Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИДА АХЛОҚИЙ-ЭСТЕТИК ЁНДАШУВЛАРНИНГ ТУТГАН ЎРНИ'

ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИДА АХЛОҚИЙ-ЭСТЕТИК ЁНДАШУВЛАРНИНГ ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ахлоқий маданият / эстетик маданият / таълим ва тарбия / ёшларнинг ахлоқий ва эстетик тафаккури / эзгулик / ахлоқ / маданият / тартиб / комил инсон / қалб гўзаллиги.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдуллаев Сардор Туйчиевич

Ушбу мақолада, ёшлар таълим-тарбиясида ахлоқий-эстетик таълим-тарбиянинг ўрни, аҳамияти ижтимоий, фалсафий жиҳатдан ёритилди. Ёшларни ҳар томонлама соғлом ва баркамол этиб тарбиялаш, уларни маънавий-ахлоқий қадриятлар асосида тарбиялашнинг янгича ёндашувларини жорий этиш ва шу билан бирга, ёшлар онгида экологик маданиятни шаклланишида ахлоқий, эстетик таълим-тарбиянинг ўрни муҳим аҳамият касб этиши, бу жараёнда оила ва таълим даргоҳларида ёшларга таълим ва таърбия жараёнларини тизимли олиб бориш масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИДА АХЛОҚИЙ-ЭСТЕТИК ЁНДАШУВЛАРНИНГ ТУТГАН ЎРНИ»

ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИДА АХЛОЦИЙ-ЭСТЕТИК ЁНДАШУВЛАРНИНГ ТУТГАН УРНИ

Абдуллаев Сардор Туйчиевич

Самарканд давлат университети, Ёшлар билан ишлаш буйича декан уринбосари, доцент

https://doi.org/10.5281/zenodo.11214346

Аннотация. Ушбу мацолада, ёшлар таълим-тарбиясида ахлоций-эстетик таълим-тарбиянинг урни, а^амияти ижтимоий, фалсафий жиуатдан ёритилди. Ёшларни %ар томонлама соглом ва баркамол этиб тарбиялаш, уларни маънавий-ахлоций цадриятлар асосида тарбиялашнинг янгича ёндашувларини жорий этиш ва шу билан бирга, ёшлар онгида экологик маданиятни шаклланишида ахлоций, эстетик таълим-тарбиянинг урни мущм ахамият касб этиши, бу жараёнда оила ва таълим дарго^ларида ёшларга таълим ва таърбия жараёнларини тизимли олиб бориш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: ахлоций маданият, эстетик маданият, таълим ва тарбия, ёшларнинг ахлоций ва эстетик тафаккури, эзгулик, ахлоц, маданият, тартиб, комил инсон, цалб гузаллиги.

Х,озирги мураккаблашиб бораётган даврда дунёдаги мавжуд муаммоларни урганиш ва олдини олишга булган ёндашувлар шуни курсатадики, инсониятнинг маънавий, ижтимоий-маданий ва экологик муаммоларни хал этишнинг янгича илмий-методологик асосларини ишлаб чикиш билан боглик булиб колмокда. Бу жараёнда эса узига хос тарзда тадкик килинаётган муаммолар, масалалар тизимини аниклаштирганда, айникса, маънавий кадриятлар ва меъёрларни янгидан шакллантириш ва амалий хаётга жорий килиш заруратини юзага келтирмокда. Шу сабабли маънавият муаммоларини, фундаментал (асосий) ахлокий меъёрларни замонавий нуктаи назардан илмий асослаш, уларнинг фалсафий асосларини, муайян ижтимоий мухит, шахснинг узини борликнинг бир кисми сифатида англаган холда тафаккурини шакллантириш масалалари билан узаро муносабатларини аниклаш хар доимгидан хам долзарб ахамият касб этмокда. Давлатимиз рахбари айтганидек, "Дунё шиддат билан узгариб, баркарор тараккиёт ва халкларнинг тадрижий ривожланишига рахна соладиган турли тахдид ва хавфлар пайдо булаётган бугунги кунда маънавият билан боглик масалалар тобора долзарблашиб бормокда.

Бу, уз навбатида, янги Уйгониш даври пойдеворини яратиш жараёнида энг ривожланган жамиятлар талабига жавоб берадиган, эркин ва хур фикрли, замонавий ва инновацион маънавий маконни шакллантириш зарурати нихоятда мухим масалага айланаётганидан далолат беради"1. Шу нуктаи назардан, фукароларимиз, айникса, ёшларимизнинг маънавиятини юксалтириш механизмлари ва мезонларини тадкик килиш мухимдир. Бунда эса, аввало, ёшлар таълим-тарбиясига ахлокий-эстетик тушунчаларни жорий этиш ва ушбу йуналишдан келиб чикиб ёшлар ижтимоий хаётидаги конструктив ахамиятлиги урганиш устувор ахамият касб этади.

Ёшларимизни хар томонлама соглом ва баркамол этиб тарбиялаш, уларни маънавий-ахлокий кадриятлар асосида тарбиялашнинг янгича ёндашувларини жорий этиш ва шу билан бирга, ёшлар онгида экологик маданиятни шаклланишида ахлокий, эстетик таълим-тарбиянинг урни мухим ахамият касб этиб, бу жараёнда оила ва таълим даргохларида

1 Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистан стратегияси Т.: Узбекистан, 2021. - Б 276.

ёшларга таълим ва таърбия жараёнларини тизимли олиб бориш барчамизнинг бурчимиздир.

Замонавий дунёда ёш авлодга таълим ва тарбия бериш муаммоси бутун жамият учун долзарбдир. Ёшлар утмиш авлод ва аждодларнинг касб-кори, билими хамда тажрибасини узлаштиради, давом эттиради. Бу жараён ёшларга маънавий мерос асосида етказилиб, кадриятли ёндашилади ва маънавий-ахлокий тушунчалар оркали еказилиб шакллантирилади.

Барчамиз яхши биламизки, таълим-тарбия жамият тараккиёти ва инсон хаётини тартибга солишга хизмат этувчи ижтимоий, психологик, маданий хдмда педагогик ходисадир. Ушбу жараён асосида ёшлар онги ва калбига ахлокий тушунчаларни, кадриятларни, маданиятни сингдириш оркали миллий ва умуминсоний кадриятларни, етук ахлокий фазилатларни, узига хос инсонийлик хусусиятларни, эркинликни, инсонпарварликни, ватанпарварликни, ташаббускорликни, фаол фукаролик позициясини ва бошка маънавий-ахлокий мезонларни шакллантириш ахмиятлидир.

Ёшлар маънавиятинининг таркибий кисми булган эстетик тафаккур масалалари тугридан-тугри маънавий кадриятлар билан боглк ходисадир. Инсонни ва айникса ёшларни нафакат эстетик, балки, ахлокий маданиятлар асосида тарбиялашда уларнинг инсонийлик хусусиятлари билан бирга экоэтик ва экоэстетик тафаккури, маданияти шаклланади.

Бундан ташкари, этика фани хам эстетика фани хам тарбия жараёнида бир-бирига янада якинлашади. Чунки, эстетика инсоннинг хаётга завкий муносабатини урганувчи фан хисобланади. Дархакикат бу фан нафакат инсонга нафосат ва гузаллик оламини идрок этишни, шу билан бирга хаётнинг барча куринишларига ижобий, оптимистик рухда карашни хам ургатади. Чунончи, санъатшунослик фанига хос билимлар санъатнинг барча турларига хос, муштарак булган хусусиятларини ва уларнинг тараккиёт конуниятларини очиб бериб, ургатади, санъатнинг энг мухим йуналишлари, чунончи биз тадкик этаётган дизайн, тасвирий санъат тугрисида чукур мазмунли ва кенг микёсли билимлар хосил килишга кумаклашади. Шу боис эстетик тарбия жамиятда маънавий мухитни пайдо килишга кумак берувчи мухим унсур булиб, у инсон дидини шакллантирувчи, ривожлантирувчи хамда ана шу оркали инсонни жамият муносабатларига якинлаштирувчи куч эканлиги бежиз эмас.

Бугунги кунда ёшлар уртасида эстетик тарбия жараёнларини янада мустахкамлаш, соглом турмуш тарзи тамойилларини карор топтириш, уларни турли тахдид ва хуружлардан огох этиш ва асраш эътибордаги мухим вазифалар сирасига киради. Шунинг учун Узбекистон Республикасини Биринчи Президентининг "Баркамол авлод йили" давлат дастури тугрисидаги ^арорида хам "ёшлар уртасида соглом турмуш тарзини карор топтириш, уларни ичкиликбозлик ва гиёхвандлик иллатларидан, бошка турли халокатли тахдидлар хамда биз учун ёт булган диний ва экстремистик таъсирлардан, тубан "оммавий маданият" хуружларидан химоя килишга доир куйидаги комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш"2 алохида кайд килинган:

биринчидан, миллий мустакил тафаккурни, юз бераётган ходисаларга дахлдорлик туйгусини шакллантириш, ахлокий маданиятни ва Интернетдан фойдаланиш маданиятини ошириш, паст савияли "оммавий маданият"нинг кириб келишига карши курашиш;

иккинчидан, ёшлар томонидан тарихий, маданий кадриятларни, аждодларимизнинг

2 Баркамол авлод йили Давлат дастури. Тошкент. "Узбекистон" 2010, 9-бет

ижодий меросини узлаштириш;

учинчидан, ёшларни зарарли ва маданиятимизга, анъаналаримизга ва дунёкарашимизга ёт булган, Интернет каналлари оркали келаётган материаллардан мухофаза килиш максадида Интернет-клублар фаолиятига талабларни ошириш.

Юкоридаги масалалардан келиб чикиб айтиш мумкинки, ёшлар уртасида соглом турмуш тарзи тамойилларини карор топтириш, уларни гиёхвандлик, ахлоксизликдан, четдан кириб келадиган экстремистик марказлар хамда паст савияли "оммавий маданият" иллатларининг зарарли таъсирлари, тахдидидан мухофаза килиш оркали "миллий мустакил тафаккурни, юз бераётган ходисаларга дахлдорлик туйгусини шакллантириш, ахлокий маданиятни ва Интернетдан фойдаланиш маданиятини ошириш, паст савияли "Оммавий маданият"нинг кириб келишига карши курашиш; - ёшларни зарарли ва маданиятимизга, анъаналаримизга ва дунёкарашимизга ёт булган, Интернет каналлари оркали келаётган материаллардан мухофаза килиш максадида Интернет-клублар фаолиятига талабларни ошириш" масаласига алохида эътибор каратилган. Бу талаблар бевосита эстетик тарбияни янада такомиллаштиришни таказо этадиган маънавий ходиса хисобланади. Буни куйидаги жихатлар оркали изохлаш мумкин:

биринчидан, инсон пайдо булгандан буён унинг мохияти, камолоти, хаёт тарзи хусусидаги бахслар якунланмаган; иккинчидан, бу борада дин, фалсафа хатто, замонавий фанлар хам тугал фикрни айта олган эмас. Гарчан, инсоннинг жисмоний жихатдан биологик тадрижийлиги поёнига етган булса-да, асрлар давомида у уз «мен»и ва уларни юзага чикариш йулида зарур булган мухитни яратиш учун олиб борган ишлари давом этмокда; учинчидан, хозиргача инсон ва борлик, инсон ва жамият, инсон ва техника ур-тасидаги муносабат масаласи куплаб илмий сохаларнинг тадкикот объекти булиб келмокда. Шунга кура, гузаллик фалсафаси хисобланган эстетика айни пайтда, инсон гузаллигининг мохиятига доир муаммоларни тадкик этишни узининг мухим вазифаси килиб белгилайди.

XXI глобаллашув асрида оммавий маданият замонавий киёфада - гуё ривожланган маданий дунёга интеграциялашиш, либераллашиш, демократлашиш никоблари остида намоён булмокда. Бу никоблар остидаги салбий холатлар ва улар шакллантириши мумкин булган иллатлар билан умуминсоний кадриятлар орасидаги кескин тафовутни англай билиш замон талабидир. Оммавий маданият, энг аввало миллий ахлокка зарба бериб, жамиятнинг гоявий тизимини издан чикариши билан хатарли эканлигини хам тугри тушуниш керак. Бу хавф-хатарга карши катъий тура оладиган шахсни шакллантиришда тарбиянинг барча куринишларини уйгун холда олиб бориш шарт. Юкорида айтиб утилганидек, эстетик тарбия айнан шу максад йулида ёш авлодни миллийликка зид булмаган эстетик идеал тимсолида, юкори эстетик дидли килиб шакллантириши долзарб вазифа булиб колмокда.

Замонавий маданият ютукларига холисона ва керак булганда танкидий ёндашиб, тугри саралай олиш учун хам эстетик тарбия зарур. Шу билан бирга, эстетик тарбия доимо ахлокий тарбия билан алокадорликда булиб, хакикий нафосат олами эзгулик ва одоб-ахлок конунларидан ажралмаган холда амал килишини эслатиб утиш уринли. Бу алокадорлик турли бехаёлик, одобсизлик, ахлоксизлик каби маънавий кашшокликка олиб келувчи иллатларга калкон була олади.

1. 2.

АДАБИЁТЛАР

Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон стратегияси Т.: Узбекистон, 2021. - Б 276. Баркамол авлод йили Давлат дастури. Тошкент. "Узбекистон" 2010, 9-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.