CC BY
81№ 4 (28) 2012 г Вестник Института законодательства Республики Казахстан
Жамалбеков Руслан,
КР Президент7 жанындагы МемлекеттЫ басцару академиясы Сот тврел1г1 институтыныц 2-курс магистранты
КЭМЕЛЕТКЕ ТОЛМАГАНДАРДЫ САУДАГА САЛУ КЫЛМЫСТЫЛЫГЫМЕН КУРЕС ЖУРГ13У БАГЫТТАРЫ
Адам ;укы;тары мен бостанды;тары эркiмге тумысынан жазылган олар абсолют деп таныла-ды, олардан ешюм айыра алмайды, зандар мен езге де нормативтiк ;у;ы;ты; актiлердiн мазмуны мен ;олданылуы осыган ;арай аны^талады. Бул ;агида Казахстан Республикасынын Конституциясыньщ 12-бабынын 2-тармагында тура керсетiлген. Сондай-а; Республика Конституциясында адам-нын жеке басына, емiрiне, ;адiр ;асиетше ;ол сугылмауына кепiлдiктер берiлген [1].
Кэмелетке толмагандарды саудага салу ;^1лм^ютыл^1;пен к^рес - ;ылмыс пен ;ылмыс-тылы;™ туындататын себептер мен жагдайларга, ;ылмыс жасаган тулгаларга ы;пал ету.
Кылмыстылы;пен курес мынандай уш негiзгi багытты ;урайды:
- кYрестiн жалпы уйымдастырылуы;
- ;ылмыстылы;тын алдын алу;
- ;у;ы; ;оргау ;ызметь
Алгаш;ы кэмелетке толмагандарды саудага салу ;ылмыстылы;пен кYрестщ жалпы уйымдастырылуы темендегiдей багыттарды тYзедi:
- ;ылмыстылы;тын керiнiстерiн тiркеуге, осы керiнiстердi зерттеуге, олардын себептерi мен детерминациясын, буган дейiнгi жYргiзiлген ;ылмыстылы;пен кYрестiн нэтижелерiн зерттеу-ге жэне сэйкес мэлiмегтердi талдауга байланы-сты а;паратты;-талдау ;ызметц
- криминологиялы; болжау (криминогендш ;убылыстардын болаша;тагы жэй-кYЙi туралы негiздi тужырымдар);
- ;ылмыстылы;пен кYрес жYргiзудiн стра-тегиясын, ягни ма;сат;а жетудiн тэсiлiн, кYрес жYргiзу енерш, аны;тау.
Оны мемлекет криминогендiк жагдайды, мамандардын усынысын, криминогендiк болжау нэтижелерш салма;тай келе аны;тайды.
в) ;ылмыстылы;пен кYрестi жоспарлау (уза;, орташа, ;ыс;а мерзiмге);
г) ;ылмыстылы;пен кYрестегi зан шыгар-машылы;;
д) ;ылмыстылы;пен кYрестщ багдарламасын
жYзеге асыру, оларды тияна;тау жэне осы жолдагы ;ызметп YЙлестiру;
е) ;ылмыстылы;пен кYреске байланысты гылыми зергтеулердi уйымдастыру мен дамыту.
Кылмыстылы;пен кYрестiн келесi багыты, ягни ;ылмыстылы;тын алдын алу ;азiрri та;ырыптын ар;ауы болады.
Ал Yшiншi багыты (;у;ы; ;оргау ;ызмеп) де мыналардан турады:
а) «жазалау» ;ызмеп, ягни ;ылмыстарды ашуга, бултартпауга, тергеуге, ;ылмыс жасаган тулгаларга ;ылмысты; жауаптылы; шараларын жэне жаза ;олдануга байланысты эрекеттер;
э) ;у;ы; ;алпына келтiрушi ;ызмет, ;ылмыс ар;ылы бузылган ;у;ы;тар мен занды мYДделерiн ;алпына келтiруге байланысты эрекеттер.
Кылмыстылы;тын салдарымен кYресуден герi саудага салу себебiмен кYресу элде;айда тшмдь Кылмыстылы;тын алдын алу ;улашты кенге сермейтiн ау;ымы кен шаралардын кешеш. Ол тiкелей ;ылмыстылы;ты ауызды;тауга багытталган эрекегтердi де, тiптi, онымен жанама ;атысты ;убылыстарга да багыттлаган шаралар-ды ;амтиды. Мысалга, осы таяу арада гана мектеп багдарламасына салауатты емiр салтын YЙрететiн «Валеология» пэш енгiзiлдi, осы пэн оны игерген мектеп о;ушыларынын соз ауруларымен байланысты ;ылмыстарды жасамауы мен оларды жа-саушылармен кYресуге жэрдем керсететш аны;. Не болмаса, бiр эюмшшк аума;ты; бiрлiктегi ашылган зауыттан жумыссыздардын саны азая-ды да ;ылмыстылы;тын азаюына да себеп болады, бiра; ол шара ;ылмыстылы; азайсын деп емес, халы;тын эл-ау;аты жа;сарсын деп жаса-лады, дегенмен ол да ;ылмыстылы;тын алдын алушы шаралардын ;атарына енедi.
Кенес криминологиясы курсынын авторлары кен келемдi аны;тама бередк
а) ;ылмыстылы;пен кYрес процесiнде сендiру мен кендiрудi YЙлестiретiн экономикалы;, элеуметпк, идеологиялы;, мэдени-тэрбиелiк, ;у;ы;ты; заншыгарушылы; сипаттагы жалпы-мемлекегтiк шаралар;
Трибуна молодого ученого
э) мемлекетпк органдар мен когамдык ^йымдардыц кылмыс жасалуыньщ себептерi мен жагдайларын аныктауга, оларды жо-юга багытталган шараларды колдануга, кылмыстарды ашуга, тергеуге жэне сотта карауга, кылмыскерлердi жазалауга, оларды тYзеу мен кайта тэрбиелеуге, бас бостандыгынан айыру мекемелерiнен босаган адамдардыц мшез-к¥лкыныц зацдылыгын кадагалауга, сондай-ак бас бостандыгымен байланысты емес жазаларга сотталган т^лгаларды немесе элi кылмыс жасамаган, бiрак когамга карсы не моральга жат кылык жасап жYрген т^раксыз т^лгаларды тэрбиелеуге багытталган кызмеп;
б) накты жагдай кажет еткен баска да шараларды жYзеге асыру. Криминологияда, сондай-ак кылмыстык-к¥кыктык циклдегi пэндерде кылмыстылыктыц алдын алумен коса, кылмыстыц алдын орагыту, б^лтартпау, профилактика терминдерi катар колданылады. Олардыц аракатынасына байланысты авторлардыц эр тYрлi птрталастары да жок емес. Олар кец квлемдi болгандыктан да эр тYрлi критерий бойынша топтастыруга болады. Ец алдымен тiлге орала-тыны - ол децгешне карай топтастырылуы.
а) Децгешне карай:
1) жалпы элеуметпк немесе жалпы алдын алу;
2) арнайы алдын алу.
Алгашкысы оныц тiкелей кылмыстылыктыц алдын алу Yшiн емес, баска жалпы элеуметтiк максаттарда, халыктыц эл-аукатын квтеру Yшiн жYргiзiледi (ж^мыссыздыкты, кедейшiлiктi жою, караусыз балалардыц санын азайту т.б.). Ал арнайы алдын алу болса, пкелей кылмыстылыкпен кYресуге багытталады. Жалпы элеуметпк шаралардыц белгiлерi:
- масштабтылыгы;
- кецкамтылатындыгы мен жан жакты сипатка иелiлiгi;
- взара тэуелдiлiгi;
- токтаусыздыгы;
- тYбiрлiлiгi.
Арнайы алдын алу нег^рлым накты максатка багытталган, кещспк пен уакыт бойынша жинакталган.
- колданылу масштабына карай:
- жалпымемлекетпк шаралар;
- iрi-iрi элеуметпк топтарга катысты шаралар (накты ^йымдарда, кэсiпорындарда немесе взге элеуметтiк инститтар мен топтарда жYргiзiлетiн шаралар кешеш);
- жеке-дара шаралар (накты т^лгалар мен олардыц жакын ортасына алдын алу сипатындагы шараларды колдану).
б) мазм^нына карай:
1) экономикалык;
2) саяси;
3) элеуметпк;
4) ^йымдастырушылык-баскарушылык;
5) мэдени-тэрбиелш;
6) к¥кыктык жэне взге де.
в) колданылу сатысына карай:
1) пкелей алдын алу, ягни т^лганыц калып-тасуына ыкпал ететiн туындауы мYмкiн жагымсыз жагдайларды жою, микроортаны сауыктыру т.б.;
2) кылмыс рецидившщ алдын алу, ягни б^ган дешн кылмыс жасап, кылмыстык жауаптылыкка тартылган т^лгаларга ыкпал ету.
г) сатысына карай (практикалык квзкарас бойынша):
1) профилактика, элi кылмыс жасалу каут жок сэтiнде шаралар колдану. «Т^лганыц кылмыс жасау мYмкiндiгiн жою», - деп келенн каулыныц аныктамасымен келюуге болады [2, 12 б.];
2) кылмыстыц алдын орагыту, ягни дайын-далып жаткан немесе жоспары жасалып жаткан кылмыстыц ары карай дамуына кедергi жасау;
3) б^лтартпау, ягни басталып кеткен кылмысты аягына шешн жеткiзбеу.
Жалпы профилактика - кылмыстылыктыц алдын оргыту максатында жасалган элеуметпк вмiрдiц эр тYрлi саласындагы кылмыстылыктыц себептерiн, жагдайларын жэне взге де детерми-нанттарын аныктауга багытталган, оларды жою (бейтараптандыру, тоскауылдау) Yшiн шараларды вндеу мен колдануга багытталган кызмет. Жеке-дара профилактика - олардыц мшез-к¥лкына барлау жасай отырып кылмыстыц аж-салуын кYтуге болатын т^лгаларды аныктауга, оларга жэне олардыц коршаган ортасына кылмыстылыктыц алдын орагыту максатында ыкпал ету. Виктимологиялык профилактика -кылмыс жасауга сеп болатын виктимдш мшез-к^лыкты калыптастыратын факторларды, мэн-жайларды, ситуацияларды аныктауга, жоюга немесе бейтараптандыруга, жогары децгейдегi виктимдшш бар т^лгаларды аныктауга жэне олардыц ^органу касиетш арттыру максатында ыкпал етуге, сондай-ак кылмыстан жэне одан кешнп виктимизациядан коргану амал-дарын вцдеу мен б^ган дейiн жасалган к¥ралдарды жетiлдiруге багытталган элеуметтiк институттардыц ерекше кызмеп.
д) тYбiрлiлiк децгешне карай:
1) криминогендш к¥былыстар мен жаг-дайлардыц туу мYмкiндiгiне сактандыратын (мысалга, ж^мыссыздыктыц болып калу мYмкiндiгiнен сактандыру: зауыт-фабриканыц, кэсiпорынныц к¥рылымдык бвлiмшелерiн, фи-лиалдарын ашу, кYшейту);
2) оларды бейтараптандыратын, тоскауыл коятын, минималдандыратын (мысалга, вмiр-де орын алып отырган ж^мыссыздыктыц
№ 4 (28) 2012 г Вестник Института законодательства Республики Казахстан
^ылмыстылыщтыц есуше ьщпал етпеуш ^ам-тамасыз ету: оларды езге ^огамды^ пайдалы жумыстарга тарту);
3) оларды толыгымен жоятын (мысалга, жумыссыздыщты сол аумакга толыгымен жою: жабылып калган жумыс орнын ^айта ашу).
Кылмыстыщ кодекстщ 133-бабында кэмелетке толмагандарды саудага салу ^ылмысына ^ылмыстыщ жауаптылыщ белгiленген [2, 12 б.].
Кылмыстыц тiкелей объекта - кэмелетке толмагандардыц мYДдесi, олардыц дурыс даму, жетiлу, бiлiм алу, тэрбиелену жагдайлары.
Кылмыс объективтiк жагынан кэмелетке толмаган адамды сатып алу - сату немесе оган ^атысты езге де мэмiлелер жасау, сол сия^ты оны пайдалану не азFырып-кендiру, тасу, беру, жасыру, сондай-а^ пайдалану ма^сатында езге де эрекеттер ар^ылы жYзеге асырылады.
Кэмелетке толмаFан адамды айырбастау (YЙге, келiкке, бас^а тауарларFа), сыЙFа беру (мыса-
лы шетелге туракгы eTin кетуге байланысты керсеткен кeмегi Yшiн немесе шын достыщтыц белгiсi ретiнде тегiн беру), ^арызын немесе бас^адай мiндеттемелерiн етеу Yшiн беру, бас^а бiреуге уа^ытша пайдалануга жалга беру езге мэмiлелер жасау деп танылады.
Субъективтiк жагынан ^ылмыс - кэмелетке толмагандарды саудага салу тек ^ана тiкелей ^аса^аналыщпен ютеледг Бул арада осы ^ылмысты ютеуге кiнэлi болып адамды сащан жэне сатып алган жакгар, сондай-а^ осын-дай эрекеттерге багытталган езге де мэмшелер жасауга ^атыс^андар табылады. бйткеш олар ездершщ ю-эрекеттершщ ^огамга ^ауштшшн, зацга ^айшылыгын сезедi жэне осы эрекеттердi iстеудi тiлейдi.
К^ылмыстыц субъекта - 16-га толган кез кел-ген есi дурыс, кэмелетке толмагандарды саудага салуга ^атыс^ан адамдарды айтамыз.
^олдaнылFaн эдебиеттер Ti3iMi:
1. Казахстан Республикасыныц Конституциясы. - Алматы: Жет жарFы, 1995. - 35 б.
2. Кэмелетке толмаFан адамдардыц ^ылмыстары жэне оларды ^0FамFа ^арсы ю-эрекеттер жасауFа тарту женiндегi iстер бойынша сот практикасы туралы Казахстан Республикасы ЖоFарFы Сотыныц 2002 жылFы 11 сэуiрдегi №7 ^аулысы. - 19 б.
FbUbiMU мацалада автор кэмелетке толмагандарды саудага салу цылмысынъщ цылмыстыц-цщъщтъщ жэне криминологиялыц аспекттерт, сонымен цатар кэмелетке толмагандарды саудага салу ц^глмыст^глыг^гмен курес жург1зу багыттарын царастырган.
Туйт свздер: кэмелетке толмагандарды саудага салу, ц^глмыс, цылмыстылыцты алдын алу.
Автор в научной статье рассматривает уголовно-правовые и криминологические проблемы торговли несовершеннолетними, а также направления борьбы с торговлей несовершеннолетними.
Ключевые слова: торговля несовершеннолетними, преступление, предупреждение преступности.
In a scientific article author examines criminal and criminological aspects of trafficking in minors, as well as directions to combat trafficking in minors.
Keywords: trade in minors, crime, crime prevention.
Руслан Жамалбеков,
КР Президент жанындаFы Мемлекетпк басцару академиясы Сот терелт институтыныц 2-курс магистранты
Кэмелетке толмаFандарды cayaaFa салу кылмыстылы^ымен ^рес ЖYргiзу 6aFbiTTapbi
Жамалбеков Руслан,
магистрант 2-го курса Института правосудия Академии государственного управления при Президенте РК
Основные направления борьбы с преступлениями в сфере торговли несовершеннолетними
Zhamalbekov Ruslan,
undergraduate of the 2nd course of Institute of justice Academies of public administration at the President of RK
The directions of fight against crimes on trade in minors
