Научная статья на тему 'CУВ БИЛАН ОПТИМАЛ ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ВА СУВ ТАНҚИСЛИК ШАРОИТЛАРИДА ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ БАЪЗИ МОРФОХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИНИНГ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

CУВ БИЛАН ОПТИМАЛ ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ВА СУВ ТАНҚИСЛИК ШАРОИТЛАРИДА ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ БАЪЗИ МОРФОХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИНИНГ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

19
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
G. hirsutim L / ғўза / сув режими / сув танқислиги / кўсак / маҳсулдорлик / барқарорлик / G. hirsutim L / cotton / water regime / water deficit / boll / productivity / stability

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — А. Х. Макамов, Ж. К. Норбеков, З. З. Юлдашева, З. Т. Буриев, Ж. Ш. Шавкиев

Мақолада сув билан оптимал таъминланганлик (назорат) ва сув танқислиги (тажриба) шароитларида етиштирилган ўрта толали (G. hirsutim L.) ғўза навларида баъзи морфо-хўжалик белгиларидан ўсимлик бўйи, симподиал шохлар сони, барг сатҳи, ўсимлик маҳсулдорлиги, битта ўсимликдаги очилган кўсак сони ва битта ўсимликдаги умумий кўсак сони таҳлил натижалари келтирилган. Ғўзанинг морфо-хўжалик белгиларини кўрсаткичлар таҳлили асосида сув билан оптимал таъминлангаллик шароитига нисбатан сув танқислигида KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK-1086, Catamarca 811 ва LN1 ғўза нав намуналари беқарор ва Наманган 77, Hapicala-19, Zangi-Ota, Saenr pena 85, SAD-35-11, C – 417 ғўза нав намуналари эса барқарор эканликлари аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — А. Х. Макамов, Ж. К. Норбеков, З. З. Юлдашева, З. Т. Буриев, Ж. Ш. Шавкиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In the article, under optimal water supply (control) and water deficit (experimental) conditions of some morpho-economic characteristics of medium fiber (G. hirsutim L.) cotton cultivars plant height, number of sympodial branches, leaf area, plant productivity, the number of opened bolls per plant and the total number of bolls per plant are presented results of the analysis Based on the analysis of the morphoeconomic characteristics of cotton, KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK-1086, Catamarca 811 and L-N1 cotton variety samples are unstable and Namangan 77, Hapicala19, Zangi-Ota, Saenr Pena 85, SAD-35-11, C-417 samples of cotton varieties were found to be stable of water deficit

Текст научной работы на тему «CУВ БИЛАН ОПТИМАЛ ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ВА СУВ ТАНҚИСЛИК ШАРОИТЛАРИДА ҒЎЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ БАЪЗИ МОРФОХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРИНИНГ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

СУВ БИЛАН ОПТИМАЛ ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ВА СУВ ТАНЦИСЛИК ШАРОИТЛАРИДА ГУЗА ГЕНОТИПЛАРИНИНГ БАЪЗИ МОРФО-ХУЖАЛИК БЕЛГИЛАРИНИНГ КУРСАТКИЧЛАРИ

А. Х. Макамов, Ж. К. Норбеков, З. З. Юлдашева, З. Т. Буриев

Геномика ва биоинформатика маркази

Ж. Ш. Шавкиев

Генетика ва усимликлар экспериментал биологияси институти

АННОТАЦИЯ

Маколада сув билан оптимал таъминланганлик (назорат) ва сув танкислиги (тажриба) шароитларида етиштирилган урта толали (G hirsutim L.) гуза навларида баъзи морфо-хужалик белгиларидан усимлик буйи, симподиал шохлар сони, барг сатхи, усимлик махсулдорлиги, битта усимликдаги очилган кусак сони ва битта усимликдаги умумий кусак сони тахлил натижалари келтирилган. Гузанинг морфо-хужалик белгиларини курсаткичлар тахлили асосида сув билан оптимал таъминлангаллик шароитига нисбатан сув танкислигида KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK-1086, Catamarca 811 ва L-N1 гуза нав намуналари бекарор ва Наманган 77, Hapicala-19, Zangi-Ota, Saenr pena 85, SAD-35-11, C - 417 гуза нав намуналари эса баркарор эканликлари аникланган.

Калит сузлар: G. hirsutim L, гуза, сув режими, сув танкислиги, кусак, махсулдорлик, баркарорлик.

ABSTRACT

In the article, under optimal water supply (control) and water deficit (experimental) conditions of some morpho-economic characteristics of medium fiber (G. hirsutim L.) cotton cultivars plant height, number of sympodial branches, leaf area, plant productivity, the number of opened bolls per plant and the total number of bolls per plant are presented results of the analysis Based on the analysis of the morpho-economic characteristics of cotton, KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK-1086, Catamarca 811 and L-N1 cotton variety samples are unstable and Namangan 77, Hapicala- 19, Zangi-Ota, Saenr Pena 85, SAD-35-11, C-417 samples of cotton varieties were found to be stable of water deficit.

Keywords: G. hirsutim L, cotton, water regime, water deficit, boll, productivity, stability.

December, 2022

65

КИРИШ

Сув таъминоти кишлок хужалигида барча усимлик турларининг усиш-ривожланиши ва хосилдорлиги кийматини белгилаб берувчи асосий омиллардан бири хисобланади. Шунингдек, хозирги вактда дунё микёсида табиий иклим шароитининг кескин узгариши, дунё ахолиси сонининг ортиши билан боглик холатда озик-овкат махсулотларига булган талаб-эхтиёж даражаси ортиши натижасида кишлок хужалигида сув ресурсларига булган талаб даражасининг хам ортиб бориши кузатилмокда.

Узбекистон кишлок хужалигининг асосий тармокларидан бири булган пахтачиликда гуза (G. hirsutim L)нинг серхосил, тола сифати юкори, турли стресс омилларга чидамли булган навлар яратишда бошлангич ашё сифатида гермплазма нав намуналаридан фойдаланиш истикболли йуналишдан бири хисобланади. Гузанинг тетроплоид турларига мансуб нав намуналарининг сув танкислилигига чидамлилик хусусиятларини махаллий гуза навларига утказиш оркали янги ирсий асосга эга генотипларни яратиш катта илмий-амалий ахамиятга эга.

Сув танкислиги усимликларнинг усиш-ривожланиши ва хосилдорлигига салбий таъсир курсатувчи омиллардир. Усимлик илдизи оркали суриб олинувчи ер ости сувлари захираларининг камайиши ва шунингдек, сувни суриб олишга нисбатан куп микдорда кувват сарфланиши бевосита сугорма дехкончиликда пахта хосилдорлигига катта таъсир курсатади. Шу сабабли усимликнинг кургокчиликка чидамлилик хоссасини урганиш - бу бошка куплаб кишлок хужалиги экинларини етиштириш сохалари каби пахтачилик сохасида хам дехконлар учун асосий диккат-эътибор каратилувчи масалалардан бири хисобланади.

Сув танкислиги шароитида жавоб реакцияси сифатида дастлаб, эрта муддатларда усимликда барг юзаси катталашиши жараёни секинлашиши аникланшан[1,2]. Бу эса усимлик организми тукималарида моддалар алмашинуви жараёнида сарфланувчи углеводлар ва энергия истеъмоли даражаси камайишига олиб келади.

Бир катор олимлар уз тажрибалари натижасида сув танкислиги усимлик ривожланишига салбий таъсир курсатиши ва бу уз навбатида усимлик махсулдорлигининг 50% гача камайишига олиб келиши аникланган[3]. Усимлик махсулдорлигининг баркарорлиги юкори даражада булган гуза навларини яратиш муаммоси гузада усиш, нокулай мухит омилларига физиологик чидамлилик ва махсулдорликнинг узаро богликликларини хар томонлама урганишни талаб

December, 2022

66

этади. Чунки, усимлик организмидаги морфо-хужалик курсаткичлар усимликнинг биологик хусусиятларига ва мухит шароитларига богликдир.

Тадкикотни макксади: Турли сув режими шароитлари гуза нав намуналарининг морфо-хужалик курсаткичларига таъсирини урганиш.

ТАДЦЩОТ ОБЪЕКТИ ВА УТКАЗИШ ШАРОИТЛАРИ

Геномика ва биоинформатика марказининг Тошкент вилояти, ^ибрай туманида жойлашган минтакавий экспериментал базасининг тажриба дала майдонига гузанинг G. hirsutum L. турига мансуб Наманган-77, KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK - 1086, Catamarca 811, C-9008, L-N1, 141, Hapicala 19, 030, C-4769, L-45, Занги-Ота, Saenr pena 85, C-2025, KK-602, SAD-35-11, C - 417 нав намуналари экилди.

Гуза чигитлари сув режими буйича фаркланадиган 2 та фонга, яъни сув билан оптимал таъминланганлик 1-2-1 сугориш схемасида сарфланган жами сув 4800-5000 м /га яъни усимликларнинг гуллаш-хосил туплаш даврида тупрок намлиги чекланган дала нам сигимига нисбатан оптимал сув режимида 65-70% ва сув танкислиги фонига 0-1-0 сугориш схемасида сарфланган жами сув 1000-1200 м /га яъни усимликларнинг гуллаш-хосил туплаш даврида тупрок намлиги чекланган дала нам сигимига нисбатан сув танкислиги режимида 50-55% ни кайд этган. Моделлаштирилган кургокчилик яъни 0-1-0 сугориш схемаси усимликларнинг гуллаш даврида сугориш сонини камайтириш ва гуллашдан олдин ва кейин сугориш утказилмагани хисобига пайдо килинди[4,5]. Агротехник тадбирлар хар иккала фонда бир хил ва тажриба базасида кабул килинган умумий тарзда олиб борилди. Х,ар иккала фонда урганилаётган материал рендомизация килинган холда 3 кайтарикда, хар бир кайтарикда 2 каторга, хар бир каторда 25 уяни ташкил этади.

Тажрибада усимлик махсулдорлиги, битта усимликдаги кусак сони, битта усимликдаги очилган кусак сони, усимлик барг сатхи, усимлик буйи, симподиал шохлар сони курсаткичлари аникланди.

Фенотипик маълумотларининг бошлангич тахлиллари Microsoft® Office EXCEL 2016 дастурида бажарилди. Морфо-хужалик белгиларнинг дисперсион (Pearson's Correlation, ANOVA, Two-Sample T-Test) тахлиллар килинди.

НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Гуза ота-она генотиплари турли сув режими шароитларида усимлик буйи урганилганда, сув билан оптимал таъминланганлик шароитида Catamarca 811 ва C -

December, 2022

67

417 Fy3a HaB HaMyHagapuga (moc paBumga115,4±1,44 cm Ba 115,4±1,23 cm) x,aMga cyB TaHKucguruga Hapicala 19 Ba Saenr pena Fy3a HaB HaMyHagapuga (moc paBumga 85 77,7±1,67 cm Ba 75,55±0,99 cm) энг MKopu KypcaTKungapga Kañg этсa, Ha3opaT Ba Ta^puSa mapomgapuga эсa энг nacT KypcaTKuH KK-1795 (78±1,6 cm Ba 34,2±0,12 cm) Syggu. CyB SugaH onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTura HucSaTaH cyB TaHKucguru mapouTuga Hapicala 19 Fy3a HaB HaMyHacu Ba HaMaHraH 77 HaBuga KucMaH KaMañum, KograH HaB HaMyHagapgaH KecKuH KaMamuñ aHuKgaHgu. Eup KaHna TagKuKOTHugap cyB onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTra HucSaraH cyB TaHKucnuruga ycuMguK Syñu nacañumu aHuKgaHraH[4,6].

Typgu cyB pe^uMu mapouTgapuga Fy3a yснмgнгннннннг cuMnoguag moxgap cohu ypraHugraHga, cyB SugaH onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTuga HaMaHraH-77 Ba C-9006 Fy3a HaB HaMyHagapuga (moc paBumga 19,4±0,46 goHa Ba 19,5±0,17 goHa) энг WKopu KypcaTKungapga Kañg этсa, cyB TaHKucguruga эсa Zangi-Ota Ba Saenr pena 85 Fy3a HaB HaMyHagapuga (moc paBumga 13,1±0,17 goHa Ba 14,0±0,46 goHa) Syggu. CyB SugaH onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTuga энг nacT KypcaTKungap Saenr pena 85 Fy3a HaB HaMyHacuga 11,8±1,04 goHa, cyB TaHKucguruga эсa KK-1795 Fy3a HaMyHacuga 8,2±0,12 goHa aHuKgaHgu. Zangi-Ota, Saenr pena 85 Ba C - 417 Fy3a HaB HaMyHagapuga cyB TaHKucguru mapouTuga cuMnoguag moxgap cohu cyB SugaH onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTura HucSaraH KaMañum aHuKgaHMagu. KK-1796, KK-1795, 1000 Ba C-9006 Fy3a HaB HaMyHagapuga cyB TaHKucguruga cuMnoguag moxgap cohu Ha3opaT HaBu(HaMaHraH-77) ra HucSaTaH KaMañum aHuKgaHgu. KK-1796, KK-1795, 1000 Ba C-9006 reHOTungapu ycuMguKgapuHuHr cuMnoguag moxgap cohu Syñuna cyB SugaH onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTura HucSaTaH cyB TaHKucguru mapouTuga KaMaHumugaruu $apK umoHHgu экaнgнгн aHuKgaHgu. Eup KaHHa TagKuKOTHugap cyB onTuMag TatMuHgaHraHguK mapouTra HucSaTaH cyB TaHKucguruga Fy3a ycuMguruHuHr cuMnoguag moxgap cohu KaMañumu aHuKgaHraH[1,3,7]. Ey эсa ycuMguKgaru KycaKgap MuKgopuHu KaMañumura oguS Kegagu.

Eapr caTxu Segrucu Fy3a HaB HaMyHagapuga ypraHugraHga, Ha3opaT ^OHuga C-4769 HaBuga энг WKopu (152,22±1,6 cm ) Ba KK-1796 Ba KK-1795 Fy3a HaB

9 9

HaMyHagapuga энг nacT (moc paBumga 71,89±4,83 cm Ba 74,75±1,11 cm ) KypcaTKungapga Sygca, cyB TaHKucguru mapomgapuga эсa Zangi-Ota Ba Saenr

9 9

pena 85 Fy3a HaB HaMyHagapuga (moc paBumga 117,55±1,54 cm Ba 111,13±1,42 cm ) WKopu Ba C-9006 HaBuga эсa энг nacT KypcaTKunga atHu 49,33±2,15 cm2 ga Kañg KuguHgu. Ta^puSagaH aHuKgaHguKu, C-9006, C-4769, L-45 Ba C-2025 reHOTungapu ycuMguKgapuHuHr

December, 2022

68

барг сатхи белгиси буйича сув билан оптимал таъминланганлик шароитига нисбатан сув танкислиги шароитида кескин камайишидаги фарк ишончли экан. Hapicala 19, 0-30, Zangi-Ota ва C - 417 гуза нав намуналарида эса фарк аникланмади. Сув танкислиги гуза хосилдорлигига таъсир даражаси бевосита тадкикот амалга оширилган давр ва сув етишмаслигининг даражасига боглик хисобланади. Баъзи тадкикотчилар томонидан амалга оширилган тадкикотларда сув танкислиги шароитида гуза усимлигида барг хосил булувчи куртаклар, барглар сони ва барг юза майдони кичиклашиши хисобига фотосинтез самарадорлиги камайиши ва бу эса усимлик хосилдорлигининг пасайиши олиб келиши аникланган [3,7].

Гуза генотиплари турли сув режими шароитларида битта усимликдаги кусак сони урганилганда, сув билан оптимал таъминганлик ва сув танкислиги шароитларида энг юкори курсаткичлар Saenr pena 85 гуза нав намунасида (мос равишда 23,0±0,92 дона ва 22,5±1,21 дона), сув билан оптимал таъминганлик шароитида эса энг паст курсаткичлар 141 ва 0 гуза нав намуналарида (мос равишда 8,01±0,12 дона ва 8,7±0,06 дона) хамда сув танкислиги шароитида KK-1795 намунасида 4,0±0,12 дона булди. Hapicala 19, 0-30, L-45, Zangi-Ota, Saenr pena 85 ва SAD-35-11 гуза нав намуналарида кусак сони белгиси буйича сув билан оптимал таъминланганлик шароитига нисбатан сув танкислиги шароитида кескин камайиш аникланмади. Бу гуза нав намуналарида сув билан оптимал таъминланганлик шароитига нисбатан сув танкислиги шароитида кусак сони нисбатан тургун эканлиги аникланди. Шу белги буйича KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK - 1086, Catamarca 811 ва L-N1 гуза нав намуналарида сув билан оптимал таъминланганлик шароитига нисбатан сув танкислиги шароитида кескин камайиш фарк ишончлигиги кайд этди. Усимликда гуллаш давригача булган вакт давомида юзага келувчи сув танкислиги усимлик тупида гул хосил килувчи куртаклар шаклланувчи сохалар сони кескин камайиши кайд килинади. Ушбу холат эса гуза усимлигида куртаклар ва кусаклар сони камайиши ва бу эса хосилдорлик пасайиши аникланган [1,3,4].

Ота-она генотиплари турли сув режими шароитларида очилган кусак сони урганилганда, Saenr pena 85 гуза нав намунасининг назорат ва тажриба фонларида энг юкори курсаткичлар ( мос равишда 19,8±0,35дона ва 19,3±0,4 дона) аникланди. Сув билан оптимал таъминганлик шароитида энг паст курсаткичлар 141 ва 0-30 гуза нав намуналарида (мос равишда 8,01±0,12 дона ва 8,7±0,06 дона) хамда сув танкислиги шароитида эса энг паст курсаткичлар KK-1795 ва

December, 2022

69

1000 нав намуналарида (мос равишда 4±0,12 дона ва 5±0,69 дона) кайд килинди.

1-жадвал

Турли сув режимида шароитларида туза генотипларшпшг баъзи морфо-хужалик белгиларикинг

куреатЕсичлари

Нав ва намунала ри Усимлик буйи Фар к Симподиал шохлар Фар к Барг сатхи Фар к

Оптпмал ME±SE Сув танкисли га ME±SE Оптпма л ME±SE Сув танкисли га ME±SE Оптпмал ME±SE Сув танклсли га ME±SE

Namanga 11-77 84,0±1,0 0 64,8±0,5 8 19,2 19,4±0, 46 12,9±0,5 2 6,5 90,7±3,3 1 80,5±1,9 0 10,1

КК-1796 87,0±0,5 3 44.0±0.5 8 43,0 17,0±0, 12 9,35±0,0 3 7,6 71,9±4,8 3 63.7±1,6 4 8,2

КК-1795 78,0±1,6 0 34.2±0,1 2 43,8 18,4±0, 12 8,2±0.12 10,2 74.7±1,1 1 64,8±1,9 0 9,9

1000 102.0±0, 53 48.1±3,6 4 53,9 17,3±0, 17 9,0±0,58 8,3 96,9±2,1 2 90,2±4,1 2 6,7

С-9006 101,0±1, 87 45,0±1,6 2 56,0 19,5±0, 17 11,2±0,2 3 8,3 8 6,3 ±2,4 49,3±2,1 5 37,0

КК-1086 99,6±0.6 9 62.9±0,5 2 36,7 15.8±0. 12 10.7±0.6 4 5,1 108,1±3. 78 100,5±1. 70 7,6

Catamarca 811 115.4±1, 44 48.8±1,8 5 66,6 16.3±0. 40 10.1±0,2 9 6,2 101,3±2, 14 92,6±2,2 7 8,6

С-9008 98,2±2.3 8 50.7±2,4 8 47,5 15,9±0, 29 10.9±0,4 5,0 98,4±2.5 9 74,3±3,1 3 24,2

L-N1 118,0±0, 32 55,0±0,5 8 63,0 15,6±0, 23 9,6±0,58 6,0 102,9±2, 08 84,6±3,0 3 18,3

141 88,8±2,6 2 51,1±1,5 6 37,7 13,0±0, 58 9,4±0,23 3,6 105,2±2, 12 80,2±0,6 6 24,9

Hapicala 19 92,2±2,7 6 77,7±1,6 7 14,5 13,6±0, 35 11,5±0,2 9 2,1 90,8±2,1 9 87,0±3,7 8 3,8

0-30 102,0±0, 53 65,3±1,б 4 36,7 12,8±0, 23 11,3±0,1 7 1,5 112,5±2, 94 107,6±3, 28 4,9

С-4769 95,2±0,8 0 47.1±1.6 7 48,1 13.6±0. 23 10.1±0,1 7 3.5 152,2±1, 6 108,5±2. 70 43.8

L-45 84,2±0,4 8 42,2±0,8 1 42,0 13,1±0. 17 9,6±0,12 3.5 89,6±1.9 52.9±1.4 8 36,7

Zangi-Ota 107.4±1, 33 68.4±0.6 9 39,0 13,1±0. 06 13.1±0,1 7 0,0 122,1±2. 03 117.5±1, 54 4.5

Saenr pena 85 113.4±0, 37 75,5±0,9 9 37,8 5 11,8±1, 04 14.0±0,4 6 -2,2 121.1±2, 18 111,1±1, 42 10,0

С-2025 109,0±2, 00 71,2±0,9 2 37,8 15,1±0, 64 13,1±0,2 9 2,0 123,8±1, 97 82,6±3,1 70 41,1

КК-602 101,6±1, 78 58,6±1,2 7 43,0 13,8±0, 35 10,5±0,2 9 3,3 93,7±2,7 9 80,2±1,7 3 13,5

SAD-35-11 100,0±0, 27 68.7±1.9 1 31,3 12.7±0. 09 11,4±0,1 2 1,3 109,4±3, 36 101,2±3, 51 8,1

С - 417 115.4+1, 23 73.1±2.0 2 42.3 12.7±0. 11 14.5±0,5 2 -1.8 97,6±0.6 1 97.6±3.2 9 0,1

December, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

70

ISSN: im-rnS

Cite-Factor: 0,S9 j SIS: 1,12 j ASI-Factor: 1,З j SJIF: 5,? j UIF: 6,1

Нaмaнгaн 77, Hapicala 19, 0-3G, L-45, Zangi-Ota, Saenr pena 85 вa C - 417 Fyзa нaв нaмyнaдaри очилгaн кyсaк сони белгиси бyйичa сув билaн оптимaл тaъминлaнгaнлик шaроитигa нисбaтaн сув тaнкдслиги шaроитидa кескин кaмaйиш aникдaнмaди. Бу Fyзa нaв нaмyнaдaридa сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик шaроитигa нисбaтaн сув тaнкдслиги шaроитидa очилгaн кyсaк сони тyрFyн экaнлиги билдирaди. Бу белгиси бyйичa КК-179б, KK-1795, 1GGG, C-9GG6, KK - 1086, Catamarca 811 вa L-N1 Fyзa нaв нaмyнaлaридa сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик шaроитигa нисбaтaн сув тaнкдслиги шaроитидa кескин кaмaйиш фaрк ишончлигиги aникдaнди. Тaдкдкотчилaр мaълyмотлaригa кyрa, yсимликдa кyсaклaрнинг очилишига 3-4 сyткa колгaн дaврдa вa кyсaклaр ривожлaнишининг 25-30 сyткaсидa толaнинг мехaник тaъсиргa чидaмлилик кyчигa сув тaнкислиги сезилaрли дaрaжaдa сaдбий тaъсир кyрсaтиши кдйд килитади [б,7].

Fyзa генотиплaрини Усимлик мax1сyлдорлиги бyйичa сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик шaроитидa энг таст кyрсaткичдaр 0-30 вa L-45 Fyзa нaв нaмyнaдaридa (мос рaвишдa 35,78±0,28 г вa 38,13±0,29 г), сув тaнкислиги шaроитидa эсa KK-1795 Fyзa нaв нaмyнaсидa 13,17±0,14 г булди. Saenr pena S5 Fyзa нaв нaмyнaсидa нaзорaт вa тaжрибa фонлaридa энг юкори кyрсaткичдaрдa (мос рaвишдa 94,91±1,34 г вa 91,2±2,57 г) кдйд этилди. Fyзa экинининг усимлик мaxсyлдорлиги белгиси бyйичa KK-1796, KK-1795, 1GGG, C-9GG6, KK - 1GS6, Catamarca 811 вa L-N1 Fyзa нaв нaмyнaдaридa сув билaн оптимaд тaъминлaнгaнлик шaроитигa нисбaтaн сув тaнкислиги шaроитидa кескин кaмaйиш фaрки ишончли экaниги aникдaнди вa бу нaвлaр усимлик мax1сyлдорлиги белгиси бyйичa сув тaнкислигигa мойиллиги к^д этилди. 0-3G, C-4769, L-45, Zangi-Ota, Saenr pena S5, SAD-35-11, C - 417 Fyзa тав нaмyнaдaри вa нaзорaт нaви эсa бaркaрор экaнлиги aникдaнди.

December, 2022

TypnH cyB pe>KHMima mapoirrjiapHaa ry3a reHOTHrniapHmmr 6at3H ECHMMaT-xyxarnnc 5enninapHHHHr

KypcaTKiMnapn

HaB Ba HaMyHana ppi ycHMUHKaam Kycasjiap cohh <t>ap ycHMnmcaani oqjtiraH KycaKnap COHH Oap yCHMUHK MaxcyjiflopniiTH <t>ap K

OmtiMa n MEiSE CyB TaHKHCJiH EH MEiSE OimiMa ji MEiSE CyB laEncHCHH in MEiSE OnrtiMa ji MEiSE CyB TamcHCJiH m MEiSE

Namangan -77 17.0Í1.2 7 13.7i0,87 3.3 12.3i0,l 7 12.4i0.92 -0,1 67,lil,8 6 65,1±3,05 2,1

KK-1796 17,3il,5 6 8,4i0,92 8,9 14,6±0,0 7 8,3±0,98 6,3 73,7±4,1 2 31,1±3,07 42,6

KK-1795 10,4±0,6 9 4,0±0,12 6.4 9,4±0,23 4,0i0,12 5.4 55,4±5,6 2 13,2±0,14 42,3

1000 11,0±1,9 6 5.5Í0.87 5.5 11,2±0,1 4 5,0±0,69 6,2 65,3±1,3 0 27.1il,96 38,1

C-9006 20,3i0,9 8 8,8i0,92 11,5 16,9±0,0 6 8,4±0,81 8,5 78,9i6,7 9 37,3±3,48 41,6

KK-1086 16,3±1,2 1 8,8±1,39 7.5 13,6±0,2 3 8,8±1,39 4,8 65,2±3,3 4 30.4±3,32 34,8

Catamarca 811 12.5i0,9 8 6,8±0.35 5.7 13,7±0,0 6 6,8±0.35 6,9 79.Ü5.0 4 22.3i0,34 56,8

C-9008 12,5±0,2 9 9,7il,44 2,8 10,2±0,3 5 9,5±1,56 0,7 57,2±0,5 6 44,1±6,67 13,1

L-Nl 14.7±1,6 5,8±0,69 8,9 13,4±0,1 5,4±0,58 8,0 86.6±4,9 20.9±1,37 65,7

7 2 4

141 9,2±0,46 6,5±1,10 2,7 8,01±0,1 2 6,5±1,10 1,5 47,9±3,0 9 28,7±5,44 19,2

Hapicala 19 16,3i0,9 8 15,9i0,06 0,4 13,7±0,4 0 13,4±0,23 0,3 61,2±0,9 1 51,3±0,52 9,9

0-30 10,2i0,2 3 9.6i0.23 0,6 8,7i0,06 8,4i0.46 0,3 35.8i0,2 8 35.5±1.29 0,3

C-4769 12,2i0,5 8 9.2i0.23 3,0 10,5i0.1 7 9,0±0,12 1,5 46.0i0,8 5 39.3i2,46 6,7

L-45 10,5i0,5 2 10,4i0.35 0,1 10,0±0,2 3 10,0±0.35 0,0 38.Ü0.2 9 33.0±1.92 5.1

Zangi-Ota 14,4il,l 5 13,9il,21 0,5 13,5±0,8 7 12,9±1,10 0,6 65,9±8,7 0 61,5±4,85 4,4

Saenr pena 85 23,0i0,9 2 22,5il,21 0,5 19,8i0,3 5 19,3±0,4 0,5 94,9±1,3 4 91,2±2,57 3,7

C-2025 14,5±1,4 4 12,9±0,29 1,6 U,1±0,1 7 10,0±0,12 1,1 71,3±8,0 4 57,0±1,08 14,3

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

KK-602 14,2i0,4 6 1l,2il,04 3,0 12,7±0.1 4 10,8±1,27 1,9 66,5il,2 2 48,4±4,58 18,2

SAD-35-11 14,2i0,3 5 13.7i0,64 0,5 13,8iO,2 7 12,5il,21 1,3 61.3Í1.4 5 59.9±0.32 1,3

C - 417 18,8i0,4 6 17.3±1.33 1.5 16.U0.1 7 15,4i0.23 0,7 75.4i0,2 4 71,8i5,40 3.5

December, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

72

3-жадвал

Сув билан турлича таминганлик шароитида гуза генотиплари морфо-хужалик курсаткичларининг умумий статистикаси.

Морфо-хужалик белгилари Фон Уртача курсаткичи Тажрибанин г умумий хатоси Уртача фарклари хатоси Вариация коэффициент и Лимит

Усимлик буйи Назорат 99,58 11,1327 2,48935 11,18% 75,25117,45

Тажриба 57,62 12,6376 2,82586 21,93% 34,2-77,7

Симподиал шохлар Назорат 15,01 2,37471 0,531001 15,82% 11,8-19,5

Тажриба 11,05 1,74371 0,389906 15,78% 8,20-14,5

Усимликдаги кусак сони Назорат 14,47 3,62809 0,811265 25,06% 9,20-23,00

Тажриба 10,73 4,5248 1,01178 42,17% 4,00-22,50

Усимлик махсулдорлиги Назорат 64,67 15,2014 3,39915 23,51% 35,7894,91

Тажриба 43,47 19,6398 4,3916 45,18% 13,1791,20

Усимликдаги очилган кусак сони Назорат 12,66 2,90671 0,649961 22,95% 8,00-19,80

Тажриба 9,84 3,72126 0,832099 37,82% 4,00-19,30

Барг сат^и Назорат 102,47 18,3532 4,10389 17,91% 71,89152,22

Тажриба 86,36 19,0127 4,25136 22,02% 49,33117,55

Сув билан оптимал таминганлик шаротида усимлик буйи махсулдорлиги ва очилган кусаклар сони билан уртача ижобий корреляция аникланди. Сув танкислиги шароитида шароитида эса усимлик буйи симподиал шохлар сони, кусаклар сони, усимлик махсулдорлиги ва очилган кусаклар сони билан кучли ижобий корреляция аникланди.

Сув билан оптимал таминганлик шаротида симподиал шохлар сони барг сатхи билан уртача салбий корреляция аникланди. Сув танкислиги шароитида шароитида эса симподиал шохлар сони кусаклар сони, усимлик махсулдорлиги ва очилган кусаклар сони билан кучли ижобий корреляция кайд этилди.

Кусаклар сони сув билан оптимал таминганлик ва сув танкислиги шароитларида усимлик махсулдорлиги ва очилган кусаклар сони билан кучли ижобий корреляция аникланди.

Усимлик махсулдорлиги сув билан оптимал таминганлик шароитида усимлик буйи ва очилган кусаклар сони ижобий хамда сув танкислиги шароитида усимлик махсулдорлиги барг сатхи билан ижобий корреляциялари борлиги кайд этилди.

December, 2022

73

4-жадвал

Сув билан оптимал таминганлик(пастки диагонал) ва сув танкислиги(юкори диагонал) шароитларида гуза генотипларининг морфо-хужалик белгилари уртасидаги узаро

корреляция курсаткичлари

Усимлик буйи Симподиал шохлар сони Кусаклар сони Усимлик махсулдорлиги Очилган кусаклар сони Барг сатхи

Усимлик буйи 0,8483*** 0,8127*** 0,7840*** 0,7672*** 0,6293**

Симподиал шохлар сони -0,4150 0,8893*** 0,9099*** 0,8643*** 0,4579*

Кусаклар сони 0,3495 0,0610 0,9600*** 0,9891*** 0,4169

Усимлик махсул-дорлиги 0,5779** 0,2170 0,7635*** 0,9526*** 0,4368

Очилган кусаклар сони 0,5033* -0,0279 0,9300*** 0,8286*** 0,4111

Барг сатхи 0,4309 -0,5303* -0,0476 -0,0946 -0,0415

Фаркланишнинг ишончлилик дарасаси: ***P < 0.001, **: P < 0.01, *: P < 0.05 ХУЛОСАЛАР

Гузанинг турли сув режими шароитларида морфо-хужалик белгиларининг курсаткичлари тахлили асосида сув билан оптимал таъминлангаллик шароитига нисбатан сув танкислигида KK-1796, KK-1795, 1000, C-9006, KK - 1086, Catamarca 811 ва L-N1 гуза нав намуналари бекарор, Наманган 77, Hapicala-19, Zangi-Ota, Saenr pena 85, SAD-35-11, C - 417 гуза нав намуналари эса баркарор булди.

REFERENCES

1. Tohir AB, Rustam MU, Yang H, Shukhrat AH, Sardorbek M, Jaloliddin S, Saidgani N, Zhang D, Alisher AA (2018). Effect of water deficiency on relationships between metabolism, physiology, biomass, and yield of upland cotton (G. hirsutum L.). J. Arid Land. 10(3): 441-456.

Shavkiev J, Azimov A, Nabiev S, Khamdullaev S, Amanov B, Kholikova M, Matniyazova H, Yuldashov U (2021). Comparative performance and genetic attributes of upland cotton genotypes for yield-related traits under optimal and deficit irrigation conditions. SABRAO J. Breed. Genet. 53(2): 157-171.

December, 2022

74

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

2. Shukhrat Khamdullaev, Saidgani Nabiev, Abdulahad Azimov, Jaloliddin Shavkiev and Utkir Yuldashov (2021). Combining Ability of Yield and Yield Components in Upland Cotton (G. hirsutum L.) Genotypes Under Normal and Water-Deficit Conditions. Plant Cell Biotechnology and Molecular Biology 22(35&36): 176-186.

3. Shavkiev J, Nabiev S, Azimov A, Khamdullaev S, Amanov B, Matniyazova H, Nurmetov K (2020). Correlation coefficients between physiology, biochemistry, common economic traits, and yield of cotton cultivars under full and deficit irrigated conditions. J. Crit. Rev. 7(4): 131-136.

4. Shavkiev J., Nabiev S., Azimov A., Chorshanbiev N., And Nurmetov KH (2022). Pima cotton (Gossypium barbadense L.) Lines assessment for drought tolerance in Uzbekistan. SABRAO Journal of Breeding and Genetics 54 (3) 524-536.

5. Xamidov MX, Matyаkubov BS (2019). Cotton irrigation regime and economical irrigation technologies. Monography Tashkent, Uzbekistan. Zhang D, Luo Z, Liu S, Li W, Dong H (2017). Effects of deficit irrigation and plant density on the growth, yield, and fiber quality of irrigated cotton. Field Crops Res. 197: 1-9.

6. Shavkiev J, Nabiev S, Khamdullaev Sh, Usmanov R, Chorshanbiev N (2019). Physiologic-biochemical and yield traits parameters of cotton varieties under different water irrigated regimes. Bull. Agrarian Sci. Uzbekistan. 78(4(2): 157-

7. AX MaKaMOB, MM XonMypagoBa, HH XyceHOB, YA BOHKOSHHOB, ^ffl fflaBKueB (2022). Fy3a reHOTunnapuHum cyB TaHKucnurura nugaMnuruHu 6ax,onam. Academic research in educational sciences.3(6): 437-446.

162.

December, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.