц
Берту жолы Еркектер Эйелдер Барлы^ы
Абс. сан % Абс. сан % Абс.сан %
Лас кол аркылы 15 5,3 0 0 15 2,5
СYЙiсу аркылы 19 6,7 16 50,6 35 58,3
Таfам аркылы 12 4,2 0 0 12 2,0
Су аркылы 4 1,4 0 0 4 0,7
Ауа аркылы 12 4,2 4 1,3 12 2,0
Жалпы заттардыц колдануы 21 7,4 6 1,9 27 4,5
Жыныстык катынас аркылы 218 76,8 300 94,9 518 86,3
Кан кую аркылы 131 46,1 251 79,4 382 63,7
Ауыл тур^ндары арасында вирус иммунды жетiспеушiлiгiн лас кол, таfам, ауа, жалпы заттардыц колдануы (0,7ден 4,55%-fа дейiн) аркылы берiледi деп ойлайды.
Осы суракка ерлер мен эйелдердi салыстырfанда ерлердiн бiлiмi таяздау болды. Ер адамдар арасында инфекцияныц берту жолы жыныстык катынас аркылы деушiлер 76,8%, ал эйелдер басымырак (94,9%). Ал кан кую аркылы деп санайтын эйелдер 79,4% ал ерлер 46,1%. ВИЧ инфекцияныц лас кол, таfам, ауа, жалпы заттардыц колдануы аркылы берiледi деушллердщ басым бeлiгi ер азаматтар. Бiрак инфекцияныц сYЙiсу аркылы деп жауап бергендерден эйелдер- (50,6%), еркектер-6,7%.
Егер сурактарfа жауап бойынша салыстырып карасак 1820 жас жэне 21-30 жас аралыында^ респонденттердiн бiлiмi жоfары (кесте3).
Жастар ВИЧ инфекцияныц берту жолын 100 пайыз бiледi. Респонденттер арасында кан кую аркылы бертет^ туралы ец жас жасeспiрiмдер -90%, ал 21-30 жаста^тар -78% бтедк
Тур^ындар арасында берiлу жолын бтуштер тeмендеуде:31-40 жас 86-82% дан 61-66 жас 68-42% fа дейiн.
Жасы Yлкен респонденттер арасында берiлу жолын болжай алмайтындар саны eсуде.
Кесте 3 - «ВИЧ инфекцияныц кандай жуктыру жолдарын бтеаздер?» жасына сай деген суракка оц жауабын берген респонденттер (абс. саны / Yлесi %)
18- 20 жас 21-30 жас 31-40 жас 41-50 жас 51-60 жас 61-66 жас
Лас кол аркылы 1/1,0 3/3,1 1/0,9 4/3,9 4/4,1 2/2,0
СYЙiсу аркылы 0 5/5,1 4/3,8 4/3,9 7/7,1 15/15,3
Таfам аркылы 0 0 5/4,8 2/1,9 5/5,1 0/0
Су аркылы 0 0 1/0,9 1/0,97 2/2,0 0/0
Ауа аркыл 0 4/4,1 4/3,8 1/0,97 2/2,0 5/5,1
Жалпы заттардыц колдануы 1/1,0 4/4,1 3/2,9 8/7,8 1 10/10,2
Жыныстык катынаспен 98/100 98/100 86/81,9 89/86,4 78/79,6 68/69,4
Кан кую кезшде 90/91,8 78/79,6 82/78,1 34/33 56/57,1 42/42,9
ВИЧ инфекцияныц жуктыру жолын ескерту жастар арасында eзектi сурак. Бiрак анкеталык сауалнама бойынша ауыл тур^ндарыныц кeпшiлiгi вирус инфекцияны жуктырмау Yшiн презерватив колданбайтынын-68% атапайткан (кесте 4).Сеы/^ серттеамен жыныстык катынас екенiн респонденттердщ
61,8% ВИЧ алдын алудаfы сапалы шарасы екенiн керсеткен.
Респонденттердiц бiр пайызы инфекцияныц жуктыруды ескертетiнiн бшмейдГ Суралfандардыц 4% инфекцияныц берiлуi дурыс емес алдын алу шарасынан деп санайды.
Кесте 4 - «ВИЧ инфекцияны жуктырмауды калай ескертуге болады?» жынысына сэйкес деген суракка оц жауап берген респонденттер
Жауап нускалары ——— Барлы^ы: Ерлер Эйелдер
Абс.саны % Абс.саны % Абс.саны %
Презерватива колдану 408 68 178 62,7 230 72,8
Сенiмдi серттеамен жыныстык катынаста болуы 371 61,8 156 54,9 215 68
Вакцина жасау 10 1,7 10 3,5 0 0
Жыныстык катынас алдында антибиотик шу 13 2,2 13 4,6 0 0
БтмеймЫ 6 1 6 2,1 0 0
ВИЧ инфекцияныц жуктыру жолдарыныц шараларын ерлерге караfанда эйелдер кеп бтетш болып шыкты. Бiрак эйелдерден ешкiм дурыс жауап берген жок. Ерлер арасында 8,1% дурыс жауап бермед^ ал бiлмейтiндер 2,1% белпледк Презервативтi жуктырмаудыц жолын ерлерге (10%) караfанда эйелдер б^лед^. Сенiмдi серiстесiмен жыныстык катынаста ерлер (13%) караfанда эйелдер кеп болыпшыкты.
Сурактарfа жауапты талдауда барысында Вич инфекцияныц жуктыруды ескерту шаралары жаска сай
боп шыкты.18-20 жастаfылар вирустыц бер^ профилактикалык шаралардыц негiзгiсi. (кесте 5). 21-30 жаста^лардыц 99% презерватив колданатындарын, ал 71,4% сенiмдi серiктесiмен жыныстык катынас аркылы, тек 5% алдын алу шараларын бшмейдГ
Сурактарfа дурыс жауап берген респонденттер 31-40жас 71,4%, 41-50 жаста^лар арасы 58%; жоfарfы жастаfы респонденттер 49-60.
Кесте 5 - «ВИЧ инфекцияны калай ескертуге болады?» жасына сай деген суракка оц жауап берген респонденттер (абс. саны^леа %)
Ж1сы ---- Жауап нускалары " -^^ 18-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-66
Презерватив колдану 98/100 97/99 75/71,4 60/58,3 48/49 30/30,6
Сенiмдi сертмен жыныстык катынас 98/100 70/71,4 65/61,9 79/76,7 30/30,6 29/29,6
Вакцина жасау 0 2/2,0 3/2,9 1/1,0 3/3,1 1/1,0
Жыныстык катынас алдында антибиотик шу 0 2/2,0 4/3,8 4/3,9 2/2,0 1/1,0
БтмеймЫ 0 1/1,0 0 1/1,0 0 4/4,1
Корытынды. Жалпы тур^ндардыц денсаулык детерминаттары мен ВИЧ-инфекцияныц
профилактикасыныц б^ ауыл тур^ндарына
гигигеналык турfыдан акпараттанудыц талдау нэтижесi кeрсеттi. Денсаулык детерминаттары мен ВИЧ-
инфекциянын профилактикасынын бiлуi жас пен жыныск,а байланысты.
Тvрfындардын басым кeпшiлiгi денсаулык, детерминатынын Heri3ri бeлiгi eMip салты деп санайды. Ересек топтаfы жастаfылар денсаулыкка эсер етушi факторлар олар медициналык, кызмет сапасы мен экология жаедайы деп белгiлейдi. Денсаулыкка эсер
ететш экология жаfдайымен ерлерге к,араfанда эйелдер кеп аландайды.
ВИЧ инфекциянын алдын алу шаралары жeнiде акпаратты ересек 31-40 жаста^ тынцаушыларfа к,араfанда жастар кеп бшдедк Яfни осы жаста^лар ВИЧ инфекциянын берiлу жолдарынын мектепте ок,ып Yлгермеген.Осы аймак,та ересек ^р^ндарды ок,ыту мэселесi тvр.
Эдебиеттер тiзiмi
1 Спиридонов А.М.,ЦунинаН.М., ЗотовВ.Г.Социально-гигиенический мониторинг-важнейший механизм государственной политики укрепления здоровья населения // Здоровье населения и среда обитания: информационный бюллетень.- 2004.-№ 8. - С.1-5
2 Карташов И.Г. Многофакторная обусловленность здоровья населения: теоретико-методологические подходы к изучению социальных детерминант здоровья // Социология медицины. - 2007. - №2(11). - С. 17-23.
3 Мариничева Г.Н., Лучкевич В.С., Григорьева Н.О. Изучение особенностей социально-гигиенического функционирования и факторов риска, влияющих на здоровье и качество жизни населения // Биомед. Журнал, 2011. - № 12. - С. 794-802. www.medline.ru/public/art/tom12/art66.html доступ сделан 08.11.2011.
4 Оберг Л.Л.,Шишко О.А.,Пирожников В.А.Изучение отношения населения ксанитарному просвещению // Здравоохранение Российской Федерации. - 1983. - № 8. - С. 17-20.
5 Сорокин П.А. Социологический прогресс и принцип счастья. Человек. Цивилизация. Общество. - М.: Наука, 1992.- 245 с.
6 CockerhamW.Health Lifestyles inRussia// Social Science and Medicine. - 2000. - Vol. 51.
7 Yousefian A., Hennessy E., Umstattd M.R., Economos C., Hallam J., Hyatt R.R., Hartley D. Development of the rural active living assessment tools: Measuring rural environments // Preventive Medicine. - 2010. -N50(Supplement 1). - P. 86-92.
1 111 2 1 С.Ш. Шаяхметов, К.К. Тогузбаева, Д.Д. Жунистаев, Л.С. Ниязбекова, К.О. Джусупов, А.Ж. Жаханов, 11 1 11 Л.Б. Сеидуанова, А.К. Саилыбекова, Ш.К. Мырзахметова, А.У. Калдыбаи, М.Б. Сейтахметова,
1 Е.Т. Толеу, 1 А.Е. Джанбатырова
1 Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, кафедра гигиены труда, кафедра
международного здравоохранения, г. Алматы, Казахстан
2Международная высшая школа медицины, г. Бишкек, Кыргызстан
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ИНФОРМИРОВАННОСТЬ СЕЛЬСКОГО НАСЕЛЕНИЯ КАРАСАЙСКОГО РАЙОНА АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Резюме: Цель работы - выяснить степень гигиенической информированности сельского населения Карасайского раИона Алматинскои области Республики Казахстан.
Методы исследования: Проведено анкетирование 600 сельских жителей Казахстанаввозрасте от 18 до 66 лет. Полученные результаты: Анализ гигиенической информированности сельского населения показал, что в целом, сельчане осведомлены об основных детерминантах здоровья и профилактики ВИЧ-инфекции. Знание о детерминантах здоровья и профилактики ВИЧ-инфекции зависит, главным образом, от возраста и пола.
Ключевые слова: здоровье, детерминанты здоровья, сельское население, информированность, образ жизни.
1 S.Sh. Shayakhmetov, 1 K.K. Toguzbaeva, 1 D.D. Zhunistayev, 1 L.S. Niyazbekova, 2 K.O. Dzhusupov, 1111 1 A.Zh. Zhakhanov, L.B. Seiduanova, A.K. Sailybekova, Sh.K. Myrzakhmetova, A.U. Kaldybai,
1 M.B. Seitakhmetova,1 E.T. Toleu, 1 A.E. Dzhanbatyrova
1AsfendiyarovKazakh National Medical University, Occupational health Department, International Health Care Department, Almaty,
Kazakhstan
2International School Of Medicine, Bishkek, Kyrgyzstan
HYGIENIC AWARENESS OF RURAL POPULATION OF KARASAI DISTRICT OF ALMATY REGION
Resume: The aim of this study was to determine the degree of the awareness of rural population in Karasai district of Almaty region of Kazakhstan.
Materials and methods: 600 villagers in age 18-66 were questioned.
Results: Analysis of hygienic awareness of the rural population has shown that in general, the villagers aware of the main health determinants and the prevention of HIV infection. Knowledge about health determinants and the prevention of HIV infection depends mainly on age and sex.
Keywords: health, determinants of health, rural population, awareness, lifestyle.
