Научная статья на тему 'ҚОРАКЎЛЧИЛИКДА НАСЛЛИ ҚЎЗИЛАРНИ ОЛИШ УСУЛЛАРИ'

ҚОРАКЎЛЧИЛИКДА НАСЛЛИ ҚЎЗИЛАРНИ ОЛИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қорақалпоқ сурли наслли / яримдоира элита синфига мансуб қоракўл қўчқорлар билан териларининг ҳар хил синфларига мансуб совлиқларни турлича жуфтлаш натижасида олинган наслли қўзилар тўғрисидаги тадқиқот натижалари келтирилган.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Парманова Дилноза Мавлановна

Қорақалпоқ сурли наслли, яримдоира элита синфига мансуб қоракўл қўчқорлар билан териларининг ҳар хил синфларига мансуб совлиқларни турлича жуфтлаш натижасида олинган наслли қўзилар тўғрисидаги тадқиқот натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАКЎЛЧИЛИКДА НАСЛЛИ ҚЎЗИЛАРНИ ОЛИШ УСУЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК 636.083.33

ЦОРАКУЛЧИЛИКДА НАСЛЛИ ЦУЗИЛАРНИ ОЛИШ

УСУЛЛАРИ

Парманова Дилноза Мавлановна

к.х.ф.ф.д (PhD), катта илмий ходим, Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот

институти https://doi.org/10.5281/zenodo.13854493 Аннотация. Корацалпоц сурли наслли, яримдоира элита синфига мансуб цоракул цучцорлар билан териларининг %ар хил синфларига мансуб совлицларни турлича жуфтлаш натижасида олинган наслли цузилар тугрисидаги тадцицот натижалари келтирилган.

Калит сузлар: Кузилар, жуфтлаш, сунъий уруглантириш, гомоген, гетероген, насл. Аннотация. В статье приведены сведения по результатам спаривания племенных баранов производителей каракалпоиского сура, полукруглой элиты с овцами разных классов по турам шкур.

Abstract. The article provides information on the results of mating of breeding rams of Karakalpoi sur producers, the semicircular elite with sheep of different classes according to the rounds of skins.

Кириш. ^уйчиликда подани кайта тиклаш совликлардан купрок кузи олиб уларни саклаб колиш эвазига таъминланади. ^уйчиликда ишни ташкил килиш отарлар асосида амалга оширилади. Отарлар куйларнинг зоти, жинси, ёши, наслдорлиги ва махсулдорлигига караб тузилади. ^оракулчилик отарларини тузганда юкоридагилардан ташкари ранги ва барра типи, класслари инобатга олинади. Бундай иш ташкил килиш куйларни озиклантириш, саклаш, танлаш ва жуфтлаш, хдмда эмлаш ишларини осонлаштиради. Узбекистон шароитида совлик, кучкор ва кузи отарларини тузиш одат тусига кирган. Бу отарларнинг катта-кичиклиги куйларнинг зоти, ёши, географик жойлашиши ва мах,сулот йуналишига караб муайян шароитда х,ар хил булади. ^оракулчилик хужаликлари асосан кенг сах,ро ва чулларда жойлашган булиб отарларда куйлар сони анча куп булади.

^оракулчилик тармоклари ривожида озука базаси ва тугри озиклантириш мух,им ахдмият касб этади. Бунда озукалардан унумли фойдаланиш х,азмланишни яхшилаш, мах,сулдорликни оширишда мух,им ахдмият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга мах,сулдорликни ошишига олиб келади. Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, Ф.Тореевлар томонидан сув танкислиги ва шурланишга бардошли озука экини булган кашкарбеданинг "^ибрай" навини бошокли экинлар билан турли хил меъёрларда аралаш х,олда етиштириш буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилган. Х,ар бир вариантнинг иктисодий самарадорлиги куриб чикилган ва самарали варианти аникланган. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рах,монов, А.П.Безверховларнинг ишларида сувсиз лалми ерларда экиб етиштириш мумкин булган махсар экинининг ейилувчанлик хусусиятлари, бошка озука экинларига нисбатан афзалликлари хдкида умумий маълумотлар берилган. Лалми ерларда махсар етиштириш тах,лили асосида унинг бошка ем-хашак ва мойли экинларга нисбатан афзалликлари асослаб берилган. Сув танкис ва шурланган ерларда озука базасини яхшилаш максадида М.И.Аннаева, Ф.Н.Тореев, М.М.Якубов, Б.Д.Аллашов, Н.Мавлоновалар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

томонидан кашкарбедани етиштириш агротехнологиясини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилган. Тадкикотларда шурланган ерларда кашкарбеда бедага нисбатан юкори хосил бериши аникланган. И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва оралик экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди.

^уйларни кочириш. ^узиларда жинсий балогат 5-8 ойлигида руй беради, лекин бу даврда уларни кочириш мумкин эмас, чунки улар хали жисмонан тайёр эмас. Ургочи куйлар асосан мамлакатимиз шароитида 1,5 ёшда ёки совликлар вазнининг 70 % ига эришган пайтда дастлаб кочирилади, ёки шу вактда улар жисмоний балогатга етади. ^уйларни кочиришнинг энг кулай фурсати куз мавсуми хисобланади. Чунки бу даврда куйлар яхши семизликка эга булиб жинсий жараёни жуш урган булади. ^очириш муддати эса кузилатиш мавсумига асосан амалга оширилади.

Думбали куйчиликда сугориладиган худудларда кузилатиш киш - эрта бахорда утказилишини инобатга олиб кочиришни август, сентябр ойида утказилса, коракулчилик хужаликларида сахро ва дашт шароитида кук утлар пайдо булишини инобатга олиб, март-апрел ойларида кузилатишни утказиш максадида совликлар октябр-ноябр ойларида кочирилади.

Зоотехника ва ташкилий томондан кузилатиш мавсуми 1 ойдан ошмаслигини инобатга олиб кочириш мавсуми хам тигиз 2 куюкиш даврида ташкил килинади. ^очириш мавсумидан олдин йилнинг келишига караб совликлар кузилардан ажратилади. Орик совликлар кушимча озиклантирилиб, мавсум бошида хамма совликларнинг хужалик семизлиги таъминланади.

Мавсум олдидан совликларни сифатли озикалар билан таъминлаш уларнинг жинсий фаолиятига ижобий таъсир этиб, сифатли ва аксарият куп тухум хужайраси ажраб чикишига сабаб булади, оталаниш юкори булиб, хомила меъёрда ривожланади.

^учкорларни тайёрлаш. ^очириш мавсуми бошланмасдан кучкорларни яйратишни ва омихта ем беришни бошлаш керак, уларнинг мунтазам харакати жинсий фаолияти ва уругининг сифатига ижобий таъсир курсатади.

^очириш мавсуми олдидан отарларни кайси пунктда кочирилиши ва кайси кудукдан сув ичиши режалаштирилади.

^очириш мавсумига 1,5 ой колганда кучкорларнинг уруг сифатини текшириш бошланади. Дастлабки хафта 3 кунда бир марта, келгуси хафталар кун аро,охирги мавсум бошланишидан олдинги хафтада эса хар куни 2 мартадан уруг олинади. Барча кочириш учун ажратилган кучкорлар уругининг хажми меъёрда 1 см3 дан кам булмаслиги, «^уюк» булиб, 80 %дан кам булмаган уруг хужайралари фаол харакатда булиши шарт. Ушбу талабларга жавоб бермаган наслли кучкорлар кочиришга, айникса сунъий уруглантиришга куйилмайди. Ёш кучкорлардан олинган уруг сифати аниклангандан кейин кочиришда фойдаланиб, авлодарининг сифати бахолангандан кейин кенг фойдаланилади.

^очириш усуллари. Сунъий уруглантириш куйчиликда асосий кочириш усули булиб хисобланади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Республикамиз коракулчилик хужаликларида ушбу усул асосий булиб колиши ва коракулчилик махсулотларини сифатини оширишда туртки булиб хизмат килади.

Тадкикотнинг максади. ^оракалпок сур наслли яримдоира элита синфига мансуб кучкорлар билан териларнинг турли синфларига мансуб куйларни жуфтлаш вариантлари асосида олинган наслли кузилар салмогини урганиш.

Тадкикот усуллари: Тадкикотлар Навоий вилояти Нурота туманида «Истиклол коракул наслчилик» маъсулияти чекланган жамиятида олиб борилган.

Тадкикот объекти килиб коракалпок сурига мансуб булган яримдоира калам гул типидаги элита ва 1-синф коракул кучкорлари олинган.

Узбекистон коракулчи олимлари ва чорвадорлари тажрибалари асосида коракалпок зот типига мансуб сур рангли куйларини куйидаги рангбарангликларга ажратиш мумкин [3;56-57 б]. ^оракалпок сурида асосий хисобланган шамчирокгул, урикгул, пулати ва камар рангбарангликлари мавжуд.

Тадкикотлар давомида наслли коракалпок сур коракул кучкорларидан олинган авлодларнинг сифат курсаткичлари "^оракулчиликда наслчилик ишларини ва кузиларни бахолаш (бонитровка килиш) буйича кулланма" асосида [4; 31 б] бахоланди.

Тажрибадан олинган маълумотлар вариацион статистика усулларида кайта ишланди [1; 43 б., 2; 256 б]. Х,ар бир белгининг уртача арифметик курсаткичи (Х), унинг хатоси (Sx) аникланди.

Тадкикотдан олинган натижалар.

Бугунги кунда наслли хайвонларни етиштириш соха самарадорлигини оширишда, махсулот сифатини оширишда мухим ахамиятга эга булган зоотехникавий тадбирлардан бири хисобланади. Наслли кучкорларнинг сифати, гул типининг экспортбоплиги улардан олинган авлодларда турли жуфтлаш усулларида турлича юзага чикиши кузатилади. Шу нуктаи назардан коракулчилик хужаликларида наслли кучкорларни олишда турли жуфтлаш усулларини куллаш оркали авлодлар олинади. Барра типлари буйича гомоген жуфтлаш маълум бир типдаги кузилар олишга хизмат килади. Бу эса хужаликда олинадиган кузилар ранги, гул типи ва накшини олдиндан башорат килиш имконини беради.

Хужаликларда экспортбоплиги юкори хамда хужалик учун фойдали булган мухим белгилар хисобга олинган холда танлаш ва жуфтлаш ишлари олиб борилади. Чунки, бир сурувда барра тери хусусиятлари ва ривожланиши буйича бир хил умумий хусусиятларга эга булсада, конституцияси ёки наслдорлик хусусиятлари буйича фаркланиши мумкин.

Хужаликда селекция ишлари яримдоирасимон каламгул типига йуналтирилганлигини инобатга олиб, коракалпок сур коракул куйларида яримдоирасимон гул типига эга булган элита урта гул типли кузилар таснифини келтирамиз: сур рангининг ифодаланиши аъло ёки яхши булиши, сагриси ва орка белида мустахкам, узун ва урта узунликдаги яримдоира каламгуллар, ёнбошларида урта ва калта калами хамда дона гуллар булиши билан характерланади. Гулларининг жойлашиш расми аник, ёндош концентрик шаклида булади. Жун тола копламининг сифати кучли ёки меъёрда. Териси юпка ва зич. Боши ва оёкларининг гуллар билан копланиш даражаси яхши. кузилар яхши ривожланган, конституцияси мустахкам. ^узи териси яримдоира I навининг энг яхши кисмига мос булади.

куйидаги 1-жадвалда турли синфли хамда турлича гул типига эга булган кучкорларни жуфтлаш буйича олинган натижалар келтирилган.

1-жадвал

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Наслли кучкорлардан жуфтлаш жараёнларида фойдаланиш

Жуфтлаш вариантлари кучкорлар куйлар Олинган наслли кузилар

жами шундан, % (X±Sx)

элита I синф

Гомоген яримдоира элита яримдоира элита 70 22,8±5,0 57,1±5,9

яримдоира элита яримдоира I синф 65 15,4±4,4 50,8±6,2

Гетероген яримдоира элита ясси элита + I синф 54 11,1±4,2 51,8±6,7

яримдоира элита ковургасимон элита + I синф 56 12,5±4,4 50,0±6,6

Жадвал маълумотлари шуни курсатадики, ярим доира гул типидаги наслли кучкорлар билан куйларни жуфтлашда гомоген усулдан фойдаланилганда элита х элита вариантида олинган кузиларнинг юкори синфга мансублилиги 80,0 фоизни ташкил этиши кузатилди. Элита х I синф вариантида эса 66,2 фоизни яъни 13,8 фоизга камлиги кайд этилган. Гетероген усулда жуфтланганда яримдоира х ясси типида 62,8 фоизни, яримдоира х ковургасимон типида 62,5 фоизни ташкил этишини куриш мумкин. Бу эса ушбу усулдан фойдаланилганда олинадиган наслли кузилар сифатининг пасайишига олиб келади.

Хулоса

Демак хужаликнинг яримдоирасимон каламгул типига ихтисослашганлигини х,исобга олсак, яримдоирасимон каламгул типи буйича гомоген жуфтлаш натижасида гул типи ва синфи буйича юкоримах,сулдор х,исобланган элита (22,8%) ва I синфга (57,1) мансуб наслли кучкорлар олиниши хужаликда юкори сифатли наслли кузилар олиш имконини бермокда. Гул типи ва синфи буйича гетероген жуфтлаш усулидан фойдаланилганда селекция ишларининг кейинги боскичларида сифати пастрок булган белгиларнинг юзага чикиши х,исобига олинадиган авлодлар сифатининг пасайишига олиб келиши мумкин.

REFERENCES

1. Аллашов Б.Д., Рахмонов Д.О., Безверхов А.П. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

2. Аллашов Б.Д, Жамолов C.F, Жураева Д.Р. Сувсизликка ва иссикка чидамли булган озукабоп экинларнинг хорижий нав ёки намуналарини танлаш. Ж. Science and innovation. Special Issue 8. 285-296 б.

3. Лакин Г.Ф. Биометрия. -М.: Высшая школа, 1968, -284 с. Изучение мясной продуктивности овец. Методические рекомендации. М. 1978. с-43.

4. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C. 486-490.

5. Плохинский Н.А. Руководство по биометрии для зоотехников. Москва. 1969. -256с.

6. Турганбаев Р.У., Нурабуллаева Г. ^оракалпок "дурдонаси". //Агро илм. 2018 йил. №4. 56-57 бетлар.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

7. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет "., Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128.

8. Юсупов С ва бошкалар. ^оракулчиликда наслчилик ишларини юритиш ва кузиларни бахолаш буйича кулланма. Тошкент 2015. 31 бет.

9. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012159

10. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

11. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

12. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.