33Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
TELEKO'RSATUVLARNING KICHIK MAKTAB YOSHIDAGI BOLALAR
ONGIGA TA'SIRI
Dildora Ziyodullayevna Jo'raqulova
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetining "Umumiy psixologiya" kafedrasi o'qituvchisi, dotsent v.b.
ANNOTATSIYA
Avval televizor ixtiro qilinganini hisobga olsak, televizorning insoniyat tarbiyasiga ta'siri beqiyos bo'ldi. Ayniqsa yosh bolalarning oppoq qog'ozdek ongini shakllantirish, uni boshqarish uchun qulay vositaga aylandi.
Kalit so'zlar: Televideniya, axborot, dunyoqarash, klip, kompyuter o'yinlari, dasturlar.
АННОТАЦИЯ
Учитывая, что телевидение было изобретено первым, влияние телевидения на человеческое образование было несравнимым. Он стал удобным инструментом для формирования сознания маленьких детей, как лист белой бумаги, для управления им.
Ключевые слова: телевидение, информatsiя, мировоззрение, клип, компьютерные игры, программы.
ABSTRACT
Considering that television was invented first, the impact of television on human education has been incomparable. It has become a convenient tool for shaping the consciousness of young children, like a sheet of white paper, for controlling it.
Keywords: television, information, outlook, clip, computer games, programs.
Kirish.
So'nggi o'n yil ichida dunyoda teleko'rsatuvlar hajmi yuzlab marta oshdi. Inson ongini ommaviy axborot vositalari tomonidan manipulyatsiya qilishdan himoya qilish muammosi doimo keskinlashmoqda. Shuning uchun, zamonaviy odam uchun ehtiyoj aniq axborotni idrok etish ko'nikmalari, audiovizual tasvirlarning ma'nosini to'g'ri tushunish va buning natijasida axborot oqimlarini yanada malakali va erkin boshqarish qobiliyati shakllanmoqda. Shu munosabat bilan alohida ahamiyatga ega media-ta'lim jarayonini
May 6
694
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
yanada rivojlantirish intensivligini egallaydi. Bolalik - miyada hissiy me'yorlarni to'plash davri. Kichik maktab yoshidagi bolalarda axloqiy talablar va tushunchalar rivojlanadi, ushbu istaklar asosida qobiliyatlar shakllanadi. Bu muhim jarayon bo'lib, bu yoshdagi bolaning hali o'z axloqiy e'tiqodiga ega emasligi, u asosan atrofidagi odamlarning axloqiy qarashlari va axloqiy fazilatlari asosida boshqariladi. Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi vaqtda televideniya bolaning shaxsini shakllantirishga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Ko'p tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, kompyuter o'yinlari, ko'ngilochar o'yinlar, dasturlar, televideniya ta'siri ostida ekanligini ko'rishimiz mumkin. Klip - kichik maktab yoshdagi bolalar tafakkurini shakllantiradi, buning natijasida tanqidiy ong darajasi pasayadi, atrofdagi dunyoni idrok etishda, axloqiy va axloqiy qadriyatlar tizimida o'zgarishlar yuz beradi. Shuningdek, axborotni tahlil qilish va sintez qilish qobiliyatida o'zgarish yuzaga keladi. Psixologik va pedagogik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, kliplarni o'ylash orqali atrofimizdagi dunyo bir-biridan farq qiluvchi faktlar mozaikasiga aylanadi. Bolaning hissiy sohasi asosida faktlar shuni ko'rsatadiki, xuddi kaleydoskopda bo'lgani kabi, kliplar orqali bir-birini almashtirishiga o'rganib qoladi. Bu jarayon yangi tajribalarni doimo talab qilinadi. Bolaning taassurotlarini ehtiyotkorlik bilan qayta ishlash kerak. Ko'rinib turibdiki, bunday tez jarayonda yuzaga keladigan holatni bola hissiy jihatdan kamroq qabul qiladi. Tashqi tomondan, bu bolaning uzoq vaqt davomida biron bir ma'lumotga diqqatini jamlay olmasligida namoyon bo'ladi. Uni tahlil qilish qobiliyati susayadi.Kompyuter va televizor orqali mozaikadagi shaklga "past, yuzaki" munosabat bildiradi.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Klipli fikrlash, ko'pincha lahzalik idrok haqida fikrlash deb ataladi. Bolaga har qanday vaziyatni tushunish uchun 2-3 daqiqa beriladi va u darhol hamma narsaga muhtojlik sezganda yangi axborot oqimi boshlanganda barcha narsa o'chib ketadi. Klipni fikrlash bilan empatiya, mas'uliyat hissi zaiflashadi; bu turdagi fikrlash bolaning butun bo'lishiga to'sqinlik qiladi, uning shaxsiyatining o'zagini buzadi. Televizorning bolalarga ijobiy ta'sirini xam ahamiyatga olish mumkin. Televizorni tomosha qilish bolalar uchun bir qator afzalliklarga ega. Keling, ulardan ba'zilarini ko'rib chiqaylik.
1. O'yin-kulgi. Bolalar teleko'rsatuvlari bolalarga turli ko'nikmalarni o'rgatadi: qiyin his-tuyg'ularni yengish, tengdoshlar bilan muloqot qilish, qiyin vaziyatlardan chiqishni shakllantiradi. Ko'ngilochar ko'rsatuvlar va viktorinalarni tomosha qilib, bolalarning tasavvurlari rivojlanadi.
Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023
Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,
in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
2.Ta'lim. Ta'lim dasturlari bolalarni harakatga undaydi. Agar bola an'anaviy o'qitish usullarini yoqtirmasa, ta'lim dasturlari ularni o'rganishning ajoyib usuli bo'lishi mumkin. Bunday dasturlar bolalarda muammolarni hal qilish ko'nikmalarini va analitik fikrlashni rivojlantiradi.
3. Sport. Sport dasturlarini (futbol, basketbol va boshqalar) tomosha qilish bolada sportga va ochiq havoda o'ynashga qiziqish uyg'otishi mumkin. Sport shoulari bolalarni jismonan faollikka, sog'lom turmush tarziga undaydi. Oxir oqibat, bu jismoniy va hissiy farovonlikka olib keladi.
4. Madaniyat. Farzandingiz dunyoni kashf qilishni va sayohat qilishni yaxshi ko'radimi? Madaniy teledasturlar va sayohat dasturlari yordamida u dunyoning barcha mo'jizalari bilan tanishishi mumkin. Turli madaniyatlarni o'rganish bolaning ijtimoiy rivojlanishiga hissa qo'shadi. U boshqa madaniyat vakillariga nisbatan bag'rikengroq bo'lib, yanada yaxlit fikrlashni boshlaydi.
5. Ijodkorlik. Televizion dasturlar oziq-ovqat va hunarmandchilikdan tortib musiqa va teatrgacha bo'lgan hamma narsani qamrab olishi mumkin. San'at haqidagi telekanallar va musiqa, san'at va boshqa jarayonlar haqidagi individual dasturlar bolalarni o'z takliflarini topishga va ijodiy bo'lishga undash orqali rivojlanadi.
6. Maktab faoliyati. Mas'uliyatli televizor ko'rish bolaning hissiy holatiga olib keladi. Bu, o'z navbatida, ish faoliyatini yaxshilashga olib keladi. Tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, axborot va ta'lim dasturlarini tomosha qilgan bolalar o'z tengdoshlaridan o'zlarining akademik muvaffaqiyatlarining ustunligi bilan ajralib turadilar.
7.Stressdan xalos bo'lishning sog'lom usullari. Televizor tomosha qilish bolalar uchun maktabdagi stressni yengishning sog'lom usulidir. O'rtacha dozada televizor bolaning kayfiyatini yaxshilaydi va hissiy muammolarni engishga yordam beradi.
8. Zamonaviy texnologiyalar. Televizion kontentga kirish orqali bolalar yangi texnologiyalardan foydalanishni va ijtimoiy tendentsiyalarni kuzatishni o'rganadilar. Televizor orqali bolalar ko'proq jarayonlardan xabardor bo'ladi.
9. Til va emotsional rivojlanish. Farzandingiz chet tilini o'rganayotgan bo'lsa, ta'limga oid teledasturlar yoki filmlar orqali ularga lug'at va grammatikani tushunishga yordam berishingiz mumkin. Bundan tashqari, ijobiy dasturlar bolaga sog'lom hissiy xulq-atvor va ijtimoiy ko'nikmalarni o'rgatadi, bu
ularning kelajakdagi hayotdagi muvaffaqiyatlarida muhim rol o'ynaydi.
May 6
696
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
10. Qiziqishni saqlang. Farzandingiz doimiy ravishda uy atrofida yugurib yursa va bir daqiqa o'tira olmasa, unga televizor ko'rishiga ruxsat bering. Bu uni zerikishdan qutqaradi. Bola qiziqadi va televizion kontent jarayoni bolaning kognitiv sohasini rivojlantiradi. Biroq, bu faqat vaqti-vaqti bilan amalga oshirilishi va odat bo'lib qolmasligiga ishonch hosil qilishingiz kerak.
11. Ijtimoiy rivojlanish. Televizorda ijobiy qahramonlarni ko'rgan bolalar ularning xatti-harakatlariga taqlid qilishga harakat qilishadi. Bu raqobat bilan bog'liq vazifalarga ham, odamlar bilan hamkorlik qilishga ham tegishli. Misol uchun, agar bolaning sevimli qahramoni yaxshi o'quvchi bo'lsa.
Tahlil va natijalar. Kichik maktab yoshidagi bolaning nutq tafakkuri, o'z navbatida, rivojlanishida orqada qoladi, chunki televizor dasturlarini tomosha qilish va kompyuter o'yinlarini o'ynash, bolaga tashqi yoki ichki nutqdan foydalanish kerak emasligi bilan ifodalanadi. Bolaning nutqi va idrokning yuzakiligi ham, individual taassurotlar qiymatining pasayishiga ta'sir qiladi. Kichik maktab yoshidagi bolalarda uchraydigan o'quv motivlarining shakllanmaganligi. Masalan, bunda o'quvchiga «Maktabda menga yoqadigan narsa» mavzusida rasm chizdiriladi. Agar bola o'quv qurollarining rasmini chizsa, unda o'quv motivi shakllanganligidan, agar o'yinchoq va boshqa narsalarni chizsa, unda o'quv motivining shakllanmaganligidan dalolat beradi. Bu holat o'z navbatida bolaning past o'zlashtirishi hamda o'ziga nisbatan ishonchsizligidan dalolat beradi. Televizordagi ba'zi bir salbiy jarayonlarni ko'rish oqibatida, bolaning ongida maktab fobiyasi yoki maktab nevrozi paydo bo'ladi. Masalan, bolaning sinfdoshlaridan qo'rqishi, o'qituvchisidan ikki baho olishdan qorqishi. Buning asosida bola o'z xulq-atvorini ixtiyoriy boshqara olmasligi. Diqqatini jamlay olmasligi yuzaga keladi. Chunki bunday psixik buzilishlarga uchragan bolalarda maktab dasturini o'zlashtira olmaslik, darslarda sust ishtirok etish, ba'zida umuman maktabga kelmay qolish, o'rtoqlari va tengdoshlari bilan tez-tez nizolarning kelib chiqishi, ba'zan ochiqdan-ochiq janjallashish, qo'liga tushgan narsalar bilan tajovuz qilish, parishonxotir va bee'tibor bo'lib qolish g'azab va jahlning paydo bo'lishi hollari ko'rinadi. Shuning uchun biz ota-onalar, kelajagimiz bo'lgan farzandlarimizning har bir xatti-harakatiga e'tibor qilmog'imiz lozim. Abu Hurayra (raziyallohu anhu)dan rivoyat qilingan quyidagi hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam marhamat qilib, dedilar: "Har bir go'dak albatta toza fitratda (ya'ni Islom fitratida) tug'iladi. Lekin ota - onasi uni yo yahudiy, yo nasroniy, yo majusiy qiladi. Buning misoli sh
chorva hayvoni barcha a'zolari mukammal bo'lgan hayvc
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar
tug'adi. Yoki sizlar quloq-burni kesilgan holda tug'ilgan hayvonni bilasizlarmi?.."
Xulosa va takliflar. Yuqoridagi oyat va hadis ota-onalarning bola tarbiyasidagi o'rni naqadar kattaligini ochiq-ravshan ko'rsatib turibdi. O'zining ketidan solih farzand qolishini istagan har bir musulmon bolasining tarbiyasiga yoshlikdan juda qattiq kirishishi va uni har qanday zararli tashqi ta'sirlardan himoya qilishi kerak. Axir bog'bon ham gulni kichkinaligidan avaylab-asrab o'stirayotib, hayvonlardan saqlash uchun atrofini to'siq bilan o'raydiku. Agar bir gul shuncha e'tibor talab qilsa, mittivoylarning bunday e'tiborga bo'lgan ehtiyoji naqadar katta ekan. Biz bolalarni butunlay televizordan mahrum qilish kerak degan fikrdan yiroqmiz, aksincha ba'zi shunday ko'rsatuvlar borki ular bolalarga dunyoqarashning shakllanishida juda foydali bo'ladi. Biz bolalarimizga chet el mahsulotlarini hazm qildirishni to'xtatib, o'z milliyligimiz, din-diyonatimiz va urf-odatlarimizga to'g'ri keladigan mahsulotlarni o'zimiz ishlab chiqarishimiz kerak demoqchimiz. Buning uchun har qanday imkoniyat bor. To'g'ri bu vaqt va harajat talab qilishi haqiqat. Xo'sh, nima bo'libdi, kelajagimiz poydevorlari bo'lgan bolalar uchun har qancha harajat qilsak arziydi. Agar biz avvalgidek Imom Buxoriylar, Imom Termiziylar, Samarqandiy va Xorazmiylar chiqishini chin dildan istasak, bolalarimizni ularning onalari tarbiyalagani kabi tarbiyalashimiz, ulardek sidqi dildan xizmat qilishimiz kerak. Oynai jahonda ko'rayotgan teleko'rsatuvlariga e'tibor qilgan holda, yoshiga mos keladigan ko'rsatuvlarni ko'rishga ruxsat berishimiz lozim, zero farzandlarimiz bizning ertamiz davomchilaridir. Shundagina ko'zlangan maqsadga yetishishimiz mumkin.
REFERENCES
1. Беруний А.Р. Рухият ва таълим - тарбия хакида. - Т.: Укитувчи. 1992.
2. Волков Б.С. Психология детей младшего школьного возраста / Б.С. Волков. -Москва : Кнорус, 2016. - 348с.
3. Аскарова Н.А. Диккат етишмаслиги ва гиперактивлиги синдромидаги психокоррекцион машгулотларнинг узига хослиги. // Maktab va Hayot. -Toshkent, 2011. № 8. - Б. 7 - 8. (19.00.00. №3)
4. Аскарова Н.А. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг билиш жараёнларини коррекциялашга доир. //Педагогика. Илмий - методик журнал, № 4, Тошкент, 2015. Б- 48-53.
5. Журакулова Д.З. Шарк мутаффаккирлари асарларида сахийлик ва хасислик муаммоси// Шахсда илмий дунёкараш ривожланишининг психологик имкониятлари ва тарбиявий
May 6
698
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
жихдтлари: Республика илмий-амалий конференция материаллари. - Тошкент, 2019. - Б.248 -8252.
6. Журакулова Д.З. Психологическое особенности психопрофилактики жадности // Психология. - Бухоро, 2019. - №3. - Б. 113-115. (19.00.00. №5).
7. Abd^^m, А. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journ^ of 01оЬа1 Ecology апё Б^атаЫе Development, 10, 132-137.
8.Abdiva1ievna, A. N. (2022). Psychological Characteristics Of Doctor And Patient Communication. Eurasian Scientific Herald, 8, 106-109.
9. Abdivalievna, A. N. (2021). Psychodiagnostics of children with attention deficiency syndrome and hyperactivity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 2352-2355.
10. Abdivalievna, A. N. (2022). Age Features of Aggressive Behavior. Eurasian Medical Research Periodical, 15, 16-20.
11. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 10, 132-137.
12. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological features of adaptation of students abroad. Innovative Society: Problems. Analysis and Development Prospects, 117-
13.Abdivalievna, A. N., & Nuriddinovna, I. N. (2022). EMERGENCY PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EXTREME SITUATIONS. Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development, 6, 66-71.
14. Aскарова, Н. A. (2022). ВЛИЯНИЕ РОДИТЕЛЬСКОГО ОТНОШЕНИЯ HA ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗДОРОВЬЕ ДЕТЕЙ. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 3(1), 92-97.
15. Karimovna, N. Y. (2022). YOSHLARDA INTERNETGA TOBELIK MUAMMOLARI. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 2(12), 96-99.
120.
