Научная статья на тему 'ҒЎЗА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАРИ'

ҒЎЗА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

CC BY
29
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОЧ ТУСЛИ БЎЗ ТУПРОғИ / КРОШКА НАВИ / МОШ - ПОБЕДА-104 / СОЯ - ОРЗУ / "АНДИЖОН-36" / "НАВРЎЗ" / МАЪДАН ЎғИТЛАР

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Рахматуллаев Ғ.Д.

Тадқиқотнинг мақсади Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқ шароитида маъдан ўғитларнинг турли меъёрларида такрорий экинлар (мош ва соя) етиштирилган фонда ўрта толали «Андижон-36» ва «Наврўз» ғўза навларидан сифатли уруғлик чигит етиштиришнинг мақбул агротадбирларини ишлаб чиқишдан иборат. Шунингдек бу ғўза навлари чигитларини дала шароитидаги униб чиқиш даражаси тажрибаларни барча вариантлари ва қайтариқларида ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — Рахматуллаев Ғ.Д.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FACTORS AFFECTING THE GROWTH AND DEVELOPMENT OF COTTON VARIETIES

There are data on the use of mineral fertilizers in the secondary crops for the optimal growth and development of medium-fiber Andijan-36 and Navruz varieties of cotton in light gray soils.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАРИ»

УДК 622.52:316.2.

Рахматуллаев Г.Д.

Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялари институти, цишлоц хужалик фанлари фалсафа доктор (PhD)

ГУЗА НАВЛАРИНИНГ УСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР

ЭТУВЧИ ОМИЛЛАРИ

Тадцицотнинг мацсади Андижон вилоятининг оч тусли буз тупроц шароитида маъдан угитларнинг турли меъёрларида такрорий экинлар (мош ва соя) етиштирилган фонда урта толали «Андижон-36» ва «Навруз» гуза навларидан сифатли уруглик чигит етиштиришнинг мацбул агротадбирларини ишлаб чицишдан иборат. Шунингдек бу гуза навлари чигитларини дала шароитидаги униб чициш даражаси тажрибаларни барча вариантлари ва цайтарицларида урганилди.

Калит сузи. Оч тусли буз тупроги, Крошка нави, мош - Победа-104, соя - Орзу, «Андижон-36», «Навруз», маъдан угитлар.

Raxmatullaev G'.D., PhD Andijan agriculture and agrotechnologies Institute of Philosophy of Agricultural Sciences

FACTORS AFFECTING THE GROWTH AND DEVELOPMENT OF

COTTON VARIETIES

Annotation There are data on the use of mineral fertilizers in the secondary crops for the optimal growth and development of medium-fiber Andijan-36 and Navruz varieties of cotton in light gray soils.

Keyword. Light gray soil, Kroshka variety, mosh - Pobeda-104, shade -Orzu, «Andijan-36», «Navruz», mineral fertilizers.

Тадкикотнинг усуллари. Тажрибаларимизда лаборатория, дала ва ишлаб чикариш синовларида тупрок намуналари, фенологик кузатувлар, агрокимёвий, технологик тахлиллар УзПИТИда кабул килинган "Дала тажрибаларини утказиш услублари",

Кириш Хрзирги кунда дунё буйича кишлок хужалигида тупрок унумдорлигини саклаш ва ошириш, янги ресурстежамкор агротехнологияларни кенг жорий килиш, ахолини озик-овкат махсулотлари билан мунтазам таъминлаш, ерлардан унумли фойдаланиш, экинлардан юкори ва сифатли хосил етиштириш, ёкилги-мойлаш материаллари ва бошка харажатларни хамда етиштирилган махсулот таннархини камайтириш борасида кенг микёсда ишлар олиб борилмокда. Бизни тадкикотларда эса урта толали Андижон-36 ва Навруз гуза навлари

чигиттарини уни6 чикдшига тaкрорий экинлaрдa кyллaнилгaн мaъдaн yFитлaр меъёрлaри хaмдa утарнинг тyпрокдa колдирган aнFиз Ba илдиз колдиктарининг тaъсири aникдaнди.

Тадкикот натижаларини асосий максади кузги бyFдой Ba yндaн кейин экилгaн тaкрорий экинлaр (мош Ba соя) ни тупрок yнyмдорлигигa тaъсири остидa Fy3a нaвлaрини УСИ6 ривожлaнишини хaмдa хосилдорлигини ошириш орк&пи сифaтли yрyFлик чигит етиштириш.

Fyзaни Нaврyз нaви экилгaн (нaзорaт) вaриaнтидa 1-aвгyстдa бош поя бaлaндлиги 78,3 см, хосил шоxлaр сони 12,0 дота Ba кyсaклaр сони (1-сентябрдa) 8,2 донaни тaшкил килиб, бу кyрсaткичлaр Андижон-36 Fy3a нaвининг шу мyддaтлaридaги мaълyмотлaрдaн мyтaносиб рaвишдa 1,2 см, 0,1 Ba 0,2 дота тамрок бyлгaнлиги aниклaнди. Бу фaркдaнишлaр Fy3a нaвлaрининг биологик xyсyсиятлaригa боFлик булиб, Андижон-36 нaви IV тип толa берyвчи булганлиги сaбaбли озикд yнсyрлaригa Нaврyз MB^a нисбaтaн бироз бyлсaдa тaлaбчaн экaнлигини кyрсaтaди. 1 -жaдвaл.

Тaкрорий экинлaрдaн мош усимлиги мaъдaн yFитлaрнинг N-25, Р205-80, K20-60 кг/гa меъёри кyллaнилгaн фондa yстирилгaн вaриaнтлaрдa Fy3a бош поясининг бaлaндлиги нaвлaргa мyтaносиб рaвишдa (1-aвгyстдa) 92,6 Ba 90,8 см ни, хосил шоxлaри сони 14,2 Ba 13,8 дота ни хaмдa кyсaклaр сони (1-сентябр) 10,8 Ba 9,6 донaни тaшкил килди. Демaк, тупрок унумдорлигини бу (мош) фонидa Андижон-36 Fy3a нaвининг усиши Ba ривожлaнишидaги бaрчa кyрсaткичлaри Нaврyз нaвиникигa нисбaтaн мyтaносиб рaвишдa 0,8 см, 0,4 Ba 1,2 дотага юкори бyлгaнлиги aникдaнди. Агaр биз бу Fy3a нaвлaрининг кyрсaткичлaрини yзлaрининг нaзорaт вaриaнтлaригa тaккослaсaк, Андижон-36 нaвини 13,1 см, 2,1 Ba 2,4 донaгa, Нaврyз нaвини эсa 12,5 см, 1,8 Ba 1,4 дотага юкори этанлиги кyзaтилди.

Fyзaни Нaврyз нaви экилгaн (нaзорaт) вaриaнтидa 1-aвгyстдa бош поя бaлaндлиги 78,3 см, хосил шоxлaр сони 12,0 донa Ba кyсaклaр сони (1-сентябрдa) 8,2 донaни тaшкил килиб, бу кyрсaткичлaр Андижон-36 Fyзa нaвининг шу мyддaтлaридaги мaълyмотлaрдaн мyтaносиб рaвишдa 1,2 см, 0,1 Ba 0,2 дота тамрок булганлиги aниклaнди. Бу фaркдaнишлaр Fyзa нaвлaрининг биологик xyсyсиятлaригa боFлик булиб, Андижон-36 нaви IV тип толa берyвчи бyлгaнлиги сaбaбли озикд yнсyрлaригa Нaврyз нaвигa нисбaтaн бироз бyлсaдa тaлaбчaн экaнлигини кyрсaтaди.

Тaкрорий экинлaрдaн мош усимлиги мaъдaн yFитлaрнинг N-25, Р205-80, K20-60 кг/гa меъёри кyллaнилгaн фондa yстирилгaн вaриaнтлaрдa Fyзa бош поясининг бaлaндлиги нaвлaргa мyтaносиб рaвишдa (1-aвгyстдa) 92,6 Ba 90,8 см ни, хосил шоxлaри сони 14,2 Ba 13,8 дота ни хaмдa кyсaклaр сони (1-сентябр) 10,8 Ba 9,6 донaни тaшкил килди. Демaк, тупрок унумдорлигини бу (мош) фонидa Андижон-36 Fyзa нaвининг усиши Ba ривожлaнишидaги бaрчa кyрсaткичлaри Нaврyз нaвиникигa нисбaтaн мyтaносиб рaвишдa 0,8 см, 0,4 Ba 1,2 дотага юкори

бyлгaнлиги aникдaнди. Агaр биз бу Fyзa нaвлaрининг кyрсaткичдaрини yзлaрининг нaзорaт вaриaнтлaригa тaккослaсaк, Андижон-36 нaвини 13,1 см, 2,1 Ba 2,4 донaгa, Нaврyз нaвини эсa 12,5 см, 1,8 Ba 1,4 донaгa юкори этанлиги кyзaтилди.

Мош yсимлигидa мaъдaн yFитлaрнинг N-50, P205-80, K20-60 кг/гa меъёри кУллaнилгaн фондa yстирилгaн (3 Ba 8) вaриaнтлaрдa Fyзa нaвлaрининг бош поя бaлaндликлaри мyтaносиб рaвишдa (1-aB^CT) 90,6 Ba 90,1 см ни, хосил шоxдaри сони 13,6 Ba 12,7 хaмдa кyсaкдaр сони 9,4 Ba 9,1 дотани тaшкил килиб, нaзорaт вaриaнтлaрдaн 11,1-11,8 см, 1,5-0,7 Ba 1,0-0,0 дотага юкори, лекин N-25, P205-80, K20-60 кг/гa меъёрдa кУллaнилгaн вaриaнтлaрникигa нисбaтaн эсa 2,0-0,7 см, 0,6-1,1 Ba 1,4-0,5 дотага тамрок; бyлгaнлиги aникдaнди. Fyзa нaвлaрининг усиши Ba ривожлaнишидaги нисбaтaн юкори кyрсaткичдaр шунингдек соя усимлиги мaъдaн yFитлaрнинг N-25, P205-80, K20-60 кг/га меъёри к;yллaнилгaн фондa фонидa Fyзa yстирилгaндa yлaрдaн колган aнFиз Ba илдиз колдиктарининг тaъсиридa олиниб, бош поя бaлaндликлaри Fyзa нaвлaригa мутаносиб рaвишдa (1-aвгyст) 91,3-89,2 см, хосил шоxлaри сони 13,8-13,0 Ba кyсaклaр сони (1-сентябрдa) 1,8-1,3 донaгa тенг булди. Бу кyрсaткичдaр aдбaттa нaзорaт вaриaнтлaридaн юкори, лекин мошни мaкбyл тaъсиридaн 1,3-1,6 см, 1,1-0,8 дотага ^мрокдир

Тaъкидлaш жоизки, Fyзa нaвлaрининг усиши Ba ривожлaнишидa тaкрорий экинлaрдa мaкбyл меъёрлaрдa (25 Ba 60 кг/ra) ку.лганилган aзотгa нисбaтaн кyшимчa янa 25 Ba 30 кг/га aзотни сунги тaъсирлaри кyзaтилмaди, чунки бу yFитни мош Ba соя усимлиги aмaл дaвридa aсосий кисмини yзлaштиргaн, к;олгaнлaри сyв билaн ювилиш Ba трaнсперaция орк^и йуколган.

Хулоса килиб айтганда оч тусли буз тyпрокдaр шaроитидa Fyзaни Уртa толaли Андижон-36 Ba Нaврyз нaвлaрининг мaк;бyл усиб, ривожлaнишлaри учун тaкрорий экинлaрдa хaм мaъдaн yFитлaрни мaк;бyл меъёрлaрдa кyллaш керaкдиги, шунингдек бу усимликтарни сунги тaъсири яxши булиши aникдaнди.

1-жадвал

Такрорий экинларни Fуза навларининг усиши ва ривожланишига

таъсири (%), 2011 й

вариант тартиби Такрорий экин турлари Маъдан угитларни йиллик меъёрлари, кг/га Бош поя баландлиги, см. Чин барглар сони, дона Шоналар сони, дона Х,осил шохлари сони, дона Кусаклар сони, дона

N Р2О5 К2О 1.06 1.07 1.08 1.06 1.07 1.07 1.08 1.08 1.09

Гузанинг Андижон-36 нави

1 Назорат (экилмаган) 13,5 42,0 79,5 4,2 7,0 10,0 12,1 4,6 8,4

2 Мош 25 80 60 16,1 58,0 92,6 5,0 8,9 12,3 14,2 5,5 10,8

3 Мош 50 80 60 15,6 54,8 90,6 4,8 8,0 11,4 13,6 5,1 9,4

4 Соя 60 90 60 15,8 55,4 91,3 4,7 7,9 11,2 13,8 4,8 9,8

5 Соя 90 90 60 16,0 55,0 90,0 4,6 7,6 10,4 13,1 4,7 9,4

Гузанинг Навруз нави

6 Назорат (экилмаган) 13,5 45,1 78,3 4,0 7,0 9,8 12,0 4,5 8,2

7 Мош 25 80 60 15,2 55,4 90,8 5,0 8,0 11,4 13,8 5,3 9,6

8 Мош 50 80 60 14,9 54,0 90,1 4,7 7,8 10,2 12,7 4,9 9,1

9 Соя 60 90 60 14,8 50,8 89,2 4,6 7,5 10,6 13,0 4,8 9,3

10 Соя 90 90 60 14,0 50,4 88,1 4,3 7,2 10,0 13,0 4,7 9,0

Адабиётлар:

1. Ш.М.Мирзиёев-Узбекистон Республикаси Президенти томонидан тасдикданган "2017-2021 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасини ривожлантиришнингбешта устивор йуналишлари буйича ДАРАКАТЛАР СТРАТЕГИЯСИ"-Тошкент. 2017.

2. Мирзиёев Ш.М.-Узбекистон Республикаси Президентининг 1.06.2017й. П^-3027-сон «2017 йилда бошокли дон экинларидан бушайдиган майдонларга такрорий экинларни жойлаштириш. экин учун талаб этиладиган моддий техника ресурсларини уз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори. Тошкент. 2017.

3. Ахмедов Ж.Х., Хасанов Э.У. - Жанубий вилоят минтакаларида етиштирилган уругликнинг чигит сифати ва хосилдорлиги. 1986. Б.

4. Иминов А.А. - Киска навбатлаб экиш тизимларида зироатларни тупрокда колдирган ангиз ва илдиз колдиклари ва улар таркибидаги озика элементларининг микдори. //Республика илмий-амалий конф. Туплами. Тошкент. 2011. Б. 79-80.

5. Иминов А.А. - Такрорий ва аралаш сидерат экинларнинг гуза хосилдорлигига ва унинг сифатига таъсири. //Дала экинлари селекцияси. уругчилиги ва агротехнологияларининг долзарб йуналишлари мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари туплами (2016 йил. 1516 декабрь 2-кисм). Б. 224.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.