CC BY
0ZAMONAVIY XALQARO MUNOSABATLARDA SIYOSIY MEXANIZM TUSHUNCHASI VA UNING KONSEPTUAL ASOSLARI
Gulmira Axmatjonovna Bekdurdiyeva
Toshken t davlat sharqsh unosl ik un iversiteti
tayanch doktoranti
E-mail: bekturdiyevagulmira@gmail.com
Annotatsiya: Ilm-fan taraqqiy etishi bilan o'zaro uyg'unlikkasb eta boshlaydi. Zero bir sohada erishilgan yutuq boshqa sohalar uchun xizmat qiladi. Ijtimoiy fanlar ham bundan mustasno emas. Xususan siyosatshunoslik fani ham zamonga hamohang tarzda boshqa fan sohalaridan namuna olgan holda taraqqiy etmoqda. "Siyosiy mexanizm" atamasi siyosatshunoslik fanida olimlar tomonidan biron siyosiy masalaga yechim topishda qo'llaniladigan siyosiy vositalar, usullar, jarayonlarning majmui sifatida ta'riflanib hamda ilmiy manbalarda qo'llanilib kelmoqda. Mazkur maqolada "siyosiy mexanim" ga oid olimlarning fikrlari va uning fan qo'llanilish doirasi to'g'risida ma 'lumotlar tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: Mexanizm, siyosiy mexanizm, siyosiy boshqaruv mexanizmi, siysiy strategiya, siyosiy maqsad, jamoat manfaatlari, jamoat tashkilotlari, munitsipalitetlar, tadbirkorlikjamiyati.
THE CONCEPT OF POLITICAL MECHANISM AND ITS
CONCEPTUAL FOUNDATIONS IN MODERN INTERNATIONAL
RELATIONS
Gulmira Axmatjonovna Bekdurdiyeva
Tashkent State University of Oriental Studies
Ph.D. student
E-mail: bekturdiyevagulmira@gmail.com
Annotation: With the progress of science, it begins to gain mutual harmony. Because the achievement achieved in one area serves for other areas. Social sciences are no exception. In particular, the science of political science is developing in sync with the times, following the example of other fields of science. The term "political
mechanism " is defined in the science of political science as a set ofpolitical tools, methods, processes used by scientists to find a solution to a political issue and is used in scientific sources. This article analyzes the opinions of scientists about the "political mechanism " and information about the scope of its scientific application.
Keywords: Mechanism, political mechanism, political management mechanism, political strategy, political goal, public interests, public organizations, municipalities, entrepreneurial society.
ПОНЯТИЕ ПОЛИТИЧЕСКОГО МЕХАНИЗМА И ЕГО КОНЦЕПТУАЛЬНЫЕ ОСНОВЫ В СОВРЕМЕННЫХ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЯХ
Гульмира Ахматжоновна Бекдурдыева
Ташкентский государственный университет востоковедения
Базовый докторант E-mail: bekturdievagulmira@gmail. com
Аннотация: С прогрессом науки она начинает обретать взаимную гармонию. Потому что достижения, достигнутые в одной области, служат и для других областей. Социальные науки не являются исключением. В частности, наука политология развивается синхронно со временем, следуя примеру других областей науки. Термин «политический механизм» определяется в науке политологии как совокупность политических инструментов, методов, процессов, используемых учеными для поиска решения политического вопроса, и используется в научных источниках. В данной статье анализируются мнения ученых о «политическом механизме» и сведения о сфере его научного применения.
Ключевые слова: механизм, политический механизм, механизм политического управления, политическая стратегия, политическая цель, общественные интересы, общественные организации, муниципалитеты, предпринимательское общество.
Kirish.
Jamoatchilik munosabatlarining siyosiy ahamiyatli ishtirokchilari mavjud siyosiy vaziyatni tahlil qilib, siyosiy rivojlanish vektorini (siyosiy strategiya) tashkil qiladi, o'z faoliyatining ustuvor yo'nalishlarini (siyosiy maqsadlar) va ularga erishish vositalari majmuini (siyosiy mexanizmlar) belgilaydi. Albatta, siyosiy strategiyani shakllantirish ushbu siyosiy jarayonning vektor shakllantiruvchi elementi bo'lib, jamiyatning siyosiy rivojlanishi uchun fundamental ahamiyatga ega. Siyosiy mexanizmlarni ijtimoiy taraqqiyotning ma'lum bir bosqichida ijtimoiy munosabatlarning ma'lum bir sohasida siyosiy maqsadni amalga oshirishga qaratilgan o'zaro bog'liq siyosiy institutlar, harakatlar, vositalar va usullar tizimi sifatida ham ko'rib chiqish mumkin.
Usullar.
Maqolada qiyosiy tizimli tahlil, statistik tahlil, nazariy metodalogik va tizimlashtirish kabi usullardan foydalanildi.
Natijalar va mulohazalar.
Zamonaviy siyosat va siyosatshunoslikda, sotsiologiya, konfliktologiya, iqtisod fanlari va boshqalarda ilgari asosan muhandislik fanlarida ishlatilgan tushunchalarga asoslangan atamalar tobora ko'proq qo'llaniladi: "texnologiya", "asboblar", "mexanizmlar", "texnologiyalar" Shu asosda yangi atamalar shakllantirildi: "qonunlardan foydalanish mexanizmlari", "hokimiyatni amalga oshirish texnologiyalari", "jamoatchilik bilan aloqalar texnologiyalari", "axborot texnologiyalari", "innovatsiyalarni rag'batlantirish mexanizmlari", "innovatsiyalarni rag'batlantirish mexanizmlari", "xalq imidjini shakllantirish texnologiyalari", "boshqaruv mexanizmlari", "ijtimoiy texnologiyalar nazariyasi", "zamonaviy psixotexnologiyalar" va boshqalar. Ushbu tushunchalar ijtimoiy ilmiy nutq va real siyosatning bir qismiga aylanganligi sababli, ularning mavjud bo'lish huquqi bormi, degan savolni tekshirishdan ma'no yo'q. Ular allaqachon mavjud, ular ma' lum bir semantik yukni ko'taradi va bizning vazifamiz ularning mazmunini aniqroq aniqlashdir. Bu zarur, chunki ko'plab sotsiologlar va
siyosatshunoslarning asarlaridagi "mexanizmlar" va "texnologiyalar " tushunchalari o'zlarining semantik, ontologik mazmuni bilan farq qilmaydi. Ko'pincha marksistik ijtimoiy fan uchun an'anaviy "mexanizm" tushunchasi matnga G'arb sotsiologiyasi standartlariga javob beradigan zamonaviy ko'rinish berish uchun oddiygina "texnologiya" tushunchasi bilan almashtiriladi[1, b 1-2].
"Siyosiy mexanizmlar" atamasi ilmiy, publitsistik va siyosiy adabiyotlarda faol qo'llaniladi. Biroq, bu toifaning ilmiy rivojlanishi aniq etarli emas. Ko'pincha "siyosiy mexanizmlar" atamasi turli xil siyosiy faoliyat turlariga nisbatan juda keng talqin qilinadi, bu esa ushbu tushunchaga turli xil ma'nolarni qo'shish imkonini beradi. Shu munosabat bilan "milliy xavfsizlikka tashqi tahdidlarga qarshi kurashishning siyosiy mexanizmlari" tushunchasini ko'rib chiqish ushbu atamaning semantik mazmunini oydinlashtirish, shuningdek, uning "milliy xavfsizlikni ta'minlash mexanizmi" tushunchasi bilan aloqasini aniqlashni o'z ichiga oladi[2].
Mualliflar siyosiy (va shunga o'xshash) mexanizmlarning tuzilishi va tasnifini turli yo'llar bilan taqdim etadilar. V.A.Titarenkoning ushbu asarida siyosiy boshqaruv mexanizmi (yuqorida ta'kidlanganidek, bu atama siyosiy mexanizmning sinonimi sifatida qo' llaniladi) protseduralar majmui sifatida qaraladi va "bir nechta asosiy elementlarni o'z ichiga oladi: qaror qabul qilish; qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish; qarorni amalga oshirish natijasida yuzaga keladigan nizolarni hal qilish" -deya ta'rif beriladi[3].
Mexanizmlarni tasniflashning asosi, shuningdek, insonning muayyan xatti-harakatlari shakllanadigan va ma'lum bir ijtimoiy ahamiyatga ega natijaga erishiladigan vositalardir; qurilish va faoliyat tamoyillari (demokratiya va avtoritarizm, oshkoralik va maxfiylik, oshkoralik va maxfiylik): odamlarni uyushtirish va safarbar qilish uchun qo'llaniladigan usullar (ishontirish, majburlash, taklif, manipulyatsiya)[4, b 185] va boshqalar.
Siyosiy mexanizmlarni tasniflash tadqiqotchilar tomonidan ularning ko'pligidan siyosiy subyektlarning xilma-xilligi, siyosiy maqsadlar, ushbu
maqsadlarga erishish usullari, muayyan umumiy xususiyatlarga ega bo'lgan mexanizmlar guruhlarini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Siyosiy mexanizmlarni tasniflashning birinchi asoslaridan biri, bizning fikrimizcha, ularni qo'llash doirasi hisoblanadi. Siyosiy subyektlar ijtimoiy hayotning turli sohalarida: iqtisodiyot, huquq, madaniyat va boshqalarda siyosiy maqsadlarni ko'zlashi mumkin, bu esa, shubhasiz, qo' llaniladigan mexanizmlarga o'ziga xoslik beradi. V.A.Titarenko siyosiy boshqaruv mexanizmlarining tasnifini ochib, hal qiluvchi darajada amalda qo'llaniladigan mexanizmlarning majmui va tabiati ma'lum bir mamlakatning siyosiy rejimi bilan belgilanadi, chunki unda siyosiy hokimiyatning barcha vositalari va usullari amalga oshiriladi. Shunga asoslanib, ushbu muallif siyosiy rejimlarning nomlariga muvofiq ma'lum siyosiy mexanizmlar guruhlarini belgilashni taklif qiladi:
- demokratik,
- avtoritar,
- totalitar va boshqalar[3, b 32].
D.V.Stepankov davlat huquqiy mexanizmi tuzilmasida huquqiy komponentni (normativ-huquqiy hujjatlar majmui), institutsional komponentni (davlat organlari va muassasalari tizimi) va instrumental komponentni (ishlatiladigan usul va usullar majmui) o'z ichiga oladi [6, b 8-9].
A.V.Kozlovaning fikricha, siyosiy mexanizm bir nechta bloklarni tashkil
qiladi:
- nazariy-uslubiy,
- kommunikativ,
- institutsional,
- huquqiy
- funksional[4, b 29].
A.I.Bavrin davlat boshqaruvi mexanizmida uchta darajani ajratib ko'rsatadi:
- institutsional - tashkilot (davlat) maqsadlarini aniqlash va atrof-muhitning o'zgaruvchan talablarini tashkiliy jarayonning aniq bosqichlariga o'tkazish;
- ma'muriy - bu darajada faoliyat sohalari turli tashkiliy va boshqaruv tarkibiy qismlariga b o'linadi;
- texnologik - jamiyatning davlat xizmatlariga bo'lgan ehtiyojlarini to'g'ridan-to'g'ri qondirish[5, b 13-14].
Taqdim etilgan yondashuvlar jami to'liq terminologik ravshanlikni ta'minlamaydi va siyosiy mexanizmlarni nima belgilaydi va ularning mazmuni nimadan iborat degan savolga javob bermaydi. Keling, eng zaif, bizning fikrimizcha, tadqiqotchilarning pozitsiyalarini aniqlashga harakat qilaylik.
1) Avvalo, "siyosiy mexanizm" tushunchasini aniqlashga urinishda hurmatli mualliflar ko'pincha "siyosiy" va "davlat" tushunchalarini tenglashtiradilar. Ko'rinib turibdiki, bu tushunchalar ekvivalent emas. Bir tomondan, jamiyatning siyosiy hayotida davlatdan tashqari yana bir qancha subyektlar: siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari va harakatlari, munitsipalitetlar, tadbirkorlik jamiyati va boshqalar ishtirok etadi. Boshqa tomondan, har bir davlat faoliyati siyosiy mazmunga ega emas. Davlat siyosiydan tashqari, O. F. Shabrov tomonidan texnologik deb atalgan boshqa sifatdagi boshqaruvni ham amalga oshiradi[7, b 40]. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, siyosiy boshqaruv umumiyroq hodisadir, chunki nafaqat davlatning, balki boshqa siyosiy institutlarning (masalan, siyosiy partiyalar[8] ) ijtimoiy munosabatlariga ta'sirini o'z ichiga oladi. Davlat boshqaruvi o'z mazmuniga ko'ra muhim, ammo siyosiy boshqaruvning yagona elementi emas. Binobarin, siyosiy boshqaruv mexanizmlari davlat mexanizmlari va davlat boshqaruvi mexanizmlariga qaraganda umumiyroq hodisadir. Buni A.I.Bavrin ta'kidlaydi: «Siyosiy boshqaruv mexanizmlari davlat organlarining sof ma'muriy faoliyatiga qisqartirilmaydi, ular davlat b o' lmagan, lekin qarorlar qabul qilish jarayonida ishtirok etadilar» [5, b 13].
2) Biz ko'rib chiqqan aksariyat asarlarda mualliflar "siyosiy mexanizm" va "siyosiy boshqaruv mexanizmi" tushunchalari o'rtasida yo chegara qo'ymaydilar yoki bu atamalarni sinonim sifatida ishlatadilar. Siyosiy mexanizmlarni tashkil etuvchi barcha siyosiy subyektlar ham siyosiy boshqaruvni amalga oshira olmasligi
ham shubhasiz. Shu sababli, siyosiy boshqaruv mexanizmini tahlil qilish orqali siyosiy mexanizm tushunchasini ochib berish xato, deb hisoblanadi.
3) Kamdan-kam istisnolardan tashqari, tadqiqotchilar siyosiy mexanizmlarning paydo b o' lishining tabiati haqidagi savolni e'tiborsiz qoldiradilar.
4) O'rganilayotgan adabiyotlarda siyosiy mexanizmlar tuzilishi haqida umumiy tasavvur shakllanmagan. Bir qator tahlil qilingan asarlarning mualliflari siyosiy mexanizmlar tuzilishini yoki juda tor ma'noda - ma'lum bir protseduralar to'plami sifatida yoki - juda keng ma'noda ushbu tushunchaga va siyosiy mexanizmni shakllantirishga uslubiy yondashuvlarga sarmoya kiritadilar.
Siyosiy mexanizmlarning tanlovi, vazifalari va tuzilishi jamiyat taraqqiyotining muayyan davri uchun siyosiy strategiya va siyosiy maqsadlar bilan belgilanadi va shuning uchun ular statik emas, siyosiy maqsadlarning o'zgarishidan keyin tuzatilishi kerak[9].
Siyosiy nazariya va amaliyot muhim vositalar arsenalini to'pladi, ular orqali jamiyatda tartib o' rnatishga olib keladigan, jamoat manfaatlarini muvofiqlashtirishning siyosiy mexanizmlari asosida jamiyat va davlatning barqaror holatiga erishish mumkin. Jamiyatlarda manfaatlarni muvofiqlashtirish mexanizmlarini ularning faoliyat ko'rsatish xususiyatiga ko'ra guruhlarga bo'lish mumkin: mexanizm o'z-o' zidan rivojlanishi va harakat qilishi yoki odamlarning maqsadli faoliyatining natijasi b o'lishi mumkin. Bu bo' linish juda o'zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki boshqariladigan jarayonlar ko'pincha o'z-o'zidan paydo bo'ladi va aksincha[10].
Jamiyatlarda manfaatlarni muvofiqlashtirish mexanizmlari ham jamiyatning siyosiy tizimida institutsionalizatsiya va tashkiliylik darajasiga ko'ra guruhlangan.
Manfaatlarni hisobga olish va muvofiqlashtirish orqali jamiyat barqarorligi va omon qolishiga erishishning institutsional mexanizmini batafsil tahlil qilish T.Parsons tomonidan taklif qilingan. Jamiyatdagi barqarorlik va tartib sharoitlarini o'rganar ekan, u ijtimoiy harakatlar majmuini ifodalovchi ijtimoiy tizim tabiiy
ravishda ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va huquqiy quyi tizimlarga tuzilgan bo'lib, ularning har biri majburiy funksiyalar to'plamini bajarishi kerak degan xulosaga keladi. Shuningdek, u siyosatni jamiyatning mustaqil quyi tizimi sifatida fuqarolarning manfaatlarini birlashtirishga, umumiy maqsadlarga erishish uchun samarali jamoaviy harakatlar uchun tashkil etishga qaratilgan g'oyalarni yanada aniqroq shakllantirdi[11, b 14-15].
Xulosa.
Albatta, siyosiy strategiyani shakllantirish ushbu siyosiy jarayonning vektor shakllantiruvchi elementi b o'lib, jamiyatning siyosiy rivojlanishi uchun fundamental ahamiyatga ega. Zamonaviy tadqiqotchilar strategiya deganda ma'lum bir uzoq vaqt davomida mamlakatni rivojlantirishning asosiy yo'nalishlarini, g' oyalar, qoidalar (me'yorlar) tizimi, shuningdek, vositalar, usullar va yo'nalishlarni belgilashga qaratilgan keng ko'lamli qarorlar va chora-tadbirlar majmuini tushunadilar. davlat va boshqa sub'ektlar faoliyati, ya'ni keng ma'noda. Siyosiy va davlat strategik qarorlarining tabiati va sifati davlat rivojlanishining istiqbolli vektorlarini belgilashda asosiy rol o'ynaydi. Strategiyani amalga oshirish uchun foydalaniladigan siyosiy vositalar o'zgaruvchan bo'lishi mumkin, lekin o'zboshimchalik bilan bo'lmasligi kerak. Siyosiy muammolarni hal qilishning ichki qarama-qarshiliklarga ega b o' lmagan o'zaro bog' liq yo'llari va vositalarigina yagona siyosiy strategiyani amalga oshirishga olib kelishi mumkin. Siyosiy vositalar majmuasi, bizningcha, siyosiy taktika va hozirgi siyosiy maqsadlar bilan belgilanishi kerak. Maqsad siyosiy mexanizmda tizim hosil qiluvchi omil bo'lib, uning mohiyati va yo'nalishini belgilaydi.
Shuningdek, siyosiy munosabatlar o'z-o'zidan rivojlanadigan obyektiv siyosiy aloqalar tizimi va "odamlar irodasiga bog'liq bo'lmagan holda harakat qilish" g'oyasining alohida holati sifatida namoyon bo'lganligi va agar biz rejalashtirilgan ongli harakatlar turkumi, belgilangan maqsadga erishishga olib keladigan uslub va usullarning kombinatsiyasi haqida gapirganda siyosiy
mexanizm haqida gapirish o'rmlidir. Shunday qilib, "siyosiy mexanizm"
tushunchasi umumiy tushuncha bo'lib xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Левченко А.А. "Механизмы в системе политических отношений" Информационная безопасность регионов, no. 4 (17), 2014, pp. 32-36.
2. Мрищук А.А. Политические механизмы противодействия внешним угрозам национальной безопасности России. 2009. Журнал "Право и безопасность" // https://dpr.ru/pravo/pravo 29 4.htm
3. Титаренко В. А. Политические механизмы управления в российском государстве: автореф. дис. ... д-ра полит. наук. Саратов, 2005. 50 с.
4. Козлова А. В. Политические механизмы обеспечения безопасности государства в экономической сфере: автореф. дис. ... д -ра полит. наук. М., 2009. 44 с.
5. Баврин А. И. Пути совершенствования механизма государственного управления в современной России: политико -правовой аспект: автореф. дис. ... канд. полит. наук. М., 2007. 33 с.
6. Степанков Д. В. Государственно -правовой механизм обеспечения финансовой безопасности: проблемы теории и практики: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. Нижний Новгород: Нижегор. акад. МВД России, 2000. 27 с.
7. Шабров О. Политическое управление: проблема стабильности и развития. М.: Интеллект, 1997. 200 с.
8. Кубышина Г. А. Роль политических институтов России и Китая в организации и проведении современных реформ (сравнитель - ный анализ): дис. ... д-ра полит. наук. М., 2008. 351 с.
9. Колобова Г. А.. "Политический механизм: анализ категории" Вестник Башкирского университета, vol. 15, no. 4, 2010, pp. 1227-1230.
10. Жирнов А.Г.. "Политические механизмы согласования общественных интересов: некоторые аспекты теории и практики" Вестник Тамбовского университета. Серия: Гуманитарные науки, no. 3, 2008, pp. 350-354.
11. Парсонс Т. Функциональная теория изменений // Американская социологическая мысль. М., 1994.
