Научная статья на тему 'ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ СУВ ТАНҚИСЛИГИГА ЧИДАМЛИГИНИ БАҲОЛАШ'

ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ СУВ ТАНҚИСЛИГИГА ЧИДАМЛИГИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

42
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Gossypium hirsutum L. / сув танқислиги / ҳосилдорлик / индекс / корреляция / ғўза. / Gossypium hirsutum L. / water deficit / yield / index / correlation / cotton

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — А. Х. Макамов, М. М. Холмурадова, Н. Н. Хусенов, У. А. Бойқобилов

Мақолада сув билан оптимал таъминланганлик (назорат) ва сув танқислиги (тажриба) шароитларида етиштирилган ўрта толали (G. hirsutim L.) ғўза навларида ўсимлик маҳсулдорлиги бўйича сув танқислигига таъсирчанлик, бардошлилик, бардошлилик индекси, ўртача маҳсулдорлик, маҳсулдорлик индекси, маҳсулдорлик стабиллик индекси каби кўрсаткичларнинг таҳлил натижалари келтирилган. Ғўзанинг Saenr pena 85, C – 417, SAD-35-11 ва Наманган-77 генотипларида сув танқислигига таъсирчанлик индекси паст бўлса, бардошлилик индексининг эса юқори эканлиги аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — А. Х. Макамов, М. М. Холмурадова, Н. Н. Хусенов, У. А. Бойқобилов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, we evaluated yield traits in upland cotton (G. hirsutim L.) grown under control and water deficiency. We analyzed stress tolerance index(STI), stress susceptibility index (SSI), tolerance index (TOL), mean production (MP), yield index (YI), yield stability index (YSI) of cotton. The susceptibility index to water deficiency were identified low in cotton genotypes Saenr pena 85, C 417, SAD-3511 and Namangan-77 while the tolerance index was found to be high.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ СУВ ТАНҚИСЛИГИГА ЧИДАМЛИГИНИ БАҲОЛАШ»

ГУЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ СУВ ТАЩИСЛИГИГА ЧИДАМЛИГИНИ

БА^ОЛАШ

А. Х. Макамов, М. М. Холмурадова, Н. Н. Хусенов, У. А. БоГщобилов

Геномика ва биоинформатика маркази

Ж. С. Шавкиев

Генетика ва усимликлар экспериментал биологияси институти

АННОТАЦИЯ

Маколада сув билан оптимал таъминланганлик (назорат) ва сув танкислиги (тажриба) шароитларида етиштирилган урта толали (G. hirsutim L.) гуза навларида усимлик махсулдорлиги буйича сув танкислигига таъсирчанлик, бардошлилик, бардошлилик индекси, уртача махсулдорлик, махсулдорлик индекси, махсулдорлик стабиллик индекси каби курсаткичларнинг тахлил натижалари келтирилган. Гузанинг Saenr pena 85, C - 417, SAD-35-11 ва Наманган-77 генотипларида сув танкислигига таъсирчанлик индекси паст булса, бардошлилик индексининг эса юкори эканлиги аникланган.

Калит сузлар: Gossypium hirsutum L., сув танкислиги, хосилдорлик, индекс, корреляция, гуза.

ABSTRACT

In this article, we evaluated yield traits in upland cotton (G. hirsutim L.) grown under control and water deficiency. We analyzed stress tolerance index(STI), stress susceptibility index (SSI), tolerance index (TOL), mean production (MP), yield index (YI), yield stability index (YSI) of cotton. The susceptibility index to water deficiency were identified low in cotton genotypes Saenr pena 85, C - 417, SAD-35-11 and Namangan-77 while the tolerance index was found to be high.

Keywords: Gossypium hirsutum L., water deficit, yield, index, correlation, cotton.

КИРИШ

Дунёда кузатилаётган глобал иклим узгаришлари биосферада хаво хароратининг ошишини, ёз ойларида нисбий намликнинг кескин пасайишидан вужудга келадиган иссик шамоллар эса атмосфера ва тупрок кургокчилигини келтириб чикармокда. Сув муаммоси жиддий булган хозирги даврда сув тежамкор агротехнологияларни яратиш ва жорий килиш, жумладан, тупрок ва атмосфера кургокчилигига

June, 2022

437

чидамли хамда сувдан самарали фойдаланиш коэффициенти юкори булган гуза навларини яратиш дунё пахтачилигининг энг долзарб вазифалари сифатида каралмокда.

Гуза усимлиги дунёнинг куплаб минтакаларида етиштириладиган кимматли техник экин хисобланади. Гуза ривожланган ва ривожланаётган дунё мамлакатларида хам етиштириладиган саноат экини хдсобланади [1].

Урта толали G. hirsutum L. турига мансуб навлар 77 га якин мамлакатларда асосий дала экини сифатида экилиб, 32,0 миллион гектарга якин майдонни эгаллайди ва турли иклим шароитида етиштирилади. Бутун жахон буйлаб пахта савдоси йилига тахминан 20,0 миллиард А^Ш долларини ташкил этади [2].

Пахтачилик сохасида толани тозалаш ва кайта ишлаш заводлари, тукимачилик саноати ва бошкалар миллионлаб одамларнинг асосий бандлик манбаи булиб, Узбекистон, Австралия, Греция, Х,индистон, Хитой ва Покистон каби куплаб мамлакатларнинг ялпи ички махсулотида салмокли улушни ташкил этади [3]. Узбекистон пахта ишлаб чикариш буйича дунёда 5-уринда ва пахта хомашёси экспорти буйича 4-уринда туради, шунинг учун у дунёда пахта етиштирувчи йирик давлатлар каторига киради. Мамлакат пахта майдонларининг карийб 93 фоизида урта толали гуза навлари экилади [4].

Бошка давлатлар сингари Узбекистон хам сугориш суви етишмаслиги сабабли жиддий кургокчилик муаммоларига дучор булмокда.

Гузада хосил пасайишининг асосий муаммоси-сугориш сувининг етишмаслиги билан боглик булганлиги сабабли сув танкислигига бардош бера оладиган навларни яратиш долзарб хисобланади.

Хрзирда глобал микёсда кечаётган иклим узгаришлари якин келажакда сув танкислиги муаммосини янада кучайтириши мумкин. Глобал иклим узгариши якин келажакда хам давом этишини хисобга олсак, сув танкислиги бутун дунё буйлаб экин етиштириш йулидаги жиддий тусикларга айланиб бормокда [5]. Бу вазиятда сув такчиллигига чидамли навларни ривожлантириш зарурати ортади [6,7].

Бизга маълумки, сув таъминоти - кишлок хужалигида барча усимлик турларининг усиш-ривожланиши ва уз навбатида, юкори хосил олишни кафолатловчи асосий омиллардан бири хисобланади. Шунингдек, хозирги вактда дунё микёсида табиий иклим шароитининг кескин узгариши, дунё ахоли сонининг ортиши билан боглик холатда озик-овкат

махсулотларига булган талаб-эхтиёж даражаси ортиши

June, 2022

натижасида кишлок хужалигида сув ресурсларига булган талаб даражасининг хам ортиб бориши кузатилмокда [8].

Курзоцчиликка чидамлилик - бу умумий холатда усимликларнинг турли хил тизимларига таъсир курсатувчи куплаб омилларга боглик булган, мураккаб тавсифга эга агрономик хоссаларидан бири хисобланади [9].

Сув танцислиги (етишмовчилиги) - усимликларнинг усиш-ривожланиши ва уз навбатида, хосилдорлигига салбий таъсир курсатувчи омиллардан бири хисобланади. Усимлик илдизи оркали суриб олинувчи ер ости сувлари захираларининг камайиши ва шунингдек, сувни суриб олишга нисбатан куп микдорда кувват сарфланиши бевосита сугорма дехкончиликда пахта хосилдорлигига катта таъсир курсатади. Шу сабабли, усимликнинг кургокчиликка чидамлилик хоссасини урганиш, бошка куплаб кишлок хужалиги экинларини етиштириш сохалари каби пахтачилик сохаси учун асосий диккат-эътибор каратилувчи масалалардан бири хисобланади [10].

Дунёда генетик-селекционер олимлар томонидан куплаб гуза навлари яратилиб, ишлаб чикаришга жорий килган. Бу навлар юкори ва сифатли хосил бериш хусусиятига эга. Сув танкислиги муаммосини йилдан-йилга кучайиб бораётганини инобатга олган холда, мавжуд урта толали гуза навлари ва тизмаларининг сув танкислигига чидамлилик хусусиятларини аниклаш ва улар асосида янги нав ва селекцион ашёлар яратиш энг мухим вазифалардан хисобланади.

Стрессга таъсирчанглик курсаткичи (SSI) Maurer ва Fischer томонидан киритилган булиб, у хозирда турли хил стрессларга карши генотипларни скрининг килиш учун фойдалинилади [11]. Fernandes кургокчилик шароитида хосилдорлик потенциали юкори булган навларни тан олишда жуда фойдали булган стрессга бардошлилик курсаткичи (STI) таклиф этди [12].

Бардошлилик индекси курсаткичи (TOL) нормал ва стресс шароитида хосилнинг фаркини курсатади, уртача махсулдорлик курсаткичи (MP) эса нормал (Yp) ва стресс (Ys) шароитида хосилнинг уртача кийматини билдиради [13].

Maurer ва Fischer (1978) стрессга таъсирчанглик курсаткичи оркали сув танкислигига мойил генотипларни аниклаш мумкин эканлигини ва Rosielli va Hamblin [14] тажрибаларида пастрок стрессга таъсирчанлик курсаткичига эга генотиплар нормал ва сув танкислиги шароитларида хосилдорлик курсаткичи бир-бирига якин ва кургокчиликка чидамли булган. Бир канча тадкикотлар шуни курсатдики, чидамлилик индексларининг афзаллиги, сув чекланган шароитларда

June, 2022

439

баркарор махсулдорликка эга генотипларни аниклаш имконини беради [15].

Ушбу тадкикотнинг максади гуза УАК-популяциясининг ота-она генотипларида кургокчиликка чидамлилик курсаткичларини бахолаш ва чидамли генотипларни аниклашдан иборат.

ТАДКЩОТ ОБЪЕКТИ

Тадкикот объекти сифатида гузанинг G. hirsutum L. турига мансуб Наманган-77 (1), KK-1796 (2), KK-1795 (3), 1000 (4), C-9006 (5), KK - 1086 (6), Catamarca 811 (8), C-9008 (9), L-N1 (10), Л-141 (11), Hapicala-19 (12), 0-30 (13), C-4769 (14), L-45 (14), Занги-Ота (15), Saenr pena 85 (16), C-2025 (17), KK-602 (18), SAD-35-11 (19) ва C - 417 (20) нав ва нав намуналаридан фойдаланилган.

ТАДКИКОТ УТКАЗИШ ШАРОИТЛАРИ

Илмий иш, Геномика ва биоинфарматика марказининг Тошкент вилояти, Кибрай туманида жойлашган махсус уругчилик хужалиги тажриба дала майдонида 2021 йилда олиб борилди. Бу ер Тошкент шахридан 0,5 км

о о

шимолий-шаркда, 4120 шимолий кенгликда, 69 18 шаркий узунликдаги, Чирчик дарёсининг юкори трассасида, денгиздан 398 метр баландликда жойлашган. Тажриба даласининг ери - гумуси кам, типик буз тупрок, механик таркибга кура тупрок уртача кумокли. Ер релъефи бир оз нишабли, шурланмаган, табиий равишда окпалак (вертициллез) вилт билан кучли зарарланмаган.

Тажриба майдонларидаги агротехник тадбирлар Геномика ва биоинфарматика марказининг тажриба хужалигида кабул килинган тартибда олиб борилди: кузда ер майдонлари гузапоядан тозаланиб, 35-40 см чукурликда шудгор килинди. Бахорда хавонинг ва ердаги тупрок хароратининг муътадил булиши билан тупрокдаги намликни саклаб колиш ва усиб келаётган бегона утларни йук килиш максадида бороналаш тадбирлари утказилди.

Тажриба ва назорат вариантларидаги чигитлари сув режими буйича фаркланадиган 2 та фонга, яъни сув билан оптимал таъминланганлик 1-2-1 сугориш схемасида сарфланган жами сув 4800-5000 м /га ни, усимликларнинг гуллаш-хосил туплаш даврида тупрок намлиги чекланган дала нам сигимига нисбатан оптимал сув режимида 65-70% ни ташкил этган булса, сув танкислиги фонига 0-1-0 сугориш схемасида сарфланган жами сув 1000-1200 м /га ни, усимликларнинг гуллаш-хосил туплаш даврида тупрок намлиги чекланган дала нам сигимига нисбатан сув танкислиги режимида 50-55% ни ташкил этган.

June, 2022

440

Моделлаштирилган кургокчилик 0-1-0 сугориш схемаси усимликларнинг вегетация даврида, яъни гуллашда сугориш сонини камайтириш ва гуллашдан кейин сугориш утказилмагани хисобига пайдо килинди. Агротехник тадбирлар хар иккала фонда бир хил ва тажриба базасида кабул килинган умумий тарзда олиб борилди.

ТАД^ЩОТ УСЛУБЛАРИ

Гуза нав ва тизмаларни сув танкилигига чидамлигини бахолаш куйидаги тенгламалар ёрдамида аникланди. Стрессга бардошлилик курсаткичи (STI) = (Ys*Yp)/ Yp2 Стрессга таъсирчанглик курсаткичи (SSI) = 1-( Ys/ Yp))/ (1-(Ys)/ Yp)) Бардошлилик индекси курсаткичи (TOL) = Yp- Ys Уртача махсулдорлик курсаткичи (MP) = (Ys+Yp)/2 Махсулдорлик индекси курсаткичи (YI) = Ys/ Ys Махсулдорлик стабиллик индекси курсаткичи (YSI) = Ys/ Yp Бу ерда Yp - сув билан оптимал таминганлик шароитида генотипнинг усимлик махсулдорлиги, Ys - сув билан кам таъминланганлик шароитида генотипнинг усимлик махсулдорлиги, Yp- сув билан оптимал таъминганлик шароитида генотипларнинг усимликларининг уртача махсулдорлиги, Ys- сув билан кам таъминланганлик шароитида генотипларнинг усимликларининг уртача махсулдорлиги.

Сув санкислигига чидамлилик курсаткичларининг бошлангич тахлиллари Microsoft® Office EXCEL 2016 дастурида бажарилди. Дисперсион анализ Statgraphics 18 (ANOVA, T-Test) ва кластер анализ NCSS 2022 (K-means klastering) программаларида килинди.

НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ МУХ^ОКАМАСИ

Гуза УАК популяциясининг ота-она генотипларини усимлик махсулдорлиги буйича сув билан оптимал таъминланганлик шароитида энг паст курсаткичлар 0-30 ва L-45 гуза нав намуналарида (мос равишда 35,78±0,28 г ва 38,13±0,29 г) булса, сув танкислиги шароитида эса KK-1795 гуза намунасида 13,17±0,14 г да аникланди. Saenr pena 85 гуза намунасида назорат ва тажриба фонларида энг юкори курсаткичларда (мос равишда 94,91±1,34 г ва 91,2±2,57 г) булди (1-жадвал).

June, 2022

1-^aflBa^

Typ.H cyB pe/KMMnga mapoHT.apHfla Fy3a yAK nony.^HHCHHHHr OTa -OHa reHOTHn.apHHHHr

ycHM^HK Ma^cy^flop^HrH KypcaTKHH.napH

YcHM^HK Maxcy.gop.Hra ©apK

OnTHMa. ME±SE CyB t ai no ic. ii ni i ME±SE

Namangan-77 67,14±1,86 65,09±3,05 2,05

KK-1796 73,69±4,12 31,11±3,07 42,58

KK-1795 55,45±5,62 13,17±0,14 42,28

1000 65,26±1,3 27,11±1,96 38,15

C-9006 78,96±6,79 37,34±3,48 41,62

KK - 1086 65,22±3,34 30,39±3,32 34,83

Catamarca 811 79,14±5,04 22,32±0,34 56,82

C-9008 57,25±0,56 44,11±6,67 13,14

L-N1 86,64±4,94 20,92±1,37 65,72

141 47,99±3,09 28,75±5,44 19,24

Hapicala 19 61,18±0,91 51,29±0,52 9,89

0-30 35,78±0,28 35,5±1,29 0,28

C-4769 46,05±0,85 39,29±2,46 6,76

L-45 38,13±0,29 33,01±1,92 5,12

Zangi-Ota 65,9±8,70 61,53±4,85 4,37

Saenr pena 85 94,91±1,34 91,2±2,57 3,71

C-2025 71,34±8,04 57,04±1,08 14,3

KK-602 66,56±1,22 48,37±4,58 18,19

SAD-35-11 61,34±1,45 59,99±0,32 1,35

C - 417 75,39±0,24 71,83±5,40 3,56

YAK-nonyn^HflCH OTa-OHa reHoTunnapuHuHr KypFoKHunuKKa HugaMnunuK xycycHATHHH öaxpnamga CTpeccra SapgornnunuK KypcaTKuHu (STI) ypraHunraHga, TagKuK KHHHHraH Fy3a HaB HaMyHanapu opacuga энг nacT KypcaTKuHra эгa KK-1795 (0.17) HaMyHacHga aHuKgaHraH öynca, энг w^opn KypcaTKuH Saenr pena 85 (2.07) Ba C - 417 (1.30) HaMyHanapuga aHuKgaHgu. Eup KaHHa TagKHKOTHHnap Tä^pHÖanapnra Kypa, CTpeccra SapgornnunuK KypcaTKuHu KaHHanuK WKopn KypcaTKHHga öynnmH reHOTHnHH cyB TaHKHcnnrnra myHHanuK WKopn gapa^aga HHgaMHH экaнпнгннн aHraaragu. Ma3Kyp KypcaTKHH 6yñHHa HaMaHraH 77, ZangiOta, Saenr pena 85, C-2025 Ba C - 417 Fy3a HaMyHanapu WKopu KunMaraapHu HaMoeH этн6, öomKa reHOTunnapra HucöaraH cyB TaKHunurura HugaMnu экaнпнгн MatnyM öyngu. Eup KaTop onuMnap KypFOKHunuKKa nugaMnu reHOTunnapHu TaHnarnga cTpeccra SapgornnunuK uHgeKcu KypcaTKunugaH ^onganaHurnraH Ba 6y KypcaTKuHHuHr WKopu Sy^umu reHorannapHuHr cTpeccra HugaMnunuruHu öenrunamuHu anraS yramraH [16].

CTpeccra TatcupHaHrauK кypcaткннн(SSI) Fy3a HaB HaMyHanapu uHuga энг nacT KypcaTKunnapra эгa HaMaHraH-77

June, 2022

442

(0.09), 0-30 (0.02), Saenr pena S5 (0.12), SAD-35-11 (0.07) Ba C-411 (0.14) Fyзa нaв нaмyнaлaридa бyлсa, энг юкори кyрсaткичлaр KK-1196 (1.16), KK-1195 (2.33), 1000 (1.1S), C-9006 (1.61), KK - 10S6 (1.63), Catamarca S11 (2.19), L-N1 (2.31) Ba 141 (1.220) Fyзa тав нaмyнaдaридa 6улди. Тaдкикотчилaр бaëнотигa кyрa, aгaрдa УСИМЛИКНИНГ стрессгa тaъсирчaнглик кyрсaткичи SSI> 1 бyлсa, Усимликнинг сув тaнкислигигa мойил экaнлиги исботлaнгaн [15]. Уш6у кyрсaткич бyйичa, KK-1196, KK-1195, 1000, C-9006, KK - 10S6, Catamarca S11, L-N1 Ba Л-141 Fyзa генотиплaри сув тaкчилигигa бош^ генотиплaр орaсидa чидaмсиз этанлиги мaълyм булди.

Бaрдошлилик индекси кyрсaткичи (TOL) бу сув билaн оптимaл тaъминлaнгaнлик шaроитидaги усимлик мaхсyлдорлиги сув тaнкислигидaги мaхсyлдорлиги фaркдaниши билaн aсослaнaди [14]. Бyндa генотиплaр орaсидa энг юкори кyрсaткичлaр Catamarca 811 (56.S2) вa L-N1 (65.71) Fyзa тав нaмyнaдaридa бyлсa, энг кичик кyрсaткич 0-30 нaмyнaсидa (0.28) булди. Тaжрибaдaн бaрдошлилик индекси кyрсaткичи KK-1196, KK-1195, 1000, C-9006, KK - 1086, Catamarca 811 вa L-N1 Fyзa нaв нaмyнaдaридa юкори этанлиги aникдaнди. - Бyндa, усимлик мaхсyлдорлиги оптимaд шaроитгa нисбaтaн сув тaнкислиги шaроитидa кескин кaмaйгaн.

Уртaчa мaхсyлдорлик кyрсaткичи (MP) - сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик вa сув тaнкислиги шaроитлaридaги усимлик мaхсyлдорлигининг yртaчa кyрсaткичи булиб, бyндa энг яхши кyрсaткич Saenr pena 85 (93,06 г) генотипидa aникдaнди. Нaмaнгaн 77, Zangi-Ota, Saenr pena S5, C-2025, KK-602, SAD-35-11 вa C - 417 генотиптари усимлик мaхсyлдорлиги бyйичa яхши бошлaнFич селекция учун донорлaр бутади. A. B. S. Hossain вa бошкaдaр усимликнинг yртaчa мaхсyлдорлигини сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик вa сув тaнкислиги шaроитлaридaги усимлик мaхсyлдорлик кyрсaткичлaрини кУшилгaн холдaги yртaчa йиFиндиси деб тaъкидлaб yтгaн. Мйхсулдорлик индекси кyрсaткичи (YI) Нaмaнгaн 77 (1.50), Zangi-Ota (1.42), Saenr pena S5 (2,10) вa C - 411 (1,65) Fyзa тав нaмyнaдaридa энг юкори кyрсaткичлaрдa aникдaнди. Мaхсyлдорлик индекси кyрсaткичи энг пaст дaрaжaдa эсa KK-1195 (0,30) вa L-N1 (0,48) Fyзa нaв нaмyнaдaридa булди.

Мaхсyлдорлик стaбиллик индекси кyрсaткичи (YSI) усимлик мaхсyлдорлиги сув билaн оптимaд тaъмингaнлик шaроитигa нисбaтaн сув тaнкислиги шaроитидa бaркaрорлик дaрaжaсини aникдaйди. Бyндa, энг юкори кyрсaткичлaр Нaмaнгaн 77 (0.91), 0-30 (0.99), Zangi-Ota (0.93),

Saenr pena S5 (0.96), SAD-35-11 (0.98) вa C - 411 (0,95) Fyзa тав нaмyнaлaридa булди. KK-1195 (0,24) Catamarca S11 (0,2S)

June, 2022

ва L-N1 (0,24) гуза нав намуналарида энг паст даражада булди.

2-жадвал

Гуза нав намуналарида сув танк;илигига чидамлигини ба^олаш.

Fуза генотиплари (STI) (SSI) (TOL) (MP) (YI) (YSI)

1 Namangan-77 1,05 0,09 2,05 66,12 1,50 0,97

2 KK-1796 0,55 1,76 42,59 52,40 0,72 0,42

3 KK-1795 0,17 2,33 42,28 34,31 0,30 0,24

4 1000 0,42 1,78 38,15 46,18 0,62 0,42

5 C-9006 0,71 1,61 41,62 58,15 0,86 0,47

6 KK - 1086 0,47 1,63 34,83 47,80 0,70 0,47

7 Catamarca 811 0,42 2,19 56,82 50,73 0,51 0,28

8 C-9008 0,60 0,70 13,15 50,68 1,01 0,77

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9 L-N1 0,43 2,31 65,71 53,78 0,48 0,24

10 141 0,33 1,22 19,24 38,37 0,66 0,60

11 Hapicala 19 0,75 0,49 9,89 56,23 1,18 0,84

12 0-30 0,30 0,02 0,28 35,64 0,82 0,99

13 C-4769 0,43 0,45 6,76 42,67 0,90 0,85

14 L-45 0,30 0,41 5,12 35,57 0,76 0,87

15 Zangi-Ota 0,97 0,20 4,37 63,72 1,42 0,93

16 Saenr pena 85 2,07 0,12 3,71 93,06 2,10 0,96

17 C-2025 0,97 0,61 14,30 64,19 1,31 0,80

18 KK-602 0,77 0,83 18,19 57,47 1,11 0,73

19 SAD-35-11 0,88 0,07 1,35 60,67 1,38 0,98

20 C - 417 1,30 0,14 3,56 73,61 1,65 0,95

Тажриба натижасига кура, Наманган 77, 0-30, Zangi-Ota, Saenr pena 85, SAD-35-11 ва C - 417 гуза нав намуналарида сув танкичлиги шароитида махсулдорлигини бошка гуза нав намуналарига нисбатан анча тургунрок эканлиги маълум булди. Баъзи олимларнинг фикрига кура усимлик махсулдорлигини стабиллик индекси курсаткичи яъни сув билан оптимал таъминланганлик шароитидагига нисбатан сув танкислигида камайиш даражаси кургокчиликка чидамли генотипларни аниклашга имкон беради [12;15]

Гуза генотипларининг сув танкислигига чидамлилик курсаткичларини кластер тахлили генотипларни 2-кутбга булди. Улар 3 та гурухни ташкил этди. Сув танкислигига чидамлиликнинг умумий курсаткичлари асосида 1-гурухни чидамли Saenr pena 85, C - 417, SAD-35-11 ва Namangan-77 генотиплар ташкил этса, 2-гурухга сув танкислигига уртача чидамли булган KK-1796, 1000, C-9006, KK - 1086, C-9008, 141, Hapicala 19, 0-30, C-4769, L-45, Zangi-Ota, C-2025 ва KK-602 генотиплар мансуб булди. 3-гурухни KK-1795, Catamarca 811 ва L-N1 генотиплари ташкил этиб, сув танкислигига чидамсиз эканлиги аникланди.

June, 2022

444

1*1 w T 1*1 1 1 1 rt i

I 14 r— ■ ■ I 1 ™ - Ш ' - "*—** I r 1 I""' 1 fM ^ ',1"" ■-

'-I иламсмз Уртача ■—I идаълли

Расм 1. Гузанинг генотипларини сув танцислигига чидамлилик курсаткичларининг

кластер тах,лили.

ХУЛОСА

Гуза генотипларини турли сугориш режими шароитида усимлик махсулдорлик белгисининг кургокчиликка чидамлилик курсаткичлари ва уларнинг кластер тахлиллари натижасига кура, сув танкислигига Наманган 77, Saenr pena 85, SAD-35-11 ва C - 417 гуза нав намуналари чидамли, KK-1795, Catamarca 811 ва L-N1 гуза нав намуналари эса ута чидамсиз эканлиги хамда бошка гуза нав намуналарини эса уртача чидамли эканлиги аникланди.

REFERENCES

1. Worldbank.org POLICY DIALOGUE ON AGRICULTURE MODERNIZATION IN UZBEKISTAN Cotton-Textile Clusters in Uzbekistan: Status and Outlook. 2020. 4.

2. United States Department of Agriculture Foreign Agricultural Service Cotton: World Markets and Trade. 2022

3. http://www.trendingtopmost.com/worlds-popular-list-top-10/2017-2018-2019-2020-2021/agriculture/largest-cotton-producing-countries-world-best-quality-highest.

4. https://kun.uz/en/news/2021/03/04/uzbekistan-named-sixth-largest-cotton-producer-in-the-world.

5. Le H. H.N. 1996. Climate changes. drought and desertification. J. Arid Environ. 34. 133-185.

June, 2022

445

6. Longenberger P.S. Smith C.W. Thaxton P.S and McMichael B.L. 2006. Development of a screening method for drought tolerance in cotton seedlings. Crop Sci. 46: 2104-2110.

7. Shavkiev J, Nabiev S, Khamdullaev Sh, Usmanov R, Chorshanbiev N (2019b). Physiologic-biochemical and yield traits parameters of cotton varieties under different water irrigated regimes. Bull. Agrarian Sci. Uzbekistan 78(4(2): 157- 162.

8. Taheri S. Saba J. Shekari F and Abdullah T.L. 2011. Effects of drought stress condition on the yield of spring wheat (Triticum aestivum L.) lines. African. J. Biotechnol. 10: 18339-18348.

9. Cushman J.C. and Bohnert H.J. 2000. Genomic approaches to plant stress tolerance. Plant Biology. 3: 117-124.

10. Howard D.D. Gwathney C.O. Lessman G.M. and Roberts R.K. 2001. Fertilizer additive rate and plant growth regulator effects on cotton. J. Cotton Sci. 5:42-52.

11. Fischer R.A. and Maurer R. 1978. Drought resistance in spring wheat cultivars. I. Grain yieldb responses. Aust. J. Agric. Res. 29: 897-912.

12. Fernandez G.C.J. 1993. Effective selection criteria for assessing plant stress tolerance. In: Adaptation of food crops to temperature and water stress. C.G. Kuo (ed.). AVRDC. Shanhua. Taiwan: 257-270.

13. John M. Clarke,Thomas N. McCaig (1982). Evaluation of Techniques for Screening for Drought Resistance in Wheat. Crop science. 22(3). 503-506

14. Rosielle, A.A. and Hamblin, J. (1981) Theoretical aspects of selection for yield in stress and nonstress environments. Crop Science, 21, 943-946.

15. Gavuzzi P. Rizza F. Palumbo M. Campaline RG. Ricciardi GL. Borghi B (1997). Evaluation of field and laboratory predictors of drought and heat tolerance in winter cereals. Can J Plant Sci. 77: 523-531.

16. Shavkiev J, Hamdullaev SH, Nabiev S, Usmanov R, Bozorov T, Erjigitov D (2019a). Water sensitivity and tolerance indices upon productivity in upland cotton and other economic valuable traits. Bull. Gulistan State Uni. 2: 64-68.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.