Научная статья на тему 'ЙИЛҚИЧИЛИКДА БИЯЛАРНИ ҚОЧИРИШНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ'

ЙИЛҚИЧИЛИКДА БИЯЛАРНИ ҚОЧИРИШНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қочириш / бия / айғир / қўлда қочириш / эркин қочириш / уюрда қочириш / сунъий қочириш / табиий қочириш / такрор ишлаб чиқариш / авлод / жинсий етилиш / оталаниш / бўғоз бия / зот.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хафизов Иноят Исмоилович

Мақолада йилқичиликда қочириш мавсумини талаб даражасида ўтказиш тармоқни ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эгалиги тўғрисида маълумотлар келтирилган.Шунингдек, бияларни қочириш усуллари ва техникаси ҳамда такрор ишлаб чиқариш (урчитиш, кўпайтириш)нинг асосий мақсади вазифалари батафсил баён қилинган. Бундан ташқари, олинган авлодларнинг сифати мавжуд бўлган айғир ва бияларнинг зотига боғлиғи, уларни танлашда айниқса, айғирларнинг юқори сифатли бўлишига кўпроқ эътибор бериш лозимлиги, мавсумда бир бош айғир билан кўплаб бияларни оталантириш мумкин эканлиги кенг ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЙИЛҚИЧИЛИКДА БИЯЛАРНИ ҚОЧИРИШНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК: 636.1.01.05./636. 082

ЙИЛЦИЧИЛИКДА БИЯЛАРНИ ЦОЧИРИШНИ ТАШКИЛ ЦИЛИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ

Хафизов Иноят Исмоилович

булим бошлиги, ЧПИТИ https://doi.org/10.5281/zenodo.13857075

Аннотация. Мацолада йилцичиликда цочириш мавсумини талаб даражасида утказиш тармоцни ривожлантиришда мущм а^амиятга эгалиги тугрисида маълумотлар келтирилган.Шунингдек, бияларни цочириш усуллари ва техникаси %амда такрор ишлаб чицариш (урчитиш, купайтириш)нинг асосий мацсади вазифалари батафсил баён цилинган. Бундан ташцари, олинган авлодларнинг сифати мавжуд булган айгир ва бияларнинг зотига боглиги, уларни танлашда айницса, айгирларнинг юцори сифатли булишига купроц эътибор бериш лозимлиги, мавсумда бир бош айгир билан куплаб бияларни оталантириш мумкин эканлиги кенг ёритилган.

Калит сузлар: цочириш, бия, айгир, цулда цочириш, эркин цочириш, уюрда цочириш, сунъий цочириш, табиий цочириш, такрор ишлаб чицариш, авлод, жинсий етилиш, оталаниш, бугоз бия, зот.

Аннотация. В статье представлена информация о важности проведения сезона случки на уровне потребности в развитии отрасли. Также подробно описаны методы и техника случки кобылья и основная цель воспроизводства. Кроме того, качество получаемого потомства зависит от породы имеющихся жеребцов и кобыл, необходимости уделять больше внимания высокому качеству жеребцов при их выборе, а также возможности получения от одного жеребца множества кобыл в сезон.

Ключевые слова: случка, кобыль, жеребец, ручной случка, свободный случка, искусственный осеменение, естественный случка, воспроизводство, потомство, половая зрелость, оплодотворение, жеребая кобылья, порода.

Abstract. The article provides information on the importance of holding the mating season at the level of need in the development of the industry. The methods and techniques of breeding a mare and the main purpose of reproduction are also described in detail. In addition, the quality of the offspring produced depends on the breed of stallions and mares available, the need to place greater emphasis on the quality of stallions when selecting them, and the possibility of producing multiple mares per season from one stallion.

Keywords: mating, mare, stallion, manual mating, free mating, artificial insemination, natural mating, reproduction, offspring, puberty, fertilization, foaling mare, breed. mating, mare, stallion, manual mating, free mating, artificial insemination, natural mating, reproduction, offspring, puberty, fertilization, foaling mare, breed.

Кириш. Такрор ишлаб чикариш (урчитиш, купайтириш)нинг асосий максади - бу отларнинг бош сонини купайтириш билан бир каторда сифат жихдтидан яхшилашни х,ам уз ичига олади. Олинган авлодларнинг сифати мавжуд булган айгир ва бияларнинг зотига боглик;. Уларни танлашда айникса, айгирларнинг юкори сифатли булишига купрок эътибор бериш лозим. Чунки мавсумда бир бош айгир билан куплаб бияларни оталантириш мумкин.

Отлар бош сонини купайтириш учун уларда урчитиш тадбирларини олиб боришни талаб даражасида ташкил килиш керак. Х,ар йили тугишга ярокли х,ар бир биядан бир бош

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

кулун олиш лозим. Бияларни биологик хусусиятларини билган холда уларни урчитиш, бугоз булиш ва кулунлаши учун кулай шароит яратиш мухим хисобланади.

Жинсий жихатдан энг кеч етиладиган отлар уюр холда бокиладиган, махаллий зотлар хисобланади, эрта етиладиган зотлар эса огир юк тортувчи хамда салт миниладиган зотлар хисобланади.

Таъкидлаб утилганидек, ёш отларнинг жинсий етилиши куп жихдтдан уларнинг зотига, озиклантириш ва саклаш шароитларига ва умумий ривожланишига боглик. Абориген зот отлари (ёкут, мугул, корабайир ва бошкалар) кеч етилувчанлиги билан ажралиб туради ва ушбу зот отларида жинсий етилиш 2,5-3 ёшидан бошланади. Завод зотига мансуб ёш отлар тез етилувчан булсада, бу хусусият унинг умумий физиологик ривожланиши билан мос келмайди, шунинг учун на ёш айгирларни ва на ёш бияларни эрта ёшданок кочиришда фойдаланиш мумкин эмас.

Шунингдек, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини, шу жумладан, отларни генетик имкониятларини тула юзага чикаришда алохида ахамият касб этади. Шунга ухшаш холатни куйчилик сохасида хам кузатиш мумкин.Масалан, Д.М.Парманова (2021), Д.М.Парманова (2021), Д.Парманова, Ф.Аликулов (2021), D.Parmanova (2022) уз тадкикортларида озиклантиришнинг ахамияти ва уни махсулдорликка таъсирини илмий манбаларида таъкидлаб утганлар.

Тадкикот услубияти ва олинган натижаларни тахлили. Талаб даражасидаги ривожланишга эга булган барча зотдаги отлар наслчилик ишларида 3 ёшидан бошлаб ишлатилади. От заводларида йуртоки ва салт миниладиган от зотларининг айгирлари бироз кечрок, яъни 4-5 ёшидан наслчилик ишида фойдаланилади. Йуртоки ва салт

миниладиган зот мансуб, тезкор ва чопкир тоифадаги айгирларни 3-3,5 ёшидан насл ишларига ишлатиш максадга мувофикдир.Бу эса айгирларни 6-6,5 ёшида авлодларининг сифати буйича холисона бахолаш имкониятини беради (одатда 8-10 ёшида бахоланади). Йилкичиликда бияларни кочиришда куйидаги усулларидан фойдаланилади: ^улда кочириш усули.Бу усулда айгир бияни олдига олиб борилади. Бунда аввало, айгир ёки синовчи айгирлар ёрдамида биянинг куюкканлиги аникланади. Агар бия куюккан булса, уни кочириш амалга оширилади ва бияни кочирилган вакти белгилаб куйиладиДулда кочириш усулидан бияларни отхоналарда саклаб бокилганда фойдаланилади.Куюкга келган бияниёпик бинода ёки отхонанинг ташкарисидаги текис жойда кочириш амалга ошириладиДочиришдан олдин айгирни тепиб жарохат етказмаслиги учун бияга хавфсизлик камаритакилади.

Куюккан бияни кочириш жойини атрофи уралган булиши мухим хисобланади. Чунки бияни кочириш учун олиб келтирилган айгир атрофдаги шовкин ва бошка холатларга чалгимаслиги, уни куркитиб

юбормаслик зарур ёки таъсир этувчи омиллар таъсирида бияни кочишга булган майиллигини йукотиб юбориш мумкин.

^улда кочириш усули

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Куюккан бияни кочириш жойини атрофи уралган булиши мухим хисобланади. Чунки бияни кочириш учун олиб келтирилган айгир атрофдаги шовкин ва бошка холатларга чалгимаслиги, уни куркитиб юбормаслик зарур ёки таъсир этувчи омиллар таъсирида бияни кочишга булган майиллигини йукотиб юбориш мумкин.Бияни кочиришдан олдин уни кочиришга тайёрлаш мухим тадбирлардан хисобланади. ^очириш учун олиб келинган бияни думини кочириш пайтида айгирни жинсий аъзосини киллар билан жарохатламаслиги учун бия думининг асоси бинт билан ураб куйилади. Бия жинсий аъзосининг ташки лаблари илик сув билан яхшилаб ювилади. Бунинг учун стерилланган тоза кул ранг мато ёки ок пахтадан фойдаланиш мумкин. Бунда ишлатилган мато (ёки пахта) бошка бияга ишлатилмайди.Бияни кочириш пайтида кулунни онаси куриб турадиган якин масофада саклаш мухим ахамиятга эга ва кулунни айгир кизганиб тепиб юбормаслик чорасини куриш мухим хисобланади.Бияни оталаниш даражаси самарали булиши учун бияни олд томонини пастрок булишига ва бошини тик кутариб туришига эътибор бериш керак.Агар айгир биринчи сакрашда бияни кочиришга эриша олмаса, уни 15-20 дакика айлантириб олиб юрилади ва мукаммал эреккия хосил булгандан кейин бияга иргишга йуналтирилади.

Куюккан бияни кочирилган кун ва ундан кейинги кунлари тез югуртирмаслик ва огир юклама билан ишлатиш максадга мувофик эмасДочириш пайтида бия нотинч харакатланиб турса ва безовталанса, бу холат унинг бачадон буйинчасини тулик очилмаганлигидан ёки куюкиш бошланмаганлигидан далолат беради.Куюккан бияларни оталантиришда кулда кочириш усули кулланилса, бир бош 3-4 ёшли наслли айгирга 12-15 бош биялар, 7-12 ёшли наслли айгирга 25-30 бош биялар ва 14 ёшдан катта булган наслли айгирларга 12-15 бош биялар бириктирилади.

Тусик ичида эркин кочириш усули. Мазкур кочириш усули атрофи тахта тусиклар (ёки деворлар) билан уралган махсус жойда амалга оширилади. Бу жойда айгир билан кочириш режалаштирилган биялар эркин куйиб юборилади. Куюккан бияни айгирни узи излаб топади. Куюккан бияга 1-2 марта айгир иргигандан кейин, у боглаб куйилади.

Агарда айгир факат бир бияга чопавериб, куюккан бошка бияга карамаса, бунда биринчи куни куюкиб айгирдан кочирилган бия иккинчи куни ушбу махсус жойга киритилмайди ва алохида богланади. ^очириш учун танланган айгирни бир кунда 2 марта - эрталаб ва кечкурун бияни кочириш учун ишлатиш мумкин.Бу усулда кочиришни ташкил килишда олдиндан бияларни кочириш учун тайёрланган махсус Тусик ичида эркин кочириш усули жойга бир йула 15-20 бош биялар киритилади.

^очирилган хар бир бия тугрисида аник хисоб-китоб ишлари юритилади.Бу усулда кочиришни ташкил килишда олдиндан бияларни кочириш учун тайёрланган махсус жойга бир йула 15-20 бош биялар киритилади. ^очирилган хар бир бия тугрисида аник хисоб-китоб ишлари юритилади. ^очириш мавсуси давомида кочириш учун танланган наслли айгир етук ёшда (7-12 ёш) булса, 25-30 бош, агар айгирни ёши 14 ёш ва ундан катта булса, 15-20 бош биялар бириктирилади. Бу усул бияларни отхона шароитида сакланиб бокиш ташкил килинган хужаликларда кулланилади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

SEPTEMBER 26-27, 2024_

Уюрда кочириш усули. Бу усул яйлов шароитида бокиб парвариш килинадиган йилкичилик субъектларида кулланилади. Бу усулда кочиришни ташкил килишда, наслли айгир етук ёшда (7-12 ёш) булса, унга 25-30 бош, кари айгир (14 ёш ва ундан катта) булса, унга 12-15 бош биялар бириктирилади.

Яйловда айгирга бириктирилган биялар биргаликда озикланиб юради ва куюккан бияларни инсон ёрдамисиз айгирнинг узи кочиради. Шунингдек, мавсум давомида ушбу уюрдаги наслли айгир бошкасига алмаштирилмайди ёки бошка айгир келтириб кушиб юборилмайди. Агар уюрга бошка айгир кушилса, улар бир-бирини ярадор килиб жарохдт етказади.

Бу усул иктисодий жихдтдан самарали х,исобланиб, мех,нат сарфи кам булади ва яйлов шароитида бияларни оталаниш даражаси юкори булади.

Сунъий кочириш усули. Бу усул х,озирги пайтда илгор усуллардан бири х,исобланиб, йилкичилик тармоги ривожланган гарб давлатларида кенг кулланилмокда.

Бунда бир бош насл курсаткичлари буйича бах,оланиб, элита синфига мансуб булган наслли айгир уруги билан 150-350 бош бияларни уруглантириш мумкин.Айгирнинг бир иргишда берадиган эякулат микдори уртача 60-120 мл-ни ташкил килади.Бияни уруглантириш учун эса 20-40 мл уруг етарли х,исобланади. Шундан келиб чикиб, айгирни бир иргишда берган уруги билан суюлтирмасдан

3-4 бияни, суюлтирганда эса 15-20 бош бияларни уруглантириш мумкин.

Мазкур усулнинг афзалликлари куйидагилардан иборат:

- юкори насл кийматига эга булган элита синфига мансуб наслли айгирни уруги билан куплаб бияларни уруглантириш мумкин;

-наслли айгирлар бош сонини меъёрида саклаб туриш х,исобидан иктисодий самарадорликка эришилади; -бияларда турли жинсий касал-Сунъий к0Чириш уСуЛи ликларни таркалишини олди олинади;

-машхур элита синфга мансуб айгирнинг уругидан юкори даражада фойдаланиш мумкин;

-наслли айгир уругини х,ар кандай узок масофага олиб бориб бияни уруглантириш имконияти мавжуд.

- юкори генетик имкониятга эга булган наслли айгир уруг билан уюрлардаги бияларни насл сифатини киска муддатлар яхшилаб олиш мумкин.

^очириш мавсумида бияларда оталаниш жараёни юкори булиши кочиришда фойдаланилган айгирнингжинсий фаоллигига ва бияларнинг серпуштлик хусусиятларига буглик булади.

^очириш мавсумида айгирларни бияларга бириктиришни режалаштириш ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

кулунлаш мавсумини муваффакиятли утишини ташкил килиш мутахассиснинг малакаси хамда билим савиясига боглик булади.

Бияларга бириктириладиган айгирнинг экстерьерида, насл хусусиятларида ва тана тузилишида камчиликлар хамда нуксонларнинг булмаслиги асосий талаблардан биридир. Шунингдек, мавсум бошланишидан камида бир ой олдин айгир ва биялар зооветеринария куригидан утказилиши зарур .

Айникса, наслли ва синовчи айгирлар кочириш мавсуми бошланишидан 1,5-2 ой олдин тула кийматли ва конкентрат озукаларга бой ракион асосида озиклантиришни ташкил килиш алохида ахамият касб этади.

^очириш мавсумида бияларни уруглантириш усулидан келиб чиккиб, айгирларга бириктириладиган биялар сони курсаткичлари келтирилади.

Йилкичиликда кулланиладиган кочириш усуллари ва бияларга бириктириладиган айгирлар бош сони меъёрлари

Уруглантириш Уруглантириладиган

^очириш Бириктирилган айгирнинг ёши режалаштирил-ган биялар сони, бош

усуллари биялар сони, бош 1 кунда мавсум давомида

^улда 7-12 ёш (етук ёшдаги) 25-30 1-2 175

кочириш 3-4 ёш (ёш айгир) ва 14

ёш ва ундан катта (кари) 12-15 1 75

Тусикда 7-12 ёш (етук ёшдаги) 25-35 1-2 175

эркин 3-4 ёш (ёш айгир) ва 14

кочириш ёш ва ундан катта (кари) 12-15 1 75

Уюрда 7-12 ёш (етук ёшдаги) 20-25 - -

кочириш 3-4 ёш (ёш айгир) ва 14 ёш ва ундан катта (кари) 12-15

Сунъий

кочириш 150 1 -

Бияларни оталаниш даражасининг самарадорлигига кочириш усули ва айгирнинг ёши сезиларли таъсир килади. Табиий кочиришнинг кайси усулини куллашдан катъий назар етук ёшдаги айгирлар ёш хамда кари айгирларга караганда купрок бияларни оталантиришга эришади.Сунъий уруглантиришда эса оталаниш самарадорлигига айгирнинг ёши эмас, балки олинган сперма (уруг)нинг микдори ва сифати салмокли таъсир курсатади.

Хулосалар. 1.Бош сонини купайтириш учун уларда урчитиш тадбирларини олиб боришни талаб даражасида ташкил килиш керак. Х,ар йили тугишга ярокли хар бир биядан бир бош кулун олиш лозим.

2.Бияларни биологик хусусиятларини билган холда уларни урчитиш, бугоз булиш ва кулунлаши учун кулай шароит яратиш мухим хисобланади.

3.Хужаликда наслчилик ишларини тугри олиб бориш учун аввало, ташкил килинадиган уюрларни бияларнинг ёшини, зотини, экстерьерини ва синфини хисобга олган холда шакллантириш максадга мувофик хисобланади.Уюрга бириктириладиган наслли айгирнинг зотдорлик даражаси бияларникидан юкори булиши мухим ахамиятга эга.Шунингдек, кочириш мавсумида айгирни чарчаб колиш холатларига йул куймаслик зарур.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

REFERENCES

1. Богданов Е.А. Происхождение домашних животных: Искусство животноводства: Опыт критического сопоставление теории и практики., №12, Издание стереотип. Серия: Этология и зоопсихология. URSS, 2022 г.

2. Демин В.А. и др. Коневодство. Издательство «Лан», 1-е изданий, Учебная пособья, Санкт-Петербург-Москва-Краснодар, 2022 г.

3. Демин В.А., Хотов А.В. Коневодство. Практикум. Издательство «Лан», 2023 г.

4. Жабборов Ш., Б.Аллашов, Л.Тагаева. Технология интенсивного выращивания жеребят карабаирской породы в условиях Узбекистана. Вестник Ошского государственного университета. Сельское хозяйство: агрономия, ветеринария и зоотехния. 2024/6/28.№ 2 (7), с-288-296

5. Калашников В.В., Ковешников В.С. Калашников Р.В. Продуктивное коневодство. //Зоотехния. 2002. №2.

6. Лихов К.А. Государственная племенная книга карабаирской породы. IV том., Ташкент, изд. «Узбекистан», 1982 г.

7. Д.М.Парманова. Rational use of different types of feeddings in the feeding of Karakol sheep. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, 190-193 б.

8. Д.М.Парманова. ^оракалпок сур коракул зотли куйлардан олинган наслнинг жун толасининг сифати. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, № 10. 51-53 б.

9. Д.Парманова, Ф.Аликулов. ^оракулчиликда коракалапок сур наслли кузиларни олиш усуллари. Scientific progress journal, 2021. 436-440.

10. D.Parmanova. Pattern of flower location and strength in korakalpok sur breed rams. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal-2022, P. 73-75.

11. Савина Р.С. Развитие коневодства зависит от благосостояния общества. Статья. Ж. «Нивы России», №7(206), август, 2022 г.

12. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012159

13. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012160

14. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.