Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ТИЛШУНОСЛИКДА AКТ ДИСКУРСИНИ ЎРГАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ТИЛШУНОСЛИКДА AКТ ДИСКУРСИНИ ЎРГАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
18
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АКТ дискурси / компьютер дискурси / атамашунослик / тенденция / интернет / электрон алоқа / ICT discourse / computer discourse / terminology / trend / internet / electronic communication.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибрагимова, Найира Анваровна

Ушбу мақолада тилшунослик доирасида илмий дискурсни ўрганиш тенденциялари таҳил қилиниб, ахборот коммуникация дискурси назарий методологик жиҳатдан тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESEARCH AND ANALYSIS OF TEXT COMPREHENSION IN LINGUISTICS

In this article, trends in the study of scientific discourse within the framework of linguistics are analyzed, and information communication discourse is researched theoretically and methodologically.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ТИЛШУНОСЛИКДА AКТ ДИСКУРСИНИ ЎРГАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(1), Jan., 2023

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ТЕНДЕНЦИЯЛАРИНИ ТАХЛИЛ ЦИЛИШ

Шахноза Абдукайм кизи Хожиева

Немис тили назарияси кафедраси укитувчиси, УзДЖТУ

АННОТАЦИЯ

Замонавий илмий нутц доирасида «педагогик жараён» ва «таълим жараёни» тушунчалари кенг цулланилади. Шу билан бирга, одатда, бу икки таъриф уртасида тенглик белгиси цуйилади, «... таълим педагогиканинг предмети сифатида - педагогик жараён булганлиги сабабли, «таълим жараёни» ва «педагогик жараён» иборалари синонимлардир».

Калит сузлар: педагогик жараён, таълим мацсадлари, натижа, интеллектуал етуклик, шахс цобилиятлари, билим, цадриятлар, куникмалар.

АННОТАЦИЯ

В современном научном дискурсе широко используются понятия «педагогический процесс» и «воспитательный процесс». При этом между этими двумя определениями обычно ставится знак равенства, «...поскольку образование как предмет педагогики есть педагогический процесс, то выражения «воспитательный процесс» и «педагогический процесс» являются синонимами».

Ключевые слова: педагогический процесс, образовательные цели, результат, интеллектуальная зрелость, личностные способности, знания, ценности, умения.

КИРИШ

Тадкикотнинг бир кисми сифатида биз таълим тенденциялари ва замонавий олий таълимда касбий тайёргарликни такомиллаштириш йулларини танкидий куриб чикишни таълим, укув жараёни, ваколатлар, инновациялар, социализация ва таълим сохасидаги хамкорлик шакллари каби категорик тушунчаларни тушунтириш ва асослаш билан боглаймиз.

Илмий парадигмадаги «таълим»атамаси «педагогик/таълим жараёни» тушунчасининг деярли бир хил таркибий-мазмунли кисмлари билан боглик. Шу билан бирга, «таълим» атамасининг таърифи 1780 йилда И. Г. Песталоци дидактикаси томонидан киритилган ва узок вакт давомида инсонга барча педагогик таъсирлар мажмуаси сифатида тушунилган деб хисобланади. Унинг мазмунига энг мухим аниклик 1978 йилда ЮНЭСКОнинг 20 Бош конференцияси материалларида кайд этилган, бу ерда таъриф янада замонавий талкинни олди ва таълим шахснинг кобилиятлари ва хатти-харакатларини

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

такомиллаштириш жараёни ва унинг ривожланишини таъминлаши керак булган фукаролик, интеллектуал етуклик, шунингдек, индивидуал усиш ва хоказолар натижаси сифатида кабул килина бошлади.

Худди шу нуктаи назарни В.В.Краевский хам кайд этиб, бу, авваломбор, таълим максадларидан унинг натижаларига утиш, таълим жараёнининг мухим белгилари таълим ва тарбиянинг яхлитлиги ва бирлиги хамда таълим, уларнинг барча таркибий кисмлари нисбий автономияга эга»эканлигини таъминлашдир.

Г.М. Коджаспирова ва А.Ю. Коджаспировлар таълим жараёнини учлик вазифасини - шахсни давлат таълим стандартига мувофик тайёрлаш, тарбиялаш ва ривожлантириш масалаларини хал этиш билан боглайдилар. Шу билан бирга, тадкикотчилар «таълим жараёни хар кандай олий укув юрти фаолиятининг марказий бугини, асоси" эканлигини таъкидлаб, олий таълим дидактикаси доирасида таълим ташки мухит билан узаро очик алокада булишга, унинг ривожланишнинг янги даражасига утиш кобилиятини олдиндан белгилаб берувчи мураккаб тизим сифатида каралади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Агар биз тугридан-тугри олий касбий таълим (кейинги уринларда - ОКТ) хакида гапирадиган булсак, шуни таъкидлаш керакки, у «махсус институционал мухит» сифатида «умумий холда таълим хизматлари амалга оширилишини таъминлайдиган меъёрлар ва ташкилотларнинг узаро богликлиги туплами, иерархияси, механизмлари» сифатида каралади. Касб-хунар таълими ижтимоий гурухларнинг узаро таъсири доирасида намоён буладиган ижтимоий муносабатларнинг энг мухим элементи сифатида эътироф этилади, у максадларга эришиш ва шахсни тарбиялаш, ижтимоийлаштириш ва касбий тайёрлаш вазифаларини бажаришга каратилган. Олий таълимни ривожлантиришнинг узига хослиги ва тенденцияси турли сохаларда юкори малакали профессионал кадрлар тайёрлаш учун шарт-шароитларни таъминлашдан иборат.

Замонавий касб-хунар таълими бугунги кунда жамият тараккиётининг мухим воситаси булиб, тажриба, «мерос» утказиш функциясини бажаради ва мерос контекстида «уч компонент мавжуд: билим, кадриятлар (ижтимоий жихат) ва куникмалар (ваколатлар)».

«Компетенция», «Компетенцияга асосланган ёндашув» тушунчалари касбий тайёргарликнинг янада амалий йуналишини, унинг ишлаб чикариш ва бозор иктисодиёти талаблари билан богликлигини таъминлаш, шунингдек, очиклик ва жахон илмий фаолиятига ва технологик ютукларга тулик эътибор каратиш муаммоси билан боглик.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

Мамлакатларнинг Болония декларациясига кушилиши, Европа Кенгаши Симпозиуми тавсияларининг кабул килиниши бу тушунчаларнинг таълим назарияси ва амалиётида кенг кулланилишига олиб келди. Британиялик экспертларнинг фикрига кура, куйидаги таърифни «компетентлик» тушунчаси билан боглаш мумкин: «малакали булиш кобилияти» ёки «стандартга мувофик бирор нарсани яхши (малакали) килиш кобилияти». Америкалик мутахассислар узларининг КСАО деб аталадиган ваколатларнинг узига хос матрицаси-малакаларини ишлаб чикдилар:

- knowledge (билим);

- skills (куникма);

- abilities (кобилият);

- other (бошка шахсий хусусиятлар).

Таълим мухитининг инглиз тилидаги мазмунида компетенцияга асосланган ёндашувнинг таърифлари ва мохиятини тушунишнинг жиддий тахлили россиялик тадкикотчи Г.Р. Ишкилдина ва «барча хорижий мамлакатларда компетенцияга асосланган ёндашув компетенцияларнинг туртта асосий турининг бирлиги сифатида намоён булади» деган хулосага келди (1-жадвал).

1-жадвал. Таълим мухитининг инглиз тилидаги мазмунида такдим этилган асосий компетенция турлари.

Гурухлар Турлар Касбий-пр о фес с по нал Шахсий

Концепту а л Когнитив ко мпетенциялар Кийма г- ыо тив а цио и муносабатлар

О пер а пион Функционал ко мпетенциял ар Ижтимоий ко мпетенциял ар

Жадвалдан куриниб турибдики, чет эллик олимлар ижтимоий компетенцияларни (улар алохида ажратилган ва шахснинг шахсий фазилатлари ва кадриятлари билан боглик), шунингдек, когнитив компетенцияларни (уз сохаси буйича харакат кила олиш учун билиш, билим эга булиш) уз ичига олган касбий (профессионал) компетенцияларни, хамда функционал (маълум бир вазиятда ^АНДАЙ харакат килишни билиш) компетенцияларга эътибор каратадилар.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

Худди шу ёндашув рус тадкикотчилари Л.В. Блинова, А.А.Бодалева, И.А.Зимней, Л.В. Лвов, К. Г. Митрофанова, Т. А. В. Хуторский ва бошкаларнинг карашларида уз аксини топган. Улар касбий компетенциялар концепциясига когнитив, фаол (функционал-инструментал) ва шахсий компонентлар тупламини киритдилар.

Шу билан бирга, турли муаллифларнинг хакикий профессионал компетенциялари куйидагича узаро боглик;:

- касбий фаолиятда вазифаларни бажариш ва типик(оддий) муаммоли вазиятларни хал килишда малака талабларини амалга ошириш учун зарур булган касбий билимлар, куникмалар ва умумлаштирилган харакат усуллари мажмуи билан;

- субъектнинг тажрибага эга эканлигини айтиш имконини берувчи касбий фаолият сохасидаги техник топшириклар билан;

- шахснинг касбий сохадаги муваффакиятли фаолиятини белгиловчи шаклланган шахсий фазилатларнинг ривожланган тизими билан.

Шундай килиб, илмий ишларни тахлил килиб, тадкикот учун мухим булган биринчи оралик хулосаларга келамиз:

1) замонавий жахон таълим мухитида «таълим» атамаси жуда кенг маънода - фукаро, касбий, ижодий шахсни шакллантириш максадида шахсни тайёрлаш, тарбиялаш ва ривожлантириш тизими сифатида талкин этилади; бу ^онунчилик палатаси томонидан 2020-йил 19-майда кабул килинган ва Сенат томонидан 2020-йил 7-августда маъкулланган «Таълим тртрисида»ги Узбекистон Республикаси конунида хам табиий равишда уз ифодасини топди;

2) таълим жараёни тадкикотчилар томонидан таълим, тарбия ва шахс камолоти учлигидан келиб чиккан холда давлат томонидан режалаштирилган таълим натижаларига эришишга каратилган олий таълим муассасаси фаолиятининг асоси сифатида эътироф этилиши;

3) олий таълим муассасасида касбий тайёргарлик жараёнининг мохияти куйидагилар билан боглик булган касбий компетенцияларни шакллантиришдан иборат:

- касбий муаммоларни технологик жихатдан ташкиллаштирилган хал килишга тайёрлик билан (муаммони тушуниш, маълумотни танлаш, уни тахлил килиш, харакатларни режалаштириш, ресурсларни жалб килиш, олинган натижаларни тугри бахолаш ва пайдо булган муаммолар билан боглик холда уз харакатларини тезда тузатиш);

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

- хал этилаётган касбий вазифаларга мувофик мазмунли ва максадли харакат килиш, мавжуд ресурс асосида уларни хал килишнинг ягона тугри, макбул йулини танлаш кобилияти билан;

- укиш давомида тупланган, зарур булган ва малакавий талабларни сифатли бажаришга ёрдам берадиган конструктив тажрибани амалга ошириш кобилияти билан;

- битирувчи томонидан кабул килинган ривожланиш кадриятлари билан, умрбод таълим, касбий узини узи тарбиялаш, меъёрлар ва касбий хулк-атворни кабул килиш ва бошкалар.

Юкорида айтиб утганимиздек, олий таълим муассасаларида касб-хунар таълимининг укув жараёни ташци мууит билан узаро таъсир цилиш учун очиц булган мураккаб тизим сифатида намоён булади, бу унинг ривожланишнинг янги боскичига утиш кобилиятини олдиндан белгилаб беради. Шу муносабат билан таълим сохасидаги инновацион жараёнлар хакида гапириш мумкин, бу технологик ва иктисодий режадаги узгаришлар, ижтимоий ва жамоат муносабатларидаги узгаришлар билан боглик.

Бугунги кунда замонавий илмий билимларда ва муаммоли дискурсив сохада инновация тушунчаси турли талкинларнинг учта гурухи билан боглик:

1) инновацияни хар кандай янгилик сифатида тушуниш;

2) инновациянинг тан олиниши билан, янги махсулот яратиш жараёни, муаммонинг янги ечими, ривожланишнинг янги боскичи ва бошкалар;

3) биз инновацияни янги технология (шу жумладан таълим), олдинги аналогдан сифат жихатидан фарк киладиган фаолиятга янги ёндашувлар деб тушунамиз.

Тугридан-тугри таълим сохасига тухталадиган булсак, илмий тадкикотлар тахлили шуни курсатадики, таълим тизими тараккиётининг эволюцион ривожланиш йулини ва утган йиллар анъаналари хамда ютукларини, шунингдек утмишдаги педагогик тажриба ва бошкаларни хисобга олмасдан, келажак таълим эхтиёжларини лойихалашнинг имкони йук - таълим инновацияси деганда нафакат янгилик, балки таълим тажрибаси ва анъаналарини узлаштирган, келажакда ривожланиш муаммоларини хал килиш учун замонавий вокеликка мослаштирилган инновация тушунилади.

Таълимга, профессионал кадрлар тайёрлашга инновацион ёндашув натижаси бу - талабаларда фаол хаётий позицияни шакллантириш, шу жумладан укув ва илмий-тадкикот, ижодий ва креатив фаолият, мустакил танкидий фикрлашни ривожлантириш; касбий муаммоларни амалий хал этиш тажрибаси; касбий фаолиятда юз берадиган жуда куп узгаришларга тезда жавоб

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

бериш кобилияти; пайдо булган муаммоларни уз вактида тахлил килиш ва хал килиш кобилияти; муваффакиятга йуналтирилганлик ва бошкалар.

Касб-хунар таълими сохасида инновацияларга эхтиёж ва имконият бир канча омиллар билан боглик.

21-асрнинг асосий ажралиб турадиган хусусияти инсон капитали, билим, цивилизациянинг ахборот асрига кириб боришини энг мухим ресурслардан бири деб хисоблайдиган "билимлар жамияти" айникса замонавий шаклда жамиятнинг ракобатбардош ресурсларига асос сола оладиган касб-хунар таълими сохасидаги инновациялар янги иктисодиётнинг шаклланишини ташкил килади. Аммо бунинг учун билим талабчан, амалиётга йуналтирилган ва доимий равишда янгиланиб туриши, шу жумладан, мутахассисларнинг саъй-харакатлари асосида шахснинг узи, касб эгаси ва уз билими хамда касбий махоратини ривожлантиришга куйган уз сармоялари хакидаги бу кимматли тушунча олий укув юртларида касбий тайёргарлик жараёнида белгиланиши керак.

ХУЛОСА

Глобаллашув жараёнлари таъсири остида дунёда янги иктисодий сиёсат, олий касбий таълим парадигмаси узгармокда: «бутун хаёт учун» таълим шаклидан «бутун хаёт давомида» таълим парадигмасига узгармокда. Бу бир катор замонавий ижтимоий жараёнлар билан боглик булиб, биринчи навбатда:

- технология ва технологик жараёнларнинг сезиларли узгаришлари ва бунинг натижасида куплаб профессиограммалар ва мутахассисларга куйиладиган талабларнинг узгариши;

- ишчиларнинг мехнат фаолияти давомида фаол харакатчанлиги ролини ошириш;

- шахсий ривожланишнинг роли («бутун хаёт учун куникмалар») вактдан ташкари ривожланиш омилларини кучайтириш (вакт чегараланмаган холда).

Шу муносабат билан Т.Шулц инсон билими "...инвестициялар атрибутига эга булган муайян фаолият турлари оркали ривожланади" деб ёзган ва олим инвестиция фаолиятининг бундай турларига уз-узини тарбиялашни боглаган.

Д.И Фелдштейн таъкидлаганидек, уз-узини тарбиялаш ва ривожланиш - бу харакатнинг энг юкори тури, «абадий усиш»дир, унинг ичида янги боскичдаги харакат, аввалги тур натижаларини сублимация килиш ва кенгайтириш ётади. Максадли касбий тайёргарлик доирасида уз-узини тарбиялаш тушунчаси билан хозирги вактда ахборот ва хулк-атвор компетенциялари боглик. Шу билан бирга, ахборот компетенцияси ахборотлар массиви билан ишлаш, уни танлаш, тизимлаштириш, тахлил килиш ва таржима килишнинг доимий ривожланиб

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

борувчи ва янгиланиб борувчи куникмаларини белгилайди; хулк-атвор компетенцияси касбий фаолиятнинг маълум бир турида керакли натижаларни олиш алгоритмлари билан боглик.

Олий таълимнинг ахборотга бой таълим мууити уз-узини тарбиялаш, билим даражасини саклаб колиш учун катта ахамиятга эга.

Илмий педагогик нуткда «мухит» тушунчаси билан, одатда, «шартлар -мухит - ахборот ва алока воситалари» триадаси узаро богликдир (Э. А. Алисов, М. С. Артюхина, В. Г. Афанасиев, Л. С. Выготский, Ю. С. Мануйлова, Г. И. Рогалева, Д. А. Хорват ва бошкалар).

Юкорида келтирилган муаллифларнинг асарларини урганиш асосида биз «таълим мухити» тушунчаси туртта компонентни уз ичига олиши мумкин деган хулосага келдик:

1. Касбий тайёргарликнинг мухит шартлари ва фан воситалари, яъни, олий таълим муассасаси мухитининг мухит-фан компоненти.

2ГТ1 v>

. Таълим мухити субъектлари уртасидаги узаро таъсир учун ресурс имкониятлари, яъни, олий таълим муассасаси мухитининг ижтимоий компоненти.

3. Таълим мухитининг ахборот мазмуни, яъни, олий таълим муассасаси мухитининг таркибий кисми.

. Талабанинг уз-узини тарбиялаш ва уз-узини ривожлантириш учун шахсий харакатлари, яъни, олий таълим муассасаси мухитининг субъектив компоненти.

REFERENCES

1. Самойлов, В.Д. Педагогика и психология высшей школы. Андрогогическая парадигма / В.Д. Самойлов. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2013. - 207 с. и др.

2. Ляшенко, М. А. Политика и деятельность ЮНЕСКО в области образования, вторая половина XX века: дис... канд. исторических наук : 07.00.03, М. А. Ляшенко.- Москва, 2001.- 200с.

3. Сластенин, В. А.Педагогика [Текст]: учеб.пособие для студ. пед.учеб.заведений / В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; под ред. В. А. Сластенина. - М: Изд. центр «Академия», 2002. - 576 с..- С.21.

4. Коджаспирова, Г. М. Словарь по педагогике [Текст] / Г. М. Коджаспирова, А. Ю. Коджаспиров. - М.: ИКЦ «МарТ». С. 211.

5. МакароваН.С.Развитие дидактического знания об образовательном процессе в высшей школе, дис.докт.пед.наук, Омск - 2014, С. 3.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

6. Abdullayeva, M. (2022). THE APPEARANCE OF THE TERM "EDUCATION DICTIONARY" IN WORLD LINGUISTICS IS ANALYZED. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 29), 48-52.

7. Скоблева, Э. И. Высшее профессиональное образование как институциональная система/ Э. И. Скоблева// Вестник АГТУ. -2010. -№ 2. -С.30

8. Abdullayeva, M. R. Ingliz va o 'zbek tillatirida semantik tarjima ma'nosini berish. Xorazm Ma'mun akademiyasi axborotnomasi-2/2022, 314-316.

9. Соловьев В.П., Перескокова Т.А. Профессиональное образование: современное состояние и новые подходы. Экономика в промышленности. -2021.- №14(1).-С.129- 140.

10. YAKUBOVNA, A. S. Formation of Local Budget Revenues in the Modernization of the Economy. JournalNX, 6(10), 189-191.

11. Совет Европы: Симпозиум по теме «Ключевые компетенции для Европы»: Док. DECS / SC / Sec. (96) 43.- Берн, 1996.- 43 с.

12. Baker M. J. Л Model for Negotiation in Teachinglearning Dialogues // Journal of Artificial Intelligence in Education.-1994.- №5(2). -P. 199-251;. Дремина, О.В. Подходы к исследованию проблемы компетенций: зарубежный и отечественный опыт/ О.В. Дремина// Актуальные вопросы экономических наук- 2016. -№ 55 (1).- С. 47-53 и др.

13. Ишкильдина, Г.Р. Теоретические основы компетентностного подхода в зарубежном образовании /Г.Р. Ишкильдина//' Правовое государство: теория и практика. -2014.- № 4 (38).- С.37-42..-С.41

14. Keldiyorovna, B. D., & Yakubovna, A. S. (2019). Axiological evaluation as the base of knowledge and cultural research of the Spanish and Uzbek languages. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8(2 Special Issue 11), 3755-3759. https://doi.org/10.35940/ijrte.B1486.0982S1119

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

15. Sokhibakhon Yakubovna Abdullayeva. (2021). THE EFFECTIVE USE OF VIDEO TASKS IN THE GERMAN LANGUAGE LESSONS. Emergent: Journal of Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL), 2(08), 1-5. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/QG2X7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.