Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ҚЎЛЛАНГАН ҲОЛДА “АДИР” АРПА НАВИНИНГ ОРИГИНАЛ УРУҒЛАРИНИ ЖОРИЙ ҚИЛИШ НАТИЖАЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ҚЎЛЛАНГАН ҲОЛДА “АДИР” АРПА НАВИНИНГ ОРИГИНАЛ УРУҒЛАРИНИ ЖОРИЙ ҚИЛИШ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
19
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Авлод / баҳолаш / белги / бирламчи уруғчилик / навдорлик / дала кўриги / касаллик / кузатув / кўпайтириш / лаборатория кўриги / негатив танлаш / оила / танлаш / тизим / уруғлик / уруғчилик / уруғчилик / Generation / assessment / trait / primary seed productivity / yield / field survey / disease / observation / reproduction / laboratory examination / negative selection / family / selection / system / seeds / seed science / seed production scheme / phenology / yield / yield / first breeding year / single selection.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Маматқулов, Т., Усаров, З.И.

Мақолада Лалмикор деҳқончилик илмий-тадқиқот институтида яратилган “Адир” арпа навининг бошланғич уруғчилигини йўлга қўйиш ва жорий қилиш натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE RESULTS OF INTRODUCING THE ORIGINAL SEEDS OF THE "ADIR" VARIETY OF BARLEY USING MODERN INNOVATIVE METHODS

The article presents the results of the creation and implementation of the initial sowing of the barley variety "Adir", created at the Scientific Research Institute of Agriculture "Lalmikor".

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ҚЎЛЛАНГАН ҲОЛДА “АДИР” АРПА НАВИНИНГ ОРИГИНАЛ УРУҒЛАРИНИ ЖОРИЙ ҚИЛИШ НАТИЖАЛАРИ»

YYT 631.52. 633.16 3AMOHABHH HННОВАЦHОН yCY^^AP K^MAHrAH XO^A "A^HP" APnA HABHHHHr OPHrHHA^ ypyF^APHHH ^OPHH

KH^Hm HATH^A^APH

Т.Мамат^улов

кишлок хужалик фанлари доктори З.И.Усаров

кишлок хужалик фанлари буйича фалсафа доктори Лалмикор дехкончилик илмий-тадкикот институти

АННОТАЦИЯ

Мацолада Лалмикор дещончилик илмий-тадцицот институтида яратилган "Адир" арпа навининг бошланзич урузчилигини йулга цуйиш ва жорий цилиш натижалари келтирилган.

Калит сузлар: Авлод, бауолаш, белги, бирламчи урузчилик, навдорлик, дала куриги, касаллик, кузатув, купайтириш, лаборатория куриги, негатив танлаш, оила, танлаш, тизим, уруглик, урузчилик, урузчилик схемаси, фенология, уосил, уосилдорлик, биринчи йил купайтириш, якка танлаш.

ABSTRACT

The article presents the results of the creation and implementation of the initial sowing of the barley variety "Adir", created at the Scientific Research Institute of Agriculture "Lalmikor".

Keywords: Generation, assessment, trait, primary seed productivity, yield, field survey, disease, observation, reproduction, laboratory examination, negative selection, family, selection, system, seeds, seed science, seed production scheme, phenology, yield, yield, first breeding year, single selection.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги ПФ-5853-сон "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш туFрисида"ги фармони ва 2019 йил 16 февралдаги УРК,-521-сон «УруFчилик туFрисида»ги конуни хамда мазкур фаолиятга тегишли бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда экологик иклим узгаришлари натижасида кузатилаётган атмосфера курFOкчилиги, сув ресурсларининг чекланганлиги туфайли арпа навларини яратишда бошлаетич манбаларни туFри

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

танлаш ва улардан селекция усулларидан фойдаланилган холда янги тизмалар ва навларини яратиш хамда ишлаб чикаришга жорий этиш мухим вазифалардан хисобланади.

Дунё кишлок хужалиги амалиётида арпанинг янги навларини яратишда KурFOкчилик, касаллик ва зараркунандаларга бардошли, хосилдорлиги ва донининг технологик сифат курсаткичлари юкори булган нав намуналаридан фойдаланишга алохида эътибор каратилмокда. Мустакил хамдустлик мамлакатларида хозирги кунга кадар арпанинг 100 дан ортик бахорги ва 40 дан ортик кузги навлари районлаштирилган. Шунингдек, Россия, Украина, K,озоFистон, Узбекистон, Туркия, Швеция, Белоруссия, Германия, Словения, Дания, Белгия, Франция каби мамлакатларда арпа селекциясини янада ривожлантириш учун селекция ва генетик ишларини физиологик тадкикотлар билан боFлик холда олиб борилмокда. Шу сабабдан, арпанинг янги навларини яратишда дунё генофондидан хамда навларидан кенг фойдаланилган холда эртапишар, серхосил, ташки мухитнинг кескин узгарувчан омилларига, касаллик ва зараркунандаларга бардошли, сув танкислиги шароитларида етиштиришга мос, энг мухими юкори сифатли навларини тезрок яратиш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР ШАРХИ

УруFчиликни туFри йулга куйиш хосилдорликнинг камида 20% ошишига олиб келади. Навлар янгиланиш жараёни канчалик тез амалга оширилса, натижа шунчалик самарали булади (Г.В.Гуляев, 1992).

УруFчилик кишлок хужалик ишлаб чикаришининг махсус тармоFи булиб, экинларнинг хосилдорлигини ошириш ва яратилган янги навларни ишлаб чикаришга жорий этиш хамда бу навларнинг сифатли махсулдор уруFларини купайтириш билан шуFулланади (Уразалиев Р.А. 1993).

Купгина адабиётлардан келтирилган маълумотлардан куринишича, Курбонов F.K,. (2001) йирик уруFнинг дала шароитида униб чикиш даражаси ортик булади, бундай уруFдан бакувват кучат олинади ва у яхши туплайди, серхосил булади, бинобарин озикланиш майдонини бирмунча ортикрок талаб килади. Шунинг учун хам юкори хосил олиш учун экиладиган уруFлик микдори йирикликдаги уруFларга нисбатан бир кадар кам булиши керак.

ТАДЦЩОТ УСЛУБЛАРИ

Бирламчи уруFчилик схемаси тажриба майдонларини экишга тайёрлаш, экиш, озиклантириш каби агротехник тадбирлар Лалмикор дехкончилик илмий-

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

тадкикот институтида (2004) ишлаб чикилган услубий кулланмасидан фойдаланилди.

Илмий-тадкикот ишлари кузатиш, хисоблаш ва тахлиллар авлод кучатзорларига танлаш, навга хос булган усимликларни ажратиб олишда «Практикум по селекции и семеноводству полевых культур» (1987), халкаро классификатор (1983) ва маълумотлар Б.А.Доспехов (1985) буйича математик статистик тахлил килинди.

Навларнинг кишга ва совукка чидамлилиги дала шароитида униб чиккандан кейин ва кишлаб чиккандан сунг колганлари санаб чикиб, бахоланди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

"Адир" навининг биринчи йил авлодларни синаш кучатзори.

Биринчи йил авлодларини синаш кучатзорига 2021 ва 2022 йиллари "Адир" навининг навдорлиги ва нав тозалиги кори булган экинзорларида хар йили 1200 тадан бошок танлаб олиниб, улар махсулдорлик курсаткичлари: бошок узунлиги, бошокчалар сони, битта бошокдаги дон сони ва вазни белгилари урганилди. Ушбу курсаткичлар буйича юкори ва жуда юкори курсаткичларга эга булган 1000 та дан бошоклар хар йили танлаб олинди хамда "Адир" навининг биринчи йил авлодларини синаш кучатзорига экилди.

2020-2021 кишлок хужалиги йилида ёFин микдорининг куз ойларида: октябр ойида ёFингарчилик булмаганлиги, ноябр ойида 48,0 мм ёFин микдори булсада иккинчи ва учинчи ун кунлигида хаво харорати мос равишда -2,3 0С, -3,0 0С, минимал хаво харорати уртача -16,8 0С, -24,0 0С, максимал хаво харорати 6,5 0С, 15 0С булиши натижасида арпа майсаларининг униб чикиши учун кулай (кукариб олиш учун энг паст 1-2 0С, энг юкори 30 0С, энг кулай 25 0С ) об-хаво шароити булганлиги сабабли униб чикиш, кишлаш учун салбий таъсир курсатди.

Декабр ойида уртача хаво харорати куп йилликка нисбатан (0,5 0С) -0,8 0С паст, минимал харорат -10 0С, ёFин микдори куп йилликка нисбатан 44,6 мм кам булганлиги туфайли ниш отган уруFларда, совукдан зарарланиш, нам нам етишмаган тупрокда уруF узок вакт туриб колиб уз хисобига озикланиши, нам етишмаслиги уруFлар яшаш учун 1000 атмосферада куч билан сувни шимиши натижасида уруFларнинг униб чикиши учун химоя киладиган биринчи барг ёрилиб, унинг унувчанлик кобиляти бутунлай йукотилишига олиб келди.

Тупрокнинг намлик ва хаво харорати даражаси бир-бирига мувофик равишда кулай булмаганлиги уруFнинг унишида нишларнинг ва майсаларнинг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

дастлабки физиологик бузилишдарига сабаб булди ва уларнинг хаётчанлиги сусайди. Натижада усимликларнинг сийракланишига олиб келди.

Январ ойининг иккинчи ун кунлигидан бошлаб максимал хаво харорати 16,3 0С илик келиши туфайли совукдан зарарланмаган, униб чикиш кобилятини саклаб колган уруFларнинг униб чикиши кайд этилди.

2021-2022 кишлок хужалик йилида хам куз, киш фасллларида об-хаво шароитларининг нокулай келиши сабабли 19-25 феврал кунлари униб чикиш кайд этилди.

2020-2021, 2021-2022 кишлок хужалик йилларида куз фаслларида тупрок KурFOкчилиги булганлиги туфайли нав ва тизмалар уруFларининг ниш отиш даврида кишлаш сабабли тизмаларнинг кишлашга чидамлилик даражаси буйича дала шароитида бахолаш учун яхши имконият яратилди.

Гурухларга ажратиб бахолашда халкаро классификатордан (Hordeum L.) (1983) фойдаланилди.

Адир навининг биринчи йил авлодларини синаш кучатзорида кишлашга чидамлилик хусусияти паст (3) дан жуда юкори (9 балл) оралотида булганлиги аникланди. 2021 йилдаги тахлилларга кура паст (31-50 %) гурухга 5 та (0,57 %), урта гурухга 232 та (26,5 %), юкори гурухга 623 та (71,28 %), жуда юкори гурухга 14 та (1,6 %), 2022 йилда уртача гурухга 160 та (16,9 %), юкори гурухга 600 та (60,0 %), жуда юкори гурухга 321 та (23,1 %) тизмалар мансублиги аникланди. Бу албатт ушбу йуналишда лабораторияда кишлашга бардошли навлар яратиш борасида селекция ишлари алохида эътибор беришдан деб изохлаймиз (1-жадвал).

1-жадвал.

Адир навининг биринчи йил авлодларини синаш кучатзорида авлодларнинг кишлашга чидамлилик хусусияти буйича гурухларга

таксимланиши.

Т/р Нав Ииллар Авлодлар ^ишлашга чидамлилик буйича гурухлар, дона

сони, Жуда Паст Уртача Юкори Жуда

дона паст (31- (51- (71-90 юкори

(<30,0%) 50%) 70,0%) %) (>90,0%)

1 Адир 2021 874 5 232 623 14

2 Адир 2022 1000 169 600 231

Арпа экини буйича фаркланиш, ухшашлик ва баркарорлик мезонларига синов утказиш кулланмаси асосан Адир навининг белги ва хусусиятларига кура энг якин булган Лалмикор навидан фарклари (стандарт навдан) дала куриклари буйича куйидагича (2-жадвал).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

2-жадвал

Адир навининг биринчи йил авлодларини синаш кучатзорида авлодларни фарклаш ва баркарорлик мезонлари буйича ба^олаш.

Куриклар номи Морфологик белгилари

3. Усимликлар кузатилганда ён баргларнинг 4. Ён барг: кулокчаларининг аннотацион ранги и н г и нг н я F , г: н нг a s S ар р а ,0 ^ Щ & о i Ё ч о k § < - g g S кул нот н а 14. Бошок шакли 15. Бошок зичлиги 19. Бошок руваги: биринчи бугим эгилганлиги а ар и: и г и раг ова 4 ч: ^ w s 5 О Ьн ку кк ош б ^ ю 0. 2 Дон шакли

я н я н я н я н я н я н я н я н

2021 йил

1-дала куриги 65 809 62 747 78 699

2-дала куриги 30 669 26 643 25 618

Лаборатория куриги 1 617 2 615

2022 йил

1-дала куриги 11 989 8 981 7 974

2-дала куриги 18 956 17 939 16 923

Лаборатория куриги 3 920 2 918

Биринчи дала куригида натижалари кура 2021 йил Адир навининг 3,4,5 ракамли морфологик белгилари буйича жами 175 та яроксиз 699 навдор, 2022 йилда мос равишда 26, 974, иккинчи дала куригида 14,15,19 ракамли белгилар буйича 2021 йилда 81 та яроксиз, 618 та навдор, 2022 йилга мос равишда 51, 923, лаборатория куригида 2021 йилда 3 яроксиз, 615 навдор, 2022 йилга тегишлиси 5, 918. Жами Адир навининг морфологик белгилари хос 2021 йилда 615 та, 2022 йилда 918 та тизмалар иккинчи йил авлодлар кучатзорига утказиш учун танлаб олинди.

Биринчи йил авлодларини синаш кучатзори, 2021-2022 йиллари Адир навидан якка танлаш усулида танлаб олинган авлодлар 16-18 ноябрда экилди. Тажриба майдонида олиб борилган кузатувлар натижасига кура уруF экилгандан униб чиккангача 2021 йилда 63-64 кун, 2022 йилда 99-100 кун, уруF

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

униб чиккандан бошоклашгача 2021 йилда 171-172 кун, 2022 йилда 170-171 кун, ypyF униб чиккандан пишишгача 2021 йилда 212-213 кун, 2022 йилда 213214 кунни ташкил этиши аникланди (3-жадвал) .

3-жадвал

Адир навининг биринчи йил авлодларини синаш кучатзорида

вегетация даври.

Йиллар Экилган V^YF к К Чу Бошоклашгача булган, кун Мум пишиш, кун Мум пишишгача К Пишишгача булган, кун

авлодлар сони, дона Экилган муддат ,кун Униб чикиши, Униб чиккан гача булган, кун Туплаш, ку] « ш, а л И о ш о W с 1 t 5; « Пишиш, кун

2021 й. 1000 16- 18- 63-64 8- 6- 171- 1- 197- 16- 212-

17.11 19.01 9.02 7.05 172 2.06 198 17.06 213

2022 й. 1000 17- 24- 99-100 14- 6- 170- 4- 199- 19- 213-

18.11 25.02 15.03 7.05 171 6.06 200 20.06 214

Биринчи йил авлодларини синаш кучатзорида тизмаларни чикитга чикаришда асосий махсулдор бошок, бир бошокдаги дон сони, битта бошок вазни сингари белгилар хисобга олинади.

Арпа экинининг бирламчи уруFчилигини олиб боришда якка танлаш усулида яроксизларни чикаришда тизмаларнинг хосилдорлигига албатта эътибор каратилади.

Икки йиллик тадкикотлар давомида 2021 йилда навдор деб топилган 615 та, 2022 йилда 831 та тизмалар орасидан хосилдорлик курсаткичи андоза Адир (элита) навига нисбатан 105,0 % юкори курсаткич курсатган 2021 йилда 293 та тизма, 115,1 % дон юкори 228 та, жуда юкори (>125 %) 28 та, 2022 йилда мос равишда 372, 245, 85 та тизмалар хосилдорлиги юкори, г/м2 да махсулдор поя сони, 1000 та дон вазни, бир бошокдаги дон сони, бир бошокдаги дон вазни буйича тизмалар танлаб олинди (4-жадвал).

Адир навининг биринчи йил авлод кучатзори учун навнинг навдорлиги ва навга хослиги юкори экинзорлардан бошоFи йирик, дони, поя узунлиги бир текис, кора куя ва доFланиш касалликларига чалинмаган усимликлардан 1200 та бошок танлаб олинди. Танланган бошоклар биометрик тахлил: усимлик буйи, бошок узунлиги, дон сони, бир бошокдаги дон вазни журналга кайд этилди. Тахлил натижаларига кура юкори курсаткичларга эга булган бошоклар бир бошок алохида тозаланди., доннинг бир текислиги ва туклиги куз билан бахоланди. Х,ар кайси бошокдаги дон ракамланган кичик пакетларга солинди ва ип билан тикилди.

4-^agsa^

Agup HaBHHiiHr öipuHMH hh^ aB^ogmpuHH cimaw KyHaT3opHga aB^og^apHHHr ^ocu^gop^HK KypcaTKHH^apu ßyfiHHa KypcaTKHH^apu

Fa^aopo^ 2021-2022 hh.

Х,осилдорл ик курсаткичл ари буйича гурух,лар (андозага нисбатан, %) Йилл ар Синаш кучатзорида танлаш натижалари Синаш натижалари

Ажралг ан тизмал ар сони, дона Андоза га нисбата н мах,сул дор тизмала р, % Х,ос ил г/м2 Андоза га нисбат ан, % г/м2 да мах,сул дор поя сони, дона 1000 дона дон вазн и, г Бир бошокд аги дон вазни, г Бир бошокд аги дон сони, дона

Жуда паст (>75,0 %) 2021

2022 11 1,32 114 73,8 186 58,2 3 1,22 22

Паст (75,1105%) 2021 16 2,60 46 95,0 77 53,1 4 1,10 21

2022 68 8,18 139 92 264 62,2 2 1,35 24

Урта (105,1115%) 2021 293 47,64 55,0 110,0 85 55,0 9 1,25 23

2022 372 47,76 169, 9 110,0 291 64,2 3 1,51 25

Юкори (115,1125%) 2021 228 37,07 60,0 120,0 93 56,0 0 1,45 25

2022 245 29,48 185, 3 120,0 303 65,6 5 1,62 28

Жуда юкори (>125%) 2021 28 4,55 62,9 125,8 97 57,5 4 1,55 26

2022 85 10,23 206 133,4 323 66,3 0 1,73 30

Андоза навнинг уртача курсаткич и 2021 50 8,13 50,0 100 82 54,1 8 1,21 23

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2022 50 6,02 154, 4 100 253 62,4 8 1,45 24

1-pacM. Agup HaBiiHiiHr öipuHHi hh^ aB^og^apiHu cimam KynaT3opH.

2-pacM. Agup HaBiiHiiHr öipuHHi hh^ aB^og^ap KyHaT3opuga yHyBHaH^uru TOKopn ßy^raH HaMyHa^apHi ßa^o^am.

hkkhhhh hh^ aBgoggapHH CHHam KynaT3opHra 2021 HHgga ôhphhhh hhïï aBgoggap KynaT3opHgaH TaHgaö o^HHraH 500 Ta, 2022 HHgga 600 Ta TH3Ma ypyF^apn экнggн. 3KHm MaHgoHH 5m2 , экнm Metëpn 2,5 m^h goHa ypyF, x,ap 19 Ta TH3MagaH KeHHH aHgo3a (Agup HaBHHHHr эgнтa aB^ogn) HaBH ^oHgamTHpnggH.

K,nmra HngaM^H^HK 6yÖHHa Tag^H^OT HumapHga 2021 HHgga ypraHHgraH 500 Ta TH3ManapgaH 21 Ta TH3Ma ëKH 4,20% nacT (3 6am), 128 Ta TH3Ma ëKH 25,6% ypTa (5 6am), 399 Ta TH3Ma ëKH 67,8 % TH3Ma ro^opu (7 6am) Ba 12 Ta TH3Ma ëKH 2,4% TH3Manap ^yga ro^opn (9 6am) HHgaM.rn.nHK rypyxura MaHcyôgurH aHHK^aHgn. AKcapu^T TH3Manap 399 Ta ëKH 67,8% ro^opu, 12 Ta TH3Ma ^yga ro^opn

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

HugaMnunHK HaTH^aHH KypcaTgu. 2022 Munga oG-x,aßo KynaM KenraHnuru caôaô.H acocaH roKopu (71-90%) 125 Ta TH3Ma (20,83%) Ba ^yga roKopu (> 90,0%) Gann GunaH 475 (79,17%) TH3Manap GaxonaHgu (5-^agBan).

5-^agBa^.

Agup HaBHHHHr hkkhhhh hh^ aB^iog^iapiiHii CHHam KyHaT3opiga aB^ogmpHHHr Kiim.iamra HigaM^H^HK xycycuHTH ßyHHHa rypyxmpHHHr TaKCHM^aHimi (Fa^aopo^ 2021-2022 hh)

T/p Hunnap Aß.og coHH, goHa ^Hmnamra HugaMnunuK GyMuna rypyxnap, goHa

«yga nacT (< 30%) nacT (3150%) ypTana (51-70%) roKopH (71-90%) «yga roKopu (> 90%)

1 2021 500 21 128 399 12

2 2022 600 125 475

TagK-KoTnapga apna экннн GyMuna ^apKnaHum, yxmamnuK Ba GapKapopnuK Me3oH.apHra chhob yTKa3um KynnaHMacH acocaH Agup HaBHHHHr Genru Ba xycycuaTnapura Kypa энг aK-H GynraH .HanMHKop HaßugaH ^apKnapu (cTaHgapT HaBugaH) gana KypHKnapu GyMuna KyöugarHHa:

BupuHHH gana Kypuruga ycuMnHKnapga ëH ôaprnapHHHHr эгн.пгaн.пнгннннг KarranurH, ëH Gapr KynoKHanapHHHHr am^uaH paHruHHHr ^agannuru ypTaHanuru, hkkhhhh gana Kypuruga GomoK maK.HHHHr cu.nHHgpcHMoH.nHrH, GomoK 3HH.HrHHHHr roMmoK^uru, GomoK pyßaru: ô-phhhh ôyFHH эгн.пгaн.пнгннннг KynaHumH, ynuHHH Kyp-K naôopaTopua mapouTuga hkkh KaTopnu apna GomoK pyßaru öyFHHgaru gyHrnanapHHHr Gynumu ypTananuru, goH maK.HHHHr э.п.пнnтнк maKHH cuHrapu Mop^onoruK Genrunapu GyMuna ^apKnaHumu GunaH Ga^onaHgu (5-^agßan).

5-^agBa^

Agup HaBHHHHr hkkhhhh hh^ aB^og^apiHH CHHam KyHaT3opiga aB^og^apHH (|)apK.iam Ba ôaprçap^op^HK Me3oH^api ßyHHHa ßa^o^am

(Fa^aopo^ 2021-2022 hh)

KypHK homh Hunna p Mop^onoruK Genrunap

ycHM.nuK.nnp KyßaTH^raHga ëH GaprnapHHHr u „ se t uu M u -H S CT ÇP çp C ■ s 10 a = £ § « 1 ï * « KynoKHanapuHHHr arn^uaH paHruHHHr EomoK maKnu EomoK 3HHnurH EomoK pyßaru ÔupHHHH ÔyFHHH эгнпmнm/ггн 1 S s | s tö u g 3 m eö w s « a ^ Cp s S ao . 1 ï s s 5. o s cr * £ 10 # Kg Î AoH 3HH.HrH

a H a H a H a H a H a H a H a H

I-gana Kypuru 2021 1 3 47 7 1 3 46 4 1 2 45 2

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

2022 1 2 58 8 1 3 57 5 9 56 6

II-дала куриги 2021 1 0 4 4 2 1 0 4 3 2 9 42 3

2022 1 2 5 5 4 1 2 5 4 2 1 1 53 1

Лаборато рия куриги 2021 1 442 1 4 2 1

2022 2 529 2 5 2 7

Танлов натижаларига кура биринчи дала куригида Адир навининг 2021 йилда 3,4,5 ракамли морфологик белгилари бшйича жами 38 та яроксиз, 452 та навдор, 2022 йилда мос равишда 34, 566 та . иккинчи дала куригида 2021 йилда 29 та яроксиз, 423 та навдор 2022 йилда мос равишда 35, 531 та, лаборатория куригида 2021 йилда жами 2 та яроксиз, 421 та навдор, 2022 йилда мос равишда жами 4 та яроксиз ва 527 та навдорлик белгилари билан бахоланди. Икки йиллик олиб борилган натижаларга кура биринчи ва иккинчи дала куриклари хдмда лаборатория курикларида 2021 йилда 421 та навдор, 77 та тизма яроксиз, 2022 йилда 527 та тизма навдор, 73 та тизма яроксиз белгилари билан бахоланди.

Иккинчи йил авлодларни синаш кучатзори 2021-2022 йилларда Адир навидан якка танлаш усулида танлаб олинган авлодлар 16-18 ноябрда экилди. Тажриба майдонини олиб борилган кузатувлар натижасига кура уруF экилгандан униб чиккангача 2021 йилда 58-59 кун, 2022 йилда 95-99 кун, униб чиккандан бошоклашгача мос равишда 185-187, 174-175 кунни ташкил этди. Униб чиккандан тулик пишишгача мос равишда 221-224, 221-226 кунни ташкил этиши аникланди (6-жадвал)

Касалликларга чидамлилик хусусиятлари урганилганда 2021 йилда 5-10%, 2022 йилда 5-25% зарарланганлиги аникланди. 2022 йилда нисбатан кучли зарарланган 58 та тизма яроксизликка чикарилди.

6-жадвал

Адир навининг иккинчи йил авлодларини синаш кучатзорида вегетация даври (Галлаорол 2021-2022 йй)

Уруг Бошоклашгача булган кун, X tri Пишишгача булган кун

Йиллар Экилга н муддат, кун Униб чи;и ш, кун Униб чиккан гача кун Туплаш, кун н кун ш, а л и о ш о W Мум пишиш, кун Мум пишигача булг кун Пи-шиш, кун

202 16-17 13- 58-59 6-8.02 20- 185- 10- 206- 25- 221-

1 XI 15.01 23.05 187 13.06 209 28.06 224

202 17-18 20- 95-99 14- 10- 174- 4-5.06 206- 19- 221-

2 XI 25.02 15.03 11.05 175 212 20.06 226

Иккинчи йил авлодларни синаш кучатзорида хосилдорлик буйича кусаткичларини бахолашда Бутуниттифок усимликшунослик илмий-тадкикот институти томонидан ишлаб чикилган халкаро классификатор СЭВ рода Но^еит L (1983) ни куллаган холда хосилдорлик курсаткичи буйича (андоза навга нисбатан) куйидаги гурухларга ажратилди: 1- жуда паст (< 75 %), 3-паст (75,1-105 %), 5- уртача (105,1-115%), 7-юкори (115,1-125%), 9- жуда юкори (> 125%)

Иккинчи йил авлодларни синаш кучатзорида 2021 йилда 7 та тизма паст, 328 та урта, 55 та юкори, 6 та жуда юкори, 2022 йилда мос равишда 31,157,150,108 гурухларга мансублиги аникланди.

Тизмаларни урганиш натижасида 2021 йилда хосилдорлиги андоза (4,6 ц/га) навидан хосилдорлиги юкори булган 389 та , 1м2 да махсулдор поялар сони (48-57 дона), 1000 та дон вазни (54,33-56,9 гр), бир бошокдаги дон сони (22-25 дона), бир бошокдаги дон вазни (1,22-1,44 гр), 2022 йилда мос равишда 415, 12,54-15,2 , 123-150, 61,1-70,65, 23-26,1,34-1,62 буйича тизмалар танлаб олинди (7-жадвал).

Иккинчи авлодларни синаш кучатзори 2021 йилда Адир навидан 389 та, 2022 йилда 415 та тизмалар танлаб олинди хамда хар бирининг дон хосили алохида-алохида кичик халтачаларга йотиб олинди, сараланди, тозаланди хамда сифат курсаткичлари ва навдорлигининг бир хиллигига ишонч хосил килиниб, уруFлар бирлаштирилди. Мазкур кучатзордан 2021 йилда 102 кг, 2022 йилда

283 кг юкори авлодли уруFлик дон жамFарилди ва биринчи йил авлодларни купайтиришмайдонига экилди.

7-жадвал

Адир навининг иккинчи йил авлодларни синаш кучатзорида авлодларнинг ^осилдорлик буйича курсаткичлари (Галлаорол 2021-2022 йй)

Х,осилдорлик курсаткичи буйича гурухлар (андозага нисбатан) Йилл ар Синаш кучатзорида танлаш натижалари Синаш натижалари

Ажралган тизмалар сони, дона Андозага нисбатан мах,сулдор п / cö U ""с? ч s о зо X Андозага нисбатан, % 1м2 да мах,сулдор поялар сони 1000 дона дон вазни, г Бир бошокдаги дон сони, дона Бир бошокдаги дон вазни, г

жуда паст (< 75 %) 2021

2022

паст (75,1105 %) 2021 7 1,66 4,43 96,3 39,4 52,24 20 1,12

2022 31 6,54 10,26 90,04 100 56,35 21 1,20

уртача (105,1-115%) 2021 328 77,91 4,90 106,52 48,5 54,33 22 1,22

2022 157 33,12 12,54 110,0 123 61,10 23 1,34

юкори (115,1-125%) 2021 55 13,06 5,52 120,2 54 55,59 24 1,32

2022 150 31,64 13,68 120,0 134 65,85 25 1,48

жуда юкори (> 125%) 2021 6 1,43 5,83 126,71 57,6 56,09 25 1,44

2022 108 22,78 15,2 133,33 150 70,65 26 1,62

Андоза (элита) навининг уртача курсаткичи 2021 25 5,94 4,60 100,0 45,4 54,09 22 1,19

2022 28 5,91 11,4 100,0 112 57,04 21 1,31

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3-pacM. Agip HaBHHHHr hkkhhhh hh. aB.iog CHHam KyHaT3opiHH 3Kim

4-pacM. Agip HaBHHHHr hkkhhhh hh. aB.og CHHam KyMaT3opnHii KoiviôaÏH Si.aH x,och.hhh ypim

5-paCM. Agip HaBHHHHr Shphhhh hh. KynaiÏTnpnm MaïgoHH

hkkhhhh Munru aß.ognapHH cuHam KynaT3opugaH 2021 Munga 102 Kr, 2022 Munga 283 Kr TaHnaG onuHraH roKopu aßnognu ypyF.ap moc paßumga 12,5 ra GupHHHH hh. KynaHTupum KynaT3opura, To3a mygrop yTMumgomura ceanKa ëpgaMuga экнngн. flanMH epnap ynyH Taßcua этнnгaн Gapna arpoTexHHK TagGupnapHH yTKa3umra anox—ga эtтнôop KapaTungu.

EupHHHH hh. KynaHTupum KynaT3opuga 2021 Munga 1050 Kr, 2022 hh. 550 Kr, hkkhhhh hh. KynaHTupum MaMgoHugaH 2022 Munga 3710 Kr xocun KoMÔaHHga hhfhô o.HHgu, ypyFnuK goH KaMTa To3anam, capanam umnapu Ga^apungu.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

XYÏÏOCA

1. Tag^H^oT.apga 6hphhhh hh. aB.og.apHH CHHam KynaT3opuga ypraHH.raH 1000 TagaH aB.og.apgaH apnaHHHr «Agup» HaBHgaH 2021 HH.ga 615 Ta aB.og.ap TaH.a6 o.HHgu. K,o.raH aB.rog.rap apo^Crora HHKapH.gH.

2. Hkkhhhh hh. aB.og.apHH CHHam KynaT3opuga ypraHH.raH xap 6up HaBHHHr aB.og.apugaH TaH.oB Hara^arapura Kypa ^HMMaT.H xy^a.HK 6e.rH.apu Ba öuo.oruK xycycH^T.apu 6yHHHa HaBgop ge6 Tonu.raH apnaHHHr «Agup» HaBugaH 2021 HH.ga 389 Ta, 2022 HH.ga 415Ta aB.og.ap TaH.a6 o.HHgu. Kp.raH TH3Ma.ap apo^Crora HH^apH.gH.

3. TaH.a6 o.HHraH apnaHHHr «Agup» HaBugaH 2021 HH.ga 389 Ta, 2022 HH.ga 415Ta aB.og.ap xap öupuHHHr goH xoch.h a.oxuga-a.oxuga khhhk xa.Ta.apra hhfh6 o.HHgu, capanaHgu, To3a.aHgu xaMga ypyF.HKHHHr CH^aT KypcaTKHH.apu .aöopaTopua Tax.H.ugaH yTKa3H.u6, ypyF.HK HaBgop.urHHHHr 6up xH..Hrura HmoHH xoch. kh.hhh6 6up.amTHpH.gH.

4. Hkkhhhh hh. aB.og.apHH CHHam KynaT3opugaH apnaHHHr «Agup» HaBHgaH 2021 HH.ga 102 Kr, 2022 HH.ga 283 Kr ypyF.HK goH ^aMFapu.gu Ba öupHHHH hh. KynaHTupum MaHgoHuga экнm ynyH TaHëp.aHgu.

5. 2022 hh. öupHHHH hh. KynaHTupum MaHgoH.apuga apnaHHHr «Agup» HaBHgaH 15,0 reKTap MaHgoHra ^opuH этн.gн.

6. 2023 hh. xoch.h ynyH ^aMH apnaHHHr «Agup» HaBHgaH 3710 Kr ro^opu aB.og.H ypyF.HK goH экнm ynyH ^aMFapu.gu.

7. 2023 hh. xoch.h ynyH apnaHHHr «Agup» HaBHgaH 20 reKTap MaHgoHra ro^opu aB.og.H ypyF.apHH экнm pe^a.amTHpu.gu.

REFERENCES

1. AMaHoB A.A. Ba öom^arap. ^oh.h экнн.ap Ce.e^H^CH Ba 6om.aHFHH ypyFHH.Hru 6yHHHa yc.y6uH ^y..aHMa. Fa..aopo. 2004 hh..

2. Ty.aeB r.B. CoBepmeHCTBoBaTb CHCTeMy ceMeHoBogTCBa. // BecTHHK PACX. 1992.№ 4 c. 17-21.

3. ^ocnexoB E.A. MeTogHKa no.eBoro ontrra. MocKBa, 1985.

4. MaMaT^y.oB T., ycapoB 3.H. ,Ha.MHKop ep.apga экнm ynyH My.^a..aHraH apnaHHHr AHru "Agup" HaBHHH ypyFHH.urHHH TamKH. ^H.umga 6hphhhh hh. aB.og.apHH CHHam KynaT3opHHHHr axaMH^TH. - 2022.

5. Me^gyHapogHMH K.aCCH$HKaTop C3B poga Hordeum L. BHHHP HMeHH H.H.BaBH.oBa (BHP). ^eHHHrpag. 1983. -54 C.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

6. Покровская М., Усаров З., Маматкулов Т. Оценка устойчивости сортов ячменя к неблагоприятным условиям богарных районов //Eurasian Journal of Medical and Natural Sciences. - 2022. - Т. 2. - №. 12. - С. 319-322.

7. Практикум по селекции и семеноводству полевых культур» 1987.

8. Уразалиев Р.А. Селекция, семеноводства и сортоиспитания на совроменном этапе. // Вестник. с/х науки Казахстана. 1993. с. 21-23.

9. Курбонов Г.К. Основы продовольственных проблем ж. «Сельское хозяйство Узбекистана» 2001 -С.3.

10. Tursunkul M. et al. Results On Primary Seeding And New Varieties Of Cereal Crops Intended For Cultivation In Arrigous Lands //Journal of Positive School Psychology. - 2022. - Т. 6. - №. 9. - С. 4376-4384.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.