CC BY
4ФAЪОЛИЯТИ КИТОБХО^И БAЧAГОНAИ ШAXРИ КУЛОБ BA ^ЦШИ ОН ДAР ТAРFИБИ AДAБИЁТИ БAЧAГОНA (СОЛДОИ 90-УМИ AСРИ XX)
Бобоев Ш.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Баъди ба даст овардани истиклолияти давлатй Хукумати Тоцикистон бадри тараккй додани содадои гуногуни мамлакат, бахyсyс фарданг чорадои зарyрй андешид. Дар ибтидои содиб шудан ба истиклолияти давлатй дар Тоцикистон будрондои сиëсй, амниятй ва иктисодй дукмфармо буданд. Содаи фарданг низ тадти таъсири дамин будрондо карор гирифта буд. Будрони иктисодии дар мамлакат ба амал омада, таъсири худро ба китобхонадои Чумдурй, махсусан китобхонадои шадри Kyлоб расонд. Вазъи зиндагии кормандони китобхонадои шадри Kyлоб хеле вазнин буд. Дар он замон, ки Хукумат аз паи бартараф намудани будрони сдасиву амниятй буд, натавонист будрондои иктисодиро бартараф намояд. Бинобар дамин кормандони китобхонадо дар шадр ва манотики он маоши кам мегирифтанд. Kитобхонаи вилоятии бачагонаи шадри Kyлоб низ дучори ин норасоидо гардида буд, вале бо вуцуди ин дама кормандони он камари диммат баста, фаъолияти китобхонаро пеш мебурданд.
Km-обу китобдорй ин яке аз масъаладои мудим дар цодаи фарданг мебошад. Тоцикон аз даврадои кадим ба китобу китобдорй, инчунин цамъоварии китобдои нодир шавки беандоза доштанд. Президенти мамлакат Эмомалй Радмон дар суханронии худ дангоми ифтитоди Kитобхонаи миллй ва мулокот бо зиëиëни мамлакат кайд карда буд, ки тоцикон аз кадимyлайëм содиби фарданги баланди китобдориву китобхонй буда, ба килку калам ва девону дафтар арц мегузоштанд ва ондоро чун гавдари пуркимат эдтиëт мекарданд [1].
Имруз дам мардуми мо ин анъанаи кадимаи ацдодонамонро давом дода истодаанд. Солдои охир сдасати хирадмандонаи Президенти мамлакат Эмомалй Радмон дар масъалаи китобдориву китобхонй барои пешбурди содаи китобхонашиносй мусоидат намуда истодааст. Хамин сиëсати хирадмандонаи Президенти мамлакат буд, ки дар кутодтарин муддат тамоми китобхонадои Чумдурй, аз цумла шадри ^лоб аз будрони баъдицангй баромаданд. ^рмандони китобхонадои шадри Kyлоб бошанд ин сдасати раиси Чумдурро дастгирй намуда, бадри тараккй додани муассисадояшон талош карда истодаанд.
Яке аз китобхонадои калонтарини шадри ^лоб ин Kитобхонаи минтакавии бачагонаи шадри ^лоб мебошад. Он соли 1989 дар заминаи китобхонаи минтакавии ба номи Садриддин Айнй кушода шуд. Хазинаи китобдои он аз дисоби адабдати ирсолнамудаи дигар китобхонадо, аз цумла Kитобхонаи бачагонаи цумдуриявй, пурра гардид. Аз соли 1990 сар карда, хазинаи китобхонаи бачагона ба воситаи ^ллектори цумдуриявй бо адабдати нав пурра карда мешавад. Дар китобхонаи бачагона шуъбадои методй, федрист, коркард ва пуррагардонй бо китобдои нав, хизматрасонй ва толори хониш амал мекунанд. Дар фонди китобхона 27840 дазор нусха китоб мавцуданд. Kитобхонаи бачагона дар сол ба 3500 - 4000 нафар хонанда хизмат мерасонад. Бештари хонандагони китобхонаи бачагона аз мактабдои шадр, гимназиядо, донишцyëни коллецдо, родбарони богчадои бачагона, омузгорон ва гайра мебошанд. Kитобхонаи бачагона дар сол дар мдани хонандагони худ 75 - 80 чорабинии оммавй мегузаронад [б, с. 227].
Норасоидое, ки дар боло зикр намудем ондоро кормандони Kитобхона паси сар намуда, кори китобу китобдориро дарчи хубтар ба род монданд. Дар дигар Kитобхонадои собик вилояти ^лоб баъди ба анцом расидани цанги шадрвандй дар мамлакат кори китобхона тартибу низоми китобу китобдорй колаби пешинаашро шикаст ва датто шумораи хонандагонаш ба маротиб кам шуданд. Вале дар Kитобхонаи бачагонаи шадри ^лоб бошад солдои 1992 - 1993 баръакс руз ба руз шумораи хонандагон зиëд мешуд. Шумораи хонандагони ин Kитобхона дар дисоботи хаттии директори он М. Ч,умъаева ба пуррагй нишон дода шудааст. Myштариëни Kитобхонаи мазкур аз тамоми макотиби шадри ^лоб мебошанд, ки хонандагони муассисадои томактабй ва аз синфдои якум сар карда, то синфдои 8 - умро дар бар мегирифт. Хатто дар ин солдо родбарони синфдои ибтидой аз мактабдои гуногуни шадр омада дар китобхонаи бачагонаи минтакавии шадри ^лоб адабдатдои зарурии бачагонаро истифода менамуданд. Хар як адабиëте, ки нав мебаромад, родбарони синфдо датман ондоро ба кудакон шинос менамуданд. Шумораи умумии муштардани Kитобхонаи бачагонаи шадри ^лоб дар солдои 1992 - 1993 аз руи дисоботи худи директори китобхона М. Ч,умъаева 3694 нафарро ташкил медод, ки ондо синну соли гуногунро ташкил медоданд. Ин шумора дар охири соли 1993 ва аввали соли 1994 ба 4098 нафар расид [5, с. 3].
Аз ин бар меояд, ки Kитобхонаи минтакавии бачагонаи шадри ^лоб дар аввали солдои 90 - уми асри гузашта, ки барои коргарони китобхона бисëр як давраи мушкил буд, кору
фаъолияти худро амалан чоннок аст. Дар боло адади мyштариëни ин китобхона аз руи синф ва синну сол нишон дода шуд. Дар хакикат дар он даврахои сахти зиндагй хонандагони синфхои ибтидой аз тамоми мактабхои миëнаи шахр ва минтака омада адабдатхои заруриро дастрас менамуданд. Ин аз мехнати пурсамари кормандони китобхона дарак медихад. Ин пешравихои китобхона дар сурате буд, ки дар он вакт хамагй 10 нафар коргар дошт ва факат 3 нафари онхо маълумоти олии китобдорй доштанд.Kитобхонаи бачагонаи минтакавии шахри Kyлоб барои боз хам хубтар намудани кори худ хама имкоиниятхоро истифода менамуд. Гузаронидани чорабинихои зиëдеро ба накша мегирифт. Дар хар як чашнворахои таърихиву фархангй дар дохили китобхона дар мавзуъхои гуногуни таърихй, фархангй ва хусусан мавзуъхои ватандустиву ватанпарварй чорабинихо доир мекард. Тамоми чорабинихое, ки Kитобхонаи бачагона ба накша гирифта буд, дар амал татбик намуд.
Чорабинихои гузаронидаи китобхона дар соли 1993 дар сатхи олй гузаштаанд ва онхо бештар характери тарбиявй доштанд. Аз чумла, як катор чорабинихо дар мавзуъхои тарбияи ватандустй, эстетикй, мехнатй, таргиби адабиëт доир ба варзиш, кишваршиносй, таълим дар раванди тарбия, тарбияи маънавй ва гайра гузаронида шуданд [5, c. 4]. Ин чорабинихое, ки кормандони китобхона дар мдани хонандагонашон гузаронидаанд дар он давра хеле манфиатбахш буданд, зеро ки дар он давра таълиму тарбия дар мактаб коста гардида буд. Барои хисси ватандустии насли наврасро баланд бардоштан давраи дуру дароз лозим буд. Ба хамагон маълум буд, ки баъди ходисахои чанги шахрвандй мардум рухан ба худ наомада буд. Хар як муассисаи фархангй, мактабхо, омузгорон ва умуман афроде, ки масъул буданду он давраи мудхишро дидаанд, вазифадор буданд, ки сахми худро дар тарбияи ватандустй ва тарбияи насли наврас расонанд. Kитобхонаи бачагона бо чунин корхои тарбиявиаш дар мдани кудакону наврасон нишон дод, ки карзи ватандории худро ба кадри имкон ичро намудааст. Хамин тарик, фаъолияти кормандони ин даргохи илму маърифат каноатбахш арзëбй гардид.
Ба гайр аз ин, дар соли 1993 китобхонаи бачагона чорабинихоро дар мавзуъхои гуногун, аз кабили намоишхои китобй, образхои библиографй, сухбат, хониши бадей, конференсияи хонандагон, шаби адабй, вохурй, викторина, конкурс, плакат, субхи пагохй, дастури номгуи китобхо, картотекаи тематикй ва гайра гузаронид. Микдори умумии чорабинихои гузаронидаи китобхона дар соли 1993 ба 70 адад расида буд [5, c. 4].
Дар ин давра китобхона мунтазам таргиби адабдатхои бачагонаро таргибу ташвик мекард. Масъулини китобхона бештар адабдати зарурй ва инчунин адабдати нав воридшударо таргиб мекарданд, то ки хонандагон китобхои шавковарро дастрас намуда, ба адабиëти нави бачагонаи бадей шинос шаванд.
Бояд тазаккур дод, ки дар ин солхо дар назди китобхона вазифахои здаде гузошта шуда буданд, ки онхо тавонистанд кори китобхонаро бехтар намоянд, ва мухимтарини онхо ин таргиби адабдати бачагона мебошад.
Fайр аз ин, яке аз вазифахои мухими китобхона дар ин солхо таргиби адабдати чамъиятию сиëсй махсуб меëбад. Гузарондани чунин чорабинй хонандагонро водор месохт, ки барои пешрафти чамъият дар раванди бозсозй сахм гузоранд ва онхоро ба ин восита дар иштироки равнди бозсозй даъват менамуданд [5, c. б].
Дуруст аст, ки гузарондани чорабинихо оид ба таргиби китобхо хело муфид буд ва хонандагонро вазифадор мекард, ки дар пешрафти чамъият хиссагузор бошанд. Дар он давра ин кори сахл набуд. Зеро бухрони иктисодии ба амал омада барои чунин чорабинихоро гузарондан монеъ мешуд. Kормандони китобхона хуб медонистанд, ки бо ин рох метавон хонандагонро шавкманд намуд, ки дар тамоми хаëти сиëсивy ичтимоии мамлакат ширкат варзанд.
Умуман дар солхои 1992 - 1993 китобхона 26 чорабинй оид ба таргиби адабдатхои чамъиятиву сдасй гузарондааст, ки онхо дар сатхи баланд сурат гирифтаанд. Дар муддати кутох гузаронидани 26 чорабинй кори басо душвор буд ва ин барои кори китобхона муваффакияти бузург буд. Дар чорабинихои таргиботй оид ба адабиëтхои чамъиятиву сдасй хонандагону омузгорони макотиби шахр ва хатто аз нохияхои манотики ^лоб ширкат меварзиданд.
Хулоса, кушишхои кормандони китобхонаи бачагонаи шахри Kyлоб барои таргиби адабдати чамъиятиву сиëсй хеле здад буданд. Мавзуъхое, ки дар ин чорабинихо интихоб мешуданд, диккатчалбкунанда буданд. Аз чумла, намоиши китоб, «Табиати диëри ман», «Ддери зебоманзар», мухокима аз руи асари Сорбон «Буд набуд», хониши бадей аз китобхои X,. Fоиб ва Л. Шералй «Резаборон», Журнали дахонй: «Мо хохони сулхем», шаби адабй бахшида ба 116 солагии С. Айнй, Kонкyрси расмхо «Ман калон мешавам», «Навруз муборак», Намоиши китобй: «Афсонахо сухбати пагохй бахшида ба рузи байналхалкии мухофизати кудакон», Сухбат: «Шеърхои бачагона», хониши бадей «Модарнома» аз руи китоби Л. Шералй ва гайра [5, c. б-?].
Соли 1993 хазинаи китобхонаро 23536 нусха китоб бо маблаги 34926 суму 63 тин ташкил медод. Х,амин сол ба фонди китобхона 405 нусха адабиёт бо маблаги 15000 сум аз магозадои китобфурушй харидорй гардида, илова карда шуд [5, с. 11].
Добили зикр аст, ки новобаста аз вазъи мушкили сиёсиву иктисодй дар солдои 90 - уми асри XX шуъбадои фарданги шадру нодиядои Кулоб фаъолияти худро нигод доштанд. Дар катори муассисадои фардангии шадри Кулоб китобхонадо низ ба ин шомил мебошанд. Масалан, Китобхонаи бачагонаи шадри Кулоб рушди босуръати худро дар ин солдо давом додаст. Мадз ба хотири он, ки куввату тавоноии пештарааш аз даст наравад, муассисаи мазкур кушиш мекард, ки дар тамоми чорабинидои умумичумдуриявй иштироки фаъолона дошта бошад. Аз ахбороти дастрасшуда бармеояд, ки фаъолияти кормандони содаи фарданги шадру нодиядои минтакаи Кулоб, китобхонадои байнинодиявй, аз чумла китобхонаи бачагона дар давоми нимсолаи аввали соли 1994 нисбатан бедтару хубтар будааст. Бо кувваи кормандони муассисадои фардангии шадри Кулоб, махсусан китобхонадо, як катор чорабинидои чолибу шавковар ташкил ва гузаонда шудааст [5, с. 1].
Вале, бар замми ин муваффакиятдо дар фаъолияти тамоми китобхонадои минтакавии Кулоб, аз чумла дар фаъолияти Китобхонаи бачагонаи минтакавии Кулоб камбудидо чой доштанд. Як сабаби норасоии фаъолияти китобхонадои шадри Кулоб ин надоштани базаи муосири моддй - техникии муосир буд. Бинобар сабаби набудани базаи моддй - техникй Китобхонаи бачагона низ натавонист дар миёнаи солдои 90-ум бо китобхонадои бачагонаи нодиядои минтакаи Кулоб дамкорй намояд. Факат дар худи соли 1993 китобхона бо баъзе лавозимотдо дар дачми 18715 суму 25 тин таъмин карда шуд, ки бо ин базаи моддй - техникии китобхона бошад то кадре мустадкам гардид [5, с. 11]. Аз соли 1994 то охирдои солдои 90-ум бошад базаи моддй - техники Китобхона одиста - одиста ру ба пастравй нидод. Бинобар дамин сабаб нишондидандадои кории дамаи китобхонадо нисбат ба дигар солдо паст мебошад.
Вазъи хизматрасонй дар китобхонаи байнинодиявии бачагонаи шадри Кулоб он солдо хуб бошад дам, вале дамкории он бо китобхонадои бачагонаи нодиядои минтакаи Кулоб дуруст ба род монда нашуда буд. Аз ин ру, фаъолияти китобхонадои бачагонаи нодиядо чандон ба талабот чавоб намедод. Бо сабаби кам будани адабиёти кудакона, баъзан вакт бедавсалагии кормандон фаъолияти Китобхонадои бачагонаи нодиядои минтакаи Кулоб ба талабот чавоб намедоданд. Аз чониби дигар бояд Китобхонаи бачагонаи шадри Кулоб ба ондо кумак мекард, вале мутаассифона, чуноне ки дар боло кайд кардем, аз сабаби паст будани базаи моддй-техникй Китобхонаи вилоятии бачагона сари вакт ба ондо ёрии амалию методй намерасонд. [3, с. 1].
Ба ин камбудиву норасой нигод накарда Китобхонаи бачагонаи шадри Кулоб дар охири солдои 90-ум низ рушди босуръати худро идома дод. Дар ин солдо китобхона муваффакияти беназир ба даст овард. Китобхона дар ин давра дар мод гузарондани чорабинидои илмию оммавй, конференсиядои адабй ва инчунин гузаронидани намоишдои китобиро ба накша гирифта буд. Ч,ашн гирифтани руздои таърихй ба вижа 1100 солагии Давлати Сомониён дар маркази диккати родбарият ва кормандони китобхонаи мазкур карор дошт ва дар вокеъ ин чашни бузурги таърихии миллиро кормандони китобхона бо шукуду азамат истикбол гирифтанд. Аз чумла, дар гузориши вазири фарданги Чумдурии Точикитсон Б.А. Мадмадов оид ба фаъолияти солонаи Вазорати фарданги Чумдурии Точикистон (1999) ва пешнидоду дархостдо рочеъ ба самтдои минбаъдаи кор дар соли 2000-ум чунин омадааст: Китобхонаи минтакавии бачагонаи шадри Кулоб дар чорабинидои вилоятиву шадрй низ иштироки фаъолона дошт. Китобхонаи мазкур дар арафаи чашни 1100 солагии Давлати Сомониён кордои зиёдеро ба сомон расонида, дар озмундои чумдуриявй низ иштирок мекард. Масалан, дар озмуни чумдуриявии «Чароги дидоят», ки бахшида ба 1100 солагии Давлати Сомониён баргузор гардид, иштирок намуда, макоми дуюмро дар баробари китобхонаи вилоятии Бадахшони Кудй содиб гардид [3, с. 15].
Дар озмуни чумдуриявии «Чароги дидоят» 6 шарти асосй ба назар гирифта шуд: ороиши чашнй дар бинои китобхона; нишондидандадои асосии кори китобхона; гузарондани чорабинидои оммавй бахшида ба чашн; мадорати касбии китобдор дангоми гузарондани чорабинидои оммавй бахшида ба чашн; долати хазинаи китоб; федристдо, пурранамой ва коркардабароии захира. На дама китобхонадои минтакаи Кулоб аз уддаи ин шартдои асосии озмун баромаданд. Чуноне ки дидем Китобхонаи бачагонаи минтакавии Кулоб дар ин озмун дар Чумдурй макоми дуюмро ишгол кард [2, с. 2].
Умуман китобхонаи бачагонаро дар солдои 90-уми асри гузашта дамчун як муассисаи фардангии дорои хазинаи бойи китобй ва дорои аъзоёни зиёди хонандагон арзёбй кардан мумкин аст. Албатта сол то сол сафи аъзоёни фаъоли китобхона меафзуд. Кормандони китобхона дарчи тавонистанд вобаста ба шароитдои он давра кори китобхонаро кадре ба пеш бурданд.
Имруз бощад китобхонаи мазкур дорои хонандагони зиёд, китобхои нодир, инчунин китобхои нав бо забони точикй ва базаи хуби моддй - техникй мебошад. Дастрас намудани дабиёти илмиву бадей барои кудакони синни томактабй ва макотибй хеле осон шудааст.
Адабиёт:
1. Кохе барои бузургдошти китоб. Суханронии Президенти Ч,умхури Эмомалй Рахмон дар маросими ифтитохд Китобхонаи миллй ва муло^от бо зиёиёни кишвар //Ч,умхурият. - 2012. - 27 март.
2. ^арори мачлиси хайати мушовараи Вазорати фарханги Чумхурии Точикистон аз 13. 07. 1999 «Дар бораи Озмуни Ч,умхуриявии кори китобхонахои оммавй «Чароги хидоят» бахшида ба 1100 солагии Давлати Сомониён дар вилояти Хатлон» //Архиви чории Вазорати фарханги Чумхурии Точикистон
3. Маълумотхо оиди муассисахои фархангй, Ахборот оиди муассисахои фархангии шахр ва нохияхои минтакаи Кулоб дар давраи нимсолаи аввали соли 1994//Архиви чории Вазорати фарханги Ч,умхурии Точикистон
4. Оиди фаъолияти солонаи (1999) Вазорати фарханги Ч,умхурии Точикистон ва пешниходу дархостхо рочеъ ба самтхои минбаъдаи кор дар соли 2000-ум. Гузориши вазири фарханги Ч,Т Махмадов Б.А. //Архиви чории Вазорати фарханги Ч,умхурии Точикистон
5. Х,исоботи хаттии китобхонаи бачагонаи байнинохиявии шахри Кулоб с. 1993//Архиви чории Вазорати фарханги Ч,умхурии Точикистон
6. Энсиклопедияи Кулоб - Душанбе, 2006. Сафаров Х. Китобхонаи бачагонаи шахри Кулоб. 636 с.
ДЕТСКАЯ БИБЛИОТЕКА ГОРОДА КУЛЯБА И ЕЁ РОЛЬ В ПРОПАГАНДЕ ДЕТСКОЙ
ЛИТЕРАТУРЫ ( 90-е годы XX века)
В данной статье рассматривается деятельность Детской библиотеки города Куляба в девяностые годы прошлого столетия. Особое предпочтение автор отдает освещению роли данной библиотеки в пропаганде книг для детей.
Ключевые слова: детская библиотека города Куляба, количество книг, количество читателей библиотеки, вклад сотрудников библиотека в проводимые мероприятия.
ACTIVITY CHILDREN'S LIBRARY OF THE CITY OF KULYAB AND ITS ROLE IN PROPAGATION OF THE CHILDREN'S LITERATURE (IN 90 TH YEARS OF
THE XX-TH CENTURY)
In given to article the Children's library of a city of Kulyab in the nineties is considered last century activity. Special preference the author gives problems illumination a role of the given library in propagation of the children's literature. Thus, in article on a basis перевичных materials the place Children's library of a city of Kulyab in propagation детскых books is shined.
Key words: Situation children's library of a city of Kulob, Quantity of the book, Quantity of readers library, The contribution employees library in action.
Сведения об авторе: Бобоев Шахбоз, соискатель кафедры общей истории Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
About author: Boboev Shahboz, post-graduate of the general history chair of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, e-mail: [email protected]
ИЗ ИСТОРИИ КЗЫЛСУ-ЯХСУЙСКОЙ ОРОСИТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЫ В 1920-1950 гг.
Наботов Ф. С.
Курган-Тюбинский государственный университет имени Носира Хусрава
В соответствии с Постановлением Совета Министров СССР №1097 от 19 марта 1949 года «О мероприятиях по освоению оросительных земель и улучшению оросительной системы» на основании письма Государственной штатной комиссии при Совете Министров Союза ССР №94269 от 3 сентября 1949 года, приказа Министерства водного хозяйства Таджикской ССР от 13 сентября 1949 года в системе Министерства водного хозяйства Таджикской ССР на базе существующих управлений и самостоятельных райводхозов образовались следующие управления оросительных систем по Кулябской области: Кзылсу-Яхсуйская оросительная система и Пархаро-Чубекская оросительная система [15, а 13].
