CC BY
13
Яурэйсшя святочныя традыцыi у Беларуи
Раман Мяшкоу,
малодшы навуковы супрацоушк Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i л^аратуры НАН Беларусi
Паводле дадзеных перапiсу насель-нiцтва Рэспублiкi Беларусь 2019 г., на гэты час у краше пражывае 13,7 тыс. яурэяу (0,1% ад агуль-най колькасьщ) [1]. Паяуленне 1х на тэрыторып Беларусi адносiцца, па розных дадзеных, да Х11-Х1У стст. Яурэi традыцыйна вызнаюць iудаiзм, таму большая колькасць святау, якiя яны адзначаюць, звя-зана з гэтай нацыянальнай, этнiчнай рэлiгiяй.
У рэспубл1цы прадстаулены лггоусю кiрунак артадаксальнага iудаiзму, хасвдызм (любавiцкi, карлiн-столiнскi) i прагрэауны iудаiзм. Да сучас-най рэлiгiйнай традыцып беларускiх яурэяу адно-
Дзень Незалежнасф !зратя. Мшск, 2016.
сяцца наступныя святы i пасты: Шабат, Рош ха-Шана, Ём-Кiпур, Сукот, ШмШ Ацэрэт, Ом-хат Тора, Ханука, Ту бьШват, Пурым, Песах, Шавуот, Рош ха-Шана хасiдызму, Гахнасат сэфер Тора, Дзявятага ава, Пост Гэдали, Дзяся-тага тэвета, Сямнаццатага тамуза, Пост Эстэр.
Свята Шабат адзначаюць у суботу. У гэты дзень забаронена выконваць любую працу, трэба спяваць песш, праводзщь трапезы; гучаць бласлауленш; апранаюць светлую вопратку, весяляцца; забараняецца смуткаваць i пас-цщца; траур перарываецца. Шабат мае сямейны характар. Асноуную частку рытуалау здзяйс-няюць у коле сям^ дома за святочным сталом.
1 i 2 тышрэя (верасень - кастрычшк) яурэi святкуюць Новы год - Рош ха-Шана. У сшаго-гах трубяць у трубу шафар, выконваюць абрад ташлiх: iдуць да раю, выварочваюць кiшэнi у знак пазбаулення ад грахоу, выкiдваючы крошкi хлеба рыбам. На Рош ха-Шана пры-нята есщ яблыкi з мёдам, гранат, галаву рыбы.
Ём-Ктур, або Судны дзень - адзiн з найбольш важных яурэйскiх свят i пастоу, якi з'яуляецца кульмiнацыяй дзесящ дзён пакаяння i прабачэння
ПОЛЕЭТНАЛОГП
грахоу (10 тышрэя). Да наступу паста бела-рускiя яурэi з'ядаюць курынае яйка, якое абмак-ваюць у попел, i крэплах (трохвугольныя пель-менi). У гэты дзень забаронена есц1, пiць i мыцца. Да традыцый Ём-Кiпур адносяцца звычай прасiць ва уах прабачэння, жадаць добрага запiсу у Кшзе Жыцця, лёгкага посту. У Ём-Юпур праводзяць абрад капарот, згодна з яюм мужчына павiнен пакруцiць над галавой пеунем, а жанчына куры-цай са словамi «Мае грахi пераходзяць на гэтую жывёлу». Затым птушку разразаюць, мяса адда-юць бедным. Нярэдка замест птушкi выступае рыба (карп) або грошы. Напрыклад, у суполцы лггвакоу у Маплёве капарой выступаюць грошы, якiя кладуць у скрыню ахвяраванняу [2].
Свята Сукот (у Беларуа носiць таксама назву «Кучкi») адзначаюць 15 тышрэя, па тра-дыцыi будуюць сукку (будан) без даху, здзяй-сняюць у ёй трапезу, трымаюць 1 трасуць святочны букет, яю складаецца са звязаных разам 3 галш мiрта, 2 галiн вярбы, па адной гал1не лулава (фшжавая пальма) i этрога (цытрон). Беларусюя яурэi карыстаюцца суккой у двары сiнагог.
На Омхат Тора (друг дзень Шм1н1 Ацэ-рат) завяршаецца гадавы цыкл чытання Торы i пачынаецца новы. У гэтае свята ладзяць танцы, у тым лжу са скруткам Торы.
Свята Ханука доужыцца 8 дзён з 25 юслева (лiстапад - снежань), усталявана у памяць аб аднауленш набажэнства у Iерусалiмскiм храме i паспяховым паустанш 1уды Макавея. На пра-цягу 8 дзён запальваюць ханук1ю (васьм1свеч-н1к), у дварах сiнагог у Беларуа - метaлiчныя элек-трычныя хануки. Свята Новага года дрэу - Ту б1-Шват - адзначаюць 15 швата (студзень - люты) у «Хэсэдзе», дома i у абшчынным цэнтры, аддаючы перавагу садавше, сухафруктам (фiнiкaм) i арэхам.
Свята Пурым усталявана у памяць аб вырата-вaннi яурэяу у Старажытнай Персii ад знiшчэння Аманам i святкуецца 14 адара (люты - сакавж). У сiнaгозе пры вымaуленнi iмя Амана прынята тупаць нагамь крычаць i грымець трашчоткам1. З 1995 г. у Вщебску на Пурым каманды яурэйскiх клубау i суполак праводзяць мiжнaродны фесты-валь «Пуримшпиль в Витебске», прадстауля-ючы на сцэне маскарадны спектакль з сюжэтам пра выратаванне яурэйскага народа легендар-нымi Мардэхаем i Эстэр. На Пурым гатуюць тaкiя традыцыйныя стравы, як гаменташы (трохву-гольнае пячэнне з макам) i крэплах, дораць адзш аднаму ежу i раздаюць пaдaрункi бедным.
Свята Песах, усталяванае у памяць аб Сыходзе яурэяу з Егшту, у Белaрусi адзначаюць 8 дзён у месяцы шсан (сакавж - крaсaвiк). У трады-цыi замацавана прыгатаванне i уключэнне мацы у пасхальную яурэйскую трапезу (седэр), заба-рона на хамец, уборка дома. Падчас пасхаль-нага вечара чытаюць Агаду i праводзяць пасхальную трапезу - седэр. З 1950-х гг. бела-русюя яурэi aтрымлiвaюць пaсылкi з мацой з 1зрашя, ЗША, Вялiкaбрытaнii i Канады [3].
Свята Шавуот прысвечана дарэнню Торы яурэям на гары Сiнaй пры выхадзе з Егiпту i адзначаецца 6 авана (май - чэрвень). У Шавуот прынята есц1 малочныя i муч-ныя стравы i упрыгожваць сiнaгогу зелянiнaй i кветкaмi (бэзам). У сiнaгозе зачытваюць апавяданне пра дараванне Торы.
Рош ха-Шана хасiдызму, або Свята вызва-лення Альтэр рэбэ Шнэура Залмана бар-Баруха з Лядау з Петрапаулаускай крэпaсцi 27 лiстaпaдa 1798 г., святкуюць 19 кiслевa выключна любавщюя хaсiды. Яны апрана-юць святочнае адзенне, праводзяць хасвдсюя сходы (фарбрэнген) i ядуць грэцкую кашу.
Рэлтйныя яурэi вераць, што кожны багаты яурэй для выратавання душы аба-вязаны падрыхтаваць пергаментны скру-так Торы i ахвяраваць яго сшагозе. З гэтым звязана свята унясення новага скрутка Торы у сшагогу - Гахнасат сэфер Тора.
Сямейныя традыцы1 белaрускiх яурэяу звя-заны з нараджэннем, абразаннем, рэлшй-ным пауналеццем, са шлюбам i смерцю.
На восьмы дзень пасля нараджэння хлопчыку праводзяць абрад абразання (брыт мiлa), якi сiмвaлiзуе саюз пaмiж Богам i народам Iзрaiля i прыналежнасць яурэя да народа 1зрашя. Абра-занне мае не толью рэлiгiйнaе, але i нацыянальнае
34 НАУКА И ИННОВАЦИИ / №2 (216) / Февраль 2021 /
http://innosfera.by
значэнне, здзяйсняецца як рэлiгiйнымi яурэямь так i нерэлiгiйнымi. У нашы дш яго право-дзяць у сшагозе, дома i медыцынскiх установах.
Хлопчыю i дзяучынкi дасягаюць рэлiгiйнага пауналецця адпаведна у 13 i 12 гадоу. 1х назы-ваюць бар-мщва («сын запаведзi») i бат-мiцва («дачка запаведзЬ). У першую суботу па дасяг-неннi 13 гадоу хлопчык упершыню завязвае тфiлiн (элемент малггоунага адзення), атрым-лiвае статус «бар-мщва», прамауляе бласлауленне над Торай i чытае урывак з яе. З гэтага моманту хлопчык лiчыцца дарослым, можа уваходзiць у мiньян (кворум з не менш чым дзесящ дарос-лых яурэяу-мужчын старэй 13 гадоу), абавязаны выконваць усе мщвот (прадпiсаннi) i нясе адказ-насць за свае учыню [4]. Цырымошя уступлення у пауналецце дзяучынак (бат-мiцва) практыку-ецца выключна у суполках прагрэаунага iудаiзму. Напрыклад, у Вщебску яна аналагiчная бар-мi-цве у хлопчыкау, але часам абмяжоуваецца тым, што дзяучынкi робяць даклад на рэлтйную тэму.
Адной з важных падзей у жыцщ яурэяу з'яуля-ецца яурэйсю шлюб - хупа. Святочная трапеза яурэйскага вяселля праводзщца у сша-гозе, часам у рэстаране. Перад пачаткам вяселля складаецца шлюбны дагавор - ктуба. Затым маладыя становяцца пад балдахiн (хупу), дзе жашх надзявае нявесце заручальны пярсцё-нак на указальны палец правай рукь Першая страва, якую з'ядаюць муж i жонка,- курыны булён, або «залаты суп», паколью курыца i певень лiчацца амвалам дзетараджэння.
Сярод супольных (грамадскiя святы i днi памяцi, якiя адзначаюць у яурэйскiх суполках) традыцый беларусюх яурэяу вылучаюцца наступ-
ныя: Дзень незалежнасщ Iзраiля, Дзень Iерусалiма, святкаванне прывшею лiтоускага князя Вiтаута яурэям Гродна у 1389 г., дш нараджэння i юбiлеi членау суполю, юбiлеi суполак, днi нараджэння i памяцi знакамiтых беларускiх яурэяу, Дзень памящ Катастрофы i гераiзму, Дзень зшшчэння Мiнскага гета, дзень зшшчэння Гродзенскага гета, Мiжнародны дзень памящ ахвяр Халако-сту, удзел у Рэспублжансюм фестывалi нацы-янальных культур i Ночы музеяу. Большасць супольных свят i дзён памяцi увайшлi у святочную культуру у канцы XX - пачатку XXI ст.
Дш нараджэння i юбiлеi членау суполкi адзначаюць у абшчыннай сталовай у канцы месяца на Шабат. Iмянiннiкам спяваюць песню-вiншаванне «Ём хулэдэт», вiншуюць «Мазаль тоу» i жадаюць жыць да 120 гадоу, што звязана з уяуленнямi пра сапрауднага яурэя. Святкуюцца таксама дш нараджэння i памяцi знакамiтых бела-рускiх яурэяу - Нахума Каплана, Льва Бакста, Марка Шагала [5]. Шэраг яурэйсюх суполак пра-водзщь Ноч музеяу, напрыклад, у Гродне у зале Вялжай харальнай сшагоп праходзiць канцэрт, майстар-класы па вырабе яурэйскай нацыяналь-най стравы харасэт (сумесь арэхау, садавiны, спе-цый i салодкага вiна), настольныя гульш, ладзяць паэтычную гадзiну з Наталляй Лггвшавай.
Яурэйскiя этнакультурныя традыцыi пста-рычна аказваюць прыкметны уплыу на склад-ванне i развiццё нацыянальнай культуры крашы. 1х падтрымлiваюць як у сшагогах, так i у яурэй-скiх абшчынных цэнтрах i яурэйсюх дабрачын-ных арганiзацыях «Хэсэд». Айчыннае заканадау-ства гарантуе, а дзяржава забяспечвае свабод-нае развiццё яурэйскiх традыцый у краше..
СП1С ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫН1Ц
1. Общая численность населения, численность населения по возрасту и полу, состоянию в браке, уровню образования, национальностям, языку, источникам средств к существованию по Республике Беларусь: статистический бюллетень: https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/471/471b4693ab545e3c40d20 6338ff4ec9e.pdf.
2. Архив Института искусствоведения, этнографии и фольклора имени Кондрата Крапивы (ИИЭФ).-Фонд. 6. Оп. 14. Д. 237.
3. Верашчапна А. У., Гурко А. В. Псторыя канфесш на Беларуа у другой палове XX стагоддзя.- Минск, 1999.
4. Shoham H. The Bar and Bat Mitzvah in the Early Israel: From Initiation Rite to Bithday Party / H. Shoham // AJS Review. The Journal of the Association for Jewish Studies.— New York, 2018. V. 42. N1. P. 133-157.
5. Куцевич Е. Н. Гродненская еврейская община сегодня / Е. Н. Куцевич // Гродна i гродзенцы: дзевяць стагоддзяу псторьи (да 880-годдзя горада): матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Гродна, 10-11 крас. 2008 г.- Гродна, 2008. С. 512-517.
