703Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
YOSHGA NISBATAN AQLIY RIVOJLANISHNING ORTDA QOLISH SABABLARI VA DAVOLASH USULLARI
Nargiza Abdivalievna Askarova
Toshkent tibbiyot akademiyasi Pedagogika, psixologiya va tillar kafedrasi katta o'qituvchisi, psixologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori
Ushbu maqola aqliy rivojlanishning ortda qolishiga sabab bo'luvchi omillar va uni oldini olish va davolash usullari haqidadir.
Kalit so'zlar: Oligofreniya, neyropsixolog, qo'rquv, oilaviy munosabatlar.
ABSTRACT
This article discusses the factors that cause mental retardation and methods of its prevention and treatment.
Keywords: Oligophrenia, neuropsychologist, fear, family relations.
АННОТАЦИЯ
В этой статье речь пойдет о факторах, вызывающих умственную отсталость, ее профилактике и лечении.
Ключевые слова: Олигофрения, нейропсихолог, страх, семейные отношения.
Kirish. Bolaning rivojlanishidagi kechikish - bu uning tanasining anatomik va fiziologik ko'rsatkichlari yosh me'yorlariga mos kelmagan holat. Motor rivojlanishining kechikish sabablari, bolalarning aqliy zaiflashuviga yordam beruvchi omillar, davolash usullari va maxsus dasturlar, kelajakda bunday bolalarning istiqbollari - bu va boshqa savollar ko'p yillar davomida ota-onalar va o'qituvchilarni tashvishga solmoqda. Ammo ular tibbiy jihatga ega bo'lganligi sababli, shifokorlar ham bunday bolalarni kuzatish va qonunbuzarliklarni tuzatishda faol ishtirok etadilar. Rivojlanishda kechikish bo'lgan bolalar, bir tomondan, maxsus muhit va shart-sharoitlarni talab qilsa, boshqa tomondan, normal
Sarvinoz Norsoat qizi Jummayeva
Toshkent tibbiyot akademiyasi 1-kurs talabasi
ANNATATSIYA
May 6
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
rivojlangan tengdoshlari bilan muloqot qilishi zarur. Bunday bolalarning jamiyatga moslashishi ushbu shartlarning malakali muvozanatiga bog'liq. Shu munosabat bilan inklyuziya kabi tibbiy-pedagogik yo'nalishni yaratish va rivojlantirish boshlandi. Keng ma'noda, inklyuziya rivojlanishida kechikishlar bo'lgan bolalarni normal muhitning normal hayotiga kiritishni anglatadi - masalan, maktablarda nogironligi bo'lmagan bolalar va rivojlanishida kechikishlar bo'lgan bolalar inklyuziv sinflar tashkil etiladi.
Aqliy zaiflik (Oligofreniya)- tug'ma yoki 3 yoshgacha orttirilgan bosh miya buzilishi tufayli birinchi navbatda intelektual etishmovchiligi bilan kechadigan kasallikdir. Aqliy zaiflikning etiologik omillarining ta'sir qilish vaqtiga qarab 3 ta asosiy guruhga bo'linadi:
1. Nasliy, yani generativ hujayralarning jarohatlanishi bilan bog'liq guruh.
2. Ichki rivojlanish davrida, yani homilaga ta'sir etish bilan bog'liq guruh.
3. Perinatal davr va 3 yoshgacha bo'lgan davr.
Ba'zi hollarda Oligofreniya sababini aniqlash qiyin bo'ldi. Buning sabablari bo'lib homilador ayol aminokislotalar, glyukoza vitaminlar va mineral moddalarga boy bo'lgan oziq-ovqatlarni etarli darajada iste'mol qilmasa ham aqliy zaif bola tug'ilishi xavfi oshadi. Homilador ayolni ruhan ezaverish ham asabiy nosog'lom bolaning dunyoga kelishiga sabab bo'ladi. Bularni bialogik sabablar deb olsak, aqliy zaiflikni keltirib chiqaradigan ijtimoiy sabablariga quyidagilar kiradi:
1. Bolaning faol hayotini cheklaydigan to'siqlar.
2. Tarbiya uchun noqulay sharoit, bola va uning oilasi hayotidagi muhit.
3. Erta yoshdagi travma
Aqliy rivojlanishdan orqada qolgan bolalarda kuzatiladigan alomatlar:
1. O'yinchoqlar bilan o'ynashga qiziqish yo'qligi.
2. Boshqalar harakatiga munosabat bildirmasligi
3. Atrofdagi dunyo haqida savollar bermasligi.
4. O'zida kechadigan jarayonlarni tushunmasligi yoki tushuntiraolmasligi.
Kasallikka tashxis qo'yish va davolash. Aqliy rivojlanishdan ortda qolgan
chaqaloqlarning jismoniy ko'rinishida nogironlikga ega emas, shuning uchun ota-onalar aqliy rivojlanish kechikishini sezmaydilar, chunki ular chaqaloqda kechayotgan ayrim aqliy o'zgarishlarni ularning xarhashalari deb o'ylashadi. Kasallikning birinchi belgilari bolalar bog'chaga yoki maktabga borganida sezila boshlaydi. Umuman olganda bola tengdoshlari bilan birga bo'lganida yoki bir xil vazifalarni bajarganida bu holat seziladi.
May 6
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
Maktabda bunday bolalar xulq-atvor qoidalariga rioya qilinishda ko'plab qiyinchiliklarga duch keladi. Bunday bolalar uchun o'yin faoliyatining asosiy turi bo'lib qoldi. Ular o'quv dasturini o'zlashtirishga qiynalishadi. Fikrlash, xotira va mavzu ustida ishlash past darajada rivojlanadi.
Tahlil va natijalar. Aqliy rivojlanishdan orqada qolishning birinchi alomatlarida ota-onalar mutaxassisga murojaat qilishlari kerak. Bolalarda aqliy rivojlanishdan orqada qolishning bosqichlari:
1. To'rt oydan 1 yoshgacha bola ota-onasiga munosabat bildirmaydi.
2. Bir yarim yoshida chaqaloq sodda so'zlarni talaffuz qilmaydi, uning ismi chaqirilganda e'tibor bermaydi.
3. Ikki yoshida bola kichik so'zlar to'plamini ishlatadi, yangi so'zlarni eslab qola olmaydi.
4. Ikki yarim yoshida bolaning so'z boyligi yigirma so'zdan oshmaydi. U so'zlardan gap tuza olmaydi va narsalarning nomlarini tushunmaydi.
5. Uch yoshida oddiy hikoyalarni tushunmaydi, aytilganlarni takrorlay olmaydi.
6. To'rt yoshida chaqaloq izchil nutqqa ega bo'lmaydi. Eshitish va vizual yodlash past darajada bo'ladi.
oqim refleksologiyasi, ya'ni miyaning faol nuqtalariga elektr impulslarni ta'sir qildirish usuli. Bu usul miya organik malformatsiyalarida qo'llaniladi. Defektologlar va nutq terepevtlari bilan doimiy maslahatlashuvlar. Gap terapevtik massaj, artikulyatsion gimnastika, xotirani, e'tiborni, fikrlashni rivojlantirish usullarini qo'llash yaxshi samara beradi. Keyingi davolash usuli dori terapiyasi. U faqat nevropatolog tomonidan belgilanadi. Muvaffaqiyatli tuzatishning kaliti- bu kompleks yondashuv ya'ni dori vositalaridan foydalanish, nutq terepevtlari, psixologlar bilan mashg'ulotlar o'tkazish va ta'limga shaxsiy yondashishni birlashtirish zarur. Ijtimoiy reabilitatsiyani ham e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Bunday dasturlar, avvalambor aqliy qoloqlikning engil bosqichidagi odamlarni ish bilan ta'minlashga qaratilgan. Bemorlar jamiyatdan ajralib qolmasliklari juda muhim. Buning uchun bemorlar oddiy kasblarni o'rganishlari mumkin bo'lgan maxsus moslashtirilgan dasturga ega bo'lgan o'quv muassasalari mavjud. Davolash jarayonida ota-onalarning ishtiroki muhim rol o'ynaydi. Oilada baxtli muhit yaratish, to'g'ri tarbiyalash va qo'llab-quvvatlash bolada o'ziga bo'lgan ishonchini kuchaytiradi, stressni kamaytiradi va davolashda samarali natijalarga erishiladi.
Kasallikni davolash usullari. Davolashning asosiy usullari bu mikro
May 6
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 j TMA Conference j 2023
Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
Xulosa va Takliflar (Conclusion/ Recommendations). Agar rivojlanish kechikishi jiddiy bo'lsa, unda birinchi navbatda bolaga hayotdagi asosiy narsalarni o'rgatish kerak. Gigiena (qo'lini qanday yuvishni o'rgatish va shunga o'xshash zaruriy ishlar) ya'ni ularni doimo toza bo'lishga o'rgatish kerak. Shunda bolada ruhiy zo'riqish kam bo'ladi, chunki bola toza bo'lsa u yoqimsiz hid chiqarmaydi, keyin boshqalar uchun u bilan muloqot qilish qulay bo'ladi. Zaruriy hamma narsalarni o'rgatish kerak, bu tufayli bola u bilan birga bo'lganlar uchun og'irlik tug'durmaydi. Unga A harfni B dan ajratib olishdan ko'ra bu ko'nikmalar juda muhim.
Kasallikning oldini olish. Boladagi rivojlanish kechikishining oldini olish homiladorlik paytidagi turli salbiy holatlarning oldini olish, homiladorlik paytida turli xil kasalliklardan saqlanish. Ota-onalarning asosiy vazifasi chaqaloqlarning to'g'ri rivojlanishi va oilada farovon muhit uchun kerakli sharoitlar yaratish bo'lishi lozim. Bola tug'ilgandan keyin doimo shifokor nazoratida bo'lish va shifokor ko'rsatmalariga rioya qilish kerak. Bola oilada o'zini xotirjam his qilishi judayam muhim. Bu uning to'g'ri rivojlanishiga, atrof muhitda harakatlanishga va atrofdagi dunyoni etarlicha idrok qilishga yordam beradi. Bolani tiklash jarayonida unga psixologik va pedagogik yordam ko'rsatishning maqsadi sog'liqni saqlash - bu parvarish qilish, ta'lim olish uchun qulay va maqbul sharoitlar yaratish uning psixikasi va shakllanishi imkoniyatlarini amalga oshirishga o'rgatish tashqi dunyo bilan uyg'un psixologik munosabatlar.
Shartli sog'lom profilaktika maqsadida bolalarga psixologik va pedagogik yordam ko'rsatiladi aqliy rivojlanishda ikkilamchi ijtimoiy og'ishlarning paydo bo'lishining oldini olish. Rivojlanishda kechikish bo'lgan bolaning jismoniy va psixologik jihatdan tayyor bo'lmagan atrof-muhit sharoitlariga doimo moslashishi kerakligi bilan bir qatorda, yana bir muammo mavjud. Bunday holatning tibbiy sabablarini bartaraf etish (belgilangan yuqumli jarayonni davolash, qo'ldan og'izga yashashdan keyin reabilitatsiya qilish va boshqalar) vaqt talab etadi. Shu bilan birga, ilmiy jarayon davom etmoqda va rivojlanishida kechikishlar bo'lgan bolalarni reabilitatsiya qilishga qaratilgan ayrim tadbirlar uchun pauzalar kutilmaydi. Shuning uchun, bunday bolalar ilmiy jarayondan "tushib ketmasligi" uchun, o'qish sharoitlari ular uchun moslashtiriladi (boshqalar uchun yo'qotishlarsiz), masalan, maktabda aqliy zaif o'quvchilar uchun moslashtirilgan dasturni joriy etish orqali.
REFERENCES 1. Фрухт Э.Л. 1989. Контроль за нервно-психическим развитием и поведением детей в Доме ребенка //
May 6
753
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
Оздоровительная и воспитательная работа в Доме ребенка / Сост. Э.Л. Фрухт. М.
2. Хейссерман Э. 1964. Потенциальные возможности психического развития нормального и аномального ребенка. М. 1964.
3. Abdivalievna, A. N. (2023). Psychological Interpretation of the Concept of Happiness. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 16, 3-6.
4. Аскарова, Н. А. (2022). Я^ИН КИШИСИНИ ЙУ^ОТГАН БОЛАЛАР ВА УСМИРЛАРГА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КУРСАТИШ ИШЛАРИ. INTELLECTUAL EDUCATION TECHNOLOGICAL SOLUTIONS AND INNOVATIVE DIGITAL TOOLS, 1(12), 65-70.
5. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 10, 132-137.
6. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological Characteristics Of Doctor And Patient Communication. Eurasian Scientific Herald, 8, 106-109.
7. Abdivalievna, A. N. (2021). Psychodiagnostics of children with attention deficiency syndrome and hyperactivity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 2352-2355.
8. Abdivalievna, A. N. (2022). Age Features of Aggressive Behavior. Eurasian Medical Research Periodical, 15, 16-20.
9. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development,
10. 132-137.
10. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological features of adaptation of students abroad. Innovative Society: Problems. Analysis and Development Prospects, 117120.
11. Abdivalievna, A. N., & Nuriddinovna, I. N. (2022). EMERGENCY PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EXTREME SITUATIONS. Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development, 6, 66-71.
12. Factors of Psychosomatic Diseases in School Children. Askarova Nargiza Abdivalievna, Boymurodova Xolisa Rahmonqul qizi. European Journal of Pedagogical Initiatives and Educational Practices. 1, 65-67.
May 6
754
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
13. Zarnigor, N. (2022). TIBBIY PSIXODIAGNOSTIKADA KOGNITIV FUNKSIYALAR DIAGNOSTIKASI MUAMMOSI. THE THEORY OF RECENT SCIENTIFIC RESEARCH IN THE FIELD OF PEDAGOGY, 1(3), 43-46.
14. Umarova, S. (2022). Таьлимни ракамлаштиришда креатив компетенцияларни ривожлантириш (Doctoral dissertation, Узбекистан Ташкент).
15. Abdivalievna, A. N. (2023). PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ANXIETY IN MEDICAL STUDENTS. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 13, 71-75.
16. Журакулова Д.З. Психологическое особенности психопрофилактики жадности // Психология. - Бухоро, 2019. - №3. - Б. 113-115. (19.00.00. №5).
17. Аскарова, Н. А. (2022). ОСОБЕННОСТИ ЭМОЦИНАЛЬНО-ВОЛЕВОЙ СФЕРЫ ДЕТЕЙ С СИНДРОМОМ ДЕФИЦИТА ВНИМАНИЯ И ГИПЕРАКТИВНОСТИ. Gospodarka i Innowacje., 22, 266-271.
18. Аскарова, Н. А. (2022). ВЛИЯНИЕ РОДИТЕЛЬСКОГО ОТНОШЕНИЯ НА ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗДОРОВЬЕ ДЕТЕЙ. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 3(1), 92-97.
19. Karimovna, N. Y., Nasirovna, M. R., Tursunaliyevna, A. M., Abduvaliyevna, A. N., & Ravshanovna, U. S. (2023). Psychodiagnostics of psychosomatic diseases. Journal of Survey in Fisheries Sciences, 10(2S), 2903-2911.
20. Jurakulova D.Z Psixological health of children as a faktor of successful edication. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development. 148-151. 2022.
21. Karimovna, N. Y. (2022). AUTISM AND THE IMPORTANCE OF COMMUNICATION WITH PATIENTS OF THIS DISEASE. Gospodarka i Innowacje., 23, 8-10.
May 6
