29XAVF GURUHIDAGI OILA FARZANDLARI BILAN ISHLASHDA MAKTAB VA "INSON" IJTIMOIY XIZMATLAR MARKAZINING
BOG'LIQLIGI
D. O. Akramov
Farg'ona davlat universiteti tayanch doktoranti
Annotatsiya
Maqolada davlatimiz umumta'lim maktablarida xavf ostida bo'lgan oila bolalar bilan ishlashda o'qituvchilar va mahalla ijtimoiy xodimlari o'rtasidagi hamkorlikni empirik o'rganish natijalari keltirilgan. Xavf ostidagi oila bolalari, bir tomondan, ta'lim muassasalarida o'qitiladi, tarbiyalanadi va ijtimoiylashtiriladi, ikkinchi tomondan, ular ijtimoiy himoya muassasalari tomonidan qo'llab-quvvatlanadi, ikki ijtimoiy subyektning to'liq o'zaro hamkorligini ta'minlash juda muhimdir. Tadqiqot maxsus ishlab chiqilgan so'rovnoma yordamida amalga oshirildi, unda 1) o'qituvchilar sinf rahbar sifatida maktabda xavf ostida bo'lgan oila bolalar bilan ishlashni baholash va yuzaga keladigan qiyinchiliklar; 2) o'qituvchilarning mahalla ijtimoiy xodimlari, "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazi bilan o'zaro munosabatlarining xususiyatlari kabilar aniqlashtirilgan. Natijalar shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilar odatda xavf ostida bo'lgan oila bolalari bilan ishlashda ish yukining ortishi va samarali yordamning yetishmasligi tufayli norozi. O'qituvchilarning fikricha, maktab va mahalla ijtimoiy xodimlari bilan o'zaro hamkorlikni ta'minlaydigan mexanizim yaratilishi kerakligi ta'kidlangan.
Kalit so'zlar: xavf ostida bo'lgan oila bolalari, o'qituvchilar, mahalla ijtimoiy xodimlari, "Inson" ijtimoiy xizmatlari markazi, hamkorlik.
THE RELATIONSHIP OF THE SCHOOL AND THE "INSON" SOCIAL SERVICES CENTER IN WORKING WITH CHILDREN OF THE FAMILY
AT RISK GROUP
D. O. Akramov
Doctoral student of Fergana State University
ABSTRACT
The article is an empirical study of the interaction of teachers and neighborhood social organizations in working with children from families in public schools of our country. Children from vulnerable families, on the one hand, are educated, educated and socialized in educational institutions, from which they are
April 20, 2024
21
socially protected and supported. The production of the program was carried out specifically with the help of a survey, in which 1) teachers work with the children of the family under the school as class leaders and build production; 2) the social development of the neighborhood, characteristics of teachers' interactions with the "Inson" social assistance center were determined. The results show that families under teachers are dissatisfied with the increased workload and lack of effective support when working with their children. According to the teachers, it was emphasized that a mechanism should be created to ensure mutual cooperation with the social development of the school and neighborhood.
Keywords: children of the underprivileged family, teachers, neighborhood social construction, "Inson" social services center, cooperation.
Oila ijtimoiy faoliyatning ajralmas qismidir, chunki bolaning muvaffaqiyatli rivojlanishi va sotsializatsiyasi asosan oilaviy vaziyat bilan belgilanadi. Inson rivojlanishiga biologik va ijtimoiy turli xil omillar ta'sir qiladi. Shaxsning shakllanishiga ta'sir qiluvchi asosiy ijtimoiy omil bu oila. Oila tarkibiga, oiladagi oila a'zolariga va umuman atrofdagi insonlarga bo'lgan munosabatiga qarab, inson dunyoga ijobiy yoki salbiy qaraydi, o'z qarashlarini shakllantiradi, boshqalar bilan munosabatlarini quradi. Oilaviy munosabatlar insonning kelajakda o'z karerasini qanday qurishiga, qaysi yo'ldan borishiga ta'sir qiladi. Aynan oilada shaxs o'zining birinchi hayotiy tajribasini oladi, shuning uchun bola qaysi oilada, farovon yoki xavf ostida tarbiyalanishi juda muhimdir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Biz ta'lim va tarbiya tizimining barcha bo'g'inlari faoliyatini bugungi zamon talablari asosida takomillashtirishni o'zimizning birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz", - degan fikri, shuningdek, jadidchi Fitratning "Xalqning aniq maqsad sari harakat qilishi, davlatmand bo'lishi, baxtli bo'lib izzat-hurmat topishi, jahongir bo'lishi yoki zaif bo'lib xorlikka tushishi, baxtsizlik yukini tortishi, e'tibordan qolib, o'zgalarga tobe va qul, asir bo'lishi ularning o'z ota onalaridan bolalikda olgan tarbiyalariga bog'liq",[1] - degan fikrlariga davlatimiz rahbarining alohida urg'u berishi zimmamizda xalq manfaatlari, farzandlar kelajagi, ularning oiladagi tarbiyasi, muhiti va parvarishiga oid mas'uliyat nechog'li yuqori ekanidan dalolatdir. Darhaqiqat, farzand tarbiyasi oilaga, ya'ni ota-onalar tomonidan berilgan tarbiyaga bog'liq.
Farovon oila-bu ota-onalar moddiy, ijtimoiy, psixologik va boshqa ichki manbalarga asoslangan moslashuvchan qobiliyatlar orqali o'z vazifalarini muvaffaqiyatli bajaradilar, ular tezda o'z farzandlarining ehtiyojlariga moslashadilar va uni tarbiyalash hamda rivojlantirish muammolarini muvaffaqiyatli hal qiladilar. Ammo oilaning bir turi mavjud bo'lib, unda me'yorlardan ma'lum bir og'ish mavjud
April 20, 2024
22
bo'lib, uni farovon deb belgilashga imkon bermaydi. Ushbu toifadagi oilalar xavf ostida bo'lgan oilaga tegishli.
Xavf ostida bo'lgan oila-bu obyektiv yoki subyektiv sharoitlarda ijtimoiy faoliyat qiyin bo'lgan va deyarli muqarrar ravishda hayotdagi qiyinchilik holatida bo'lgan oila [2] tushuniladi. Ko'pgina hollarda, bunday oila bolani tarbiyalash vazifalarini hayotdagi katta qiyinchiliklar bilan birlashtiradi. Ota-onalar, qoida tariqasida, adaptiv qobiliyatlarning sezilarli darajada pasayishi tufayli oilaviy ta'lim funksiyalarini bajara olmaydilar, shuning uchun bunday oilada bolani tarbiyalash jarayoni unchalik samarali emas. Ular bolaning xatti-harakatlariga salbiy ta'sir qiladi, bolalarga nisbatan huquqi buzilgan xatti-harakatlar qiladi [3, b-254]. Shuningdek, xavf ostida bo'lgan oila deganda biz tuzilishi buzilgan, ichki chegaralari "xiralashgan", asosiy oilaviy funksiyalari qadrsizlangan yoki e'tiborsiz qoldirilgan, tarbiyaning aniq yoki yashirin nuqsonlari bo'lgan, natijada psixologik iqlim buzilgan va "qiyin" vaziyatdagi bolalar paydo bo'lgan oila [4, b-23]ni tushunamiz. Bundan tashqari, bunday oilada munosabatlar buzilishi mavjud bo'lib, oila a'zolarining normal aqliy rivojlanishiga to'sqinlik qiladi, bu esa jamiyatda moslashishda qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi va ijtimoiy xavf tug'diradi [3, b-254].
Psixolog olim Y.Y.Drevko xavf ostida bo'lgan oilalar qatoriga o'z hayotining muayyan sharoitlari tufayli jamiyat tomonidan salbiy tashqi ta'sirlarga ko'proq moyil bo'lgan oilalar toifalari [5, b-40 ]ni kiritadi. A.N.Elizarovaning fikricha xavf ostida bo'lgan oilalar quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega [6, b-114] bo'ladi:
- bunday oilalar a'zolari oilada sodir bo'layotgan voqealarni tahlil qilish qobiliyatiga ega emaslar, shuning uchun ular oila hayotini yaxshilash va samarali natijalarga erishish uchun maqsadlarni belgilashga qodir emaslar.
- Oila muammolarini og'zaki muhokama qilish qobiliyati past; psixolog ularga oila hayotini qanday yaxshilash mumkinligini va muammoning sabablari nimada ekanligini so'z bilan tushuntirishga harakat qilganda, bu oilalar a'zolari yaxshi tushunmaydilar.
- Sevgi, g'amxo'rlik, o'zaro yordam bilan bog'liq his-tuyg'ularga qarshi kuchga erishish, tajovuzkorlik bilan bog'liq hissiyotlar oilasida ustunlik mavjud bo'ladi.
- Spirtli ichimliklar va giyohvand moddalarni iste'mol qilish muammosiga nisbatan yuqori darajadagi xavf mavjud.aktab o'quvchilarini xulq-atvoriga salbiy ta 'sir ko 'rsatuvchi,
So'nggi yillarda mamlakatimizdada bolaning shaxsiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda sifatli ta'lim, zamonaviy va yetarli ijtimoiy himoya hamda xavfsizlikni ta'minlash bilan bog'liq bolaning ijtimoiy huquqlari kafolatlarini ta'minlash bo'yicha ko'p ishlar qilindi. Davlat ta'lim xizmatlari sifatini oshirish orqali o'z fuqarolarining,
April 20, 2024
23
ayniqsa bolalarning ijtimoiy huquqlarini kafolatlashga intiladi, chunki ular eng zaif guruhlardan biri hisoblanadi. Millat kelajagi bolalarga g'amxo'rlik qilishga bog'liq. Ruhiy va jismonan sog'lom, bag'rikenglik va mehr-muhabbat ruhida tarbiyalangan inson jamiyat ravnaqi, sog'lom yosh avlodni shakllantirishga fidoyilik qiluvchi faol fuqaroga aylana oladi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbuslari bilan 2023-yil 1-iyundagi "Aholiga sifatli ijtimoiy xizmat va yordam ko'rsatish hamda uning samarali nazorat tizimini yo'lga qo'yish bo'yicha kompleks chora-tadbirlar to'g'risida" gi farmoni bilan kompleks yondashuv asosida professional ijtimoiy himoya tizimini joriy qilish, ijtimoiy himoya tizimi samaradorligi va manzilliligini oshirish orqali aholining ko'makka muhtoj qatlami ijtimoiylashuvini ta'minlash hamda ijtimoiy himoyani mahalla darajasigacha tashkil etish, og'ir hayotiy ahvolga tushib qolgan oilalarga individual yondashuvga muvofiq ijtimoiy xizmat va yordam ko'rsatishni yo'lga qo'yishga maqsadida Ijtimoiy himoya milliy agentligi, uning hududiy bo'linmalari va shahar, tumanlarida "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazlari tashkil etilib, hozirda faoliyat ko'rsatib kelmoqda. Shahar, tumanlarida "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazlari va uning mahallardagi mahallada kompleks xizmat ko'rsatuvchi ijtimoiy xodimlar tomonidan 1) nogironligi bo'lgan bolalar; 2) kam ta'minlangan oilalar; 3) to'liq bo'lmagan oiladagi bolalar; 4) ota-onasi xorijiy mamlakatga ishlashga ketgan bolalar; 5) yetim bolalar va ota-ona qaromog'idan mahrum bo'lgan bolalar; 6) 18 yoshgacha bo'lgan yolg'iz onalar va otalar; 7) tabiiy ofatlar va favqulotda vazi yatlar qurboni bo'lgan oilalar kabi toifadagi xavf guruhidagi oilalar va ularning bolalariga ijtimoiy xizmat va yordam ko'rsatib ijtimoiy himoyasini ta'minlaydi.
"Barcha bolalar huquq egasidir" [9, b-640] va bolalar hurmat qilinishi kerak bo'lgan huquqlarning (Bola huquqlari to'g'risidagi konvensiyaning 5-qismi) subyekti ekanligiga ko'ra, davlat bolalar huquqlarini ta'minlashga harakat qilishi kerak. Demokratik jamiyat qurish, shuningdek, xavf ostida bo'lgan oila bolalar uchun yaxshi ijtimoiy himoya va xavfsizlik tizimini yaratish orqali amalga oshiriladi hamda u ta'lim tizimi bilan birgalikda ishlashi kerak.
Xavf ostidagi oila bolalari umumta'lim maktablarida samarali ijtimoiylashuviga erishish, sifatli bilim olishlari, bola huquqlari to'g'risidagi davlat va xalqaro huquqlarini himoya qilish uchun uchun maktab hamda ijtimoiy ish tashkiloti xisoblangan "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazi hamkorlikda ishlashlari kerak. Xavf ostida bo'lgan oila bolalari xavfli muhitda yashaydi, xavf omillariga bevosita yoki bilvosita ta'sir qiladi, xavfli vaziyatda bo'ladi hamda xavfli harakatlar sodir etishi mumkin. Hozirda o'qituvchilar sinf rahbar sifatida ishlaganida, har kuni bolalar va ularning oilalari bilan ishlaydi, ularni o'rgatadi va tarbiyalaydi hamda bolalarni ijtimoiylashtirishning asosiy subyektlaridan biridir. Ular jamiyatning
April 20, 2024
24
boshqa ijtimoiy subyektlari, masalan, ijtimoiy xizmatlar va boshqa bolalarni himoya qilish organlari bilan faol hamkorlik qilishlari kerak. Bolalar va oilalar bilan ta'lim tashkilotlari va ijtimoiy ish muassasalari o'rtasidagi hamkorlik juda muhim, chunki "bolalar himoyasi va ularning manfaatlarini himoya qilish jamoaviy mehnatni talab qiladigan juda murakkab va mas'uliyatli vazifadir" [10, b-10].
Savol tug'iladi, umumta'lim maktabi va "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazi o'rtasidagi o'zaro hamkorlik samarali bo'ladimi, hamkorlik maqsadlarni va bolalarni himoya qilishga doir normativ huquqiy hujjatlarda e'lon qilingan talablarga erishadimi? Ushbu maqolada yuqoridagi savollarga javob topishga qaratilgan sotsiologik tadqiqot fikrlari bildirilgan. Sotsiologik tadqiqotda Andijon viloyati Xonobod shahar maktabgacha va maktab ta'limi bo'limining 60 nafar umumta'lim maktabi o'qituvchilari ishtirok etdi. Respondent o'qituvchilarning o'rtacha yoshi 45 yosh, ularning 75 foizi 40 yoshdan oshganlar. Respondentlarning 16% ga yaqini rahbarlik lavozimlarida (direktor yoki direktor o'rinbosari) ishlashadi. Boshqa barcha respondentlar tadqiqot vaqtida o'qituvchi lavozimini egallaganliklarini ko'rsatdilar. Dastlab respondentlarga "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazlari faoliyati, mahalla ijtimoiy xodimlarini xavf guruhidagi oila bolalari bilan ishlashdagi roli haqida batafsil tushuncha berildi.
Shundan so'ng, dastlab, respondentlardan maktab sharoitida xavf guruhidagi oila bolalari bilan ishlashni qo'llab-quvvatlashini baholashga doir savol berildi. Ularning deyarli 80 foizi pedagogik va tarbiyaviy funktsiyalardan tashqari, bunday bolalar atrofidagi vaziyatni yaxshilash uchun ko'proq ijtimoiy xizmat va yordam faoliyatini amalga oshirishlari haqidagi javobga to'liq qo'shildi. Shu bilan birga, o'qituvchilar, ayniqsa, oiladagi qiyin vaziyatlar bilan ishlash mahalladagi ijtimoiy xodimlarning vakolatlari doirasida bo'lishi kerakligini ta'kidlashishdi. Respondentlarning deyarli 80 foizi bolaning ijtimoiy muammolarini hal qilish, uning ta'lim doirasidan tashqaridagi ya'ni ijtimoiy himoya tizimi yoki ushbu sohadagi aniq mutaxassisning vazifasi ekanligi deyilgan javobni belgilashgan. O'qituvchilar odatda mahalla ijtimoiy xodimlari maktab sharoitlariga jalb qilishni qo'llab-quvvatlaydilar. Bunday chora-tadbirlarni qo'llab-quvvatlovchilar ulushi 74 foizdan oshadi, 25 foizi esa bunday fikrga qo'shilmasligini bildirdi.
Taqdim yetilgan ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, maktab o'qituvchilari shahar, tumanlardagi "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazi, mahalla ijtimoiy xodimi bilan maktabnig o'zaro hamkorlikdagi munosabatlari o'quvchining oilasidagi og'ir inqirozli vaziyatlar bilan ishlashda samarali ekanligini bilish mumkin. Shunday qilib, ta'lim muassasalari va ijtimoiy himoya bo'limlari o'rtasidagi o'zaro ta'sir shakllarini izlash va tahlil qilish ushbu tadqiqotda birinchi o'ringa chiqdi.
25
April 20, 2024
International Scientific and Practical Conference
Tadqiqotda ishtirok etgan barcha o'qituvchilarning 72 foizi ta'lim muassasalari va ijtimoiy yordam xizmati bir-biri bilan hamkorlidagi munosabatda bo'lishini ta'kidladilar, bu esa bolalarni ijtimoiy himoya qilish va ularning shaxsiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlashni ta'minlaydi. Ta'lim muassasalari ijtimoiylashtiruvchi funksiyalarni bajarishi va 18 yoshgacha bo'lgan barcha bolalar maktabda o'qishi kerakligi sababli, ikkita ijtimoiy agent maktab va ijtimoiy xizmat markazi to'liq o'zaro hamkorlik aloqasini amalga oshirishi mumkin bo'lgan mexanizmni yaratishi kerakligini ta'kidlashdi. Bu ta'limdagi asosiy strategik maqsadning bajarilishi bilan bog'liq: bolaning shaxsiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash maktabda ham, turli xil ijtimoiy xizmatlarni ko'rsatadigan tashkilotlarda ham amalga oshirilishi zarurdir.
Tadqiqotda maktab o'qituvchilarining ta'lim muassasalari va "Inson"ijtimoiy xizmatlar markazi o'rtasidagi o'zaro munosabatlar haqidagi fikri va so'rovnoma asosida maktabda mahalla ijtimoiy xodimga ehtiyoj borligi aniqlandi. Bizning fikrimizcha, mahalla ijtimoiy xodimi maktabdagi hamkorlik faoliyati bolaga va uning oilasiga paydo bo'lgan iqtisodiy, ijtimoiy muammolarni tezda bartaraf etishga yordam berishi juda muhimdir.
O'qituvchilar o'rtasida olib borgan tadqiqotlarimiz tufayli ular sinf rahbar sifatida ko'pincha o'quvchilar bilan bog'liq murakkab ijtimoiy muammolarga duch kelishlarini va ularni mustaqil ravishda hal qilishga harakat qilishlarini aniqladik, ammo ular ta'kidlaganidek, bu ishni ijtimoiy xodimlar yaxshiroq bajarishi mumkin. Ularning fikriga ko'ra, maktab rahbariyati va mahalla ijtimoiy xodimini hamkorlikdagi ishi o'qituvchilarga asosiy ishlariga, ya'ni o'quv va tarbiyaviy faoliyatga e'tiborni qaratish imkonini beradi.
Respondentlarning 76 foizi maktabda ijtimoiy xodim hamkorligi mavjudligi ularning ishini qanday osonlashtirishi mumkinligini tushuntiradi:
- mahalla ijtimoiy xodimlar kasbiy malakasi maktab mutaxassislariga bolalarning ta'lim va tarbiyasini murakkablashtiradigan noqulay hayotiy vaziyatlar natijasida xavf ostida bo'lgan bolalar hayotida yuzaga keladigan muammolarni to'g'ri tushunish va yengib o'tishga yordam beradi. Bu maktab darajasida ijtimoiy ishlarni o'z vaqtida amalga oshirish imkonini beradi va ijtimoiy xizmatlar bilan o'zaro aloqani yaxshilaydi;
- mahalla ijtimoiy xodimlar maktab va oila o'rtasidagi aloqani o'zgartirishi va yaxshilashi mumkin;
- mahalla ijtimoiy xodimlar maktab va ijtimoiy ish muassasalari o'rtasida vositachilik qilishlari mumkin. Ijtimoiy tizimning funktsiyalari va imkoniyatlarini bilgan holda, ushbu xodimlar xavf ostida bo'lgan bolalarni qo'llab-quvvatlashning
26
^_ApriL20_202£_
International Scientific and Practical Conference
maqbul va samarali usulini topishda o'qituvchilarning ishini yengillashtirishi va oilalarni tegishli tuzilma yoki ijtimoiy xizmatga yo'naltirishi mumkin.
Xulosa. Tadqiqot natijalarini sarhisob qilib, shuni aytishimiz mumkinki, bolalarning farovonligi ikki ijtimoiy tashkilotning (maktab va ijtimoiy ish tashkilotlari) samarali o'zaro ta'siri bilan bog'liq. Agar ular bir-birlarini yaxshi bilishsa va yuzaga keladigan noqulay vaziyatlarni hal qilish uchun uyg'un ishlasalar, ularning birgalikdagi ishi xavf ostida bo'lgan oila bolalariga foydali ta'sir ko'rsatadi. Ta'lim muassasalarida xavf ostida bo'lgan oila bolalar bilan ishlashda yuzaga keladigan muammolarga umumiy munosabat mavjudligi sababli, umuman olganda, o'qituvchilar maktab o'quvchilarini ta'lim doirasidan tashqarida qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq qo'shimcha ishlarni bajarishga qarshi ekanligini ta'kidlash mumkin. O'qituvchilar sinf rahbar sifatida haddan tashqari yuklanishni boshdan kechirmoqda, chunki bunday holatlar ularning ishlarida tez-tez uchraydi. Ular o'z vakolatlariga ko'ra bolani malakali qo'llab-quvvatlay oladigan, o'qituvchilarning ishini yengillashtiradigan va ijtimoiy institutlar bilan aloqa o'rnata oladigan ta'lim muassasalari bilan maktab ijtimoiy xodimlar bilan hamkorlik g'oyasini qo'llab-quvvatlaydi. O'qituvchilar oilada turli xil inqirozlar mavjud bo'lganda ijtimoiy xizmatlar bilan bog'lanish zarurligini aniq ko'rishadi: oiladagi zo'ravonlik, oila muhitining o'quvchi farzandiga nisbatan xavfligi va h.k. Umuman olgan xavf guruhidagi oila bolalari bilan ishlashda umumta'lim maktabi va mahalla ijtimoiy xodimlari o'rtasida hamkorlikni ta'minlovchi mexanizm yaratilishi kerak.
REFERENCES:
1. Мирзиёев Ш.М. 2016. 8 декабрь. «Халк сузи» газетаси.
2. Агулина С.В., Рогова Ю.А. Семьи «группы риска» как социальная и психолого-педагогическая проблема [Текст] / Северо-Кавказский федеральный университет Ставрополь
3. Шульга Т.И. Работа с неблагополучной семьей [Текст]: учеб. пособие / Т.И.Шульга. - М.: Дрофа, 2005. - 254, |2| с.
4. Целуйко В.М. Вы и ваши дети. Психология семьи. [Текст] Ростов-на-Дону: Феникс, 2004. 283 с. -23 C.
2. Древко Ю.Ю. Коррекция детско-родительских отношений в семьях группы «риска» // Психология в экономике и управлении. Иркутск: Байкальский государственный университет, 2014. - С. 40-44.
3. Елизаров А.Н. Специфика работы психолога с семьями группы риска [Текст] // Материалы Всероссийской научно-практической конференции «Психологическое обеспечение профилактики социального сиротства и
27
^_April_20,_2024_
International Scientific and Practical Conference
отклоняющегося поведения детей и юношества» 13-15 апреля 2004 года. - М.: Консорциум «Социальное здоровье России», 2004. - С. 114-115.
4. Толипов А.А. Ёшлар орасида жиноятчиликни олдини олишнинг ижтимоий механизмлари. 22.00.02-Ижтимоий тузилиш, ижтимоий институтлар ва турмуш тарзи Социология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. - Тошкент, 2021.
5. Отамуратов С.С. Янги Узбекистон ёшларининг ижтимоий-инновацион жараёнлардаги трансформациялашуви: социологик тахлил. 22.00.02-Ижтимоий тузилиш, ижтимоий институтлар ва турмуш тарзи. социология фанлари доктори (DcS) диссертацияси автореферати. - Тошкент, 2021
6. Гюрова В.Т. Култура по правата на детето. Шанс и предизвикателство за учителите Культура прав ребенка. Шанс и вызов для учителей - С.: «Комливест - ЛМ», 2002. - 640 с.
7. Дишкова М.С. Взаимодействие между образователни и социални учреждении за преодоля- ване на девиациите в поведението на децата. - Б.: «Университет «проф. д-р А.Златаров», 2017. - 310 с.
28
April 20, 2024
International Scientific and Practical Conference
