Научная статья на тему 'ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСАЛАРИ НАТИЖАСИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ЗАРАРЛАРНИ СУҒУРТА ПУЛИ ЁРДАМИДА ҚОПЛАШ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСАЛАРИ НАТИЖАСИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ЗАРАРЛАРНИ СУҒУРТА ПУЛИ ЁРДАМИДА ҚОПЛАШ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
580
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
йўл-транспорт ҳодисаси / йўл-транспорт ҳодисасини олдини олиш / ҳайдовчилар / йўловчилар / пиёдалар / суғурта пули / суғурта тўлови / европротокол. / traffic accident / traffic accident prevention / drivers / passengers / pedestrians / insurance money / insurance premium / euro protocol.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хасан Илхомович Ахмедов

Ушбу мақола бугунги кунда долзарб ҳисобланиб, у Фарғона вилоятида йўл-транспорт ҳодисаларининг олдини олиш ва мамлакатимиз миқиёсида йўл-транспорт ҳодисалари натижасида юзага келган иқтисодий зарарларни суғурта пули ёрдамида қоплаш ҳисобини такомиллаштириш масалаларига бағишланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE COVERAGE OF ECONOMIC LOSSES AS A RESULT OF ROAD ACCIDENTS WITH THE HELP OF INSURANCE MONEY

This article is relevant today and is dedicated to the prevention of road accidents in Fergana region and improving the coverage of economic losses caused by road accidents in the country with the help of insurance money.

Текст научной работы на тему «ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСАЛАРИ НАТИЖАСИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ЗАРАРЛАРНИ СУҒУРТА ПУЛИ ЁРДАМИДА ҚОПЛАШ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

ЙУЛ-ТРАНСПОРТ ХОДИСАЛАРИ НАТИЖАСИДАГИ ЩТИСОДИЙ ЗАРАРЛАРНИ СУГУРТА ПУЛИ ЁРДАМИДА ЦОПЛАШ ХИСОБИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Хасан Илхомович Ахмедов

Фаргона вилояти ички ишлар бошкармаси йул харакати хавфсизлиги бошкармаси йул-патруль хизмати батальони хизматни ташкил этиш гурухи катта инспектори

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола бугунги кунда долзарб хисобланиб, у Фаргона вилоятида йул-транспорт ходисаларининг олдини олиш ва мамлакатимиз микиёсида йул-транспорт ходисалари натижасида юзага келган иктисодий зарарларни сугурта пули ёрдамида коплаш хисобини такомиллаштириш масалаларига багишланади.

Калит сузлар: йул-транспорт ходисаси, йул-транспорт ходисасини олдини олиш, хайдовчилар, йуловчилар, пиёдалар, сугурта пули, сугурта тулови, европротокол.

IMPROVING THE COVERAGE OF ECONOMIC LOSSES AS A RESULT OF ROAD ACCIDENTS WITH THE HELP OF INSURANCE MONEY

ABSTRACT

This article is relevant today and is dedicated to the prevention of road accidents in Fergana region and improving the coverage of economic losses caused by road accidents in the country with the help of insurance money.

Keywords: traffic accident, traffic accident prevention, drivers, passengers, pedestrians, insurance money, insurance premium, euro protocol.

Кириш

Узбекистонда йил сайин транспорт воситаларининг сони ва йулларда харакатланиш жадаллиги усиб бормокда. Бу эса уз навбатида харакат хавфсизлигини таъминлаш, йул-транспорт ходисаларининг олдини олиш, фукароларимиз хаёти ва соглиги, мол-мулкларини химоя килиш юзасидан самарали тадбирларни амалга ошириш, содир этилаётган ходисаларнинг окибатларига эътиборни кучайтириб, бартараф этиш чора-тадбирларини ишлаб чикиш лозимлигини таказо этмокда.

Фаргона вилоятида жорий йилнинг 9 ойи давомида 274654 та коидабузарликлар аникланган булиб, улардан 93616 тасини купол коидабузарликлар ташкил этади. Автомобилни маст холда бошкариш, ноконуний кушимча жихозлар урнатиб олиш, кувиб утиш, одам ташиш ва телефондан

фойдаланиш коидаларини бузиш хамда автомобилни тегишли хужжатларсиз ва мажбурий сугурта полисларисиз бошкариш шулар жумласидан. Бахтсиз ходисаларни олдини олиш ва бартараф этиш максадида ишлаб чикилган Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 30 август кунги "Йул харакати хавфсизлиги кунини утказиш ва йул-транспорт ходисалари профилактикасининг самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори фаолият самарадорлигини оширишга хизмат килмокда.

Бугунги кунда Фаргона вилоятида йул-транспорт ходисаларининг олдини олишда йул харакати хавфсизлиги ходимлари билан корхона ва ташкилотлар, олий ва урта махсус таълим, мактабгача таълим муассасалари, махалла, ота-оналар хамда кенг жамоатчилик уртасида хамкорлик хам йулга куйилган.

Фукароларга йул-транспорт ходисаларининг келиб чикиш сабаблари тушунтирилиб, уларнинг салбий окибатлари хусусида атрофлича маълумот берилмокда. Мунтазам равишда кургазмали тадбирларнинг утказиб борилиши йул транспорт ходисалари сони сезиларли даражада камайишида мухим ахамиятга эга.

Пиёдалар уяли алока воситаларидан фойдаланиш коидаларига риоя килмасликлари хам куплаб йул-транспорт ходисаларининг юз беришига олиб келмокда.

Хдйдовчилар билан биргаликда йуловчилар хам йул харакати коидаларига тулик риоя килишлари ва юзага келаётган салбий холатларнинг олдини олишга масъул эканликларини унутмасликлари керак. Энг мухими, хар бир фукаро йул харакати коидаларига катъий риоя килиш оркали узининг хам, узгаларнинг хам хаётини асрашга, оиласи, якинлари тинчлигини таъминлашга хисса кушадилар.

Узбекистон Республикасининг "Сугурта тугрисида"ги конунининг 2-моддасида сугурта тушунчасига таъриф берилган булиб, унга кура сугурта-инсон фаолиятининг турли сохаларида содир булган табиий офатлар, фавкулодда ходиса ва бошка вокеалар натижасида етказилган зарар хамда талофатларни жисмоний ва юридик шахслар тулаган сугурта бадалларидан хосил килинадиган пул фондлари хисобидан тулик ёки кисман коплаш йули билан жисмоний ва юридик шахслар манфаатлари сугурталанишини таъминлашга доир муносабатлар эканлиги курсатилган.

Ушбу конунининг 3-моддасида сугурта ихтиёрий ва мажбурий шаклларда амалга оширилиши белгиланган. Сугурта суммаси муайян сумма хисобланиб, ана шу микдорда сугурталовчи мол-мулк сугурта шартномаси буйича сугурта товонини тулаш мажбуриятини олиши ёки у шахсий сугурта шартномаси буйича суммани тулаш мажбуриятини олиши тушунилади.

Содир булган йул-транспорт ходисаларидан келиб чиккан иктисодий зарарларни коплашда сугурта туловлари мухим ахамиятга эга. Чунки сугурта

TamKuHoTHapu cyrypTanaHyBHu ToMoHugaH yHapra TyHaHaguraH SagaHHapgaH KeHuS hukuS cyrypTa TOBOH nyHHapu MuKgopuHu mapTHOMara acocaH SeHruHafigu.

MaMHaKarnMroga cogup этннгaн fiyH-TpaHcnopT xogucanapu Harn^acuga M3ara KenraH uKTucogufi 3apapHapHu cyrypTa nyHu ëpgaMuga KonHam TpaHcnopT BOCHTanapu эгaпapннннннг ^yKaponuK ^aBOÔrapnuruHH Ma^Sypufi cyrypTa KuHum opKanu aManra omupuHagu. By "TpaHcnopT BocuTanapu эгaпapннннг ^yKaponuK ^aBoSrapnuruHu Ma^Sypufi cyrypTa KuHum Tyrpucuga'^u Y3SeKucTOH PecnySHuKacuHuHr YP^-155-coh KoHyHu SuHaH TapTuSra coHuHagu. Ym6y Typgaru cyrypTa Ma^Sypufi cyrypTa maKHuga aManra omupuHagu.

KoHyHHuHuHr 3-Moggacura Kypa, cyrypTa xogucacu TpaHcnopT BocuTacugaH ^ofiganaHumga ^aSpnaHyBnunapHuHr xaëTu, cofhufu Ba (ëKu) MoH-MyHKura 3apap eTKasunraHnuru yHyH cyrypTa KuHgupyBHuHuHr ëKu TpaHcnopT BocuTacu эгacннннг ^yKaponuK ^aBoSrapnuru Ma^Sypufi cyrypTa KuHum mapraoMacu SyfiuHa ^aBoSrapnuru cyrypTanaHraH SomKa maxcHuHr ^yKaponuK ^aBoSrapHuru M3ara Kenumu SyHuS, Sy cyrypTanoBHuHuHr cyrypTa tobohuhu TyHam Ma^SyputfraHu KeHTupuS HuKapumu KypcaraS yTuHraH. CyrypTa ToBoHuHuHr MuKgopu ^aSpnaHyBHuHuHr MoH-MyHKura 3apap eTKa3uHraHga, cyrypTa nyHuHuHr 35 ^orogaH opTuK SyHMacHuru ymSy KoHyH xy^^arnHuHr 22-Moggacu SyfiuHa SenrunaS KyfiunraH.

TaxguHHapra Kypa, cogup этннгaн fiyH TpaHcnopT xogucanapuHuHr KaTTa KucMuga ^aSpnaHyBHuHuHr MoH-MyHKura 3apap eTKasuHumu TamKuH этнmннн uHoSaTra ohuS, MaMHaKaraMroga ymSy Typgaru xogucanapga M3ara KeHaëTraH uKTucogufi 3apapnap MuKgopuHu KaMafiTupum MaKcaguga cyrypTaHu SomKa TypnapuHu puBo^naHTupum acocuga ymSy MyaMMoHu xan этнm MyMKuH. ^yHKu cyrypTa TamKunoTnapuHuHr So3op uKracoguëTu mapouTuga ^aSpnaHyBHura MoH-MyHKura eTKa3unraH 3apapga yHra TyHafiguraH cyrypTa nyHu MuKgopu 3apapHu KucMaH KonnaraH xoHga xucoSnaHraH cyrypTa toboh nyHu eTMaraHHuru caSaSugaH ^aSpnaHyBHunap KaTTa MuKgopga 3apap KypumHapura ohuS KeHMoKga. ffly caSaSgaH ymSy MyaMMo xo3upga goH3apS axaMu^Tra эгa xucoSnaHuS, MyaMMoHu SapTapa^ этнmga xopu^ufi gaBHaraap Ta^puSacugaH KeHuS hukuS ^aSpnaHyBHuHuHr MoH-MyHKura eTKa3unraH 3apapHu TyHuK KonHam yHyH TpaHcnopT BocuTanapu эгaнapннннг ^yKaponuK ^aBoSrapnuruHu cyrypTa KuHumHuHr нxтнëpнfi cyrypTa KuHum TypnapuHu puBo^naHTupum ho3um Synagu.

Hyn-TpaHcnopT xogucacu Harn^acuga ^aSpnaHyBHunap MoH-MyHKura eTKa3unraH 3apap MuKgopu TyHuK KonnaHumu эca y3 HaBSaTuga, cyg ugopanapura Mypo^aaraapHu KaMafiTupuS, ^aSpnaHyBHunapra MoH-MyHKura eTKa3unraH 3apapnapHu y3 BaKTuga KonnaHumura ohuS KeHagu. By эca $yKapoHapuMu3HuHr BaKTu Ba MaSnarnapuHu Te^anumura OHUS KeHagu.

Шунингдек, йул-транспорт ходисаларини расмийлаштириш тартибини соддалаштириш долзарб ахамиятга эга. Айникса, унча ахамиятли булмаган йул-транспорт ходисаларида, яъни жабрланган томонган факат моддий зарар етказилган холатларда ушбу тардаги ходисаларни расмийлаштиришни кайта куриб чикиш оркали фукароларга тугдираётган нокулайликларни олдини олиш мумкин. Мавжуд тизим тахлилига кура, йул-транспорт ходисаси иштирокчилари етказилган моддий зарарни коплаш учун бир нечта боскичлардан утишлари унинг иштирокчилари учун хам, давлат йул харакати хавсизлиги хизмати ходимлари учун хам мураккаб эканлигини курсатмокда. Чунки хозирда йул-транспорт ходисаларини расмийлаштиришга куп вакт сарфланмокда ва шу сабабдан ушбу турдаги ходисаларни олдини олишга каратилган профилактика ишларига вакт кискармокда. Бу холатда йул транспорт ходисасини аниклаш масаласи бошкача тарзда хал этилиши лозим.

Х,ориж тажрибасига кура, бу муаммони самарали ечими сифатида йул транспорт ходисалари хакида хабар беришнинг ягона европа шакли, яъни европротокол кулланилиб, бу автохалокат холатини тавсифловчи шакллар тупламидан иборат булади. Шу билан бирга, транспорт воситалари хайдовчилари имзолар билан уз розиликларини хам тайсдиклайдилар.

Европа давлатларида, европротокол оркали хабар бериш тартибини жорий этиш, йул транспорт ходисалари иштирокчиларига зарарни коплаш масаласини ортикча вакт ва кераксиз материал хамда харажатларсиз хал этиш имконини яратади. Бу эса уз навбатида, хайдовчиларга компенсация олиш учун сугурта ташкилотига мурожаат килишда ЙТХ, фактини мустакил равишда кайд этиш ва автохалокат жойини тезда тирбандликларни юзага келтирмасдан бартараф килиш имконини беради.

Мамлакатимизда еропротокол тамойилларини хисобга олган холда йул-транспорт ходисаларини расмийлаштириш тартибини янада соддалаштириш амалдаги конунчиликни такомиллаштиришда бир катор афзалликларни беради. Жумладан, ушбу механизмни жорий этиш куйидаги натижаларга олиб келади:

- йул-транспорт ходисаси окибатида юзага келган тирбандликлар олди олинади;

- йул-транспорт ходисасини расмийлаштиришда ортикча когозбозликка чек куйилади;

- йул-транспорт ходисаси иштирокчилари содир булган холатни йул харакати хавфсизлиги хизмати ходимини чакирмасдан узаро келишган холда мустакил равишда расмийлаштиради;

- йул харакати хавфсизлиги хизмати ходимини кутиш, баённомани расмийлаштириш, автотранспортни жарима майдончасига олиб бориш ва бошка холатлар учун вакт сарфламайди;

- Ma^6ypHH cyrypTa nynu TynaHumu ynyH ftyn x,apaKara xaB^cronuru xroMara xoguMu TOMOHugaH aManra omupaguraH pacMHaTHH^HK Ba cyg KapopuHu KyTum Tana6 эramмaнgн.

ro^opugaH Kenu6 hhk;h6, "CyrypTa ^aonuffra Tyrpucuga'^u Ba "TpaHcnopT BOCHTanapu эгaпapннннг ^y;aponuK ^aBo6rapnurHHH Ma^6ypuH cyrypTa KHnum Tyrpucuga^ru ;oHyHnapra, my 6unaH 6upra MatMypuft ^aBoSrapnuK Tyrpucugaru KogeKcra Terumnu y3rapTupum Ba KymuMHanapHu KupuTum Ma;cagra MyBO^u; x^oS-HaHa^.

REFERENCES

1. CyrypTa ^aonuaTu Tyrpucuga. Y36eKucTOH Pecny6nuKacu ^OHyHu. 05.04.2002 h.

2. TpaHcnopT Bocuranapu эгaпapннннг ^y;aponuK ^aBoSrapnuruHu Ma^ypuft cyrypTa Kunum Tyrpucuga. Y36eKucTOH Pecny6nuKacu ^OHyHu. 21.04.2008 h.

3. Ilyosov A. (2020). Some problems in digital production and export of industrial products in the digital economy// Economics and finance. 2020. №3. 175-182 p. ISSN 2010-9997

4. Kurpayanidi, K. I., & Ilyosov, A. A. (2020). Problems of the use of digital technologies in industry in the context of increasing the export potential of the country. ISJ Theoretical & Applied Science, 10 (90), 113-117. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS

5. Kurpayanidi, K. et al. (2020). The issue of a competitive national innovative system formation in Uzbekistan. E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2020. - T. 159. -C. 04024. DOI: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202015904024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.