Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ДУНЁ ТАРТИБОТИДА ИСРОИЛ ДАВЛАТИ'

ЗАМОНАВИЙ ДУНЁ ТАРТИБОТИДА ИСРОИЛ ДАВЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
128
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
халқаро ҳамкорлик / давлатлараро муносабат / ташқи сиёсий фаолият / Яқин Шарқ минтақаси / минтақа давлатлари / кучлар мувозанати / сионистик мафкура. / international cooperation / interstate relations / foreign policy / Middle East region / states of the region / balance of power / Zionist ideology.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — A. Xudoykulov

Мазкур мақолада Халқаро муносабатлар тизимида Исроил давлати ташқи сиёсий фаолиятининг устувор йўналишлари, мақсад ва вазифалари ҳамда асосий йўналишлари ёритилган. Шунингдек, Исроил ташқи алоқаларига таъсир кўрсатувчи омиллар таҳлили очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE POSITION OF ISRAEL IN THE PRESENT WORLD

This article highlights the directions, goals, objectives and the main directions of the foreign policy activity of the State of Israel in the system of international relations. It also reveals an analysis of the factors influencing Israel's foreign relations.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ДУНЁ ТАРТИБОТИДА ИСРОИЛ ДАВЛАТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЗАМОНАВИЙ ДУНЁ ТАРТИБОТИДА ИСРОИЛ ДАВЛАТИ Худойкулов Алишер Облокулович

Мустакил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.7179712

Аннотация. Мазкур мацолада Халцаро муносабатлар тизимида Исроил давлати ташци сиёсий фаолиятининг устувор йуналишлари, мацсад ва вазифалари %амда асосий йуналишлари ёритилган. Шунингдек, Исроил ташци алоцаларига таъсир курсатувчи омиллар тщлили очиб берилган.

Калит сузлар: халцаро %амкорлик, давлатлараро муносабат, ташци сиёсий фаолият, Яцин Шарц минтацаси, минтаца давлатлари, кучлар мувозанати, сионистик мафкура.

ПОЛОЖЕНИЕ ИЗРАИЛЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

Аннотация. В данной статье выделены направления, цели, задачи и основные направления внешнеполитической деятельности Государства Израиль в системе международных отношений. Также раскрывается анализ факторов, влияющих на внешние отношения Израиля.

Ключевые слова: международное сотрудничество, межгосударственные отношения, внешнеполитическая деятельность, ближневосточный регион, государства региона, баланс сил, сионистская идеология.

THE POSITION OF ISRAEL IN THE PRESENT WORLD

Abstract. This article highlights the directions, goals, objectives and the main directions of the foreign policy activity of the State of Israel in the system of international relations. It also reveals an analysis of the factors influencing Israel's foreign relations.

Keywords: international cooperation, interstate relations, foreign policy, Middle East region, states of the region, balance of power, Zionist ideology.

КИРИШ

Якин Шарк минтакаси куп кутбли дунё тартиботида геосиёсий ракобат майдонига айланиб бораётганлиги хеч кимга сир эмас. Бу геосиёсий ракобатда А^Ш, Россия ва Хитой сингари глобал кучлар билан бирга Туркия, Эрон, Исроил ва араб давлатлари каби минтакавий иштирокчилар хам мавжуд. Минтакадаги геосиёсий ракобатда глобал иштирокчилардан фаркли равишда минтакавий иштирокчиларнинг хар бири уз иштирокини асослаш ва мустахкамлаш учун диний, тарихий ва лингвокултурологик омиллардан фойдаланишга харакат килиб келади. Улар орасида факат Исроил на маданий, на тил ва на диний жихатдан бирор бир омилни курсата олмаса-да, энг фаол ва нисбатан муваффакиятли ташки сиёсат юритаётган давлат хисобланади. Исроилнинг минтакадаги фаоллиги, эришаётган натижалари унинг азалий ракиблари булган Эрон ва араб давлатларининг манфаатларига мос келмайди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Исроил давлати уз мустакиллигини кулга киритгандан кейин халкаро муносабатларда мустакил ташки сиёсати шакллана бошлади ва хозирги кунда Якин Шарк минтакасидаги сиёсий жараёнларда мухим роль уйновчи давлатлардан бири хисобланади.

Хусусан, замонавий жахон ва минтакавий сиёсатда мухим урин тутувчи Исроил давлатининг 1948 йил 14 майда Сионистик хдракат фаолияти ва дунёнинг етакчи кучлари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

сиёсати натижасида хамда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1947 йил 29 ноябрдаги 181/11-сонли резолюциясига мувофик ташкил топиши [1] ХХ асрнинг мухим вокеаларидан бири хисобланади. Исроилнинг давлат сифатида шаклланиши хамда давлатлараро муносабатга киришиши мураккаб ва узига хос шароитларда содир булди. Бугунги кунга кадар дунёда унга булган муносабат ноаниклигича колмокда. Баъзи халкаро муносабатлар субъектлари учун бу давлат Якин Шаркда пайдо булиши тарихий адолатсизлик булиб туюлса, бошкалар учун унинг мавжудлигини инкор этиб булмаслиги билан характерланади.

1948 йил 14 майда кабул килинган Исроил давлатининг Мустакиллик Декларацияси давлатнинг хукукий институтларининг шаклланиши ва фаолияти учун катта ахамиятга эга. 1994 йилдан Мустакиллик Декларацияси хукукий макоми белгиланди [2]. Бирок, у императив коидалар ва нормаларни уз ичига олмаганлиги сабабли, айрим Исроил хукукшунослари томонидан ёзма конституция була олмаслиги таъкидланади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Исроил давлатининг ташки сиёсий фаолияти буйича эксперт Аднан Адван мамлакатнинг минтакадаги ташки сиёсатининг бош максади - минтакада сионистик гояларга нисбатан душманона карашлар таркалишини чеклаш ва олдини олиш, дунёда янги ташкил топган республикаларда Исроилга нисбатан ишончли хамда кучли иттифокчилик муносабатини шакллантиришдан иборат деб хисоблайди.

Исроилнинг ташки сиёсий фаолияти давлат ташкил этилгандан сунг, сионистик мафкура асосида ташки сиёсий фаолияти ва давлат бошкарувида бир катор элементлар белгилаб олинган. Улар куйидагилар:

- яхудий ахолиси куп булган яхудий худудини яратиш ва саклаш;

- биринчи навбатда иктисодиётни ривожлантириш;

- йирик давлатларнинг сиёсий куллаб-кувватлашига эришиш ва саклаш;

- "хеч качон синдроми" нинг ривожланиши, яъни яхудийлар хеч качон узларини химоя кила олмайдилар (уарбий цурол сотиб олиш ва ядровий цурол ишлаб чицариш);

- атрофдаги душман булган араб ахолисига нисбатан Исроилнинг демографик пастлиги ва географик жихатдан худуднинг кичиклиги асимметриясини коплаш учун мудофаа сиёсатини ишлаб чикиш,

- давлат фаровонлигини таъминлаш учун етарли булган сув, хомашё ва бошка ёкилги махсулотларини мамлакатга киришини таъминлаш;

- иложи борича кушнилар билан муросага келиш ва минтакавий экзистенциал тахдидларни зарарсизлантириш [3].

Бугунги кунда Исроил давлати ташки сиёсатининг асосий йуналишлари куйидагилар хисобланади:

- араб дунёси (биринчи навбатда кушни, Иордания, Миср, Сурия, Ливан давлатлари) анъанавий душман сифатида;

- А^Ш асосий стратегик хамкор сифатида;

- Россия Якин Шаркдаги янги хамкор сифатида.

Исроил давлати ташки сиёсий фаолиятининг асосий тамойиллари эса:

- Исроил давлати ва унинг фукаролари хавфсизлигининг устуворлиги (щр цандай ташци тажовуз, сепаратизм ва экстремизмга царши курашиш);

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

- куч назорати (Исроил давлатининг хавфсизлиги ва худудий яхлитлигини сацлаш учун цушни давлатларга ва Фаластин маъмурияти рахбариятига кучли таъсир курсатишнинг зарурати);

- минтакада буюк давлатларнинг кучлар мувозанатини саклаш (АКЩнинг Яцин Шарцдаги таъсирини мустахкамлаш учун янги имкониятларни (хам дипломатик, хам савдо-ицтисодий) излаш, шу жумладан - Россия Федерацияси ва Европа Иттифоци ёрдами билан давлатнинг тулиц суверенитетини тиклаш);

- худудий имтиёзлардан воз кечиш ("ер эвазига тинчлик") [4].

Исроил давлати ташкил этилгандан сунг, Араб Лигасининг бойкотларига ва давлатни дипломатик равишда изоляция килишга уринишларга дуч келди. Бугунги кунда, Исроил Бирлашган Миллатлар ташкилотига аъзо давлатларнинг 164 таси, шунингдек, Мукаддас Тахт (Holy See), Косово, Кук ороллари (Cook Islands) ва Ниуе билан дипломатик алокаларни амалга ошириб келмокда. Айрим давлатлар Исроилни давлат сифатида тан оладилар, аммо дипломатик алокаларга эга эмаслар. Бир пайтлар Куба ва Венесуела, Араб Лигасидан Мавритания, Мали ва Нигер, Малдив ороллари ва Ислом инкилобигача Эрон Исроил билан дипломатик муносабатларга эга булган [5], аммо хозирги кунда алокалар тухтатилган. Бундан ташкари, Исроил билан уз вактида расмий иктисодий алокаларга эга булган (биринчи навбатда, савдо идоралари) бир катор давлатлар (Араб Лигасининг барча аъзолари) кейинчалик тулик дипломатик алокаларга эга булмаган холда бу алокалари узилган (Марокаш, Уммон, Катар ва Тунис. Марокаш 2020 йилда алоцаларни янгилади ва дипломатик муносабатлар урнатилди).

Тахлил натижаларига кура, Исроилнинг ташки алокаларига, биринчи навбатда, Якин Шаркда сакланиб колаётган сиёсий вазият, араб-исроил можароси хамда Эроннинг ядровий дастури таъсир курсатади. Шунинг учун, Исроилнинг ташки сиёсатдаги максадлари дипломатик изоляцияни енгиб утиш ва Якин Шарк минтакасида хам, ундан узокрокда хам имкон кадар купрок давлатлар томонидан тан олиниши ва дустона муносабатларига эришиш хисобланади. Исроил миллий максадларга эришиш учун очик ва яширин дипломатияни амалга оширади. Мисол учун, тижорат савдоси ва илмий-техникавий хамкорлик, хомашё импорти, харбий-техник хамкорлик, шунингдек, унинг иттифокчилари билан разведка сохасида алокаларни урнатиш ва мустахкамлаш, харбий асирларни алмашиш ва гаровга олинганларни озод килиш буйича бир катор тадбирларни амалга ошириб келмокда.

Шу билан бирга, Исроилга яхудийларнинг иммиграциясини кучайтиришга ва диаспорадаги заиф яхудий жамоаларини химоя килишга хамда ривожланаётган мамлакатларга ёрдам курсатиш ва йирик офатларга дуч келган давлатларга гуманитар ёрдам беришга харакат килди. МУ^ОКАМА

Хулоса сифатида айтиб утиш жоизки, бугунги кунда Исроил давлати мураккаб геосиёсий узгаришларни бошдан кечирмокда. Бу биринчи навбатда, Исроилнинг кушни араб давлатлар, жумладан, Фаластин билан конфликтли муносабатларининг давом этиб келаётганлиги билан боглик.

Исроилнинг халкаро майдонда куп томонлама ташки сиёсатини олиб боришда ва хорижий давлатлар билан сиёсий, иктисодий ва бошка сохаларда хамкорликни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ривожлантиришда, шунингдек, халкаро муносабатларда уз позициясини мустахкамлашда халкаро ва минтакавий ташкилотлар мухим халкаро институт хисобланади.

ХУЛОСА

Исроилнинг араб давлатлари билан муносабатларида салбий тенденция сакланиб колаётган булса, етакчи давлатлар, жумладан, А^Ш, Хитой, ЕИ давлатлари ва Россия билан алокалари мустахкамланиб бормокда. Шунингдек, Исроил етакчи давлатлар ва янги ташкил топган республикалар билан сиёсий, иктисодий ва хавфсизлик сохаларидаги алокаларни ривожлантиришдан манфаатдор.

REFERENCES

1. Charles D. Smith. Establishment of the State of Israel - 2001. // https://www.encyclopedia.com/politics/

2. Martin Kramer. How Israel's Declaration of Independence became its Constitution. -Jerusalem: Mosaicmagazine, 2021.

3. Корнилов А.А. Внешнеполитические приоритеты государства Израиль в начале XXI века. - Нижегородский государственный университет, 2003. С. 328-337

4. Камилова Ф. И. Приоритетные направления внешней политики Израиля. - М.: МГУ имени М.В. Ломоносова, 2018.

5. Foreign relations of Israel // https://en.wikipedia.org/wiki /

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.