Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА СПОРТ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ КЛАСТЕРИ ВОСИТАСИНИНГ САМАРАСИ'

ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА СПОРТ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ КЛАСТЕРИ ВОСИТАСИНИНГ САМАРАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

123
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тарбия / спорт-соғломлаштириш кластери / қуюн / иммунитет / спорт / ѐш / сув / машқ / кам ҳаракатлилик / мувозанат / маданият / нафас / нафс / сабр. / Education / sports and health cluster / rabbit / immunity / sports / age / water / exercise / mobility / balance / culture / breathing / lust / patience.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Р. С. Маматқулов

Мақолада спорт-соғломлаштириш кластерларининг тарбиявий ахамияти. Жисмоний машқлар ни мунтазам кун тартиби даражасида шуғулланишнинг спорт соғломлаштирувчи кластернинг ахамияти, унинг ѐшлар усувчи организмига ҳамда тарбиясида фойдалари тўғрисида соғломлаштириш кластерлари фаолияти юкори самарали балки ѐшларнинг турмуш сифатини яxшилаш масаласи эканлиги соғлом турмуш тарзини ташкил этилиши, мақсади ва вазифалари батафсил баѐн қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Р. С. Маматқулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF THE METHODS OF THE SPORTS AND WELLNESS CLUSTER ON THE UPBRINGING OF YOUNG PEOPLE

The article reveals the educational significance of the sports and health cluster. The importance of the sports fitness cluster, its benefits for the growth of the body and education of young people, the organization of a healthy lifestyle, the goals and objectives of a healthy lifestyle are described in detail.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА СПОРТ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ КЛАСТЕРИ ВОСИТАСИНИНГ САМАРАСИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА СПОРТ-СОГЛОМЛАШТИРИШ КЛАСТЕРИ

ВОСИТАСИНИНГ САМАРАСИ

Р. С. Маматцулов

Тошкент вилояти ЧДПИ «Спорт ва чакириккача харбий таълим» факльтети

укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада спорт-соFломлаштириш кластерларининг тарбиявий ахамияти. Жисмоний машклар ни мунтазам кун тартиби даражасида шуFулланишнинг спорт соFломлаштирувчи кластернинг ахамияти, унинг ёшлар усувчи организмига хамда тарбиясида фойдалари туFрисида соFломлаштириш кластерлари фаолияти юкори самарали балки ёшларнинг турмуш сифатини яхшилаш масаласи эканлиги соFлом турмуш тарзини ташкил этилиши, максади ва вазифалари батафсил баён килинган.

Таянч сузлар:Тарбия, спорт-соFломлаштириш кластери, куюн, иммунитет, спорт, ёш, сув, машк, кам харакатлилик, мувозанат, маданият,нафас, нафс, сабр.

THE INFLUENCE OF THE METHODS OF THE SPORTS AND WELLNESS CLUSTER ON THE UPBRINGING OF YOUNG PEOPLE

ABSTRACT

The article reveals the educational significance of the sports and health cluster. The importance of the sports fitness cluster, its benefits for the growth of the body and education of young people, the organization of a healthy lifestyle, the goals and objectives of a healthy lifestyle are described in detail.

Keywords: Education, sports and health cluster, rabbit, immunity, sports, age, water, exercise, mobility, balance, culture, breathing, lust, patience.

КИРИШ

Узбекистонни 2020 йилгача булган даврда узок муддатли ижтимоий-иктисодий ривожлантириш консепсияси доирасида Узбекистон хукумати нафакат мамлакат иктисодиётининг баркарор ривожланишига ва ижтимоий-иктисодий курсаткичларига эришиш учун максадларни ва устувор

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

йуналишларни белгилаб берди, шунингдек, ахолининг хает сифатини яхшилаш ва минтакаларда туристик ва рекреатсион зоналарни шакллантириш.

Максад. Олий таълим муассасалари булажак жисмоний маданият укитувчиларида ижтимоий-иктисодий ривожлантириш муаммоларини хал килишда инноватцион тадбиркорликнинг бир тури сифатида спорт-соFломлаштириш кластерларини ривожлантириш зарур.

Тарихдан маълумки, ота боболаримиз уз фарзандларини хар томонлама гузал килиб тарбиялаб, уларни курганда хавас килгудек кадди коматга эга килганлар. Бу холатга халкимиз ешларнинг саломатлиги, кучи, аклий ва маънавий камолотининг тимсоли сифатида каралиб инсон жисмининг баркамоллиги даражаси сифатида эътироф этиб келинган. Шунинг учун спорт билан мунтазам шуFулланганда нафс емонликларидан тийилиш осонрок кечади. Спорт ва фойдали илм билан шуFулланилса, хаелга хар хил емон фикрлар келмайди. Бефойда ишларга сарфланиши мумкин булган жисмоний куч спорт машFулотларига кетади, шунинг учун болани ешлигидан чиниктириб бориш, уларга замон талаб киладиган баъзи мухим ишларни, спорт турларини, жумладан, сузиш, от миниш, югуриш, тош кутариш, спорт ва харакатли уйинлар хамда узини химоя килиш усулларини ургатиб бориш лозим.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Спортнинг хаетимизда тутган урни бекиесдир. У инсоннинг рухан ва жисмонан етук булишида катта ахамият касб этади.

Юриш шуFулланувчи организмига саломатлик баFишловчи энг оддий ва фойдали воситадир. Мумкин кадар куп юриш хамма ешда хам фойдали, аммо куп юришга узини ешликдан одатлантирган маъкулрок. Куп юришга ешликдан одатланганлар локайдлик деб аталадиган инсон рухи ва жисмига ута зарарли булган одатдан кутилиши илмий назарий исботланган. Аждодларимиз от-улов топилмаганда узок масофаларга пиеда йулга чикканлар. Улар куп юрганларидан танлари соF, кийинчиликларга бардошли булишган, ташки мухитнинг зарарли окибатларига организмларининг карши тура олиши юкори булган.

Кам харакатлилик (гиподинамия) юрак фаолиятини кучсизлантиради. Натижада юрак-кон томир ва бошка касалликлар юзага келади. Машклар оркали кон айланиши тезлашади, миямизга кислород боради, мушаклар кучайиб, буFимларнинг харакатини таъминлайди, рухий таранглик йуколиб,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

энергия ортади. Спорт билан шуFулланувчиларда юрак клапанлари ва мускуллари яхши ривожланиб, унинг хажми бошкаларникига Караганда каттарок булади. Упканинг тириклик сотими ортади (4500-6500 мл.га етади), нафас олиш ва кон айланиш аъзолари яхши ривожланади. Одатда заифлашган, чиникмаган танада микроблар яшаши ва купайиши учун кулай шароит топади. Натижада бундай одам касалланади. Жисмоний машклар туфайли юрак, буйрак, упка ва томирлар кучга тулади, томирлар кенгаяди ва эластик холатга келади. Шундай килиб томирлардаги eF нисбати, холестерин, шакар ва инсулин пасаяди. Тананинг eF нисбати камайса, узимизни кучли хис этамиз, асаб тизими соFлом булади. Хотирани кучайтиришнинг энг мухим шарти асабларнинг соFлом булишидир. Бунинг учун эса бадантарбия билан шуFулланиш лозим. Уй шароитида жисмоний машклар бажариш ёки бирон спорт тури билан шуFулланиш хозирда кенг таркалган семиришнинг оддий давосидир. Зеро, семириш иш фаолиятини пасайтиради, соFликни заифлаштиради. Жисмоний тарбия машклари кишига кутаринкилик ва рухий далда баFишлайди. Бундай холда ишлар унумли ва соFлик жойида булади. Агар киши бир кунда 10 дакика жисмоний машклар бажарса, у дакикасига юрагининг 10 марта уришини "ТЕЖАБ" колар экан. Бу бир йилда 500.000 мартани ташкил килади. Мана шу йул билан юрак-кон томир касалликларидан фориF булиш, юракни соFлом килиш, инфарктдан кутулиш мумкин. Аклий мехнат жисмоний мехнат билан алмаштириб турилса, одам узок вакт чарчамайди, иши унумли булади. Чунки аклий мехнат даврида миядаги кузFалган марказлар жисмоний мехнат вактида дам олади. Чунончи, илм олишда хар 40-60 дакикада 5-6 дакика бадантарбия машклари бажарилса, миянинг зурикишидан пайдо буладиган невроз касаллигининг олди олинади.

Жисмоний машк бажарганда бурун оркали нафас олиб, уни OFиздан чикаришга одатланиш керак. Бунинг натижасида нафас харакатларида иштирок этувчи ковурFалараро мускуллар ва диафрагма яхши ривожланади, упканинг тириклик сотими ортади. Оммабоп булган спорт турларига куйидагилар киради:

Эрталабки бадантарбия машклари, футбол, сузиш, велосипед хайдаш, баскетбол, волейбол, теннис, бадминтон, югуриш, кураш ва хоказо. Спорт билан шуFулланиш билан бирга уз вактида дам олиш ва витанминлар билан туйинган махсулотларни меъёрида истеъмол килиш хам лозим. Спорт билан шуFулланишда ёш, жисмоний холат, соFлик ва вактга эътибор бериш керак.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

МУХОККАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шу уринда сизга тибетликларнинг бадантарбия машкларини тавсия киламиз. Бу машклар оддий булиб, уларни бажариш учун бор-йуFи 15-20 дакика вакт ажратиш керак, холос. Бу машкларни давомли бажариб борганда коматни яхшиланиши, бардамлик, тетиклик хамда одам энергияси ва соFлигининг самарали яхшиланиши кузатилади. Бу машклардан тибетликлар соFликни мустахкамлашда хамда доимий ешлик ва навкиронликка эришиш максадида фойдаланганлар. Одам танасида 19 кувват марказлари мавжуд булиб, улар айланма харакат килгани учун гирдоб, «куюн» деб номланган. Уларнинг асосийлари 7 та булиб, бир-бири билан уЙFун боFланган.

Ёш, соFлом танада барча куюн катта тезликда бир-бирига мутаносиб холатда айланма харакат килади ва бу билан инсон барча мухим тизимларни хаетий кувват билан таъминлайди. Ёш организмда еттита асосий куюн ва ун иккита иккинчи даражали куюнлар гормоник мутаносибликда харакат килиб, улар битта зич пиллани эслатувчи энергия окимига эга булади. Урта ешли одамда асосий ва иккинчи даражали куюнлар уртасидаги гормоник мутаносиблик бузилади ва уларнинг зичлиги камаяди. Бу эса моддалар алмашинувининг бузилишига олиб келади. Халк орасида кенг таркалган ибора билан айтганда, буFимларда, умурткада туз йиFилишига сабаб булади. Кексаларда эса барча куюнлар куввати гормоник мутаносиблиги бузилиши, улар энергиясининг камайиши организмда жиддий карилик томон узгаришларга олиб келади. Бу машкларининг бажарилиши ун туккизта кувват куюнларининг гормоник мутаносиблигига олиб келади. Кейинчалик эса уларнинг зичлиги еш одамларникига якинлашиб боради. Барча куюнлар билан танадаги моддалар алмашинув жараенлари уртасидаги уЙFун мутаносиблик урнатилади. Бу эса организмнинг ешаришига олиб келади. Куйида сизларга тибетликлар сир тутган бешта машкларини келтирамиз. Албатта, уларни бажаришга харакат килиб куринг. Натижаси хакида эса бизларга езиб юборасиз, деган умиддамиз. Машкларни камида 6-7 ой бажаргандан кейин натижаси хакида гаплашсак булади.

> ТуFри туринг. Кафтларни пастга каратган холда кулларни елка даражасида ен томонга кутаринг. Кул холатини узгартирмаган холда оекларни хатлатиб, соат стрелкаси буйича секин айланинг. Айланиш 3 мартадан 21

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

мартагача такрорланади. Вакт утиши билан айланиш тезлигини ошириш мумкин.

> Бу машкка биринчи машк тугаши билан утилади. Дастлаб елкада ётган холатда нафас чикарилиб, кафтлар пастга тиралади. Шу захоти нафас олиб, бош кутарилиб, ияк кукракка босилади ва тос полдан ажралмаган холда оёк туFриланиб, юкорига кутарилади. Агар оёкларни туFирланган холатда кутариш OFирлик килса, тиззани бироз эгишга рухсат этилади. Нафас бир неча дакика ушлангач, оёк ва бош секин полга туширилади ва бушашиб, нафас чикарилади. Машк 3 дан 21 мартагача такрорланади.

> Дастлабки холатда оёк учларига таянган холатда тиззада тик турилади. Тиззалар ва оёк панжалари елка кенглигида булиб, кафт тоснинг орка томонига куйилади. Бош олдинга эгилиб, иякни кукракка босиб, нафас чикарилади. Бош орка томонга харакатлантирилиб, кул белга таянган холда нафас олинади. Машклар 3 дан 21 мартагача такрорланади.

> Дастлаб полда утирган холатда товонлар елка кенглигида туFрига узатилади, кул бармоклари учини олдинга каратган холда кафтлар билан полга таянинг. Бошни олдинга эгиб, иякни кукракка босиб, нафас чикарилади. Шундан кейин бошни юкорига кутариб, тана билан бирга горизантал (мостик) холатга келгунча нафас олинг. Барча мушакларни каттик таранглаштиргандан кейин бушаштириб, дастлабки холатни эгалланг. Куллар хар доим туFри холатда булиб, товон сирпанмаслиги лозим. Машкларни 3 дан 21 мартагача такрорланг.

> Дастлаб пастга караб ётган холатда кафтга ва бармок учига таяниб тиззаларни ерга теккизмасдан оркага эгилинг. Кафтлар ва товонлар орасидаги масофа елка кенглигидан сал кенгрок. Бош оркага эгилганда нафас чикарилган холатда булинг. Шундан кейин куллар ёрдамида пастга эгилган холатга келиб, иякларни кукракка босиб, нафас олинг. Таянч хар доим панжа ва товонда булиши лозим. Машкларни уч тадан йигирма бир мартагача такрорланг. Бу машклар хар куни бажарилиши керак. Биринчи хафтада хар бир машк уч мартадан, кейинчалик хар етти кунда иккитадан кушиб борилади. Шундай килиб, икки хафтада хар бир машк бештадан, уч хафтада еттитадан такрорланиб, улар токи йигирма бир мартагача купайтириб борилади. Машклар бажарилгач, бушашиб бир неча дакика дам олиш яхши натижа беради ва самараси юкори булади. Машкларни колдирмасликка харакат килинг. Машклар факат бир кунгагина колдирилиши мумкин, икки ва ундан ортик кун

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

колдирилса, яна бошидан, яъни уч мартадан бошланади. Чунки куюнлар харакатидаги уЙFун мутаносиблик бузилган булади. ШуFулланиш вакти тонгдан куеш тикка келгунга кадар бажарилади, лекин куеш ботгунча хам бажарилиши мумкин. ШуFулланиш оч коринга булгани маъкул. Сув муолажалари машкларни бажаришдан олдин еки машклар бажарилгач, 1 соатдан кейин булгани маъкул. Барча машклар бошланиши нафас чикарилган холатда бошланади. Барча машклар сериясига, албатта, барча 5 та машклар кириши ва катъий белгиланган кетма-кетликда, уринлари узгартирилмасдан бажарилиши лозим. Машкларни 2 еки 3 га булиб хам бажариш мумкин. Масалан, 9 марта эрталаб ва 12 марта кечкурун. Лекин бу ута машаккат ва чарчашга олиб келмаслиги лозим. Бунинг учун хар икки уч машклардан кейин озгина дам олинади. Нафас ростланиб, кутилади ва кейин машклар давом эттирилади.

ХУЛОСА

Хулоса бу спорт билан мунтазам шуFулланиш узок умр куришнинг энг оддий йулидир. Киши спорт билан шуFулланганида организми яхши чиникади, мускуллари тез чарчамайди. Чиниккан одамнинг нервоэндокрин, юрак-кон томир, нафас олиш ва бошка хаетий мухим аъзолари хамда тукималарининг иш фаолияти ортади. - спорт машFулотлари одам танасидаги тукималарнинг тез янгиланиши, унинг еш, соFлом ва тетик сакланишига сабаб булади. Талокда лимфоцитлар хосил булиши купайиб, организмнинг юкумли касалликлардан химояланиш кобилияти (иммунитет) кучаяди.

REFERENCES

1. Утепбергенов А.К, Шукруллаев Ж.М. Особенности акмеологического подхода и системы дидактического обоснования развития физических качеств у школьников средствами волейбольного. Экономика и социум №3(82) 2021.

2. Ф. Хужаев, Т. Усманхужаев. Бошлаетич синфларда жисмоний тарбия, укув кулланма. Т., "Укитувчи", 1996.

3. Xudoyberganov J.S. Pedagogik ta'lim innovatsion klasteri taraqqiyoting asosi. Актуалние визови современной науки сборник научних трудов 65 -68 бетлар. Украина 2020.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-204-210

4. Xudoyberganov J.S. Kurashchilarning sport mahoratini oshirishda texnik harakatlarini va jismoniy sifatlarining o'rni. МуFаллим хам узликсиз билимлендириу 127- 130 бетлар Илмий методикалык журнал Нукус 2021 йил

5. Маматкулов Р.С. Тетиклаштирувчи жисмоний машкларни умумий урта таълим мактаблари дарсларида куллашнинг ахамияти.// Вестник КГУ им. Бердаха. № 4 (49) 2020

6. Маматкулов Р.С. Features and application of the cluster method of its organizations in lessons in secondary school and higher pedagogical institutions.

International Journal on Integrated Education Email: mamalkulov r@umail. uz Volume 3, Issue III, March 2020.

7. Маматкулов Р.С. Features of formation of readiness of future teachers for innovative activity by means of information technologies International Jurnal on For Advanced Rescarch In Science & Tehnologi 2020 Volume 10, Issue 06, Jun 91-95 бетлар.

8. Маматкулов Р.С . Maktabgacha ta lim tarbiyalanuvchilarini tarbiyalashda shaxmat o'yinining ahamiyati (klaster metodi vositasida) «МуFаллим хэм Yзликсиз билимлендириу» № 2 Некие — 2020

9. Маматкулов Р.С . Influence of the sports and wellness cluster method in the physical education of youth. Innovative tehnologica methodikalreseach jounal. Volume 2, Issue 6, June, 2021

10. Маматкулов Р.С . Gender equality in sport: stages of women's sport development in uzbekistan. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt / Egyptology Vol. 18 № 16 (2021 г.):

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.