Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
12
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
ассамблея / сиёсий инқироз / резолюция / “Минг йиллик ҳисоботи” / эвристик / ГФР

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Азизжон Низомиддинович Мелибоев

Мақолада камбағалликка қарши курашда жаҳон тажрибасидан фойдаланишнинг аҳамияти ва Янги Ўзбекистонда бу масаланинг зарурияти тахлилий асосда ёритиб, бу муаммони хориж тажрибасидан фойдаланган холда самарали хал этиш масаласи очиб берилган. Шунингдек, давлатлардаги кўрсаткичлар орқали қиёсий мисоллар ёрдамида асосланиб ижтимоий-фалсафий жихатдан таққослаб, муаммога атрофлича ёндашилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА КАМБАГАЛЛИККА ЦАРШИ КУРАШДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАРНИНГ УРНИ ВА АХДМИЯТИ

Азизжон Низомиддинович Мелибоев aziznizomiddinovich@gmail .com

КДПИ

Аннотация: Маколада камбагалликка карши курашда жахон тажрибасидан фойдаланишнинг ахамияти ва Янги Узбекистонда бу масаланинг зарурияти тахлилий асосда ёритиб, бу муаммони хориж тажрибасидан фойдаланган холда самарали хал этиш масаласи очиб берилган. Шунингдек, давлатлардаги курсаткичлар оркали киёсий мисоллар ёрдамида асосланиб ижтимоий-фалсафий жихатдан таккослаб, муаммога атрофлича ёндашилган.

Калит сузлар: ассамблея, сиёсий инкироз, резолюция, "Минг йиллик хисоботи", эвристик, ГФР

THE ROLE AND SIGNIFICANCE OF FOREIGN EXPERIENCES IN THE FIGHT AGAINST POVERTY IN THE NEW UZBEKISTAN

Azizjon Nizomiddinovich Meliboev aziznizomiddinovich@gmail.com

KSPI

Abstract: The article highlights the importance of using world experience in the fight against poverty and the necessity of this issue in New Uzbekistan, and reveals the issue of effectively solving this problem using foreign experience. Also, the problem was approached from a social-philosophical point of view with the help of comparative examples based on indicators in the states.

Keywords: assembly, political crisis, resolution, "Millennium Report", heuristic,

GFR

БМТнинг кузатишича, 38 энг камбагал мамлакатлардан 20 таси ёки уруш холатида ёки урушдан эндигина чиккан минтакалар. Энг куп ночор ахволда яшовчилар Жанубий Осиё минтакасида кайд этилган. Камбагалларнинг энг юкори кисми Африканинг Сахара чулига якин худудларида кузатилган. Умум ахолининг роппа-роса 46,3 фоизи катта кийинчиликларда кун кечирмокда. Тахминан 1 млрд. одам умуман хеч кандай таълим ва маълумотга эга эмас. 1 млрд.дан ошикроги эса тоза ичимлик сувини истеъмол килиш имкониятидан

бебахра1. Бундай холатларда кандай иш тутиш лозим?! Бунинг бирор чора борми?

Албатта, эришаётган барча ютукларимиз, инсон кадри улуг булган диёр -Янги Узбекистонни барпо этиш йулидаги дастлабки натижалардир. Биз бунёдкор халкимиз билан бирга бундай эзгу ишларни давом эттирамиз ва олдимизга куйган катта-катта марраларга албатта эришамиз2 -дея таъкидлайди Президентимиз Шавкат Мирзиёев. Камбагалликка карши кураш масаласи глобал масала булганлиги туфайли БМТ Бош Ассамблеяси камбагалликка карши кураш буйича ун йилликларни эълон килиб, тегишли тадбирларни амалга ошириб келмокда. Биринчи ун йиллик уз ичига 1998-2007 йилларни камраб олган булса, иккинчи ун йиллик 2008-2017 йилларга тугри келди. Х,озир учинчи ун йилликка мулжалланган 2018-2027 йилларни камраб оладиган Резолюцияси кабул килинди. Ушбу Резолюцияда олдинги ун йилликда эришилган натижалар даражасини саклаб колган холда кашшоклик билан курашишни такомиллаштириш хамда уни мустахкамлаш йулида самарали ва мувофиклаштирилган вазифаларни амалга оширишга каратилгандир3.

БМТ тавсиясига биноан жахон амалиётида ахоли турмуш кечиришининг энг кам микдори ва истеъмол бюджетининг энг кам микдори асосида даромадлари даражаси буйича моддий таъминоти турлича булган куйидаги ахоли гурухлари ажратиб курсатилади:

- камбагал оилалар - бундай оилаларда жон бошига тугри келадиган даромад ахолининг турмуш кечириши учун зарур булган энг кам микдордан паст даражада ёки унга тенг;

- кам таъминланган оилалар - бундай оилаларда жон бошига тугри келадиган даромад ахолининг турмуш кечириши учун зарур булган энг кам микдор билан энг кам истеъмол бюджети микдори уртасида жойлашган булади;

- таъминланган оилалар - бундай оилаларда жон бошига тугри келадиган даромад ахолининг энг кам истеъмол бюджети микдори ва окилона истеъмол бюджети микдори уртасида жойлашган булади;

- бой оилалар - уларда жон бошига тугри келадиган даромад окилона истеъмол бюджети даражасидан юкори булади4.

Бунга асосан жуда куплаб мамлакатлар хам кошшокликдан бутунлай кутилиш режаларини ишлаб чиккан5. Жумладан Хитой, Покистон, Бангладеш

1 БМТнинг «Минг йиллик хисоботи». https://ziyouz.uz.

2 Президент Шавкат Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь куни Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси.

3 Пардаев М.К., Пардаев О. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. "Логистика ва иктисодиёт" илмий электрон журнали. №5. 2020. - Б. 41-48. http://www.economyjournal.uz

4 Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. КХАбдурахмонов тахрири остида. - Т.: "Fan va texnologiya", 2013. -B. 230-231.

5 Крсимова Г.К. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. Scientific progress. Volume 2 I ISSUE 7 I 2021. - Б. 808-816. http://www.scientificprogress.uz/uz

ГТТТТВ^^Н] 511 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

каби мамлакатлар шу киска даврда бутунлай камбагалликдан кутилиш режасини ишлаб чиккан ва буни мувоффакият билан амалга оширмокда6.

Ахоли даромади тенгсизлиги ва камбагаллик билан иктисодий усиш уртасидаги богликлик буйича Д.Рикардо, Р.Солоу, А.Сен, А.Дитонт каби куплаб мумтоз неоклассик иктисодчилар ва Нобель мукофоти лауретлари назарий ва эмпирик тадкикотлар утказган булиб, уларда ялпи ички истеъмол, технологик ривожланиш, мехнат унумдорлиги, ахоли саломатлиги, солик базаси ва бошка шу каби омиллар тахлили асосида, камбагаллик кам булган жамиятларда, иктисодий усиш суръатлари юкорирок булишини назарий исботлашган7.

Жахон амалиётида камбагалликни бахолашнинг куйидаги усуллари маълум:

- статистик: бунда ахоли даромадларини жон бошига таксимлаганда, энг куйида турувчи 10-20% ахоли камбагалларга ки-ритилади;

- меъёрий (минимал истеъмол саватининг озик-овкат ва бошка ан-дозалари меъёрлари буйича), яъни минимал истеъмол савати асосида;

- махрум булганлик усули -энг мухим махсулот ва товарларни туйиб истеъмол килмаслик;

- эвристик - жамоатчилик фикри ёки суралувчининг нуктаи - назаридан келиб чиккан холда, турмуш даражасиннг етарли ёки етарли эмаслигини бахолаш;

- стратификацион - бунда камбагалларга, илгариданок узини-узи таъминлаш имкониятлари чекланган кишилар кири-тилади (кариялар, ногиронлар,тулик булмаган ва куп болали оилалар, ота-онасиз болалар, ишсизлар, мухтожлар ва б.)

- иктисодий - бу камбагаллар тоифасини, давлат уларнинг моддий таъминотига ёрдам йуналтирилган имконият ресурслари оркали аниклайди.

Дунёда камбагалликни кискартиришга каратилган самарали дастурлар, стратегия ва чора-тадбирларни ишлаб чикиш хамда уларда белгиланган масалаларни амалга ошириш долзарб хисобланади.

Ушбу уринда 2019 йилда иктисодиёт буйича Нобель мукофотига сазовор булган олимлар хам айнан жахонда камбагалликни пасайтириш буйича олиб борган тадкикотлари учун мукофотланганлигини эсга олиш зарур булади. Булар америкалик Майкл Кремер ва келиб чикиши асли хиндистонлик булган Абхиджит Банерджи хамда унинг рафикаси Эстер Дюфло булиб, улар

6 Крсимова ГД. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. Scientific progress. Volume 2 I ISSUE 7 I 2021. - Б. 808-816. http://www.scientificprogress.uz/uz

7 Deaton A. (2013) The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality, Princeton, N.J.: Princeton University Press.; Ricardo, David (1817) On the Principles of Political Economy and Taxation. Piero Sraffa (Ed.) Works and Correspondence of David Ricardo, Volume I, Cambridge University Press, 1951, p. 135.; Solow, Robert M. (February 1956). "A contribution to the theory of economic growth". Quarterly Journal of Economics. 70 (1): 65-94. doi:10.2307/1884513.; Sen A. (1981) Poverty and Famines: An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford: Clarendon Press.

камбагалликни аниклаш ва уни бартараф этиш борасида ижтимоий инновацияларни амалиётга татбик этишди8.

Уларнинг илмий тадкикот натижаларига кура, камбагалликни юзага келтирадиган омиллар, шарт-шароитлар диагностикаси билан бирга хар бир мамлакат, худуд ва оила кесимида бартараф этиш мумкинлиги аникланди. Узлаштириш курсаткичи ва укувчиларнинг билим савиясини кутарадиган асосий омил: таълим бериш шаклини ва укитувчиларнинг таълим бериш сифатини ошириш, укувчиларга индивидуал ёндашув усулларини кучайтириш (дарс мазмунини оширишга) хамда болаларни кийнаб келадиган гижжа касалликларидан фориг булишларини таъминлашга боглик экан. Болалар организмида жойлашган паразитлардан холи булмасдан туриб, уларга канчалик билим берманг, унинг акли ва тафаккури кенгайиб колмаслигини Жахон согликни саклаш ташкилоти хам тасдиклади.

Шу пайтга кадар БМТ, Жахон банки, Жахон валюта ташкилоти ва турли жамгармалар томонидан камбагал давлатларга миллиардлаб АКШ доллари кийматида молиявий ёрдамлар, субсидиялар йуналтирилганига карамай, ахолининг саводхонлиги ошиб, узини узи иш билан таъминлаш ва тадбиркорлик кобилияти ошиб колмади. Буларнинг барчаси бесамар кетди. Ушбу давлатлар камбагаллик балосидан кутула олишмади. Айнан, Абхиджит Банерджи, Эстер Дюфло хамда Майкл Кремер буни исботлаб беришди ва дала тажрибаси асосида камбагалликдан фориг буладиган "таблетка"ни кашф килишди хамда узларининг номларини иктисодиёт тарихида мухрлаб куйишди9.

Демак, олимлар уз тадкикотларида асосан камбагал оилалар фарзандларининг сифатли бошлангич ва урта маълумот олишлари, турли хил касалликларга карши эмлаш хамда ишлаб чикариш корхоналарини модернизация килишга оркали камбагалликни кискартиришга каратилган механизмларни таклиф килишган.

«Каерда киши камбагалликда яшашга мажбур булса, у ерда инсон хукуклари бузилади. Бу хукукларнинг хурмат килиниши учун бирлашиш хар кимнинг мукаддас бурчи». Жозеф Вресински томонидан айтилган ушбу сузлар бутун жахон кашшокликка карши курашиш харакатининг шиорига айланди. Ушбу харакатлар натижасида 17 октябрь БМТ Бош ассамблеясининг 47/196-сонли резолюцияси (1992 йил 22 декабрь) билан Халкаро камбагалликка бархам бериш куни этиб белгиланди.

8 Kremer, Michael (1993), Population Growth and Technological Change: One Million B.C. to 1990, The Quarterly Journal of Economics (The MIT Press) . — T. 108 (3): 681-716.

9 KaMÖara^HK — an6 эмас, 6upoK... Xam; cy3H ra3eTacu, 25 MapT 2020. https://xs.uz/uzkr/post/

AKHga KaMÖaFagguKa Kapmu Kypam gacTypu 15-20% axoguHu KaMpaö ogagu. KaMÖaFag xucoögaHraH Ba epgaM öepugyBHu Tou^agapgaH öupura Terumgu öygraH Kumugapra epgaM Kypcaragagu. Ygap Karopuga:

em öogagu ougagap, afiHuKca egFu3 oTa-oHagap eKH öoKyBnucu umcu3 öygraHgap;

65 emgaH KaTTa öygraH My^TO^; Kumugap, HorupoHgap, o^rogap, ypym ^axpufinapu, Ba ygapHuHr ougagapura, umgoBnu KaMÖaFaggapra (coguK нмтнeзgapн opKagu) Ba gapoMagu öegrugaHraH TagaögapgaH nacT öygraHgapra epgaM öepugagu. By epgaM nyg eKu 6ywM maKguga Kypcaragagu.

^exuaga энг KaM Ha^a^a gap^acugaru Ka^ogargaHraH amam MuHyMu ypHarugraH (arapga 6y gapa^a öygMaca Ha^a^a TygaHagu). Bograpuaga gapoMagu coцнag Ba ^rouogoruK MuHuMyMgaH KaM öygraH Kumugap coцнag epgaM ogumgapu MyMKuH. ByHgaH TamKapu, 70 emgaH KaTTa öygraH egFu3 Kumugapra Ba I rypyx, HorupoHgapura, arapga gapoMaggapu öegrugaHraH MuHuMyMgaH KaM öygca, oBKargaHum ynyH öenyg KynoHgap öepugagu x,aMga KoMMyHag xroMargapHuHr 50% TygaHagu. HorupoHgap Ba öogagap, aBToMoöugra эгa öygMaraH orup Kacaggap max,ap fiygoBnu Ba max,ap arpo^u TpaHcnopTuga öenyg ropum xyKyKugaH ^ofigagamgugap;

öomKa KypuHumgaru xu3Margap x,aM Ha3apga TyTngraH. Сoцнag xuMoanaHMaraH rypyxgapra nun gaBoMuga öup Hena MapTa MaBcyMufi KunuM-KenaK, yKyB KyggaHMagapu, KuMMar TypyBnu gopu-gapMoHgap cotuö ogumgapura Moggufi epgaM Kypcaragagu.

PuBo^naHraH MagaKargapHuHr coцнag-нктнcogнн cuecarnga gaBgar xuMoacu ycygugaH Kypa, KynpoK yзннн-yзн xuMoagam ycygura 3yp öepMoKga. By MaMgaKargapga coguKgap SyfiuHa uMTue3gap öepum fiygu öugaH gapoMaggapHuHr umgamu, Ma^öypuö coцнag cyrypTagamHuHr puBo^gaHumu, $upMa unugaru coцнag cuecar; ynuHnu, HoTu^opar ceKTopuHuHr, ^aMoaTHuguK TamaööycgapuHuHr KeHrafiumu; ^yKapogap Ba öu3HecHuHr xafipua TagSupgapugaru umTupoKu; ^aMuaT öapna at3ogapuHuHr ннвecтнцнagap MaHÖau cu^aTugaru ^aMFapMa Ba oMoHargapgaH MaH^aargopguru paFSaTgaHTupugagu. BygapHuHr öapnacu ypTa cuH^HuHr ryggaö amHamura x,aMga KaMÖaFagguKKa Kapmu Kypamga epgaM öepagu.

Xygoca Kuguö afiTraHga Hoöegt MyKo^orara ca3oBop öygraH oguMgap aMepuKaguK MafiKg KpeMep Ba Keguö nuKumu acgu xuHgucToHguK öygraH Aöxug^MT BaHepg^u xaMga yHuHr pa^uKacu 3cTep ^w^gougMufi TagKuKoT HaTu^agapura Kypa, KaMÖaFagguKHu W3ara KegTupaguraH oMuggap, mapT-mapouTgap guarHocTuKacu öugaH öupra x,ap öup MaMgaKaT, xygyg Ba ouga KecuMuga öapTapa^ этнm MyMKuHguru aHuKgaHgu. Узgamтнpнm KypcaTKunu Ba yKyBHugapHuHr öuguM caBuacuHu KyTapaguraH acocufi oMug: TatguM öepum maKguHu Ba yKuTyBnugapHuHr TatguM öepum cu^aTuHu omupum, yKyBnugapra

индивидуал ёндашув усулларини кучайтириш дарс мазмунини оширишга каратилган замонавий, иннавитцион жараёнларни таълим тизимига тадбик етиш зарурияти камбагалликка карши курашда самарали натижалар беришига ишонамиз.

Фойдаланилган адабиётлар

1. БМТнинг «Минг йиллик хисоботи». https://ziyouz.uz.

2. Президент Шавкат Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь куни Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси.

3. Пардаев МД., Пардаев О. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. "Логистика ва иктисодиёт" илмий электрон журнали. №5. 2020. - Б. 41-48. http://www.economyjournal.uz

4. Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. К.Х.Абдурахмонов тахрири остида. - Т.: "Fan va texnologiya", 2013. - B. 230-231.

5. ^осимова ГД. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. Scientific progress. Volume 2 I ISSUE 7 I 2021. - Б. 808-816. http://www.scientificprogress.uz/uz

6. ^осимова ГД. Мамлакатимизда камбагаллик даражасини камайтириш йуллари. Scientific progress. Volume 2 I ISSUE 7 I 2021. - Б. 808-816. http://www.scientificprogress.uz/uz

7. Deaton A. (2013) The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality, Princeton, N.J.: Princeton University Press.; Ricardo, David (1817) On the Principles of Political Economy and Taxation. Piero Sraffa (Ed.) Works and Correspondence of David Ricardo, Volume I, Cambridge University Press, 1951, p. 135.; Solow, Robert M. (February 1956). "A contribution to the theory of economic growth". Quarterly Journal of Economics. 70 (1): 65-94. doi:10.2307/1884513.; Sen A. (1981) Poverty and Famines: An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford: Clarendon Press.

8. Kremer, Michael (1993), Population Growth and Technological Change: One Million B.C. to 1990, The Quarterly Journal of Economics (The MIT Press) . — Т. 108 (3): 681-716.

9. Камбагаллик — айб эмас, бирок... Халк сузи газетаси, 25 Март 2020. https ://xs. uz/uzkr/post/

10. J.Lazarus, (2008). "Participation in Poverty Reduction Strategy Papers: reviewing the past, assessing the present and predicting the future". Third World Quarterly. 29 (6): 1205-1221.; K. Deininger (2003) "Land policies for growth and poverty reduction", World Bank Policy Research Report. A copublication of the World Bank and Oxford University Press.; R.Driscoll,; E. Alison (2005). "Second-Generation

Poverty Reduction Strategies: New Opportunities and Emerging Issues". Development Policy Review. 23 (1): 5-25.

11. United Nations Development Programme. (2019). Human Development Report 2019: Beyond income, beyond averages, beyond today: Inequalities in human development in the 21st century. United Nations Development Programme.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.