CC BY
1Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784
educational, natural and social sciences 4 (5), May, 2024
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7 www.oriens.uz
YAPON TILIDAGI TAXMINNI IFODALOVCHI BIRLIKLARNING QIYOSIY TAHLILI: VA MISOLIDA
N.M. Xamidova
UzDJTU katta o'qituvchisi, Y.A. Sabirova
UzDJTU magistranti
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada yapon tili grammatikasida keng ko 'lamda foydalaniladigan
taxminni ifodalovchi [yo:da] va ВЫ' [rashi:] modal so'zlari tavsifiy tadqiq
qilinib, o 'zbek tili bilan qiyosiy tahlil qilinadi. Ushbu tadqiqotning maqsadi yapon
tilidagi c^jfz [yo:da] va ВЫ' [rashi:] birliklarining qiyosiy tahlil qilish orqali
yapon tilini o 'rganuvchilar uchun o 'xshash birliklarni qo 'llashda vaqt, joy, vaziyatga e'tiborlarini qaratish va yapon madaniyatini chiqirroq tushuntirishdan iborat.
Kalit so'zlar : modal so'zlar, taxmini ifodalash, noaniqlikni ifodalash, -ga o 'xshaydi, -dek ko 'rinadi, 6Lt\ qiyosiy tahlil, semantik tahlil.
ABSTRACT
In this article, the modal words [yo:da] and bLL1 [rashi:], which are
widely used in Japanese grammar to express conjecture, are descriptively studied and comparatively analyzed with the Uzbek language. The aim of this research is to conduct a comparative analysis of the units [yo:da] and bLL [rashi:] in
Japanese, to draw the attention of learners of the Japanese language to the appropriate use of these similar units in terms of time, place, and situation, and to provide a deeper understanding of Japanese culture.
Key words: modal words, expressing conjecture, expressing uncertainty, looks like, seems like, fd\ 6Lt\ comparative analysis, semantic analysis.
АННОТАЦИЯ:
В этой статье рассматриваются модальные слова [yo:da] и ВЫ'
[rashi:], которые широко используются в японской грамматике для выражения предположения, для этого проведен описательный и сравнительный анализ с узбекским языком. Цель этого исследования заключается в проведении
сравнительного анализа единиц [yo:da] и ВЫ' [rashi:] в японском языке,
чтобы обратить внимание учащихся японского языка на правильное использование этих похожих единиц в зависимости от времени, места и
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
ситуации, а также в предоставлении более глубокого понимания японской культуры.
Ключевые слова: модальные слова, выражение предположения, выражение неопределённости, похоже на, кажется, , ь 6 ,
сравнительный анализ, семантический анализ.
O'zbekiton Respublikasi Prezidentining 2019 yildagi Yaponiyaga tashrifidan so'ng ikki davlat o'rtasidagi diplomatik va madaniy aloqalar, shu jumladan malakali kadrlar tayyorlashda o'zaro hamkorlikni chuqurlashtirish borasida bir qancha kelishuvlar imzolandi. 1 2022 yilda Yaponiyaning Kokusaikoryukikin (Xalqaro almashnuv fondi) tomonidan o'tkazilgan tadqiqotiga asosan, hozirgi kunda O'zbekistonda yapon tilini o'rganuvchilar soni 3000 nafardan ziyodni tashkil etadi . 2
Xorijiy tilni ona yurtda yoki o'rganilayotgan til mamlakatiga borib o'rganish mumkin. Xorijiy tilni ona yurtda, aynan, yapon tilini O'zbekistonda o'rganishni olib qaraganda, mazkur jarayon asosan auditoriyada va darslik orkali chegaralangan muhitda o'rganiladi. Bunday muhit notabiiy hisoblanadi, masalan, auditoriyada darsliklarga tayangan holda yangi leksika va birliklar, ularning birikish qoidalari va xususiyatlari haqida ma'lumot berib boriladi. Ko'p hollarda esa, birliklarning qayerda qachon kimga nisbatan, qanday maqsadda ishlatilishi haqida darsda o'tilmaydi. Ayniqsa, bir biriga o'xshash ibora va birliklarni ajratishda yuqoridagi omillarni hisobga olish lozimdir.
Bundan kelib chiqadiki, talabalarga yapon tilidagi o'xshash ibora va birliklarni tushunish, farqlash va to'g'ri, o'rinli qo'llash nihoyatda qiyinchiliklar uyg'otadi.
Bundan tashqari, yapon tilidagi grammatik birliklar haqida o'zbek tilida to'liq ma'lumot berilgan manbalar nihoyatda kam, hamda ko'pincha bunday iboralar o'zbek tiliga bir xil tarjima qilinishi talabalarning noto'g'ri qo'llashining sababi deb ta'kidlay olamiz.
1. Yapon va o'zbek tillarida modallikni ifodalovchi birliklar.
Yapon tili - yuqori kontekstli til guruhiga kiradi. Shuning uchun ham insonlarning turli his-tuyg'ularini ifodalashning ko'p turlari mavjud. Yapon tilida 2, 3-shaxsning his-tuyg'u va xatti-harakatini ifodalashda qo'llaniladigan modallikni ifodalovchi birliklarning bir nechta turlari mavjud bo'lib, bularga [yo:da] ,
1 Ozbekiston Respublikasi va Yaponiya o'rtasida ikki tomonlama hamkorlikni yanada kengaytirish va mustahkamlash chora-tadbirlari to'g'risidagi PQ 4553-sonli qarori (https://lex.uz/docs/4676874)
2 Kokusaikoryukikin (Xalqaro almashnuv fondi tomonidan o'tkasizgan so'rovnoma natijalari) (https://www.jpf.go.jp/j/project/japanese/survey/area/country/2022/uzbekistan.html)
KIRISH
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
[rashi:] iro [so:]> [mitai] > oii0^ [ppoi] kabilar misol bo'la
oladi. Mazkur besh birlikni o'zbek tiliga birgina fe'l orqali "-ga o'xshaydi" deb tarjima qilish mumkin.
Modal so'zlar haqida O'zME. (2000)da, lotincha (modalis - "o'lchov", "usul") - so'zlovchining o'z fikriga turlicha munosabatini anglatadigan va fikrning aniqligi, rostligi, gumonli yoki shartliligini ifodalash uchun xizmat qiladigan so'zlarni anglatadi. Yapon tilida ham o'zbek tilida ham modal so'zlar gap bo'lagi vazifasida kelmaydi, gapning boshqa bo'laklari bilan sintaktik aloqaga kirishmaydi, butun fikrga yoki uning biror qismiga taalluqli bo'ladi.
Modal so'zlar 2 katta guruhga bo'linadi: fikrning aniqligini ifodalovchi modal so'zlar, bularga rostlik, tasdiq-ishonch, qat'iylikni bildiruvchi so'zlar (darhaqiqat, haqiqatan, albatta, shubhasiz, so'zsiz va h.k.) kiradi. Fikrning noaniqligini ifodalovchi modal so'zlar, bularga taxmin, gumon kabi ma'nolarni ifodalovchi so'zlar (shekilli, chog'i, chamasi; ehtimol, balki, aftidan va boshqalar) kiradi. 3Mazkur maqolada 2-turga tegishli bo'lgan taxminni ifodalovchi ¿of [yo:da] va [rashi:] birliklari tahlil qilinadi.
MAVZU YUZASIDAN O'RGANILGAN ADABIYOTLAR TAHLILI.
Taxminni ifodalovchi birliklarni Morita(1980), Shibata(1982), Teramura(1984), Miyake(1995), Nobayashi(1999), Kikuchi(2000) va boshqa yapon tilshunoslari o'rgangan. Ularning ichida eng ko'p o'rganilgan birliklar t [yo:da] va [rashi:] ekanligi ma'lum bo'di. Barcha o'rganilgan adabiyotlarni tahlil qilish natijasida 2 birlikning asosan ma'lumotlarni semantik tahlil qilishda ishlatiluvchi konstruksiyalar bo'lib, fe'llarga qo'shilib taxminni ifodalaydi. Ushbu ikkita so'z ko'pincha o'xshash holatlarda ishlatiladi va o'zbek tiliga "-dek ko'rinadi", "-ga o'xshaydi" va "shekilli" deb tarjima qilish mumkinligi aniqlandi.
Mazkur gapda modallikni ifodalovchi ^ o t [yo:da] birligi, gap oxirida fe'lning lug'aviy shakliga qo'shilib kelgan. So'zlovchining 5ta his tuyg'ularidan biri,
3 O'zbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
4 Etsuko Tomomatsu, Jun Miyamoto, Masako Wakuri ofêoB^-M^MXMfë&ï Aruku 2007.
2. [yo:da] va bL^ [rashi:] birliklarining qo'llanilishi.
[yo:da] birligining qo'llanilish doirasi
(l) hfi, C<D^L htitlg< /^ti^a J: ?-ü~t0 gülc&^&liTc
[Arc^ koQS gYüinyu:, chotto waruku natte iru yo:desu. Henna nioi ga sfamasu.]
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
hid bilish his tuyg'usiga asoslanib, sutni yomon bo'lib qolganini taxmin qilish iborasi sifatida "-ga o'xshaydi" shaklida qo'llanilib kelgan.
Demak, £ 3 / [yo:da] ning qo'llanilish doirasiga his-tuyg'uga asoslanib taxmin qilish kiradi.
(2) c h t'ô i) IS < & h i. 0 t£o 4- 0 i>, o tzB
rKono kaze gusuri wo nomu to doumo nemuku naru yo:da. Kyo: mo, nonda ato nemuj^to.] (Mana bu slianiojlashga garshi dori judayarn uyqii keltirmoq+ga o'xshaydi. Bugun ham,
Mazkur gapda modallikni ifodalovchi £ 3 / [yo:da] birligi, gap oxirida fe'lning lug'aviy shakliga qo'shilib, so'zlovchining shaxsiy tajribasidan kelib chiqqan holda (so'zlovchi ushbu dorini qabul qilganidan keyin juda ham uyqusi kelgan) dorining uyqu keltirishini taxmin qilish iborasi sifatida "-ga o'xshaydi" shaklida qo'llanilib kelgan.
Demak, £3/ [yo:da] ning qo'llanilish doirasiga shaxsiy tajriba, boshdan kechirgan vaziyatlarga nisbatan taxmin qilish kiradi.
| Morjsan wa kyo: gcnki ga nai yo:deshita. Nani ka shinjjai na koto ga aru no deshouka.] (Bugun janob Morining kayfiyati yo'q+ga o'xshaydi. Nimadandir xavotirlanayotganmikan.)
Ushbu gapda modallikni ifodalovchi £ 3 / [yo:da] birligi, gap ohiridagi bo'lishsiz fe'lga qo'shilib kelgan. Suxbatdoshining yuz ifodasidan kelib chiqqan xulosasini yetkazib berishda "-ga o'xshaydi" iborasidan foydalanilgan. Ya'ni, so'zlovchi aniq xulosa qilish (birovning kayfiyati haqida ishonchi komil bo'lib so'zlash masuliyati)dan qochish maqsadida ushbu birlikdan foydalanilgan.
Demak, £3/ [yo:da] ning qo'llanilish doirasiga o'zgalarning his-tuyg'ulari yoki harakatlarini yetkazib berishdagi taxminiy xulosa ham kiradi.
Yuqoridagi misollardan ko'rinadiki, £3/ [yo:da] birligi 3 xil vaziyatlarda ishlatiladi. Ya'ni, so'zlovchining his-tuyg'ulariga asoslangan holda taxmin qilish (1); boshdan kechirgan va shaxsiy tajribaga asoslangan holda taxmin qilish (2); o'zgalarning his-tuyg'ulari yoki harakatlarini yetkazib berishdagi taxminiy xulosa qilish (3) da ishlatiladi. Qaysi usullardan foydalanishimizdan qatiiy nazar £3/
icl^animdan keyin uyqim keldi.)
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
[yo:da]birligi so'zlovchiga vaziyat haqida butun masuliyatni o'z zimasiga olmasdan taxmin qilish imkonini beradi. Agarda yuqoridagi gaplarda <£ ot [yo:da] birligidan foydalanilmasa, so'zlovchi vaziyatga nisbatan 100% ishonchi komil va fikri to'g'riligini isbotlovchi qandaydir asosi bordek bo'lib qoladi. Shuning uchun ham so'zlovchi bunday aniq xulosa qilishdan qochish maqsadida <£ o t [yo:da] birligidan foydalangan.
bL^ [rashi:] birligining qo'llanilish doirasi
(-1) foco : r./,;^ k^bb^feu
fAno ko wa ninjin ga kirai rashii ne. Itsumo ninjindi^jj^
(Ana u bola sabzini yo^tinnavcli shekilli. Hardoim fogat sabzini qokliimli. )
Mazkur gapda modallikni ifodalovchi [rashi:] birligi, gap ohiridagi
sifatga qo'shilib kelgan. So'zlovchining ko'rish va kuzatish his-tuyg'usiga asoslanib, sabzidan boshqa hammasi yeyilgan va faqat sabzi qolganligini ko'rgani uchun sabzini yoqtirmasligini taxmin qilish iborasi sifatida "shekilli" shaklida qo'llanilgan.
Demak, 6 L ^ [rashi:] birligining qo'llanilish doirasiga his-tuyg'u va kuzatishga asoslanib taxmin qilish kiradi.
(5) -wëuh*-^èûofcit zwm^Mt^/oo
[Yan san wa ima nihon ni wa inai rashiidesu. Me-ru wo okutta kedo henji ga kimasen.] (Aftidan. janob Yang bugun Yagomvada emas shekilli. Xabar jo'natgan edjm, ammo jayobi
kelmadi.( asos))
Mazkur gapda modallikni ifodalovchi 6 L ^ [rashi:] birligi gap oxirida fe'lning bo'lishsiz shakliga qo'shilib kelgan. So'zlovchi xabariga javob kelmaganini asos qilib olgan holda, janob Yangning mamlakatdan tashqarida ekanligini taxmin qilish iborasi " aftidan, shekilli" tarzida qo'llanilgan.
Demak, 6 L ^ [rashi:] birligining qo'llanilish doirasiga so'zlovching qandaydir asosga tayanib taxmin qilish kiradi.
£yvXy^ b bV >X~t0
[Tentiyohou demi, kyou wa ame ga fura rashiidesuyo. Taifu: ga dzuite iru rashiidesu.1 (Ob-hayo maMuinotlariga kojra bugun yomgjr yog'moq+ga o'xshaydi. To^fon yaqinlashmoq+ga o'xshaydi.)
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
Ushbu gapda modallikni ifodalovchi [rashi:] birligi, gap oxirida fe'lning
lug'aviy shakliga qo'shilib kelgan. So'zlovchi eshitgan ma'lumoti haqida xabar berish maqsadida "-ga o'xshaydi" iborasidan foydalangan.
Demak, 6 L ^ [rashi:] birligining qo'llanilish doirasiga so'zlovchining kimdandir yoki nimadandir eshitgan ma'lumotlariga asoslanib taxmin qilish kiradi.
Yuqoridagi misollar tahlilidan kelib chiqqan holda, modallikni ifodalovchi 6L ^ [rashi:] birligi, so'zlovchi haqiqat deb taxmin qilgan ma'lumotlar yoki yangiliklar haqida axborot berishi aniqlandi. Bu taxminlar boshqa manbaalarda o'qilgan yoki eshitilgan, so'zlovchining haqiqat ekanligiga ishonish uchun asosga ega bo'lgan narsadan kelib chiqadi. Ammo, har qanday vaziyatda ham so'zlovchi o'z taxminlariga 100% ishonchi komil bo'lmaydi va shuning uchun ham taxminni ifodalovchi [rashi:] birligi qo'llaniladi.
Umumiy qilib aytganda so'zlovchi o'z his-tuyg'ulariga va tajribasiga tayangan holda taxmin qilsa cfc o tz [yo:da] birligidan foydalaniladi. Aksincha birovdan eshitgan yoki ko'rgan narsalari haqida taxmin qilishda bLlN [rashi:] birligidan foydalaniladi. Bundan tashqari, bL^ [rashi:] birligining qo'llanilishida qandaydir tashqi asoslarga tayangan holda xulosa qilinish holatlari ham mavjud.
Yapon tilida ona tili sifatida so'zlashuvchi inson shubhasiz, ongsiz ravishda ikkila birlikni konstruksiyalaridan birini tanlashga, biri ikkinchisidan ko'ra qay darajada ko'proq mos kelishini juda yaxshi biladi. Ammo chet tili sifatida yapon tilini o'rganuvchilariga bu murakkablik qiladi. Yapon tili ta'limi nuqtaiy nazaridan, gap tuzlishi bo'yicha ko'rsatmalar shunchaki grammatik birliklarning ma'nosi va ishlatilishini tushuntirishga qaratilgan. Gap shakillaridan foydalanish nafaqat o'qitish, balki o'quvchilarning muloqot qobiliyatlarini yaxshilash uchun ham foydalidir. Aksariyat darsliklarda har bir grammatik birliklar uchun faqat bitta jumla kiritilgan. Undan oldingi va keyingi jumlalar kiritilmagan. Bu esa boshqa turli vaziyatlarda foydalanish holatlarini ko'ra olmaslikka olib keladi. Shunday holatlar kuztilmasligi uchun o'quvchilarga tabiiy ravishda tushinishlari mumkin bo'lgan kontekstlar taqdim etilishi kerek.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI (REFERENCES):
1. Adachi, Taroo et al. Gendai Nihongo Bunpoo Volume 4: Part 8 Modariti [Modern Day Japanese Grammar Volume 4: Part 8 Modality]. Tokyo, Kuroshio Publishers, 2003.
XULOSA
SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7
2. Aoki, Haruo. Evidentials in Japanese. In Chafe W. & Nichols J. (eds.), Evidentiality: The Linguistic coding of Epistemology, 223-238. Norwood, NJ: Ablex Publishing Corporation, 1986.
3. Asano-Cavanagh, Yuko. Semantic analysis of evidential markers in Japanese: Rashi:, Yooda and sooda. Functions of Language, 17(2), 153-180, 2010
4. Etsuko Tomomatsu, Jun Miyamoto, Masako Wakuri
, Aruku 2007.
5. Hojiyev A.Fe'l. "Hozirgi o'zbek adabiy tili".1980 Izohli lug'at 420-bet.
6. O'zbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
