CC BY
41
1 А.С. Каракушикова, 2 К.К. Тогузбаева, 2 Ш.К. Мырзахметова, 2 Д.Д. Жунистаев, 2 С.Ш. Шаяхметов, 2 Л.С. Ниязбекова, 2 Л.Б. Сейдуанова, 2 А.К. Сайлыбекова, 2 А.У. Калдыбай, 2 М.Б. Сейтахметова, 2 Е.Т. Толеу, 2 А.Е. Джанбатырова, 2 А.К. Буркитбаева, 2 А.М. Жукембаева
1 Чазакстан Республикасынын бЫм жэне гылым министрлiгi 2С.Ж. Асфендияров атындагы Чазак улттык медицина университетi, енбек гигиенасы кафедрасы, халыкаралык денсаулык сактау кафедрасы, №2 ЖТД интернатура жэне резидентура кафедрасы, Алматы к., Чазакстан
ЭКОЛОГИЯЛЫК ФАКТОРДЫН, АУЫЛ Т¥РГЫНДАРЫ ДЕНСАУЛЫК, ЖАЭДАЙЫНА ЭСЕР1
Туйш: Бул зерттеуден алынfан мэлiметтер пестицидтермен кэаби катынаста болfандардаfы репродуктивтiк денсаулы^ына байланысты накты проблемалардын барын керсетедГ Жалпы ауыл тур^ндарынын денсаулыfы жэне, жекелеп алfанда, пестицидтердi пайдалануfа байланысты мэселелер республикамыз Yшiн басым болып табылады. ТYЙiндi сездер: пестицидтер, репродуктивтт денсаулык,, корш^ан орта.
1 A.S. Karakushikova, 2 K.K. Toguzbayeva, 2 Sh.K. Myrzakhmetova,2 D.D. Zhunistayev, 2 S.Sh. Shayakhmetov, 2 L.S. Niyazbekova, 2 L.B. Seiduanova, 2 A.K. Sailybekova, 2 A.U. Kaldybai, 2 M.B. Seitakhmetova, 2 E.T. Toleu, 2 A.E. Dzhanbatyrova, 2 A.K. Burkitbayeva, 2 A.M. Zhukembayeva 1 Ministry of education and science of the Republic of Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, International Health Care Department, Department of internship and residency GP№2, Almaty, Kazakhstan
ASSESSMENT OF ENVIRONMENTAL FACTORS ON THE HEALTH OF RURAL POPULATION
Resume: This study provides data that indicate the existence of certain problems related to reproductive health in persons occupationally exposed to pesticides. Health issues in the general population and, in particular, related to the use of pesticides, are a priority for the country.
Keywords: pesticides, reproductive health, environment.
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
К.К. Тогузбаева, Л.Б. Сейдуанова, Л.С. Ниязбекова, А.Ж. Жаханов, Д.Д. Жунистаев, А.К. Сайлыбекова, Ш.К. Мырзахметова, С.Ш. Шаяхметов, А.У. Калдыбай, М.Б. Сейтахметова, Е.Т. Толеу, А.Е. Джанбатырова, А.К. Буркитбаева
С.Ж. Асфендияров атындагы Цазак ¥лттык медицина университет'1, енбек гигиенасы кафедрасы, халыкаралык денсаулык сактау кафедрасы, Алматы к., Цазакстан
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫН, АУЫЛДЬЩ АЙМАЦТАРЫНЫН, ЭКОЛОГИЯЛЬЩ-ГИГИЕНАЛЬЩ ЗЕРТТЕУЛЕР
Алматы обылысы аудандардат ауыл туртндарына жасаган, сол ортадагы элеуметтiк, гигиеналык, экологиялык
зерттеулерi, жyмыскерлердiн енбек етулерiнiн хабарламалык сипаттамалары берiледi.
ТYйiндi сездер: Ауыл туртндары, хабарлама, коршаган экологиялык орта, пестицидтер, факторлар.
Ауылдык жердеп тур^ндарынын, денсаулы^ына кррш^ан ортанын терк эсерлерЫщ тиюi жэне медициналык кызметЫщ темендтн керсетедГ Зерттеу Yuirn алы^ан КР-нын Алматы облысынын таби™-шаруашылык, ауылдык, аймактарынын климаттык, баfасынын темендеук
Сон^ы жылдары дYниежYзiнде аса манызды жэне кYPделi так,ырып болып экологиялык, жаедай тур. Бул жешнде барлык, халыкаралык зерттеулер нэтижеанен керЫт тур. Бiрiншiден, ауа райынын ластану сатысы белпленед^ ауыз су пайдалылыfы, инфекциялык, аурулардын таратылуы жэне осы факторлардын денсаулыфк пенг халыктын емiрiнiн сапасына эсерi. öндiрiстiк жэне экологиялык, факторларfа аса iрi эсер ететiн пестициттер болып табылады. Экологиялык жаfдайдаfы адам денсаулы^ын зерттеуде тYрлi эдiстер крлданылады. Бул баfытта Казакстаннын
кейбiр аймактарынын корш^ан ортасымен тYрлi табиfи жаедайларда^ антропогендiк езгерiстер зерттелген. Турfындардын жоfарыдаfыдай жаfдайда корш^ан орта мен к,арым катынасы керсетiлген. Ауыл халкын гигиеналык акпараттандыру. Салауатты ^ам куруда адам ез денсаулы^ын корш^ан орта эсершен калай кор^ауды акпараттандырады. Сондыктан сауалнамаfа ауыл халкынын каншама керi эсер ететЫ заттардан к,ор^ануы туралы керсеттген. Сауалнаманын бiрiншi сураfына жауап берген халыктын 52,7% емiр CYPУ салтын керсеткен. Сауалнаманын 2-шi орында экологиялык жаедайда 23,2%, 3-шi орында Yнемi медициналык тексеруден ететiндер 17,3% курайды. Медициналык кызметтiн сапалыfын керсеткен 11,7% денсаулык факторы деп гинетиканы белплеген ауыл халкынын 6,5%.
Жауаптар кортындысы бойынша 18-20 жас аралы^ында^ топта 95% салауатты eмiр салтын устанатындар, 5% Yнемi медициналык тексерiстен ететЫдер, 21-30 жас аралыfында 53%, 31-40 жас аралы^ында - 51%, 41-50 жас аралыында - 49%, 51-60 жас аралы^ында - 27%, 61-ден жоfары - 7% курайды. Барлык жас топтары арасында 10-14% жауап беруштер медициналык кызметтщ сапалыfын керсетп. Адам гинетикасынын денсаулыкка пайдасы барлык топтарда байкалады.
Этникалык топтарfа жататындардын, пайыздары - 43,54. Ауыл халкынын ез денсаулыfына кандай факторлардын эсер ететн туралы акпараттындырfаны байкалады. 2-шлден денсаулыкка халыктын жумыссыздыfы 51,3% курайды, 3-шМ орында ауыл халкын алкоголизм курайды - 39%. Табыстын темендт, кедейшiлiк, жумыссыздык, алкоголизм эсiресе ер адамдарды толfандырады. Бул проблема эйелдер арасында жас ерекшелттерше байланысты 54,4, 17,4, 14,9% кураса, ер адамдар арасында жас ерекшелттерЫе байланысты 82,4, 50,7, 39,1% курайды. Эйел адамдарды тeменгi енбекакымен кедейшiлiктен баска нашар турмыстык жаедайлар жэне бала бакшалардын Yйден алыс болуы, тасымалдаудын жок болуы.
Элеуметтiк-экономикалык даму баедарламасын жYзеге асыруда Енбекшi-казак аудан бойынша денсаулыкты ныfайту баfдарламасы енгiзiлдi. ЕнбекшМ-казак ауданынын санитарлык-гигиеналык жаfдайы жэне корш^ан ортанын эсерi. Бул аймакта адам денсаулы^ына табиfи климаттын жэне экологиялык жаfдайдын эсерi ( кантар айында^ орташа t - 9-10 С, шллде айында 20-24 С. Орташа жылдык атмосфералык жауын-шашын 200-700 мм, тез кубылмалы климат ветеринарлык аурулар т.б.) ЕнбекшМ-казак ауданы халкынын санитарлык-гигиеналык жаедайын тексеру максатында «ДСУ - 13» АК, жумысшыларынын енбек жаедайы тексерiлген болатын ( сурау-елшеу методы - сауалнама, физиологиялык зерттеулер, жумыс кYнiнiн узактыfы, eндiрiстiк микроклиматтын эсер^ жумысшы денсаулыfына эсер ететiн физикалык факторлар).
Акмола облысынын ауыл шаруашылык дэндi дакылдар eсiру кезделген. Сонымен бiрге кептеген жерлер мал азы^ын дайындау, картоп, орамжапырак, сэбiз, жуа т.б. еартедГ Осыларды eсiруде жана технологияны тYрлi пестицидтер пайдалынады: гербицидтер 70-90%, фунгицидтер 5-25%, инсектицидтер - 0,6-2,2% курайды. Сонын iшiнде Д тобына жататындар 2,4 пестициды: раундап, топик, гранстар, пумасупер колданылады. Дэндi дакылдарды ендеу максатында колфуго-супер, витавакс, раксил,премис фунгицидтерi пайдаланады. Инсектицидтар тобынан кеп пайданылатын децис, димилин, фастак, секатор, сумо-албфа жэне баскалары. Бул пестицидтер авиациялык-химиялык жэне жер асты аркылы кке асырылады.
Ауыл турfындарынын денсаулыfына мундай жумыстар керi эсерiн тигiзедi, ейткен ауыл шаруашылыfында тYрлi агрохимикаттар пайдаланады. Осы пестицидтердi пайдалану деректерi бул аймакта туратын ауыл халкына корш^ан ортанын каншама эсерiн тигiзетiнiн бiлдiредi. Бул кeрсеткiш 1 гектар жерге агрохимикаттар 1 кг аса болатынды^ын байкатады.
Сон^ы жылдардаfы пестицидтердi пайдалану кeлемi аса кеп мелшерде екендт белгiлi. Жердiн ластануы кеп еым беретiн жерлерде кездеседi.
Дайын eнiмдi сактау технологиясы, тасымалдау eсiмдiктi Kорfайтын химиялык заттардын дурыс пайдаланбауы орын алады.
Акмола облысында 2002-2010 жылдары аралыfында пестицидтердi пайдаланудын экологогиялык-гигиеналык корытынды жумыстар жYPгiзiлдi.
Химиялык ендеулер зерттелетЫ аймактарды 2002-2010 жылдары аудандык мемлекетпк санитарлык бакылау мекемесiне акпарат берту аркылы жYPгiзiлген. Ауыл шаруашылык жумыстар жYPгiзу аумаfында жылдык жYктеме кортындыланfан. Сонымен бiрге ауданмен жалпы облыс бойынша жылдык есептелген. Бул туралы деректер №1 кестеде керсеттген. Салыстырмалы аумактык жYктеме Акмола облысы бойынша 1998-2004 жэне 2005-2007 жылfа жасалfан.
1 кесте
Аудан Ауылшаруашылы^ында™ 1 га шакканда^ пестицидтердiн орташа жылдык жYктемесi.
2002-2006 жж. 2007-2010 жж.
Атбасар 0,30 0,53
Бурабай 0,78 0,56
Облыс бойынша 0,40 0,64
Улы химикадтарды пайдалануда, онын эсерш зерттеу мерзiмiнде 1,5 есеге ескеын кeрсетедi. Дегенмен жылдык кeрсеткiш Л.И.Медведь атында^ экогигиена жэне токсикология институтынын критериясы бойынша ауданда жэне облыста орташа деп баfаланды. Мониторинг корытындысы бойынша хлорорганикалык пестицидтер (ДДТ жэне онын метоболиктер^ ГХЦГ жэне онын изомерлерО коршаfан ортада (жер,су) ауыл шаруашылык еымЫде, таfамда зерттелу аудандарында ХОП калдыктары байкалfан.
Ауылдык жердеп eзен-кeлдердiн ластануы жауын-шашын курамында минералдык жэне органикалык заттардын болуы. Салыстыру корытындысы шешiмiнде езен суларда азот кышкылынын - аммиак, нитрит, нитраттын болуы. Су асты жэне су кездерЫщ ластануы сулардын тазартылмаfандыfы, фильтрациялмаfандыfы
жэне eндiрiстiк айналаны ластандыруы. Ауылдык турfылыкты жерлердi шаруашылык су коймасымен жабдыктауда артезиан скважиналары, кудыктар, булактар пайдаланады.
Ауыл халкын ауыз сумен камтамасыз ету Бурабай ауданында сон^ы 10 жылда 1,2 есеге 2002 жылы 76,6%, 2011 жылы 90,7% есп.
Ал Атбасар ауданында зерттеу мерзiмi кезiнде таза ауыз сумен камту 2002 жылы 81,9%, 2011-83,7% есп. Ауданнын 1 тур^нына 1 кYндiк есеппен су пайдалану 5570 литр курады.
Пайдалы сапалы судын осы зерттеу уакытында санитарлык химиялык жэне бактериологиялык кeрсеткiштiн жаксарfанын кeрсетедi. Коfам денсаулыfынын индикаторы болып тYрлi аурулардын болуы. Бул адам денсаулыfынын корш^ан
ортанын Tepic scepiMeH экологиялык,, табиии-климаттык, факторлары аурудын, kypt ecyÎHe экeлeдi. Сонымен халык, денсаульнын тeмeндeуiн жэне eлiмдi болдырмау жeнiндe TYpлi ic-шаралар жасак,талды: - ауыл шаpуашылыfы кeзiндe eciмдiктepдi зиянкестерден к,оpfауда пайдаланатын пecтицидтepдiн курамын зерттеу, санитарлык,-эпидемиялык, бак,ылауды кYшeйту;
- крршаган ортамен таfам курамында пecтицидтepдiн к,алдык,тарын бак,ылау Yшiн экологиялык,, санитарлык,-гигиеналык, мониторинг eTKi3y;
- салауатты eмip салтын калыптастыруда гигиеналык,-экологиялык, бЫм сапасын кepceту.
Список литературы
1 Онищенко Г.Г. Влияние состояния окружающей среды на здоровье населения. Нерешенные проблемы и задачи //Гигиена и санитария. - 2003. - №1. - С.3-10.
2 Жакашов Н.Ж. Гигиеническое и социально-гигиеническое обоснование оздоровительных мероприятий по предупреждению отрицательного воздействия загрязнения окружающей среды на здоровье населения: автореф. докт. мед. наук.- Алматы: 1993. - 53 с.
3 Снигирева М.С., Неменко Б.А. Питьевая вода и здоровье населения Казахстана //Окружающая среда и здоровье населения.- Алматы: 2000. - №1/22. - С.16-22.
К.К. Тогузбаева, Л.Б. Сейдуанова, Л.С. Ниязбекова, А.Ж. Жаханов, Д.Д. Жунистаев, А.К. Сайлыбекова, Ш.К. Мырзахметова, С.Ш. Шаяхметов, А.У. Калдыбай, М.Б. Сейтахметова, Е.Т. Толеу, А.Е. Джанбатырова, А.К. Буркитбаева Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, кафедра гигиены труда, кафедра международного здравоохранения, г. Алматы, Казахстан
ЭКОЛОГО-ГИГИЕНИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ СЕЛЬСКИХ ТЕРРИТОРИЙ АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Резюме: В данной статье описаны характеристика условиям труда работающего населения, результаты социологических,
гигиенических, экологических исследований в сельской местности Алматинской области.
Ключевые слова: сельское население, объявление, окружающая экологическая среда, пестициды, факторы.
K.K. Toguzbayeva, L.B. Seiduanova, L.S. Niyazbekova, A.Zh. Zhakhanov, D.D. Zhunistayev, A.K. Sailybekova, Sh.K. Myrzakhmetova, S.Sh. Shayakhmetov, A.U. Kaldybai, M.B. Seitakhmetova, E.T. Toleu, A.E. Dzhanbatyrova,
A.K. Burkitbayeva
Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, International Health Care Department,
Almaty, Kazakhstan
ECOLOGICAL AND HYGIENIC RESEARCHES OF RURAL AREA OF ALMATY REGION
Resume: This article describes the characteristics of the working conditions of the working population, the results of sociological,
hygienic, ecological studies in rural areas of Almaty region.
Keywords: rural, ad surrounding ecological environment, pesticides, factors.
