CC BY
23Орсаева Раиса Ануарцызы,
С. Аманжолов атындагы Шыгыс Цазацстан Мемлекетт1к университет7 цылмыстыц цуцыц жэне цылмыстыц гс журггзу кафедрасыныц цауымдастырылган профессоры, зац гылымдарыныц кандидаты
ктеьщтьщ Б1Л1МД1Л1К ЭРЦАШАН НЭТИЖЕ БЕРМЕЙД1
Жас eрендерiмiздщ бшмдшп кашанда ата-ана, мектеп, мемлекет тарапынан колдау тауып, олардыц жагынан жагымды жацалыктар бола калса, кепшшк назарына паш етiлiп, ¥сыныстар болса, к¥ба-к¥ппен карсы алынып, жария етшетш белгiлi. Бiлiмдiлiк, соныц iшiнде к¥кыктык бiлiмдiлiк eрiсimц кец болуы - жасeсmрiмдерiмiздщ iстеген iстерiне жауапкершiлiкпен карауга, не iстесе де ойланып ютеуше тYрткi болары хак.
Казахстан мемлекет егемендiгiн алганнан берi жастарымыздыц белсендшгшщ артып, когамныц eсiп-eркендеуi жолында ел eмiрiне, саясатка белсене араласуы кYрт eсiп, белсендiлiк танытуы ^ц^ге куаныш ^ялатады. Олардыц бiлек сыбана юке кiрiсiп, болашакпен eздерiн тiкелей байланыска тYсетiндiгiн сезiнуi куанарлык та к¥птарлык та нэрсе.
Мемлекет тарапынан жастар болашагы Yшiн кYнделiктi iстелiп, жYзеге асып жаткан iстердi айтпаганныц eзiнде болашакта iстелер iстелер игi ютердщ шаш етектен екенi айтпаса да тYсiнiктi. Жастар саясатыныц д¥рыс жолга койылуы -кэмелетке жасы толмаган балалармен олардыц Yнемi ж^мыс жYргiзуi болса керек. Кез келген кэмелетке жасы толмаганныц болашак жастар катарын толыктыратын ескерсек, олармен жYргiзiлетiн тэрбиелш мэнi мен магынасы зор ютердщ берерi де зор болмак.
Сондыктан, кэмелетке жасы толмагандардыц арасында орын алып жататын к¥кык б¥зушылык пен кылмыстык эрекеттердiц болмауы Yшiн олардыц к¥кыктык бiлiмiнiц eте жогары децгейде болуы - олардыц когамга жат эрекеттерге барудан б^рын ойлануына жол ашады.
Сондай-ак, кэмелетке жасы толмагандардыц к¥кыктык бiлiмдiлiгi олардыц когамга жат эрекеттерш азайтып, когамга жат кадам басуын сиретерi белгiлi. Соцгы жылдары к¥кык б^зушылы^тыц кYннен кYнге кeбеюi к¥кыктык бiлiмнiц жоктыгын дэлелдей тYсiп, оны
болдырмаудыц алдын-алу шараларын терещрек зерттеудi кажет етедi. «Когамга жат кейбiр жецiл-желпi к¥кык б^зушылы^тан басталган эрекеттерден кылмыстыц туындауы - к¥кыктык танымныц жоктыгын, к¥кыктык бiлiмнiц тeмендiriн» дэлелдей тYCкендей [1].
Кэмелетке жасы толмагандардыц к¥кыктык бiлiмiн жетiлдiру - болашакта к¥кык б^зушылык пен кылмыстылыкка тоскауыл болары сeзсiз.
Кэмелетке жасы толмагандардыц к¥кыктык бiлiмiн жетiлдiру жeнiнде комакты ой козгап, жасeспiрiмдердiц к¥кык б¥зуына себепкер болатын осы к¥кыктык бiлiмнiц таяздыгы екендiгiн баса айткан белгiлi криминолог-галым Елеген Iзтiлеу¥лы Кайыржанов пiкiрiн колдаган галымдар в.С. Жекебаев, М.С. Нарыкбаев, Е.О. Алауханов, Е.Б. Абдрасуловтар оныц алдын-алу жолдарын карастырып, накты шаралармен эсер етудi ¥сынды.
Дэл осындай пiкiрдi ¥станган ресейлш галым А.И. Долгова жасeспiрiмдердiц к¥кыктык танымыныц каншалыкты жогарылыгын аныктау максатында анкеталык с¥рактардыц мацыздылыгына кeз жетюздь Ол анкетаныц «ашык» - «жабык» тYрiн пайдалану аркылы, кэмелетке жасы толмагандардыц к¥кык б¥зушылыкка деген газкарасын аныктап, оларды Yш топка бeле отырып, олардыц кандай да болмасын когамга жат эрекеттерiне жауапсыздыкпен карайтынын дэлелдей келе, оган к¥кыктык танымныц тeмендiгi себеп болатынын тагы да атап ^рсет-п [2, 31]. Кэмелетке жасы толмагандардыц к¥кыктык бiлiмiнiц тeмендiгiне куэ ететiн Yш топ:
1. eзiнiц эр баскан жат эрекеттерш д¥рыс санайтындар;
2. когамга жат, аморальдык кадам жасаганды мойындагандар;
3. кылмыс жасагандар.
К¥кык б¥зушылыктыц типзер зиянын жан-жакты балабойынасiцiре бшу - eмiрде eзпайдасын
6epepi сезшз. Десек те, тэртшт
б^зган кептеген балалар кдоыктык; бшмнщ жеткiлiксiздiгiнен ^ылмыстыщ жауапкершiлiкке неше жастан бастап тартылатынын, ^огамга жат эрекеттершщ салдары ^андай зардаптарга экеп согатынын бiле бермейдi.
О^ушылардыц кдоыктык; бшмшщ ^андай децгейде екенiн бiлу ма^сатында вскемен паласы мектептершщ 8-9 сыныптарында жYргiзген анкеталыщ сауалдар к^ыктык; бшмнщ «а^сап» жат^андыгына куэ еттi. Анкеталыщ сауалга ^атыстырылып, с^ра^тарга жауап берген 200 баланыц 96-сы кдоыктык; бшмшщ темендшгш керсетiп, жауапкершшктщ неше жастан басталатынын бiлмейтiндiктерiмен ^ынжылтса, 12-сi б^зушылыщ Yшiн жауапкершшктщ
туындайтынынан мYлдем бейхабар болып шыщты. Б^л - мектептеп кдоыктык; бшмнщ саяздыFындэлелдейтYсiп,мектепоrçушыларымен жYргiзiлетiн тэрбие ж^мыстарыныц элi де болса ез децгешнде жYргiзiлмейтiндiгiн паш еткендей. Бiздщ ойымызша, кэмелетке жасы толмаFандардыц кдоыктык; бiлiмiн жетiлдiру Yшiн Yнемi олармен ^^ы^тыщ тэрбие женiнде емiрмен байланыстыра отырып сез rçозFаса, ^ылмыстыщ жауапкершiлiкке тартылатын жас пен rçоFамFа ^айшы кез келген б^зушылыщ
та, ^ылмыс та жазаланбай ^алмайтынды^ы жайлы эцпмеш кYнде айтып отырса, ол бала ^алай болмасын, кез келген жат эрекетп iстер алдында ойланары сезсiз. Ал, кдоыктык; бшмнщ жоктыны кез келген келесi кдоык; б^зушылывда, ^ылмыс^а ^адам жасауFа жол ашатыны белгiлi.
Ресейлiк Fалым А.И. Долгованыц орта мектептерде, жYргiзген зерттеулерше CYЙенсек, эрбiр он о^ушыныц жетеуi ^ылмыстыщ жауаптылывда 18 жастан тартылатынын айтса, тек 16 пайызы Fана 14, 16 жастан бастап жауапкершшк табалдырыFын аттайтындыFын д^рыс керсеткен [3, 15].
Кептеген тэжрибе кдоыктык;
жауапкершшктен бiлiмi барлардыц ^атарына бас бостандынынан айырылып, арнаулы мектептерде, колонияларда жазасын етеп жYрген кэмелетке жасы толмаFандарды жащызуFа болатынын дэлелдедi.
Белгiлi криминолог^алым Е.1. Кайыржанов зерттеулерi бас бостанды^ынан айырылFан 251 кэмелетке толмаFанныц 14 пайызы ^ылмыстыщ жауапкершiлiк 15 жас немесе одан жоFары жаста тартылатынын айтса, 50 пайызы д^рыс жауап берумен бiрге ^ылмыстыщ жауапкершiлiк жасын iшкi iстер ^ызметкерлершен, тергеушiлерден естпецщктерш жеткiзген. Ал, 13 пайызы на^ты
бiлмесе, 20 пайызы достарынан, 4 пайызы ата-анасынан, 3 пайызы ^нделшт басылымнан, 2,5 пайызы ютаптан о^ыпанын мэлiмдеген [4, 21].
Кешнп кездерi жас балалар (9-13 жаст^ы) б^зушылыпы мен кэмелетке жасы толFандар ^ылмысыныц ^айталануы кiмдi болса да, аландатпай ^оймаса керек. Осы орайда, балалар б¥зушылыFыныц ^айталанбауы
жолында ^андай шаралар мен пайдалы iстер iстелуде деген с^ра^ туар болса, ол зацды да.
К^рп кезде кэмелетке жасы толмаFандар id женiндегi комиссиясыныц ат^арып жащан ж^мыстарыныц тиiмдiлiгi:
- б¥ЗFан балаларды дер кезiнде есепке алып, тэрбиелш сипаттаFы шара ^олданудан;
- есепте т¥рFан балалар мен ^айталап ^ылмыс iстеген балалардыц тYзелуiнен керiнедi.
Ескерту ж^мыстарыныц белгiлi мелшерде эсер еткенш, ^ылмыстыц сэл болса да азаЙFаны - кэмелетке жасы толмаFандар iti женiндегi комиссия ж^мысыныц тиiмдiлiгiнен деуге болады. Десек те, кейбiр келе^з жаFдайлар б^л мекеменщ iстеген ж^мыстарын жовда шыFаратындай дэрежеге жеткiзедi.
Кэмелетке жасы толмаFандар iсi женiндегi комиссияныц б^зушылыщтыц алдын-
алу шаралары мен жYргiзген тиiмдi iстерiне ^оса, олардыц жiберетiн кейбiр ол^ылыщтарын зерттеген ресейлiк зацгер Fалым М.Е. Токарева колониядан босаFан 18-ге дейiнгi кэмелетке жасы толмаFандардыц 42 пайызы, шартты тYрде сотталFан кэмелетке жасы толмаFандардыц 20 пайызы жэне к^ыщ б¥ЗFаны Yшiн комиссия тарапынан шара rçолданылFандардыц 27 пайызы кэмелетке жасы толмаFандар iсi женiндегi комиссияFа есепке алынбаFанын ашып керсеттi.
Есепке алынбаFан кэмелетке жасы толмаFандар эрекетшщ назардан тыс ^алуы -олардыц бойында ерюндшк, сенiмдiлiк сезiмiн тудыратыны белгiлi. Б^л олардыц келесi к^ыщ б^зушылыщты ойланбай оцай ютеуше бiрден бiр себепшi болмасына ешкiм кепiлдiк бермейдi.
Жасеспiрiмдер мен кэмелетке жасы толмаFандардыц б¥зушылыFыньщ
кебiнесе iшiмдiк, есiрткi шегу екенiн зерттеу барысында аныщаан Мэскеудеп Fылыми зерттеу институтыныц кэмелетке жасы толмаFандар iсiмен айналысатын секторы 2000 жылдан бастап, б^л к^былыстыц т^ра^тылыпымен кезге тYCкенiн дэлелдей келiп, соныц эсерiнен бетен адамныц мYлкiн ^рлау ^ылмысыныц кеп орын алатынын ашып керсеткен.
Жасеспiрiмдермен жYргiзiлетiн профилак-тикалыщ ж^мыстыц оларFа эсер ету^ к^ыщ
б^зушылыщты болдырмау ж^мысыныц тшмдшш ^огамга жат эрекетпц кейбiр саласына терец талдау жасауды, оныц ce6enTepiH ашып кврсетудi, ^андайда болмасын б^зушылывда
^арай туындайтын ниетпц ерекшелiктерiн ашуды, оныц жYзеге асуын, одан кешни, дейiнгi зардаптарын кврсетуд ^ажет етедь Кэмелетке жасы толмагандар тэртiбiнiц эртYрлi болатынын талдаган галымдар В.Н. Кудрявцев, А.А. Герцензон, В.К. Звирбуль, И.И. Карпец бiрiншi орынга бас пайдасын ойлау жэне кYш кврсету ^ылмысын ^оя отырып, бас пайдасын ойлау ма^сатында жасалган ^ылмыс (квбiнесе ^рлыщ, тонау) кэмелетке жасы толмагандар ^ылмысыныц 50-70% ^¥раганын баса кврсеттi. Зацгер галымдар б^л ^ылмыстардыц ^ауштшш квбшесе топтыщ сипат алатынын, ^рлыщ жасаушылардыц жасы 10-13 жас аралыгында болатындыгымен ерекшеленетiнiн де ай^ындап бердi.
Сондай-а^ , галымдар зерттеулерi жан^яда, мектепке дейiнгi, кейiнгi тэрбиеде баланыц бойында взiнiц, ^огамныц мYлiгiне деген д^рыс ^атынастыц ^алыптасуы вз дэрежесiнде еместшн ашып, ^ылмыстыц б^л тYрiмен байланыс iшiмдiк iшу, есiрткi шегу, достарына iлесу кезiнде жYзеге асатыны белгш болганын накты дэлелдер ар^ылы саралап бердi.
Жасвспiрiмдердiц м^ндай жат эрекетке бармауы Yшiн оларды ^огамга пайдалы iспен айналысуга тарту басты орын алады. Баланыц ецбегi жала^ымен багаланатын былай ^ойганда, ^йымдастырылган пайдалы ж^мыс^а араластыру ма^саты - ецбекпен тэрбиелеу екенш еске алса^, б^л шара оларды ынталандыра тYсерi белгiлi. Оган ^оса, ецбектегi ересектердiц Yлгi аларлыщтай эрекеттерi де, олардыц бойындагы жат ^ылыщтарынан арылуына эсерiн тигiзбей ^оймайды.
Кейiнгi жылдары статистика жасвспiрiмдердiц бас пайдасын ойлап, ^огамга ^арсы жат эрекет - ^ылмысты топтасып жасауын, ересектер ыщпалына еруiн жиi кврсетш жYP, б^л - болаша^ тагдырына бей-жай ^арамайтын кез-келген адамды аландатары свзсiз.
Жасвспiрiмдер б^зушылыгы
мен кэмелетке толмагандар ^ылмысына ересектердiц тшелей ыщпал етуi - ^ылмыстыщ эрекетке тартудыц бастап^ы сатысы болса, б^л ^ылмыстыщ ойды жYзеге асырудан квршю табатынына куэгер боламыз.
Коршаган ортаныц керi эсерi кэмелетке жасы толмагандардыц ^ылмыс^а дейiнгi тэрпбше вз врнегiн салмай втпейтiнi белгш.
Коршаган ортаныц бала психикасына ыщпал етуiнiц салдарынан бала бойында пайда болатын жат ^ылыщтардыц эсерi болаша^ ^ылмыстыц алгаш^ы баспалдагы болып табылатын кдоык; б^зушылывда бастайтыны айтпаса тYсiнiктi. Б^л жвнiнде взектi мэселе ^озгаган галымдар Е.1. Кайыржанов, М.Ф. Орлов, В.М. Фокиннщ пiкiрiнше, баланы ерте бастан тэрбиелеп багыт-багдар беру баланыц болашагына зор эсер етш, вмiрiнде басты орын алады екен.
Сондай-а^, галымдар жасвспiрiмдер ^^ы^тыщ жагынан бiлiмдi болса, олар вздерiнiц ютеген эрекеттерi мен ересектер ыщпалымен ютеген эрекеттерiнiц зардабын тYсiне бiлсе, ^огамга жат эрекетке бармас б^рын, олардыц ойланары свзсiз екенiн баса кврсете кеткен.
Алайда, квптеген тэж1рибе кврсеткендей, кэмелетке жасы толмаган балалар ^ылмыстыщ эрекетке барганда, сол эрекеттiц зардабын ойламай, ^огамга жат ^ылыщ ютейтш белгiлi. Мэселен, Эскемен ^аласында кэмелетке жасы толмагандар iti жвнiндегi комиссиясында б^зып есепте т^рган 500 баланыц басым квпшiлiгi (326 бала) ютеген ютершщ зардабын ойламай, к^кык; б^зушылывда барган. Олармен жYргiзiлген анкеталыщ с^ра^тар барысы олардыц зацды д^рыс бiлмегендiктен жат эрекеттерге баргандыгын кврсетп. Бiздiц ойымызша, жасвспiрiмдердiц к^кык; б^збауы Yшiн мектептерде iшкi iстер ^ызметкерлершщ ^атысуымен тэрбиелiк шаралар жиi-жиi втюзшш т^рса, зац бiлмеушiлiктiц децгейi азаяры айтпаса да тYсiнiктi.
Жасвспiрiмдер ^ылмысыныц себептерiн зерттеген галымдар ецбектерi (Е.1. Кайыржанов, У.С. Жекебаев, М.С. Нарыщбаев, С.А. Шапинова) бас бостандыгынан айырылган квптеген жеткiншектердiц басым квпшiлiгi зац «элшпесш» ^амауда отырган кезден бастап, «тани» бастайтынын жан-жа^ты саралаган.
Л.С. Халдеев колонияда жазасын втеп жащан жасвспiрiмдердiц к^ы^тыщ танымын тексеру барысында жYргiзген зерттеулерде сотталган кэмелетке жасы толмагандардыц ^ылмыстыщ жауапкершiлiк жайында соттыц Yкiмiнен кейiн ойлана бастаганын кврсете келе, олардыц 30 пайызы вздерш ^огамга ^айшы ерекше ештеце ютеген жо^пын деп санаганын, 26 пайызыныц тиiстi орындардыц жазаныц вте ауыр тYрiн тагайындаганын, 30 пайызы жазасыныц эдiл еместiгiн айщанын тiлге тиек етп [5, 16].
Сондыщтан да, бiздiц пiкiрiмiзше, колонияда тэрбие ж^мыстарын жYргiзiп жащан тэрбиешiлер тэрбие ж^мысын бас бостандыгынан
айырылгандармен журпзу барысында олардыц iстеген кылмысыныц ауырлыгын мойындату аркылы екiншi рет кайталамауы Yшiн ол баланыц психологиялык ерекшелiктерiн ескере отырып, тэрбиенiц нэтижелi болуы максатында ж^мыс жYргiзуi кажет.
Эзiмiзге белгiлi болгандай, кептеген жасeспiрiмдер кылмысты бiреудiц ыкпалымен не болмаса бiрден туганган ойын iске асыру максатында соцынан не боларын, типзер зардаптарын ойланбастан iстейтiн болгандыктан, профилактикалык тэрбие ж^мысы кезiнде, оны да естен шыгармаган абзал.
Кептеген eмiрдегi тэжiрибе керсеткендей, 10-13, 14 жастагы баланыц ойлау кабшет кYннен ^нге eсетiн болгандыктан, б^л жастагы баланыц кейбiр балалык кез^арастары толысып, т^рактана тYседi. Мацайындагы адамдарды сынап, багалауда жаца ойлар калыптастырады. Эзiне сешмдшк, т^рактылык ныгайа тYседi. Оган коса, ескi - жаца ойлаудыц арасында карама-кайшылык пайда болады. Б^л ею жактылык оныц мiнезiнiц eзгеруiн, тэртбшщ бiр орында болмауын, асыгыс корытынды шыгаруын калыптастырады.
К^кыктык бiлiмнiц мацыздылыгын зерттеген галымдар (У.С. Жекебаев, Е.1. Кайыржанов, Е.О. Алауханов) колониияда тэрбиеленушшердщ eздерiнiц iстеген кылмысына жауапкершiлiгiн сез^ш эр т^ргыда карауга болатынын зерттеген. Зерттеу олардыц кейбiреуiнiц к¥кык б^зушылыщты сезiне, тYсiне т^рып iстегенiн, кейбiреуiнiц жауапкершiлiктен оцай кугылатындыгын ойлаганын дэлелдеген. Тэрбиеленушi балалардыц кылмыстык ниетiнiц нел^ен жYзеге аскандыгын с^раганда мынандай нэтиже берген:
• достарыныц алдында мактанып, eзiн кYштi кeрсеткiсi келгендер (с^ралган 103 бала, ягни 23%)
• ересектердщ ыкпалына ергендер (б^л - эаресе тэрбиеленiп жаткан балалар, ягни 14 жастагыларга тэн (с^ралган 46 бала, ягни 13%).
• гарсе^ызар, зацды б^зуга дайын т^рагандар (62 бала, ягни 12%).
Казакстандык белгш криминолог-галым Е.1. Кайыржанов кэмелетке жасы толмагандар кылмыстылыгыныц себептерiн ашу максатында жYргiзген зерттеулерiнде олардыц кылмыстык жауапкершшк жeнiнде тYсiнiктерiнiц eте тeмен екендшн айта келе, олармен Yнемi тэрбиелш максаттагы к¥кыктык бiлiм дiцгейiндегi шаралардыц eтiп т^руын камтамасыз етудi ^сыныс ретiнде карастырган.
Калай десекте, кэмелетке жасы толмагандар кылмыстылыгы болашак кылмыстылыктыц орнын толтыратындыктан, олармен жYргiзiлетiн шаралар нэтижелi де нэрлi болу керектш айтпаса да тYсiнiктi. Нэтижелiлiк кай кезде де, Yнемi жаксы жактарды туындатып, баланы жаксылыккка гана жетелейдь Ал, жаксылыктыц жандана тYсуi Yшiн жогарыда айткан к¥кыктык бiлiмдiлiктi бала бойына сiцiре бiлсек, сонда гана к¥кык б^зушылыкты болдырмай, кылмыстылыктыц алдын ала аламыз. Алдын-алу Yшiн элi де болса, кэмелетке жасы толмагандармен кeп ж^мыс iстеу болашак еншюше калмак.
Криминологиялык т^ргыдан карасак, казiргi кезде жасы толмагандар кылмысымен курестщ негiзгi к¥ралы кылмыстык-к¥кыктык нормаларын д¥рыс пайдалану болса, социологиялык зерттеудiц басты багыты - жасы толмагандар кылмысымен кYрестiц кылмыстык-к^кыктык шаралардыц тшмдшгш пайдалану, iске асыру. Алайда, кылмыстык зацдылык пен оныц тиiмдiлiгiн пайдалану габшесе, зац техникасыныц кагидаларын б^зуга байланысты тeмендейдi.
Жасы толмагандар кылмысын ескерту шараларыныц тиiмдiлiк проблемаларын окып-Yйрену тек кана накты зацдылыкты жетiлдiрумен шектелмейдi, б^дан оныц тэжiрибеде колдану кажеттшгш зерттеу, окып^йрену кажетпп туындайды. Ол жасы толмагандарга тагайындалатын жаза болуы мYмкiн.
Кылмыстык к¥кык гылымда элi де болса, толык зерттелмеген киын проблеманыц бiрi-жасы толмагандардыц когамга жат эрекеттерiнiц ерте бастан шыгатынын дер кезiнде гаре алмау. Оган коса, жасeспiрiмдердiц кацгыбастыкка салынуыныц себептерi мен жагдайын ашу накты зерттеудi кажет етсе, б^л - олардыц когамга жат эрекетпршщ ерте бастан бiлiне бастаганына куэгер етедь Жасы толмагандардыц кацгыбастыгы олардыц к¥кык б^зушылыгыныц алдын-алу проблемаларымен тыгыз байланысты екенi айтпаса да тYсiнiктi.
Кэмелеттiк жаска толмагандардыц кылмысына багытталган кылмыстык, экiмшiлiк зацдылыктарыныц проблемалары бYгiнгi кYнi бiрiншi орында десек, кателеспеген болар едiк. Кылмыстык, экiмшiлiк зацдылыктарыныц проблемасы жасы толмагандар iсi жeнiндегi комиссияныц кызметiмен тыгыз байланысты екенш тагы да еске сала кетсек, артык болмас.
Жалпы, жасы толмагандардыц когамга жат кылыктарын ерте бастан ашып, алдын алу - к¥кык б^зушылыктыц профилактикалык
тшмдшпшц непз^ кайнар кезь Сондыктан, кэмелетке жасы толмагандар тарапынан к¥кык б^зушылык кец етек алмас Yшiн олардыц к^кыктык бiлiмiн жетiлдiру проблемалары басты максат ретiнде калып, шешу жолдары шешiмiн табуы кажет. Сонда гана зац тшмен сейлейтiн бшкп де саналы ^рпак тэрбиелей аламыз. Ал, бiлiктi де саналы ^рпактыц есiп-еркендеп жетiле беруi - келецкеаз болашактыц камтамасыз
етiлгенiн дэлелдеп, киындыктан кедергiсiз ете алатын жастарга жол ашары анык. Б^л -болашактыц жещс мен жемiсi болмак. Болашак жецшстерге емес, ауыз толтырып айтарлыктай жецiстерге толы болса, онда ата-ана Yмiтiнiц акталып, мемлекет болашагын езiмен тiкелей байланыстырган жасеспiрiмдер болашагыныц да мэцщ де сэндi болары сезаз.
^олданылFан эдебиеттер тiзiмi
1. Абдрасулов Е.Б. Кэмелетке толмагандар арасында к¥кык б^зушылыктыц алдын алу / «Зац». -2005. - №6. - Б. 40.
2. Джекебаев У.С. Об опыте криминологического изучения личности преступника и преступного поведения. - В кн.: Преступление и ответственность. - Алма-Ата, 1979. - 135 с.
3. Долгова А.И. Изучение правового сознания несовершенолетних. В кн: Научная информация по вопросам борьбы с преступностью. - М., 1969. - №22. - С. 97.
4. Каиржанов Е.И. Объект преступления - интересы социальных субъектов. - Алматы, 2008. -103 с.
5. Халдеев Л.С. Социально-психологические исследования личности воспитанников колоний для несовершеннолетних / Научная информация по вопросам борьбы с преступностью. - М., 1969. -№22. - 97 с.
Мацалада автор кэмелетке жасы толмагандардыц цуцыцтыц бШмдШггн царастырган. Сондай-ац, цуцыцтыц бШмсгздгктгц эсер1нен болатын цылмыстылыцтыц алдын-алу жолдарын саралаган.
Тушн свздер: цуцыцтыц бШмдшж, цылмыстыц эрекет, цылмыстылыц, алдын-алу.
В статье рассматривается преступность среди несовершеннолетних. Автором раскрываются проблемы правовых знаний и ее влияние к несовершеннолетним. Также рассматривается вопрос о предупреждении преступности несовершеннолетних.
Ключевые слова: правовое знание, преступное деяние, преступность, предупреждение.
In article is considered amongst minor. The Author the problems of the legal knowledges and her (its) infusing to minor. Also consider the question about warning of criminality minor.
Keywords: legal knowledge, criminal act, crime prevention.
Раиса Ануаркызы Орсаева,
С. Аманжолов атындагы Шыгыс Казакстан Мемлекетпк университет кылмыстык к¥кык жэне кылмыстык ю жYргiзу кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, з.г.к.
^^кыктык б^мдшж эркашан нэтиже бермейд
Орсаева Раиса Ануаровна,
ассоциированный профессор кафедры уголовного права и уголовного процесса Восточно-Казахстанского государственного университета им. С. Аманжолова, к.ю.н.
Правовое знание всегда дает результат
Orsaeva Raisa Anuarovna,
assortment professor of chair of criminal law and criminal trial of the East Kazakhstan state university of S. Amanzholov, c.j.s.
Legal knowledge always gives results
Институт законодательства Республики Казахстан представляет
Н4С1Г1КЕЛ11К ЁА1ШСЫ1ЕЫМ ЭДННЛИАГЫН ЖТНЁЛЕНД1ГУ
CHCTTMATLH3*iJjUl ЛАКПНОДАТСЛ1-СТПА П С*ГPI Ч|"Ш1"'ИЧЧ*А11ЛЫ. "1И tUii I иГНЧЬ И I*«ПЕК РИНЫ
КЭС1ПКЕРЛ1К САЛАСЫНДАFЫ ЗАЦНАМАНЫ ЖYЙЕЛЕНДIРУ: БYПНП ЖАЙ-КYЙI ЖЭНЕ БОЛА-ШАFЫ: Халыкаралык гылыми-практикалык конфе-ренцияныц материалдары, 2012 жылгы 21 кыркуйек. - Астана: «Казакстан Республикасыныц Зац шыгару институты» ММ, 2012. - 290 б.
СИСТЕМАТИЗАЦИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В СФЕРЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ: Материалы международной научно-практической конференции 21 сентября 2012 года. -Астана: ГУ «Институт законодательства Республики Казахстан», 2012. - 290 с.
Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2012 жылгы 28 наурыздагы №360 каулысымен бектлген Казакстан Республикасы Yкiметiнiц зац жобалау ж^мыстарыныц 2013-2014 жылдарга арналган перспективалык жоспарында 2013 жылдыц 1-токсанында Казакстан Республикасыныц Кэсiпкерлiк кодексiн эзiрлеудi аяктау кeзделген.
Кэсiпкерлiк саласындагы зацнаманы жYЙелендiру шаруашылык жYргiзу субъектiлерiнiц мYДделерiн жэне олардыц барлык кызмет салаларын козгайды, сондыктан кызу пiкiрталас пен гылыми жэне мерзiмдi басылым беттершде карама-карсы пiкiрлердiц болуын тугызады.
Осыган байланысты 2012 жылдыц 21 кыркуйегшде Казакстан Республикасыныц Эдiлет министрлiгi мен Казакстан Республикасыныц Зац шыгару институты бiрлесе отырып, «Кэсiпкерлiк саласындагы зацнаманы жYЙелендiру: бYгiнгi жай-кYЙi жэне болашагы» атты халыкаралык гылыми-практикалык конференцияны eткiздi.
Перспективным планом законопроектных работ Правительства Республики Казахстан на 2013-2014 годы, утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2012 года № 360, в 1 квартале 2013 года предусмотрено завершение разработки проекта Предпринимательского кодекса Республики Казахстан.
Систематизация законодательства в сфере предпринимательства затрагивает интересы хозяйствующих субъектов и все области их деятельности, поэтому вызывает оживленную дискуссию и взаимополярные мнения на страницах научных и периодических изданий.
В связи с этим 21 сентября 2012 года Министерством юстиции Республики Казахстан и Институтом законодательства Республики Казахстан проведена международная научно-практическая конференция на тему «Систематизация законодательства в сфере предпринимательства: состояние и перспективы».
