CC BY
58XIZMAT KO'RSATISH SOHASIGA INVESTITSIYALARNI JALB QILISH
MUAMMOLARI
Istamova Muxabbat Isroilovna
Samarqand iqtisodiyot va servís instituti "Servís" kafedrasi stajyor assistenti
Annotatsiya. Mamlakat rivojlanishida turli xil sohalarga investitsiyalarni jalb qilish mazkur davlat iqtisodiyotini gullab-yashnashiga zamin yaratadi. Biroq tanganing ikkita tomoni bo'lgani kabi, investitsiyalar jalb qilishda ham ba'zi muammolar mavjuddir. Ushbu maqolada xizmat ko'rsatish sohasiga investitsiyalarni jalb qilish muammolari haqida batafsil bayon qilinadi.
Kalit so'zlar: xizmat ko'rsatish sohasi, investitsiyalar jalb qilish, iqtisodiy jozibadorlik, modernizatsiyalash, moliyaviy kelajak.
Hozirgi vaqtda jahon iqtisodiyotining globallashuvi sharoitida zamonaviy xizmat ko'rsatish sohasining rivojlanishi yuqori ixtisoslashuv darajasi bilan tavsiflanadi. Ayni paytda mamlakatimizda iqtisodiyotning zamonaviy tarmoqlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashga qaratilgan islohotlar natijasida xizmat ko'rsatish va servis sohasida tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirildi. Buning samarasida xizmat ko'rsatish sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi barqaror o'sib bormoqda. Shu bilan birga, O'zbekiston Respublikasida "... birinchi navbatda, aholiga xizmat ko'rsatishni jadal rivojlantirishga yo'naltirilgan sifatli xizmat ko'rsatishning sifat jihatidan yangi darajasiga o'tish orqali xizmat ko'rsatish va servis sohasini modernizatsiya qilish" ustuvor yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Xizmat ko'rsatish sohasidan samarali foydalanish asosida mehnatning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini oshirishning ilmiy-uslubiy va amaliy jihatlarini o'rganish bu vazifalarni samarali hal etishdan iborat.
Mamlakatimizda makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o'sish sur'atlarini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar islohotlar strategiyasi muvaffaqiyati, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatimiz taraqqiyotining ustuvor yo'nalishlarida erishilgan yutuqlarning amaliy ifodasidir. Bugungi kunda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning joriy va istiqbolli chora-tadbirlarini belgilashda tarmoq va tarmoqlarning rivojlanish darajasi va ularning kadrlarga bo'lgan talabini har tomonlama hisobga olishni, ushbu jarayonlarning ta'siri nuqtai nazaridan iqtisodiyotni rivojlantirish dasturlarini shakllantirishni taqozo etmoqda. Binobarin, iqtisodiyot rivojining muhim omili bo'lgan xizmatlardan samarali foydalanish kelgusidagi strategik rivojlanishning muhim omilidir.
Respublikamiz iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida shaxsiy xizmatlardan samarali foydalanishni aniqlash vositalaridan biri mehnat samaradorligini oshirish manbalari va zaxiralarini aniqlash hisoblanadi. Shuning uchun mehnat unumdorligi ko'rsatkichining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini yetarlicha o'rganish uchun o'zaro bog'liq bo'lgan mehnat ko'rsatkichlarini har tomonlama tahlil
qilish zarur. Bizningcha, barcha moddiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanish asosida yuqori mehnat natijalariga erishish mehnat samaradorligini oshirishning asosiy mezoni hisoblanadi.
Jahon amaliyotida hududlarda xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirishda investitsiya jozibadorligini oshirish bo'yicha maqsadli strategiyalarni ishlab chiqish, iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta'minlash uchun faol investisiya siyosatini olib borish va investitsiya muhitining investitsion jozibadorligini ta'minlashga qaratilgan ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish muhim ahamiyatga ega. Jahon amaliyotida hududlarning investisiyaviy jozibadorligini oshirishning maqsadli strategiyalarini ishlab chiqish, iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta'minlash bo'yicha faol investisiya siyosatini olib borish, investisiyaviy jozibadorlikni amalga oshirishni ta'minlash bo'yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish muhim ahamiyatga ega. O'zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirishning asosiy sharti sifatida investitsiya faoliyatini jadallashtirish, barqaror va yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlash, mahalliy va xorijiy investorlarga imtiyozlar va kafolatlar berish, ushbu jarayonlarning samaradorligini ta'minlash uchun davlat tomonidan tartibga solish, shu jumladan yillik milliy va hududiy investitsion dasturlarni amalga oshirish bo'yicha izchil chora-tadbirlar amalga oshirildi. O'zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarning erkin kirib borishini ta'minlash va xalqaro talablar asosida infratuzilmani shakllantirish maqsadida institutsional o'zgartirishlar, ya'ni huquqiy-me'yoriy hujjatlar, standartlar va talablar ishlab chiqildi, boshqaruv tuzilmalari takomillashtirildi.
So'nggi yillarda hududlarda xizmat ko'rsatish sohasi o'sayotganini ko'rishimiz mumkin. Ayniqsa, Farg'ona, Toshkent, Samarqand, Andijon, Toshkent. O'zbekistonda iqtisodiyotni tarkibiy o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, aholi daromadi va turmush sifatini oshirishning muhim omili va yo'nalishlaridan biri hududlarning investisiyaviy jozibadorligini oshirishdan iborat. Mamlakat iqtisodiyoti uchun erkin iqtisodiy zonalarning mazmun-mohiyati hududni jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun mahalliy va xorijiy kapitalni, istiqbolli texnologiyalar va boshqaruv amaliyotini jalb etish maqsadida tashkil etilgan, aniq belgilangan ma'muriy chegaralari va alohida huquqiy tartibga ega bo'lgan alohida ajratilgan hududlardir. Erkin iqtisodiy zonalar jahon iqtisodiyotining muhim bo'g'ini bo'lib, ko'plab mamlakatlarga xorijiy investitsiyalar jalb etilib, o'zining ijobiy samarasini ko'rsatmoqda. EIH turli mamlakatlarda turli shakllarda mavjud bo'lib, ularni asosan bitta xususiyat, ya'ni ushbu hududlarda joriy etilgan imtiyozli shartlar birlashtiradi. Bunday qulay muhit xorijiy sarmoyani jalb etishning samarali usullaridan biridir. EIHlar bugungi integratsiya va globallashuv jarayonlarida asosiy omil hisoblanadi. EIHlar xorijiy investorlarni jalb qilish orqali kapitalning xalqaro almashinuviga olib keladi, integratsiya esa transmilliy kompaniyalar oqimi orqali jarayonni yuqori darajaga olib chiqadi. O'zbekiston iqtisodiyotining jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi sharoitida mamlakatimizda eksportga yo'naltirilgan iqtisodiy rivojlantirish siyosatini amalga oshirish va eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport qilishda erkin iqtisodiy zonalardan foydalanish, shuningdek,
import o'rnini bosuvchi yuqori - texnologik ishlab chiqarish. Rivojlangan davlatlar, ayniqsa, jahon iqtisodiyoti jadal rivojlanayotgan Xitoy, Germaniya, Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur kabi mamlakatlarning tashqi savdo siyosati tajribasidan samarali foydalanish milliy iqtisodiyotimiz rivojiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Shunga ko'ra, milliy iqtisodiyotni shakllantirishda bozor iqtisodiyotiga o'tishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda tashqi iqtisodiy faoliyatni liberallashtirish orqali mamlakatning tashqi savdo va eksport salohiyatini oshirish, xususan, erkin iqtisodiy munosabatlarni o'rnatish masalasini beradi. mamlakatdagi zonalar. va ularni tartibga solish usullarini yanada takomillashtirish zarurati. Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish va samarali olib borishda xorijiy davlatlar tajribasi va usullaridan samarali foydalanish bugungi kunning eng muhim masalalaridan biridir. Xususan, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi", ya'ni "Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish to'g'risida"gi Farmonining uchinchi yo'nalishida ta'kidlanganidek: milliy iqtisodiyot barqarorligi, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqish, mahsulot va materiallarni eksport qilish.
Xizmat ko'rsatish sohasi bozor iqtisodiyotiga o'tgan mamlakatlar iqtisodiyotida ustuvor o'rinni egallaydi. Xizmatlar bozori tarkibi xizmatlarning yangi istiqbolli turlari - bank-moliya, sug'urta, axborot-kommunikatciya xizmatlari va maishiy xizmatlarni rivojlantirish hisobiga takomillashib bormoqda.
Oilalarni murakkab maishiy texnika, kompyuterlar va shaxsiy avtotransport bilan ta'minlashning keskin oshishi ularga ko'rsatilayotgan xizmatlarning kengayishiga imkon yaratdi. Mamlakatimiz iqtisodiyotini tarkibiy o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, bandlikni ta'minlash, odamlarimizning daromadi va hayot sifatini oshirishning muhim omil va yo'nalishlaridan biri sifatida xizmat ko'rsatish va servis sohasini jadal rivojlantirish hisoblanadi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo'nalishlaridan biri xizmatlar sohasiga asoslangan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, ular yordamida yangi ish joylarini yaratish, mehnat resurslaridan samarali va oqilona foydalanishni tashkil etishdir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek: —Xizmatlar sohasida faoliyat yuritishga ixtisoslashgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotning tez o'zgarib turadigan bozor talablariga javob berishini ta'minlaydigan zamonaviy tuzilmalarini shakllantirishda yangi ish o'rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadlarini oshirishda qanchalik o'ta muxim rol o'ynashini albatta chuqur anglashimiz zarur. Jahon iqtisodiyotidagi o'zgarishlar O'zbekiston iqtisodiyotining boshqa sohalari singari xizmatlar sohasini ham ustuvor darajada rivojlantirishni taqozo etmoqda. Shu sababli mamlakatimizda islohatlarni chuqurlashtirish sharoitida xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirish ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.
Xizmat ko'rsatish sohasini mamlakatimiz ichki imkoniyatlaridan kelib chiqib, rivojlantirish mexanizmlarini takomillashtirish dolzarbligicha qolmoqda. Shu bilan birga, mazkur tarmoqni rivojlantirishdagi jiddiy kamchiliklarni ta'kidlash joiz, xususan, bandlikni oshirish va aholi daromadlarini ko'paytirish hamda mahalliy
byudjetlarni to'ldirishning istiqbolli manbai sifatida xizmat ko'rsatish imkoniyatlaridan kam foydalanilmoqda. Xizmatlar ko'rsatish va servis sohasini jadal rivojlantirish uchun qulay sharoit yaratish, uning iqtisodiyotdagi ulushini oshirish, xizmat ko'rsatish sohasi tarmoqlarida band bo'lganlar sonini ko'paytirish va shu asosda aholi daromadlarini oshirish hamda ichki iste'mol bozorini zamonaviy, sifatli turli-tuman xizmat turlari bilan to'ldirish bilan bog'liq muammolarni mavjudligi va mazkur holatlar tanlangan mavzuni hozirgi sharoitda dolzarbligi va muhimligini ko'rsatib bermoqda. Umuman olganda xizmatning mohiyati quyidagilarda namoyon bo'ladi:
• xizmat ko'rsatish shunday sohaki, u bilan hamma to'qnash keladi va shuning uchun ham hamma o'zini bu sohada mutaxassis deb hisoblaydi;
• xizmat ko'rsatish haddan tashqari individul yondashuvni talab etadi;
• bajarilgan ishning yuqori sifatdaligi xizmat ko'rsatish sifati yuqoriligiga olib keladi, degani emas;
• aksariyat xizmatlar ham moddiy, ham nomoddiy tavsifga ega bo'lib, ular birgalikda —xizmatlar paketill deb atalishi mumkin;
• xizmatlar mijoz bilan yaqin aloqada ko'rsatiladi va u tomonidan xizmat ko'rsatish jarayonida iste'mol qilinadi;
• xizmat ko'rsatish sohasida faoliyat yuritayotgan korxonani samarali boshqarish uchun marketing va tegishli operatciyalarni chuqur bilish, xodimlar bilan ishlash qobiliyatiga ega bo'lish kerak;
• xizmat ko'rsatish jarayonini mijozning servis tashkiloti bilan aloqalar ketmaketligi ko'rinishida tasavvur etish mumkin.
Yuqoridagi mulohazalarni e'tirof etgan holda ta'kidlash kerakki, xizmat ko'rsatish sohasi ishlab chiqarishdan ko'p jihatlari bilan farqlanadi. Bu farqlanishlar xizmat ko'rsatish yuqori darajadagi individuallikka bog'liqligi, xizmat ko'rsatish tezligi, mijoz bilan bevosita, xizmat ko'rsatish paytida turlituman aloqalarda bo'lish zaruriyati bilan izohlanadi. Ishlab chiqarish sohasida qo'llash mumkin bo'lgan talab o'zgarishining tuzatish jadvallari va himoyalanish mexanizmlari xizmat ko'rsatish sohasida aksariyat hollarda ish bermasligi mumkin. Bundan tashqari xizmat ko'rsatish sohasi mijozlarning ehtiyojlarini qondirish uchun nisbatan yuqori mehnat unumdorligini taqozo qiladi. Bu esa, o'z navbatida, xizmat ko'rsatish sohasiga jalb etilgan xizmatchilardan moslashuvchanlikni talab etadi. So'nggi bir necha yil ichida O'zbekiston jadal iqtisodiy o'zgarishlarni boshdan kechirdi va xalqaro hamjamiyatda biznes va investitsiyalar uchun turli xil to'siqlarini bartaraf etishda ochiqlik, yangilanish va qat'iyatlilik ramzlaridan biri sifatida tobora ko'proq namoyon bo'lmoqda.
O'zbekiston Respublikasining "Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to'g'risida"gi Qonunini samarali ijro etilishi uchun investorlar bilan Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, hokimliklar, xorijdagi diplomatik vakolatxonalar va tijorat banklari rahbarlari o'rinbosarlaridan iborat bo'lgan davlat hokimiyat organlari hamkorligining 4 bosqichli mexanizmi muvaffaqiyatli yo'lga qo'yilgan. Ushbu mexanizm investorlarning barcha so'rovlariga tezkor javob qaytarish va qonunda
nazarda tutilgan chora-tadbirlar amalga oshirilishining samaradorligini kerakli tarzda nazorat qilish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan, Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankining ko'magi bilan tuzilgan, Respublikada faoliyat yuritayotgan investorlar bilan bevosita muloqotni ta'minlaydigan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashining rolini ta'kidlash muhim ahamiyatga ega. Xususiy investitsiyalarni faollashtirish uchun tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish talab etiladi. Biznes bilan doimiy muloqot, muayyan sektorlarning rivojlanishiga to'sqinlik qiladigan to'siqlarni aniqlash va yengib o'tish bo'yicha astoydil ish olib borish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. "Strategy of actions on five priority directions of development of the Republic of Uzbekistan for 2017-2021" of the President of the Republic of Uzbekistan
2. Khankeldieva G.Sh. Prospects of the development of investment activity in the field of tourist services: problems and ways of solution // Theoretical & Applied Science, Philadelphia, USA. 10, (78), б 2019. 160-165 pp.
3. Khankeldieva G.Sh. Theoretical and Economic Prerequisites for the Development of Regional Industrial Clusters in the Economy of the Republic of Uzbekistan // EPRA International Journal of Research and Development (IJRD). 2020. pp. 234-240. https://doi.org/10.36713/epra 4855.
4. Ханкелдиева Г. Ш. Перспективы развития электроэнергетической отрасли Республики Узбекистан в условиях модернизации экономических отношений // Бюллетень науки и практики. Электрон. журн. 2017. №12 (25). С. 293-299. Режим доступа: http : //www.bulletennauki.com/honkeldiyeva- g
