Научная статья на тему 'ЙИГИРИШ ЖАРАЁНИНИ МАВЖУД БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ'

ЙИГИРИШ ЖАРАЁНИНИ МАВЖУД БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
28
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЙИГИРИШ ЖАРАЁНИНИ МАВЖУД АВТОМАТИК РОСТЛАШ ТИЗИМЛАРИ КОМПЕНСАЦИЯЛАШ УСУЛЛАРИ ЁКИ ОғИШГА АСОСЛАНГАН РОСТЛАШ ТАМОЙИЛИ БЎЙИЧА ИШЛАЙДИ

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Сиддиқов И.Х., Хайдаров У.П., Норбоева Г.Қ., Амиров А.А.

Тўқимачилик саноатидаги технологик жараёнларнинг мураккаблашуви унда, замонавий техник воситаларнинг қўлланилиши, замонавий бошқариш қурилмалари асосида бошқариш тизимини яратишни талаб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS SUSHCHESTVUYUSHCHIX METHODOV I SYSTEM MANAGEMENT PROTSESSOM PRYADENIYA FUTBOLOCHNYX TKANEY

The complexity of technological processes and the textile industry requires the creation of system management, the establishment and use of modern technical means and modern control systems.

Текст научной работы на тему «ЙИГИРИШ ЖАРАЁНИНИ МАВЖУД БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ»

Сиддицов И.Х. профессор

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Хайдаров У.П. ассистент

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Норбоева Г.К,. магистри

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Амиров А.А.

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

ЙИГИРИШ ЖАРАЁНИНИ МАВЖУД БОШЦАРИШ УСУЛЛАРИ ВА

ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАХЛИЛИ

Аннотация: Туцимачилик саноатидаги технологик жараёнларнинг мураккаблашуви унда, замонавий техник воситаларнинг цулланилиши, замонавий бошцариш цурилмалари асосида бошцариш тизимини яратишни талаб этади.

Калит сузи: Йигириш жараёнини мавжуд автоматик ростлаш тизимлари компенсациялаш усуллари ёки озишга асосланган ростлаш тамойили буйича ишлайди.

Siddiqov I.X. professor

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

Haydarov U.P. assistant

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

Norboyeva G.Q., magistr Tashkent Instituteof Textile and Light Industry

Amirov A.A.

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

ANALYSIS SUSHCHESTVUYUSHCHIX METHODOV I SYSTEM MANAGEMENT PROTSESSOM PRYADENIYA FUTBOLOCHNYX

TKANEY

Abstract. The complexity of technological processes and the textile industry requires the creation of system management, the establishment and use of modern technical means and modern control systems.

Keywords: Suschestvuyushchie system automatic regulation of the process works on the principle of methodov compensation with regulation and elimination.

Тукимачилик саноатининг ривожланишини асосий йуналишларидан бири улардаги технологик жараёнларини атоматлаштириш хисобига махсулот сифатини яхшилаш ва ишлаб чикариш унумдорлини оширишдан иборатдир. Бу эса технологик жараёнлар ва курилмаларни бошкариш сифатига юкори талабларни куяди. Тукимачилик саноатидаги технологик курилмаларни бошкариш тизимини такомиллаштириш максадида мавжуд бошкариш усуллари ва воситалари тахлил килинди. Бунда жараённинг узлусизлик характерга эга эканлигига алохида ахамият берилди. Йигириш жараёнини автоматлаштиришда асосий масала - бу технологик параметрлар, яъни пиликни чузиш, унинг зичлиги ва калинлигини саклаш мухим ахамият касб этади. Чунки булар тайёр махсулотнинг сифат курсаткичларига катта таъсир курсатади.

Механик вариаторли чузиш курилмаси асосан пиликнинг эластиклигини йукотиш каттик характеристикали пружинага боFлик булиб, унда чузиш кучи Гук конуниятига буйсунади. Бу схеманинг афзаллиги шундаки, машинани ишга тушириш ва тухтатишда юритманинг ростланувчи хамда ростланмайдиган кисмларини номутаносиблигини хисобга олиш имконини беради Ишлаб чикаришда кулланилаётган пиликни чузиш курилмалари асосан ростланувчи юритмалар билан таъминланган булиб, пиликнинг текислиги электр юритмаларининг тезлигини узгаришига хисобига амалга оширилади. Чузиш курилмасини бошкариш схемалари 1-расмда келтирилган.

1-расм б-схемада келтирилган бошкариш роликнинг назорат килинмайдиган тезликни v1 таъсирини камайтириш учун солиштириш схемаси мураккаблаштирилган. Пиликнинг йуFOнлигининг нотекислигини хам хисобга олиш учун механик вариатор билан бирга роликлар тезлигини бошкарувчи электр юритма 1.6-расм в-схемада келтирилган. Бунда электр

1-расм. Чузиш курилмасининг бошкариш схемалари

юритманинг тезлигини бошкаришда кучайтирувчи курилма кулланилган. Бошцариш сифатини яна хам ошириш учун бошкариш 1 -расмдаги г-схемасининг таркибига илашувчи муфтали электр юритмани куллаш таклиф этилган.

Мавжуд бошкариш тизимларининг тахлили шуни курсатдики, улар асосан жараённинг бирон бир технологик параметрини стабиллашга мулжалланган булиб, анъанавий бошкариш усуллари асосида курилган.

Шунинг учун улар узгарувчиларнинг узаро таъсирини ва Fалаён таъсирларининг узгаришининг динамик хусусиятларини хисобга олиш имконини бермайди. Шунингдек, уларда ташки таъсирларни компенсациялаш асосий урин эгаллаб, объект параметрларини ростлаш бир бирига боFлик булмаган холда амалга оширилади. Шунинг учун мавжуд бошкариш тизимларида айрим параметрларинигина адаптив бошкариш кулланилган.

Реал объектларда кулланилаётган бошкариш тизимлари асосан типик ростлагичлар, яъни П, ПИ, ПИД ростлаш конунлари асосида ишлаб чикилган. Жараённинг ва объектнинг мураккаблигига караб бошкариш тизиминини структураси бир ёки куп контурли куринишга эга улади. Бундай структура ва бошкариш конуниятлари асосида содда объектлар учун мулжалланган булиб, сифатга юкори талаб куйилмаган жойларга тадбик этилади.

Тукимачилик саноатидаги технологик жараёнларнинг мураккаблашуви унда, замонавий техник воситаларнинг кулланилиши, замонавий бошкариш курилмалари асосида бошкариш тизимини яратишни талаб этади. Шунинг учун типик ростлагичлар ва бошкариш конунлари юкори самара бермайди. Кейинги пайтларда мураккаб чизикли объктларда бошкаришнинг юкори сифатини таъминлаш имконини берувчи юкори тартибли динамик ростлагичларга асосланган технологик объектлар холатини бошкариш тамойилларини куллаган холда яратиш тенденцияси кузатилмокда. Булар жумласига модал бошкариш назариясига асосланган бошкариш тизимларини яратиш мисол булади. Лекин ушбу назария асосан чизикли объектларга мулжалланган булиб, факатгина битта параметрни бошкаришга мулжаллангандир ва бошкариш тизими параметрларини ички хоссаларини узгаришини хисобга олиш имконини бермайди.

Маълумки, йигириш жараёни махсулотининг физик-механик характерини узгариши, технологик курилмаларининг ишлаш режимларини узгариши бошкариш тизимини ички параметрларини хисобланган кийматдан фаркини келтириб чикаради. Бунинг натижасида технологик жараённи автоматик бошкариш тизимининг самарадорлигини камайишига сабаб булади ва мавжуд ростлагичларни юкорида келтирилган омилларни хисобга олган холда синтезлашни талаб этади.

Шуни айтиш жоизки, йигириш жараёнини хусусиятидан келиб чиккан холда хозирда нафакат бошкариш сифатини анъанавий

курсаткичлари (аниклиги, тезкорлиги, халакитларга чидамлиги ва б.) тезкорлигини таъминлаш балки, бошкариш тизимини яратишда унинг параметрик сезгирлигини камайтиришга хам алохида ахамият берилмокда. Бундай тизимларни яратиш бошкариш курилмаларни синтезлаш учун адаптив ва робаст ёндашувларни куллаш оркали амалга оширилади.

Адаптив автоматик ростлаш тизимлари юкори мураккаблик хусусиятига эга булади, лекин параметрик сезгирмаслик муаммосини тулик ечиш имконини бермайди, чунки уларда очик циклли (адаптациялаш режимида) бошкариш курилмасини уз созлаш учун бошкариш объекти параметрларининг узаро боFликлигини билиш талаб этади. Бу эса анчагина мураккабликни туFдиради. Берк цикл буйича уз созлашни амалга оширишда юкори тезкорликка эга булган адаптациялаш контури тизимнинг турFунлигини таъминлашни мураккаблаштиради.

Бошкариш жараёнида робаст ёндашувни куллашнинг мухим жихати шундан иборатки, юкори тезликка эга параметрик Fалаёнларни содда воситалар ёрдамида компенсациялаш имкониятига эгалигидир.

Хозирда яна бир кенг таркалган усуллардан бири оптималлаш ёндашувини куллашга асосланган бошкариш тизимларини робаст синтезлаш усулларини куллашдир, лекин буларда ростлагичнинг даражаси (тартиби) бошкариш объектининг тартибидан юкори булиш эхтимоли мавжуддир. Бу эса объектнинг дастлабки параметрлари буйича бошкариш сифатини пасайишига олиб келади. Динамик объектларни синтезлашнинг яна бир усулларидан бири интерваллар усулидир, лекин бунда объект параметрларини номинал кийматдан OFиш катталикларини бахолаш талаб этилади. Шунингдек, бошкариш масаларини ечишда физикавий ходисани математик шакллантириш мобайнида аник объектнинг узига хос хусусиятларини тулик хисобга олиш масаласи бошкариш тизимини яратишни мураккаблаштиради ва синтезланган тизимнинг самарадорлигини пасайишига олиб келади.

Йигириш курилмаларини бошкариш тизимлари махсулот сифат курсаткичларини берилган даражада стабил ушлаб туришини таъминлаши зарурдир. Бу эса пиликни чузишда узатишнинг юкори аниклик ва тезкорликда тезлигини ростлашни таъминлаш учун йигириш курилмасидаги электр юритмани сифатига юкори талабларни куяди. Йигириш курилмасидаги электр юритмалар унинг механизмлари харакат тезлигини юкори аникликда ушлаб туриш ва текис ростланишни маълум диапазонда ростлаш (2-3% ушлаб туриш) ни таъминлаш, пиликнинг хоссаларига мос равишда унинг чизикли зичлигини берилган кийматдан 0.05% фаркини, пиликни тортиш кучини 1-3% чегарада стабил ушлаб туришни таъминлаш талаб этилади.

Шунингдек, йигириш курилмасини бошкариш жараёнида айланувчи масса инерция моментларининг узгариши ва пиликнинг эластиклиги содир булади хамда бу параметрлари жараён мобайнида узлуксиз булиши ёки

сакрашсимон узгариши мумкин. Йигириш курилмасининг ишлашини характерли хусуситларидан бири механизмлар орасида эластик боFланишнинг мавжудлиги ва уларда 2-10 Гц гача хусусий частотали тебранишни хосил булишидир. Шу нуктаи назардан йигириш жараёнининг математик куринишини чизикли бир массали ёки икки массали динамик модел сифатида ифодалаш мумкин.

Шуниндек, курилманинг математик таркибида ночизиклилик ва кечикишлилик хусусиятига эга булган элементлар мавжуд булиб, улар пиликнинг хоссалари ва электр юритманинг хусусиятларини характерлайди.

Йигириш курилмасини мавжуд бошкариш тизимлари одатда ПИ ва ПИД типдаги аналог ростлагичлар базасида буйсунувчан бошкариш принципи асосида курилади. Бунда бошкариш тизимлари робастлик хоссасига эга, лекин уларнинг тезкорлиги бошкариш объктининг эластик тебраниш частотаси буйича чегараланган булади. Бундай бошкариш тизимларида пиликнинг харакатланиш жараёнига боFлик равишда унинг инерция моментини узгаришига хамда бошкариш каналларининг узаро таъсири хисобига параметрик Fалаёнлар содир булади. Булар эса уз навбатида бошкариш сифатига салбий таъсир курсатиб, бошкариш тизимига куйилган талабларни бажариш имкониятини бермайди.

Йигириш жараёнини бошкариш тизимининг аниклиги ва тезкорлигини оширишга интилиш жараёнда содир буладиган физикавий эффектларни хисобга олиш эвазига унинг математик моделини мураккаблашувига олиб келади. Математик моделнинг мураккаблашуви объектнинг динамикасини ифодаловчи диференциал тенгламалар тизимининг тартибини (даражасини) юкорилиги, холат кординаталарини узаро кесишувчи алокаларининг мавжудлиги хамда бошкариш каналининг узаро таъсири билан характерланади. Бу эса П, ПИ, ПИД типдаги ростлаш конуниятлари асосида буйсунувчан ростлаш усули буйича синтезланган бошкариш тизимининг самарадорлигини пасайишига олиб келади. Модал ва оптимал бошкариш усулларини куллаш асосида холат ростлагич базасида синтезланган бошкариш тизими юкори тартибли объектлар учун, жумладан кесишувчан алокали холат кординаталарига эга объектлар учун мувофаккиятли синтезлаш имконини беради. Лекин бошкариш объектининг параметрик ноаниклиги шароитида параметрик сезгирлигининг юкорилигини таъминлайди. Чунки йигириш жараёнига хос булган тезкорлик мусбат тескари боFланишли ростлагични булишлигини талаб этади. Бу эса уз навбатида параметрик Fалаёнларни бошкариш тизимининг юкори сезгирликка эга булишини келтириб чикаради.

Тахлиллар шуни курсатдики, йигириш жараёнини бошкариш тизимининг асосий камчилиги шундан иборатки, жараёнга таъсир этувчи катор омиллар пиликдаги тебранишларни, толанинг навини, намлигини, тозаланганлик ва аралаштирилганлик даражасини, толанинг структуравий

нотекислигини эътиборга олмайди, фактгина тезликни бир меъёрда ушлаб туриш вазифасини бажаради. Бу эса жараёнда ип узулишини купайишига, объектдаги жараённинг маълум кисмини тухтаб колишига олиб келади. Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, йигириш жараёнини мавжуд автоматик ростлаш тизимлари компенсациялаш усуллари ёки OFишга асосланган ростлаш тамойили буйича ишлайди. Бу эса компенсациялаш коэфицентининг юкори аниклигини талаб этади. Натижада жараённинг мураккаб куп параметрик матемик моделини куришни талаб этади. Шунингдек, жараён хакидаги ахборотнинг етарли эмаслиги бундай тизимларнинг юкори динамик аниклигини таъминлаш имконини бермайди. Юкоридаги параметрларнинг узгариши турли хил ноаникликлар ва эхтимоллик хусусиятларига эга булиб, бу муаммони хал этиш учун интеллектуал технологиялар усулларидан фойдаланиш таклиф этилган.

Адабиётлар руйхати:

1. Аведьян Э.Д., Галушкин А.И., Пантюхин Д.В. Ассоциативная нейронная сеть СМАС и ее модификации в задаче распознавания образов //Информационные технологии. Новые технологии. №7. 2011. - С.63-71.

2. Алиев Р.А., Алиев Р.Р. Теория интеллектуальных систем. Учебное пособие для ВУЗов по специальности «Автоматизированные системы обработки информации и управления». Баку: Чашыоглы. 2001. - С.720.

3. Алтунин А.Е., Семухин М.В. Модели и алгоритмы принятия решений в нечетких условиях. Тюмень: Изд-во Тюменского государственного университета. 2000. - С.352

4. Jun Igarashi, Osamu Shouno, Tomoki Fukai, Hiroshi Tsujino. Real-time simulation of a spiking neural network model of the basal ganglia circuitry using general purpose computing on graphics processing units // Neural Networks. Elsevier. №9. - 2011. - pp.951-960.

5. Lee J., Shung W., Kim E., Kim S. A new genetic approach structure learning of Bayesian networks: matrix genetic algorithm // International Journal of Control, Automation and Systems. - Korean Institute of Electrical Engineers. №4. 2010. pp.398-407.

6. Samigulina G.A. Development of the decision support systems on the basis of the intellectual technology of the artificial immune system // Automatic and remold control. - Springer, Vol. 74, №2. - 2012. - pp.397-403.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.