Научная статья на тему 'ҒЎЗАНИНГ G. HIRSUTUM L ТУРИГА МАНСУБ НАВ, ТИЗМА ВА F1 ДУРАГАЙ ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИ'

ҒЎЗАНИНГ G. HIRSUTUM L ТУРИГА МАНСУБ НАВ, ТИЗМА ВА F1 ДУРАГАЙ ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
битта кўсакдаги пахта вазни / тола чиқими / 1000 чигит вазни / тола индекси / тола узунлиги.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Абдуллаева М.М., Усманов С.А., Хударганов К.О.

Мақолада ғўзанинг G.hirsutum L. тури нав ва тизмалар иштирокида чатиштирилиб, олинган F1 дурагай комбинацияларида қимматли хўжалик белгилари кўрсаткичлари ўрганиш бўйича тадқиқотлар асосида ўрганилган натижалар келтирилган. F1 дурагайлар ўсимликларининг битта кўсакдаги пахта вазнининг доминантлик ҳолати асосан салбий ва ижобий гетерозис тарздаги ирсийланиш юз бериши аниқланди. Дурагай комбинациялар ичидан ижобий мажмуасига эга бўлган рекомбинантларни ажратиб олиш имконияти борлиги кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Абдуллаева М.М., Усманов С.А., Хударганов К.О.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗАНИНГ G. HIRSUTUM L ТУРИГА МАНСУБ НАВ, ТИЗМА ВА F1 ДУРАГАЙ ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ ҚИММАТЛИ ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИ»

ГУЗАНИНГ в. ИШитиИ Ь ТУРИГА МАНСУБ НАВ, ТИЗМА ВА Гх ДУРАГАЙ УСИМЛИКЛАРИНИНГ ЦИММАТЛИ ХУЖАЛИК БЕЛГИЛАРИ Абдуллаева М.М., 2Усманов С.А., 3Хударганов К.О.

Самарканд ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети

Тошкент филиали, стажор тадкикотчи 2^.х.ф.н., Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-

тадкикот институти 3^.х.ф.д., Тошкент Давлат аграр университети

H У

Аннотация. Макрлада гузанинг G.Ыirsutum L. тури нав ва тизмалар иштирокида чатиштирилиб, олинган ¥1 дурагай комбинацияларида цимматли хужалик белгилари курсаткичлари урганиш буйича тадцицотлар асосида урганилган натижалар келтирилган. ¥1 дурагайлар усимликларининг битта кусакдаги пахта вазнининг доминантлик %олати асосан салбий ва ижобий гетерозис тарздаги ирсийланиш юз бериши аницланди. Дурагай комбинациялар ичидан ижобий мажмуасига эга булган рекомбинантларни ажратиб олиш имконияти борлиги курсатилган. К

К h

а t

л Аннотация. В статье представлены результаты исследований по изучению иозяйственно-ценных признаков в гибридных комбинациях Fl, полученных при скрещивании топчатника G. ЫгШит L. с участием сортов и линий. По массе хлопка-сырца одной коробочки у гибридных растений Fl отмечено преимущественно отрицательное и положительное сетерозисное наследование. Показано, что из изученных гибридных комбинаций можно выделить рекомбинанты с положительным комплексом хозяйственно-ценных признаков. з Ключевые слова: масса хлопка-сырца одной коробочки, выход волокна, масса 1000 штук семян, индекс волокна, длина волокна. г

а £ р КИРИШ г

биттаЯкрааалМгтапашал ва$ш, ншвдарич шелиб ЧиКЙ шигитовийнихужадаик ибёвткищтош биолиик курсаткичларининг ижобийлиги билан диккатга сазовордир. Бундай навларни яратишда нафакат мамлакатимиз олимлари, балки хориж олимларининг эътироф этишларича, гуза генофондида мавжуд булган ёввойи, рудераль ва гузанинг турларининг келиб чикиш марказларидан келтирилган хдмда махдллий нав намуналаридан самарали фойдаланиш мух,им ахдмиятга эга эканлигини курсатди [1].

Оддий ва шурланган тупрок шароитларида олиб борилган тадкикотларда гузанинг х,осил элементлари (тупдаги кусаклар сони, мах,сулдорлик, бир дона кусакдаги пахта вазни, 1000 дона чигит вазни белгилари) курсаткичларини кутариш х,исобига х,осилдорликни ошириш мумкин эканлиги аникланган [2]. Гузанинг мах,сулдорлиги, кусак сони ва йириклиги бошка кимматли хужалик белгиларига боглик булмаган х,олда ирсийланиб, бошка кимматли хужалик белгилари орасида нисбатан бирмунча кучли устунлик даражасини намоён килиши аниклаган [3]. [

Турлараро ва тур ичида узок шаклларни чатиштириш асосида олинган дурагайларнинг вилт касаллигига чидамлилиги доминант ва юкори доминантлик х,олатида авлоддан-авлодга берилиши хдкида маълумотлар адабиётларда келтирилган [4].

n o

Тизмалар ва навларни мураккаб дурагайлашга жалб этиш асосида, бошлангич ашё яратишни уз олдимизга вазифа килиб куйдик.

ТАДЦЩОТ МАНБАСИ ВА УСЛУБИ

Тажрибалар Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнология илмий-тадкикот институтининг Марказий тажриба хужалиги кучли табиий зарарланган далаларида олиб борилди. Тажрибада бошлангич ашё сифатида Бухоро-102, Андижон-36, СП-7702, СП-7703 навларидан ва Т-47 тизмасидан фойдаланилди. Агротехник тадбирлар УзПИТИда ишлаб чикилиб тасдикланган, ягона агротехник услубидан фойдаланган х,олда утказилди. Олинган барча маълумотлар Б.А.Доспехов [5] услубида статистик ишловдан утказилди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

1-жадвалда табиий вилт инфекцион дала шароитида тизма, нав ва дурагайлар усимликларининг кимматли хужалик курсаткичлари буйича маълумот келтирилган. Келтирилган маълумотлардан битта кусакдаги пахта вазни белгининг энг юкори уртача курсаткичлари Бухоро-102 навида булганлиги кузатилди. Долган ота-она шаклларида ушбу белгининг уртача курсаткичлари 5,6-6,7г оралигида булганлиги келтирилган маълумотлардан куриш мумкин.

Изланишларимиз натижаларига кура, урганилаётган Бухоро-102 нави иштирокида олинган дурагай комбинацияларида битта кусакдаги пахта вазни белгининг энг юкори уртача курсаткичлари намоен булди. Битта кусакдаги пахта вазни белгининг уртача курсаткичларини узгарувчанлик дурагай комбинацияларида 6,3-7,6г оралигида булганлиги кузатилди.

Ота-она шаклларида тола чикимини уртача курсаткичлари 39,7-41,8% оралигида булганлиги аникланди. Аксарият дурагай комбинацияларида ота-она шаклларига нисбатан тола чикими курсаткичлари бир мунча юкори булганлигини келтирилган жадвалдан куриш мумкин. Дурагай комбинацияларида тола чикими белгининг узгарувчанлик чегараси 41,043,8% оралигида булиб, энг юкори курсаткичлар СП-7702 ва СП-7703 иштирокида олинган Т-47 х СП-7702, СП-7702 х Т-47, СП-7702 х СП-7703, СП-7702 х Бухара-102, СП-7703 х Т-47, Бухара-102 х СП-7702 дурагай комбинацияларида кайд этилди.

Тадкикот давомида асосий белги курсаткичларидан бири булган 1000 дона чигит вазни белгининг узгарувчанлик чегараси 106-142 г оралигида булиб энг паст курсаткичи Андижон-36, энг юкори курсаткич Бухоро-102 навларида кузатилди. Дурагай комбинацияларининг 1000 дона чигит вазни белгининг узгарувчанлик чегараси 110-127г ташкил этиб тизма Т-47 ва СП-7702, СП-7703 навлари даражасида булди. 1000 дона чигит вазни белгининг энг юкори курсаткичлари Бухоро-102 нави иштирокида олинган дурагай комбинацияларида кайд этилди.

Тола индекси белгининг узгарувчанлик чегараси буйича ота-она шакллари ва дурагай комбинациялар орасида деярли катта фаркланиш кузатилмади. Тола индекси белгининг узгарувчанлик чегараси ота-она шаклларида 7,32-9,32г ва дурагай комбинацияларида 8,25-9,94г оралигида булганлигини жадвалда келтирилган маълумотлардан куриш мумкин.

Тола узунлиги белгининг энг юкори уртача курсаткичлари СП-7702 ва СП-7703 навларида 35,6-35,8мм булгани кузатилди. Долган ота-она шаклларида тола узунлигини уртача курсаткичлари 34,1-34,9 мм оралигида булганлиги аникланди.

Дурагай комбинацияларининг тола узунлиги белги нинг узгарувчанлик чегараси 34,2-35,9мм оралигида булиб, энг юкори курсаткичлар СП-7702 х СП-7703, СП-7702 х

Бухара-102, СП-7702 х Андижан-36, СП-7703 х СП-7702, СП-7703 х Бухара-102, Андижан-36 х Т-47 ва Андижан-36 х СП-7703 дурагай комбинацияларида кайд этилди. Олинган маълумотлардан битта кусакдаги пахта вазни белгининг ирсийланишида реципрок таъсири борлигини куриш мумкин.

1-жадвал

Табиий вилт инфекцион дала шароитида тизма, нав ва F1 дурагайлар усимликларининг кимматли хужалик курсаткичлари

Тизма, нав ва Fi дурагайлар Битта кусакдаг Тола 1000 Тола Тола узунлиги, мм

и пахта чикими, % вазни, г индекси

вазни,г

Т-47 6,7+0,03 40,7+0,44 122+5,92 8,31+0,26 34,9+0,50

СП-7702 6,2+0,18 41,6+0,29 120+1,75 8,55+0,08 35,6+0,26

СП-7703 6,6+0,02 41,8+0,42 122+3,80 8,81+0,12 35,8+0,47

Бухара-102 8,0+0,16 39,7+0,38 142+3,77 9,32+0,12 34,1+0,37

Андижан-36 5,6+0,11 40,9+0,16 106+1,63 7,32+0,13 34,5+0,49

Т-47 х СП-7702 7,0+0,07 43,6+0,02 117+1,50 9,06+0,11 34,5+0,59

Т-47 х СП-7703 7,3+0,02 42,4+0,49 123+2,27 9,05+0,11 34,5+0,21

Т-47 х Бухара-102 7,1+0,16 41,0+0,38 127+2,29 8,82+0,13 34,2+0,41

Т-47 х Андижан-36 6,5+0,14 42,5+0,31 112+1,43 8,25+0,12 34,5+0,31

СП-7702 х Т-47 6,9+0,15 43,8+0,14 122+1,85 9,49+0,18 34,3+0,20

СП-7702 х СП-7703 6,5+0,14 43,5+0,33 119+1,85 9,18+0,07 35,6+0,63

СП-7702 х Бухара-102 7,3+0,16 43,2+0,27 110+1,65 9,11+0,04 35,2+0,45

СП-7702 х Андижан-36 6,4+0,15 41,9+0,42 117+3,12 8,43+0,13 35,6+0,03

СП-7703 х Т-47 6,8+0,09 43,2+0,33 121+2,16 9,19+0,27 34,9+0,26

СП-7703 х СП-7702 6,9+0,03 41,6+0,24 126+0,31 8,96+0,11 35,6+0,10

СП-7703 х Бухара-102 6,8+0,22 42,7+0,39 118+2,46 8,80+0,25 35,2+0,57

СП-7703 х Андижан-36 6,8+0,17 42,4+0,18 117+2,97 8,62+0,21 34,0+0,34

Бухара-102 х Т-47 7,6+0,12 41,0+0,09 124+1,55 8,60+0,11 34,6+0,27

Бухара-102 х СП-7702 6,9+0,18 43,3+0,50 117+2,87 8,88+0,03 34,7+0,59

Бухара-102 х СП-7703 7,5+0,10 44,0+0,63 127+4,47 9,94+0,17 34,6+0,63

Бухара-102 х Андижан-36 7,4+0,13 41,2+0,57 121+2,48 8,42+0,11 34,4+0,25

Андижан-36 х Т-47 6,7+0,12 42,8+0,34 116+0,77 8,65+0,12 35,4+0,52

Андижан-36 х СП-7702 6,3+0,09 42,0+0,57 116+2,86 8,35+0,04 34,6+0,10

Андижан-36 х СП-7703 6,7+0,06 41,3+0,32 125+4,12 8,79+0,17 35,9+0,40

Андижан-36 х Бухара-102 7,0+0,09 42,3+0,24 120+2,93 8,75+0,18 34,7+0,38

НСР0,5 0,51 1,48 5,20 0,60 1,63

Олинган натижаларга кура куйидагича хулоса килиш мумкин. Олинган

м а ъ

л у

м о

т л

а р

REFERENCES

1. Абдуллаев А.А. Гуза генофондининг ахдмияти /У збекистон аграр фани хабарномаси. -Тошкент, 2003. - №2(12). - Б.52-57.

2. Жумаев ФД., Абзалов М.Ф., Оразбаева Г. Гузанинг G.hirsutum L. мансуб гуза навларида дурагай бугинларида тезпишарликни генотипга богликлиги // Гуза ва бошка кишлок хужалик усимликларида тез пишарликни хдмда мосланувчанликни эволюцион ва селекцион кирралари: Халкаро илмий конференция материаллари. - Тошкент, 2005. -Б. 37-39.

3. Эгамбердиев А.Э., Ш.И.Ибрагимов, А.Б.Амантурдиев. Fуза селекцияси,уругчилиги ва биологияси. Тошкент.УзФА "Фан" нашриёти, 2009 й.

4. Исмоилов Н.Х. G.hirsutum L. ssp. punctatum кенжа тури иштирокида олинган дурагайларнинг Гз ва F3 Bi авлодида тола чикими ва узунлигининг шаклланиши // Состояние селекции и еменоводства хлопчатника и перспективы ее развития: Халкаро илмий-амалий конференция туплами. -Тошкент, 2006. -Б.13.

5. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - Колос, 1979. - 416 С.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.