Научная статья на тему 'ЮК АВТОМОБИЛЛАРИНИНГ ЁНИЛҒИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ МЕТОДЛАРИ, АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШДАГИ АҲАМИЯТИ'

ЮК АВТОМОБИЛЛАРИНИНГ ЁНИЛҒИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ МЕТОДЛАРИ, АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

98
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / ѐнилғи / баҳолаш / техника

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Зулкайнар Муродович Ахмедов, Гулнора Комил Қизи Алматова, Р. С. Хикматов

Ҳозирги вақтда жами ишлаб чиқарилаѐтган автомобилларнинг тури 3000 дан зиѐдни ташкил этмокда. Автомобилларнинг ѐнилғи тежамкорлик хусусияти аҳамиятли сифат белгиси ҳисобланади. Турли эксплуатацион шароитларда хизмат қиладиган автомобилларнинг бу хусусиятини ҳалқаро меъѐрланган ҳаракат цикллари воситасида аниқлаш қабул қилинган. Автомобилнинг ѐнилғи тежамкорлигини таққосий белгилайдиган бундай услуб кенг ва турли эксплуатацион шароитларни қамраб олиши, албатта, нисбийдир.Рақобат бозорида умумий ҳаракат циклига асосланган ѐнилғи тежамкорлик хусусияти курсаткичлари автомобилнинг такомиллашганлик даражасини ифодалаши кўникмаси шаклланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технологиям материалов , автор научной работы — Зулкайнар Муродович Ахмедов, Гулнора Комил Қизи Алматова, Р. С. Хикматов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЮК АВТОМОБИЛЛАРИНИНГ ЁНИЛҒИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ МЕТОДЛАРИ, АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШДАГИ АҲАМИЯТИ»

ЮК АВТОМОБИЛЛАРИНИНГ ЁНИЛГИ САМАРАДОРЛИГИНИ БА^ОЛАШ МЕТОДЛАРИ, АНЩЛАШ УСУЛЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧЩАРИШДАГИ АХДМИЯТИ.

Зулкайнар Муродович Ахмедов Гулнора Комил кизи Алматова

Тошкент давлат транспорт университети магистранти

Р. С. Хикматов

Илмий рахбар, Тошкент давлат транспорт университети доценти

АННОТАЦИЯ

Хрзирги вактда жами ишлаб чикарилаётган автомобилларнинг тури 3000 дан зиёдни ташкил этмокда. Автомобилларнинг ёнилги тежамкорлик хусусияти ахамиятли сифат белгиси хисобланади. Турли эксплуатацион шароитларда хизмат киладиган автомобилларнинг бу хусусиятини халкаро меъёрланган харакат цикллари воситасида аниклаш кабул килинган. Автомобилнинг ёнилги тежамкорлигини таккосий белгилайдиган бундай услуб кенг ва турли эксплуатацион шароитларни камраб олиши, албатта, нисбийдир.Ракобат бозорида умумий харакат циклига асосланган ёнилги тежамкорлик хусусияти курсаткичлари автомобилнинг такомиллашганлик даражасини ифодалаши куникмаси шаклланган.

Калит сузлар: автомобил, ёнилги, бахолаш, техника.

КИРИШ

Шахарларда автомобиллар сони ошиб бориши, харакат микдорининг ошиш темпи, шахарлардаги автомобиллар уртача тезлигининг фаркданиши бу йуналишда тадкикотларнинг давом этиши зарурлигини аниклайди. Жумладан, конкрет шахар шароити учун узининг харакатланиш меъёрий циклини яратиш ва унинг ёрдамида айнан шу шароит учун ёнилги сарфини аниклаш долзарб хисобланади.

Меъёрий харакат цикли эксплуатация жараёнида автомобил харакати юкланганлик даражасини ифодаловчи режимларининг (тухтаб туриш, тезланиш, тормозланиш ва узгармас тезлик даврлари) ва вакт буйича кетма-кетлигидир. Маълумки, Европа иттифоки (ЕИ) ва МДХ, давлатларида автомобилга зарарли газлар буйича куйиладиган ЕИ талаблар ва ёнилги тежамкорлигини

October, 2022

501

бахолаш 70 -йилларда ишлаб чикилган Европа шахар харакат цикли ЕСЕ ёрдамида аникланади.

ЁнилFидан самарали фойдаланиш.

Ёнилгидан самарали фойдаланиш куп жихатдан уни меъёрлаш даражасига боглик. Автомобил транспортида автомобилда босиб утилган йул ва транспорт ишини инобатга олувчи меъёрлашнинг ва ёнилгидан фойдаланишнинг прогрессив тизими ишлаб чикилган.

Меъёрлашнинг максади ресурсларни тежаш, рационал таксимлаш ва ундан самарали фойдаланишни ташкил этишдан иборат. Меъёрлашнинг асосий вазифаси-ёнилги сарфининг техник ва иктисодий асосланган прогрессив меъёрларини урнатишдир.

Ягона меъёрларни яратиш ёнилгини меъёрлашнинг дифференциаллашган принципига асосланган. Автомобил транспортида ёнилги сарфи меъёрларини бажариш, яъни ёнилги-энергетик ресурсларни тежашга стимул яратиш мажбурий шарт хисобланади. Сохада ёнилгини тежаганлик учун моддий рагбатлантиришнинг самарали механизмини ишлаб чикиш долзарб масала сифатида каралмокда.

Автомобил транспортида ёнилги сарфи меъёрлари куйидагича таснифланади:

- агрегатлаш даражаси буйича (индивидуал ва гурухда);

- сарф таркиби буйича (чизикли, солиштирма ва умум ишлаб чикариш);

- амал килиш муддати ва йил фасли буйича (вактинча ва доимий, йиллик, мавсумий ва чоракли).

Ёнилгидан самарали фойдаланишнинг асосий курсаткичларига индивидуал ва гурухлаштирилган ёнилги сарфининг меъёрлари киради.

Автомобил тури ва конкрет эксплуатация шароитига боглик равишда бирлик транспорт ишини бажариш учун зарур ёнилги микдори-индивидуал меъёр хисобланади. Индивидуал меъёрлар назарий хисоблар ва автомобилнинг синов курсаткичлари асосида аникланади. Индивидуал ёнилги сарфининг меъёрлари конкрет функционал вазифаларни бажариш учун бир турдаги транспорт воситалари учун ишлаб чикилади.

Индивидуал меъёрлар автомобилнинг конкрет турларининг энергия самарадорлигини комплекс бахолаш учун хизмат килиб, у гурухлаштирилган меъёрларни хисоблаш учун дастлабки параметр хисобланади. Бундан ташкари, индивидуал меъёрлардан бир хил транспорт ишини бажаришда энергия самарадорлигини таккосий тахлил

October, 2022

502

Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385

Volume 3 | Issue 10 | 2022 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

этишда фойдаланилади.

Гурухлаштирилган ёнилги сарфининг меъёри деб конкрет эксплуатация шароитида бир типдаги автомбилларнинг эксплуатация шароитини камраб олувчи меъёрга айтилади. Транспорт-технологик операцияларнинг бир типли такрорланувчи номенклатурасини бажариш учун гурухлаштирилган меъёрни урнатиш максадга мувофик хисобланади. Гурухлаштирилган ёнилги сарфи меъёрлари чизикли ёнилги сарфи меъёри, транспорт ишининг характери, корхона структураси ва техник-эксплуатацион курсаткичлар асосида харакатланувчи таркибдан самарали фойдаланиш максадида ишлаб чикилади.

Автомобилнинг ЁТ амалдаги Давлат стандартига биноан куйидаги курсаткичлар билан бахоланади:

1. Назорат ёнилги сарфи (НЁС).

2. Магистрал циклидаги ёнилги сарфи.

3. Йулда шахар циклидаги ёнилги сарфи.

4. Стендда шахар циклидаги ёнилги сарфи.

5. Баркарор харакатланиш ёнилги характеристикаси.

6. Магистрал-кир-адир йулдаги ёнилги-тезлик характеристикаси.

Бу бахоловчи курсаткичларни меъёрий кийматлари мавжуд эмас, улардан автомобилларни ЁТ даражасини чет эл аналоглари билан таккосий бахолашда ва техник холатини бавосита бахолашда фойдаланилади.

Ёнилги сарфи куйидаги формулага асосан аникланади:

08=(Ве*(Кд+Кв+Ки)/(36*Уа*рт*п^) = 8е*(Рд+Рв+Ри)/(36000*рт*Птр);

л/100 км (1)

бу ерда: ge- солиштирма эффектив ёнилги сарфи, г/(кВтс); Рд+Рв+Ри- тегишли равишда йулни, хаво ва инерцияни харакатланишга каршилик кучлари, Н;

рт- ёнилгини зичлиги, кг/л (бензин учун 0,75 кг/л, дизель ёнилгиси учун 0,84 кг/л);

Птр- трансмиссиянинг фойдали иш коэффициенти (0,92 енгил автомобиллар учун, 0,88 юк автомобиллар

ЁнилFи сарфини хисоблаш.

October, 2022

ва автобуслар учун, 0,82 тула юритмали автомобиллар учун).

Солиштирма эффектив ёнилги сарфи куйидаги формула оркали аникланади:

ge=gN*Kro*Kn , г/(кВтсоат) (2)

бу ерда: gN- двигателнинг максимал кувватидаги солиштирма эффектив ёнилги сарфи [одатда gN=300-340 г/(кВтсоат) бензинли двигателлар учун, gN=220-260 г/(кВтсоат) дизеллар учун];

Kro- солиштирма эффектив ёнилги сарфини двигатель тирсакли валининг бурчак тезлигига (ше = ®e/®N) боглик равишда узгаришини хисобга олувчи коэффициент;

KH- солиштирма эффектив ёнилги сарфини двигатель кувватидан фойдаланиш даражасига (И) боглик равишда узгаришини хисобга олувчи коэффициент.

Kro=a«+bro*me+c*me2 (3)

бу ерда: aro,bro,cro - тегишли равишда, иккала турдаги двигателлар учун 1,23; -0,79; 0,56 га тенг;

л

Ше= ®c/®N K^an+b/M+c^M (4)

бу ерда: aH,bH,cH - тегишли равишда 1,7; -2,63; 1,93 дизеллар учун ва 2,75; -4,61; 2,86 бензинли двигателлар учун;

M - двигатель кувватидан фойдаланиш даражаси M^P^P^/Pt ЁХ таърифидан келиб чиккан холда Pu=0; y=f деб кабул килинади. Гилдирашга каршилик коэффициенти:

f=fo+k*Va2, (5)

бу ерда: f0=0,008 - юк автомобиллар учун; f0= 0,012 - енгил автомобиллар учун (бошка маълумотлар булмаса);

k=7*10-6 - юк автомобиллар учун, k=14*10-6 - енгил автомобиллар учун (бошка маълумотлар булмаса).

ХУЛОСА

Автомобилларнинг ёнилги самарадорлигини ошириш,

October, 2022

504

Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385

Volume 3 | Issue 10 | 2022 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

унинг камрок ёнилги сарфлаб купрок иш бажаришини таъминлаш бизнинг асосий муаммомиздир. Бунда турли цикллар, иклим ва шароитларни хисобга олган холда амалга оширамиз. Бунда дунёдаги харакат циклларидан фойдаланиб, уни урганган холда уз харакат циклимизни ишлаб чикиш ва хаётимизга татбик этмогимиз лозим. Чунки ёнилги тежаш атроф мухитни узимизни саклаш демакдир.

REFERENCES

1. Литвинов А.С., Фаробин Я.Е., Автомобиль: теория эксплуатационных свойств: М., 1989 - 240 с.

2. Гришкевич А.И. Автомобили: Теория: Минск, 1986 - 208 с.

3. Топливная экономичность автотранспортных средств, ГОСТ 20306-90. М.,

4. Вахламов В.К. Техника автомобильного транспорта: подвижной состав и эксплуатационные свойства. М., 2004 - 528 с.

5. Кодиров С.М., ^одирхонов М.О. Двигател ва автомобил назарияси. Тошкент,

1990.

1981.

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.