CC BY
64Praca 1 moc w 60-sekundowym tescie a poziom kwasu mlekowego u biegaczy na srednich dystansach w wieku 16-17 lat
Krzysztof Prusik1, Blazej Stankiewicz2, Miroslawa Cieslicka2, Lucyna Ligaj-Stankiewicz2, Katarzyna Prusik1
1Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. J^drzeja Sniadeckiego w Gdansku Jqdrzej Sniadecki University School of Physical Education and Sport in Gdansk 2Instytut Kultury Fizycznej, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz Institute of Physical Education, Bydgoszcz, Poland
Annotation:
Prusik K., Stankiewicz B., Cieslicka M., Ligaj-Stankiewicz L., Prusik K. Work and power in 60 seconds test in the context of lactate acid level in 16-17 years old middle distance runners. Outcomes of the researches conducted in conditions 60-second are presented to publications is aerobic-anaerobic ergometric the test. The group the junior grade, specializing in run on average distances is inspected. Outcomes of research have enabled to evaluate serviceability of the exercises inspected in conditions aerobically - anaerobic capacities. Outcomes of surveys can be used at personal scheduling training loading in conditions of trainer process.
Keywords:
test, distance, run, average, ergometria, anaerobio.
Прусик К., Станкевич Б., Числин-ська М., Легай-Станкевич Л., Прусик Катаржина. Робота й потужність в 60-секундному анаеробному ерго-метричному тесті в 16-17-літніх бігунів на середні дистанції. У публікації представлені результати досліджень, проведених в умовах 60-секундного аеробно-анаеробного ергометрично-го тесту. Обстежено групу юніорів молодшої категорії, що спеціалізуються в бігу на середні дистанції. Результати дослідження дали можливість оцінити працездатність обстежених в умовах вправ аеробно-анаеробної потужності. Результати обстежень можуть бути використані при індивідуальному плануванні тренувального навантаження в умовах учбово-тренувального процесу.
тест, дистанція, біг, середній, ерго-метрія, анаеробний.
Прусик К., Станкевич Б., Числинска М., Легай-Станкевич Л., Прусик Катаржина. Работа и мощность в 60-секундном анаэробном эргометрическом тесте у 16-17летних бегунов на средние дистанции. В публикации представлены результаты исследований, проведенных в условиях 60-секундного аэробно-анаэробного эргометрического теста. Обследована группа юниоров младшей категории, специализирующихся в беге на средние дистанции. Результаты исследования дали возможность оценить работоспособность обследованных в условиях упражнений аэробно-анаэробной мощности. Результаты обследований могут быть использованы при индивидуальном планировании тренировочной нагрузки в условиях учебнотренировочного процесса.
тест, дистанция, бег, средний, эргометрия, анаэробный.
WPROWADZENIE
Ch§c uzyskiwania coraz lepszych wyników sportowych sklania szkoleniowców i zawodników do coraz szerszych poszukiwan. Coraz cz^sciej dzialania te polegaj^. na zdobyczach nauki. Badanie podstawowych zdolnosci motorycznych staje si§ alternatyw^. dla tych poszukiwan. Zarówno na poziomie mistrzowskim, jak równiez na pocz^tku kariery sportowej. Moc jako skladowa sily i szybkosci oraz praca wykonana podczas próby stanowi^. jedne z podstawowych parametrów warunkjcych sukces w sporcie i powinny byc monitorowane w róznych okresach szkolenia.
Biegi srednie to specyficzna grupa konkurencji wytrzymalosciowych. W ich sklad wchodz^. biegi od 600 m do 1609 m. Zródlem energii do pracy mi^sni jest ATP (adenozynotrifosforan), jednak jego zapas wystarcza jedynie na kilka sekund pracy. W zwi^zku z tym organizm zawodnika musi dostarczac energii na drodze resyntezy. Z fizjologicznego punktu widzenia istniej^. cztery sposoby odbudowy ATP. W kilkusekundowych wysilkach (bieg na 100 m, konkurencje rzutowe, podnoszenie ci^zarów itp.) glównym substratem energetycznym jest fosfokreatyna, wraz z wydluzeniem czasu trwania wysilku rosnie znaczenie glikogenu i wolnych kwasów tluszczowych. Wysilki powyzej progu mleczanowego (LT) a takimi s^. biegi srednie, powoduj^. wzrost poziomu kwasu mlekowego do ponad 20 mmoli/l, dlatego tez glównym substratem w procesie resyntezy ATP staje si§ glikogen [2]. Biegi srednie podzielic mozemy na II grupy; dystanse do 1000 m, gdzie udzial podstawowych zdolnosci motorycznych (wytrzymalosci, sily, szybkosci) rozklada si§ równomiernie a procesy beztlenowe stanowi^.
© Krzysztof Prusik, Btazej Stankiewicz, Mirostawa Cieslicka, Lucyna Ligaj-Stankiewicz, Katarzyna Prusik, 2010
okolo 50%, oraz biegi od 1000-1609 m gdzie udzial procesow beztlenowych spada do 35%, pozostala cz^sc to procesy tlenowe [6, 8]. Czynnikami warunkuj^cych osi^ganie wysokich wynikow w biegach srednich s^: wydolnosc organizmu, wytrzymalosc ukladu mi^sniowo-wi^zadlowego i kostnego na duze przeci^zenia w czasie treningow i zawodow, odpornosc na zm^czenie podczas wysilkow odbywaj^cych si§ w roznych warunkach srodowiska, niska reaktywnosc na stany stresowe wywolane przez zespol bodzcow treningowych i startowych [7, 15].
CELPRACY
Celem pracy jest okreslenie zdolnosci do pracy w warunkach kwaso-mleczanowych, mierzonych testem 60-sekundowym, biegaczy na srednich dystansach w kategorii juniora mlodszego (16-17 lat).
MATERIAL I METODA
Badaniom poddano 21. zawodnikow, juniorow mlodszych. Wszyscy zrzeszeni s^. w klubach wojewodztwa kujawsko-pomorskiego. Pomiary przeprowadzono na pocz^tku okresu przygotowania specjalnego (kwiecien 2007) rocznego makrocyklu 2006-2007. Staz treningowy w grupie mlodszej zawodnikow w 14. przypadkach nie przekroczyl 2 lat, pozostali miescili si§ w przedziale od 3-5 lat treningu. W grupie tej 5. zawodnikow nie posiadalo klasy sportowej, po 6. zawodnikow legitymowalo si§ osi^gni^ciami na poziomie klasy IV i III, czterech juniorow mlodszych posiadalo klas§ II.
Do pomiaru wydolnosci kwaso-mleczanowej badanych zawodnikow zastosowano prob§ laboratory^: test cykloergometryczny - 60s. Do proby tej uzyto cykloergometru „Monark 834 E”. Dla potrzeb badan cykloergometr zaopatrzony zostal w czujniki pol^czone z programem komputerowym. MCE 5.1 to program do
pomiaru i analizy wysilku fizycznego na cykloergometrach stworzony przez firm§ „JBA” Zb. Staniak. Badania polegaly na wykonaniu przez kazdego zawodnika proby z indywidualnie dobranym obci^zeniem, stanowi^cym 7,5% masy ciala, zawodnicy wazeni byli bezposrednio przed badaniem przy pomocy wagi „Tanita” BF-556. Poziom kwasu mlekowego mierzony byl bezposrednio przed wysilkiem i okolo 2-3 minut po probie. Do tego celu uzyto aparatu „Accusport” typ 1488767 i paskow BM-Lactate firmy „Roche”. Dodatkowo mierzona byla ilosc skurczow serca zawodnika przed i po wysilku, do tego celu zastosowano analizator pracy serca firmy Polar, model S610i oraz S810i [2, 6, 13]. Kazda proba wykonywana byla z zatrzymania w miejscu startowym, tuz przed pierwszym czujnikiem. Wszyscy uczestnicy badan zostali poinstruowani i zmobilizowani do wykonywania prob na 100% mozliwosci. Niecwicz^cy dopingowali badanego w celu stworzenia warunkow zblizonych do startowych. Wszyscy zawodnicy brali udzial w testach z minimum dwudniow^. przerw^. w treningach o zwi^kszonej intensywnosci, a wi§c wypocz^ci i po niewielkim posilku okolo 2 godzin przed testowaniem. Uzyskane wyniki opracowano za pomocy podstawowej statystyki opisowej: sredniej arytmetycznej (M), odchylenia standardowego (± 5), wartosci minimalnej (min) i maksymalnej (max) oraz wspolczynnika zmiennosci (V%).
ANALIZA WYNIKOW
Wyniki badan [5, 13] pokazj ze st^zenie LA we krwi u biegaczy na srednich dystansach wielokrotnie przekracza wartosci progowe. Dlatego tez bardzo istotne jest by ich proces treningowy uwzgl^dnial takie obci^zenia, ktore przygotuj^. organizm do efektywnej pracy przy duzym zakwaszeniu. Jest to niew^tpliwie jeden z czynnikow optymalizuj^cych proces treningowy. Biegi srednie niew^tpliwe stanowi^. tak^. grup§ konkurencji wytrzymalosciowych, w ktorych bodzcowanie wysokim zakwaszeniem mi^sni ksztaltuje inne elementy wydolnosci np. zdolnosc do kontynuowania wysilku pomimo narastaj^cego zm^czenia, ktorego poziom zakwaszenia jest glownym elementem.
Test 60-sekundowy czasem trwania odpowiada dystansowi sprinterskiemu dlugosci okolo 400-450m, pozwala uzyskac najwyzszy, mozliwy poziom kwasu mlekowego czego potwierdzenie odnajdujemy na rysunku 1., jak rowniez w innych opracowaniach [2]. Dla zawodnikow tremjcych biegi srednie, wysilek ten odzwierciedla mozliwosci do pracy w warunkach wysokiego zakwaszenia. Biegi srednie podzielic mozemy na dwie grupy do 800m i powyzej tego dystansu, z biegiem na jedn^. mil§ wl^cznie. Zawodnicy specjalizuj^cy si§ w biegu na „dwa okr^zenia” teoretycznie powinni wykazywac si§ lepsz^. adaptaj do pracy w takich warunkach.
Tabela 1. zawiera kompleks wskaznikow uzyskanych
30
25
20 * *
^ 15 *
o § 10
5
0
100m (10,2) ' 200m (20,23) ' 400m (45,17) ' 800m (1:46,0) 1500m (3:39,4) 5000m ' 10000m
(13:20,6) (29:27,0)
♦ stgzenie LA
Rysunek 1. Poziom kwasu mlekowego we krwi po ukonczonych biegach lekkoatletycznych na roznych dystansach.
Zrodio: [Hollmann, Hettinger, 1980]
Tabela 1.
Charakterystyka liczbowa wskazniköw w 60-sekundowym, cykloergometrycznym tescie w badanej grupie (n=21).
Zrodio: opracowanie wlasne.
Wskazniki M ±5 Min max V%
Wysokosc ciala [cm] 176 7 155 186 3,98
Masa ciala [kg] 61,9 8,1 39,2 71,8 13,1
Wynik biegu na 1000m [s] 169 11,5 153 194 6,8
Praca wysilku [J/kg] 396,76 25,92 356 448 6,5
Moc srednia [W/kg] 6,61 0,43 5,93 7,5 6,5
Moc maksymalna [W/kg] 8,65 1,08 6,9 11 12,5
Hr przed wysilkiem [ud/min] 99 12,4 76 118 12,1
Hr po wysilku [ud/min] 182 9,4 167 197 0,05
LA przed wysilkiem [mmol/l] 2,5 0,5 1,5 3,1 20,4
LA po wysilku [mmol/l] 12,2 2,3 7,2 17,8 19
w trakcie badan, obejmuj^cych zarówno budow? somatyczn^, wartosci wyniku sportowego w biegu na 1000m, podstawowe parametry pracy i mocy uzyskanej podczas testu 60-sekundowego jak równiez podstawowe parametry fizjologii wysilku, opisuj^ce ilosc skurczów serca przed i po tescie jak równiez st?zenie kwasu mlekowego przed i po próbie.
Analizuj^c dane zawarte w tabeli 1. widac, ze srednia wysokosc ciala wynosila 176cm a srednia masa badanych sportowców niecale 62kg. Spor^. rozbieznosc pomi?dzy wartosciami minimaln^ i maksymaln^. zarówno pod katem wysokosci jak i masy ciala wyjasnia rysunek 2. Widac tam wyraznie zawodnika oznaczonego numerem
8., który przy 155cm wzrostu wazyl niecale 40kg i to jego parametry stanowi^. wartosci minimalne w tabeli
1. Pozostali badani to zawodnicy o wysokosci ciala od 166cm do 186cm i masie od 53kg do 72kg.
Zróznicowanie wewn^trz grupy pod k^tem posiadanej klasy sportowej opisane zostalo w cz?sci „material i metoda”. Rysunek 3. przedstawia wartosci uzyskane przez badanych biegaczy na odcinku kontrolnym -1000m. Rozbieznosc pomi?dzy skrajnymi rezultatami jest bardzo duza i si?ga ponad 40 sek. Najlepszymi wynikami legitymuj^. si? zawodnicy 3.,4. i 19., którzy uzyskali czasy rz?du 2min i 33sek, przy najslabszych osi^gni?ciach powyzej 3min uzyskanych przez biegaczy oznaczonych numerami 5.,7.,8. i 14. Sredni wynik tej grupy w biegu na 1km wyniósl 2min 49sek. Odchylenie standardowe wynioslo 11,5 a wspólczynnik zmiennosci ma wartosc
6,8%.
Przedstawione na rysunku 4. wartosci opisuj^. prac? wykonan^. podczas próby wyrazon^. w J/kg masy ciala. Srednia wartosc tego wskaznika wyniosla niecale 400W/kg. Rozpi?tosc pomi?dzy skrajnymi wynikami jest duza, wynosi 92W/kg. Najmniejsz^. prac? podczas próby wykonali zawodnicy nr 2. i 15., nie przekroczyli oni poziomu 360W/kg. Wi?kszosc badanych oscyluje mi?dzy 370-420W/kg. Jeden zawodnik (11). uzyskal 448W/kg i jest to 20W/kg wi?cej niz drugi w rankingu biegacz oznaczony nr 20. Nalezy zwrócic uwag? na fakt, ze osoby, które uzyskaly najlepsze wyniki w biegu kontrolnym na 1000m nie wykonaly najwi?kszej pracy podczas próby cykloergometrycznej. Wyj^tek stanowi zawodnik 3., który uzyskuj^c 422W/kg masy ciala plasuje si? w czolówce. Pozostali czolowi biegacze uzyskali odpowiednio, zawodnik 4.-376W/kg, 19.-371W/kg, s^. to wartosci wyraznie ponizej sredniej calej grupy. Brak powi^zan pomi?dzy prac^. wykonana podczas testu a wynikiem sportowym potwierdza niski wspólczynnik korelacji, który w przypadku tych dwóch wskazników wyniósl 0,11. Wspólczynnik zmiennosci wyniósl w przypadku tego wskaznika 6,5%.
Parametry mocy maksymalnej i mocy sredniej uzyskane podczas testu zaprezentowane zostaly na rysunku 5. Srednia wartosc mocy maksymalnej w badanej grupie wyniosla 8,65, a rozpi?tosc pomi?dzy wartosci^ najnizsz^. i najwyzsz^. jest wyrazna i si?ga ponad 4W/kg masy ciala, odchylenie standardowe wynioslo prawie 1,1
—♦—wysokosc ciata [cm] —■— masa ciata [kg]
Rysunek 2. Wysokosc (cm) i masa ciaia (kg) badanych zawodników (n=21). Zródio: opracowanie wlasne. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
—»—1000m [min,s]
Rysunek 3. Wyniki w biegu na 1000m (min, sek.) badanych zawodników (n=21). Zródio: opracowanie wlasne.
a wspolczynnik zmiennosci osi^gn^l wartosC niecalych 13%. Mniejsz^. rozpi?tosc obserwujemy w przypadku mocy sredniej. Tu najslabszy wynik (5,93W/kg) dzieli od najlepszego (7,5W/kg) nieco ponad 1,5W/kg. Odchylenie standartowe jest tu znacznie mniejsze i wynosi 0,43, a wspolczynnika zmiennosci nie przekroczyl 7%. Najwyzszy wskaznik 11W/kg mocy maksymalnej i 7,5W/ kg mocy sredniej uzyskal zawodnik nr 11., ktory wykonal rowniez najwi?ksz^. prac? podczas tej proby. Regula ta potwierdza si? rowniez w przypadku zawodnikow 3.,
11. i 12., ktorzy osi^gn?li wysokie wartosci zarowno mocy maksymalnej jak i sredniej. Okazuje si? jednak, ze uzyskanie wysokiego wskaznika mocy sredniej nie jest uwarunkowane osi^ganiem w tej probie wysokiej mocy maksymalnej, czego dowodem s^. wyniki zawodnikow 6.,
7., 18. i 20., ktorych moc maksymalna nie przekroczyla 9W/kg. Podobnie jak w przypadku analizy parametrow pracy wykonanej przez zawodnikow podczas proby tak i tutaj nie zauwaza si? powi^zania z wynikiem biegu na 1000m. Z czolowych biegaczy ponownie zawodnik nr 3. uzyskal wysokie wartosci wskaznikow mocy maksymalnej i sredniej. W przekonaniu tym utwierdzac moze wartosc wspolczynnika korelacji pomi?dzy moc^. maksymalna i biegiem (-0,2) oraz moc^. sredni^ i wynikami uzyskanymi podczas proby biegowej (0,1).
Ilosc skurczow serca zawodnikow jest jednym z najcz?sciej stosowanych przez trenerow i lekarzy
wskaznikow w kontroli biez^cej procesu treningowego. Kontrola ta pozwala analizowac chwilow^. dyspozycj?, aktualny stan wytrenowania sportowca jak rowniez zaangazowanie do pracy w poszczegolnych strefach energetycznych [9, 12, 14]. Wiadomo, iz lekkoatletyczny trening biegowy prowadzi do bradykardii, czego zewn?trznym objawem jest spadek ilosci skurczow serca zawodnikab?d^cego w spoczynku. Stanprzed wykonaniem badania porownywalny jest z takim stanem. Wydaje si? wi?c, ze srednia uderzen serca-99. na minut? i maksymalne rz?du 110-120 uderzen na minut? przed 60-sekundowym testem s^. bardzo wysokie. Przyczyn takiego stanu moze byc kilka. Pierwsz^, najwazniejsz^. jest oczywiscie staz treningowy, ktory w przypadku wi?kszosci grupy (14. zawodnikow) nie przekroczyl dwoch lat. Niemale znaczenie ma rowniez niewysoki poziom sportowy grupy, opisany wczesniej. Dodatkowym, bardzo istotnym elementem mogl bys stres przed wykonywan^. prob^, ktory niew^tpliwie wplyn^l na wzrost tego parametru. Jeszcze innym mogla byc pora dnia, w ktorej prowadzone byly badania. W grupie badanych serca tylko dwoch biegaczy bily ponizej 80. uderzen i dwoch ponizej 90. uderzen przed wysilkiem. Jednak wskaznik uderzen serca na minut? przed wysilkiem w stopniu bardzo istotnym koreluje z wynikami biegu na 1000m i ma wartosc 0,75. Analizuj^c maksymalne wartosci skurczow serca po wysilku widac spor^. rozbieznosc, si?gaj^c^. 30. uderzen.
460
440 448
420 422 422 / \421 418 429
400 404 402
380 in V 3/6 / 380 „/391 \
360 370 3 71 У3И y371 56
340 ♦ 35/
320
300
1 2 3 4 5 / 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
♦ praca wysitku [J/kg]
Rysunek 4. Praca wykonana przez juniorow miodszych podczas 60- sekundowego, cyklergometrycznego testu (n=21).
Zrodio: opracowanie wiasne.
12
11 11
10 9,9 10,2 10,2
9 9,1 9,6 9,1 8,7 9,1
8 8,1 8,2 8,4 8,3 8,2 8,2 8,2
7 7 7 6,7 ,7 6, * 7,5 6,9 6,9 7,1 7,1
6 ^,5 У^63 ^.6,2_.>^. 6,2 7 7 6,9 6,2 Vfi? 67
6 5
5 5,95 5,93
4
1 2 3 4 5 8 7 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
moc srednia [W/kg] moc maksymalna [W/kg]
Rysunek 5. Moc srednia i moc maksymalna uzyskana przez juniorow miodszych podczas 60-sekundowego, cyklergometrycznego testu (n=21). Zrodio: opracowanie wiasne.
Srednia wartosc tego wskaznika po 60-sekundowej próbie wyniosla 182. uderzenia na minutç. Maj^c na uwadze fakt, ze maksymalna czçstosc skurczów serca to zgodnie z teori^. 220. uderzen minus wiek, spodziewac siç mozna bylo po tej próbie pomiarów powyzej 200. uderzen. Tym czasem tylko 5. zawodników konczylo prabç ze 190. i wiçcej uderzeniami serca na minutç. Najwyzszy zanotowan^. wartosci^ bylo 197. uderzen na minutç i uzyskal j^. zawodnik nr 19., który legitymuje siç najlepszym w tej grupie wynikiem w biegu na 1000m. Jednakze zawodnicy З. i 4. posiadaj^cy podobne wyniki w biegu kontrolnym, konczyli prabç cykloergometryczn^. ze 168. (З.) i 180. (4.) uderzeniami serca na minutç. Pierwotnie trudno doszukiwac siç powi^zan miçdzy tymi dwoma parametrami. Jednak wspólczynnik korelacji osi^ga tu wartosc rzçdu 0,58.
W sporcie wyczynowym niezbçdna jest kontrola poziomu kwasu mlekowego (LA) we krwi, dane uzyskane wskutek takiej kontroli opisuj^. stan zaadaptowania organizmu do wysilku. Wyznaczenie wysokosci progu mleczanowego (LT) odgrywa bardzo istotn^rolç w procesie kierowania treningiem na kazdym jego etapie. Pozwala na okreslenie optymalnej intensywnosci dlugotrwalych cwiczen, które wywolj reakcje w organizmie prowadz^ce do wzrostu wydolnosci i wytrzymalosci. Wysokosc progu mleczanowego wyraza siç najczçsciej w czçstosci skurczów serca podczas progowego wysilku. W praktyce przyjmuje siç, ze najbardziej skutecznie na
rozwój wytrzymalosci i wydolnosci wplywa wysilek wykonywany z intensywnosci^ progow^. Okreslono, ze wysilek progowy powinien siç ksztaltowac w zakresie 75-85% wykorzystania VO2max [1]. Na rycinie 7. przedstawione zostaly wartosci stçzen kwasu mlekowego przed i po 60-sekundowej próbie na cykloergometrze wsród badanych juniorów mlodszych. Srednie stçzenie LA przed prób^. wynioslo 2,5 mmol/l a rozpiçtosc miçdzy najnizszym i najwyzszym poziomem wyniosla 1,8. Przed badaniem tylko zawodnik nr 11. charakteryzowal siç stçzeniem LA ponizej 2 mmol/l. Wiçkszosc biegaczy miescila siç w przedziale 2 do З mmol/l. Odchylenie standartowe w przypadku tego wskaznika wynioslo 0,5 a wspólczynnik zmiennosci jedynie 0,2%. W poszukiwaniu zaleznosci pomiçdzy wynikiem sportowym w biegu na 1000m a poziomem kwasu mlekowego przed wysilkiem odnajdujemy wartosc ujemn^. -0,З wynikaj^c^. ze wspólczynnika korelacji pomiçdzy omawianymi zbiorami wyników. Stçzenie kwasu mlekowego we krwi po próbie wysilkowej uzyskalo wartosc sredni^ 12,2 mmol/l. Widac tez znacznie wiçksze dysproporcje siçgaj^ce ponad 10 mmol/l pomiçdzy skrajnymi stçzeniami LA po wysilku. Najmniejszy wzrost stçzenia LA we krwi widac u zawodnika nr. 14., który jednoczesnie znajduje siç w grupie najslabszych biegaczy. Podobn^. sytuacjç widac w przypadku zawodnika nr. 5. i 19. Jednakze ten ostatni to zawodnik posiadaj^cy bardzo dobry czas (2min 33sek) w biegu na 1000m. Tylko u 7. zawodników
210 190 170 150 1З0 110 90 70 50
1 2 З 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1З 14 15 16 17 18 19 20 21
♦ Hr przed [udImin] Hr po [udImin]
Rysunek 6. Ilosc skurczów serca przed i po 60-sekundowej, cykloergometrycznej próbie u badanych juniorów
miodszych (n=21). Zródio: opracowanie wiasne.
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
1 2 З 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1З 14 15 16 17 18 19 20 21
♦ LA przed [mmol/l] ■ LA po [mmol/l]
Rysunek 7. Stqzenie kwasu mlekowego we krwi przed i po 60-sekundowej, cykloergometrycznej próbie u badanych
juniorów miodszych (n=21). Zródio: opracowanie wiasne.
12З
Tabela 2.
Charakterystyka liczbowa wskazniköw w 60-sekundowym, cykloergometrycznym tescie w grupie junioröw miodszych
(n=21), oraz zawodniköw trenujqcych karate (n=13).
Zrödio: opracowanie wlasne.
M ±5 min max V%
wskazniki biegacze karate biegacze Karate biegacze karate biegacze karate biegacze karate
Wysokosc ciala [cm] 176 175 7 6,7 155 165 186 188 3,98 3,83
Masa ciala [kg] 61,9 64 8,1 7,9 39,2 50 71,8 77 13,1 12,34
Wynik biegu na 1000m [s] 169 --- 11,5 --- 153 — 194 --- 6,8 ---
Praca wysilku [J/kg] 396,76 369 25,92 34 356 308 448 422 6,5 9,21
Moc srednia [W/kg] 6,61 6,2 0,43 0,6 5,93 5,14 7,5 7 6,5 9,68
Moc maksymalna [W/kg] 8,65 9,6 1,08 0,9 6,9 7,4 11 10,7 12,5 9,34
Hr przed testem [ud/ min] 99 99 12,4 15,6 76 80 118 125 12,1 12,3
Hr po wysilku [ud/min] 182 187 9,4 6,3 167 176 197 201 0,05 3,37
LA przed testem [mmol/l] 2,5 2,5 0,5 0,71 1,5 2 3,1 3 20,4 28,4
LA po wysilku [mmol/l] 12,2 19,7 2,3 1,7 7,2 13,9 17,8 23 19 15
zmierzono po wysilku st^zenie LA ponizej sredniej calej grupy. Najwyzsze st^zenie kwasu mlekowego zmierzono natomiast u biegacza oznaczonego nr 18., wynik osi^gn^l wartosc 17,8 mmol/l. Zawodnik ten nie jest czolowym biegaczem w tej grupie. Poza nim tylko trzech badanych zakwasilo si§ powyzej 14 mmol/l, a 4 badanych powyzej 13 mmol/l. Odchylenie standartowe wynioslo tu 2,3 a wspolczynnik zmiennosci podobnie jak w przypadku st^zenia LA przed wysilkiem osi^gn^l znikom^. wartosc
0,19%. Po obliczeniu wspolczynnika korelacji pomi^dzy st^zeniem LA we krwi po probie cykloergomertycznej a wynikami biegu kontrolnego na 1000m w grupie badanych juniorow mlodszych okazalo si§, ze zaleznosc pomi^dzy tymi parametrami jest niewielka i wynosi -0,16.
PODSUMOWANIE
Dzi^ki przeprowadzonym badaniom udalo si§ zebrac bardzo ciekawy material, ktory moze posluzyc do lepszego kierowania procesem treningowym biegaczy na srednich dystansach. Cykloergometryczny test trwaj^cy 60 sekund jest prob^. stosowan^. bardzo rzadko lub w ogole, chodz charakterystyka tej proby dopasowana jest bardzo scisle do warunkow pracy podczas biegow srednich, zwlaszcza tego na 800m, gdzie nierzadko spotykamy si§ po wysilku ze wzrostem poziomu kwasu mlekowego we krwi powyzej 20 mmol/l.
Na podstawie proby 60-sekundowej okreslono wydolnosc mleczanow^. zawodnikow, ktora jest zdolnosci^. organizmu do wysilkow o duzej intensywnosci i przedluzonym czasie trwania [10]. Trudno jednak dotrzec do danych w literaturze odnosz^cych si§ do wynikow testu
0 takim czasie trwania. Wyj^tkami s% niepublikowana praca doktorska Grzywocza [3], ktory prowadzil podobne badania na grupie zawodniczekspecjalizuj^cych si? w biegu na 400 m i 400 m ppl. Badane zawodniczki znajdowaly si? na poziomie juniorek i seniorek. Uzyskane przez nie w tym tescie wyniki s^. duzo slabsze, srednie wartosci s^. nizsze nawet o 100 W. Czynnik ten decyduje o tym, ze uzyskane przez Grzywocza [3] wyniki w 60-sekundowym tescie na cykloergometrze nie mog^. stanowic materialu do porownan. Rowniez w publikacji Prusika i Mroczynskiego [11], nie odnajdujemy wartosci liczbowych uzyskanych w probie 60-sekundowej. Przeprowadzone przez Prusika
1 Mroczynskiego [11] analizy opisywanej proby mogly by byc znakomitym materialem porownawczym z uwagi na fakt, ze badania prze nich opisane prowadzone byly na biegaczach specjalizuj^cych si? w biegach srednich. Grupa eksperymentalna zawodnikow z wojewodztwa kujawsko-pomorskiego znajdowala si? na etapie ukierunkowanym, gdzie wielu zawodnikow posiadalo niewielki staz treningowy i wynik sportowy rzadko si^gaj^cy II klasy sportowej. Prowadzenie wi?c prognoz, popartych konkretnymi osi^gni^ciami w testach kontrolnych jest uprawomocnione chocby z uwagi na prognostyczn^. funkcj? nauki, ktora wowczas moglaby si? wypelnic. W trakcie pracy badawczej udalo si? przeprowadzic podobn^. prob? na grupie sportowcow reprezentuj^cych zgola odmienn^. niz biegi srednie dyscyplin?. Podczas zgrupowania kadry Polski karatekow przygotowuj^cych si? do Mistrzostw Swiata WKF (World Karate Federation) poddanych 60-sekundowej, cykloergometrycznej probie
zostalo 13. reprezentantow naszego kraju walcz^cych w stylu Shotokan. Srednia wieku poddanym probie zawodnikow wyniosla 16,7 lat, wi?c odpowiada kategorii juniora mlodszego. Do porownania sklania rowniez fakt, ze czas trwania wysilku w przypadku kumite wynosi odpowiednio dla kobiet 3 minuty i dla m?zczyzn 4 minuty. Walki karate rozgrywane s^ w zmiennym tempie, polegaj^ glownie na bardzo krotkich i bardzo intensywnych zmianach tempa. W tabeli 2. zestawiono wartosci liczbowe charakteryzuj^ce grup? biegaczy-juniorow mlodszych oraz zawodnikow trenuj^cych karate.
Parametry wysokosci i masy ciala przedstawione w tabeli 2. i porownuj^ce obie grupy sportowcow s^ do siebie bardzo zblizone. Biegacze s^ lzejsi srednio o 2 kg i wyzsi o 1cm. Wyrazne roznice obserwujemy w przypadku pracy wykonanej podczas proby. Przewaga lekkoatletow jest tu istotna i jej srednia wartosc jest wyzsza o prawie 30J/kg masy ciala. Rowniez wartosci minimalne i maksymalne tego wskaznika s^ wyzsze w przypadku biegaczy. Podobnie sytuacja si? ma w przypadku mocy sredniej podczas 60-sekundowej proby. Przewaga 0,4W/kg masy ciala na rzecz biegaczy trenuj^cych srednie dystanse jest znacz^ca. Inaczej sytuacja wygl^da w przypadku mocy maksymalnej, tutaj wartosc srednia grupy karatekow jest wyzsza o 1W/kg masy ciala, wartosc minimalna rowniez jest wyzsza a maksymalne wyniki s^ w obu grupach zblizone. Ilosc uderzen serca przed wysilkiem w obu grupach jest prawie identyczny. Niewielkie roznice widac w przypadku wartosci minimalnej i maksymalnej, gdzie nizsze wartosci odnotowali biegacze. Taka sama tendencja zauwazalna jest w przypadku ilosci skurczow serca po probie cykloergometrycznej. Nizsze wartosci tych wskaznikow u lekkoatletow tlumaczone mog^ byc lepsz^ adaptaj do wysilkow tego typu. Najwi?ksze roznice wsrod wszystkich analizowanych wskaznikow zauwazamy w przypadku st?zenia kwasu mlekowego we krwi. Mowa tu glownie o zakwaszeniu po 60-sekundowej, cykloergometrycznej probie. Przed wysilkiem te wartosci s^ do siebie bardzo zblizone. Jednak wartosci srednie st?zenia LA we krwi po tescie 60-sekundowym s^ bardzo rozne. W grupie biegaczy srednie st?zenia kwasu mlekowego uzyskalo wartosc nieco ponad 12 mmol/l, przy minimalnej wartosci rz?du 7,2 mmol/l i maksymalnej 17,8 mmol/l. Natomiast wsrod karatekow srednia wartosc st?zenia LA we krwi po wysilku osi^gn?la poziom prawie 20 mmol/l, przy minimalnej wartosci w tej grupie 13,9 mmol/l i maksymalnej 23 mmol/l. Potwierdzenie takiego stanu rzeczy odnalezc mozemy w literaturze. Wiadomo, ze trening wytrzymalosciowy przyczynia si? do obnizenia st?zenia mleczanu pod wplywem wysilkow o charakterze submaksymalnym. Przyczyn^ takiego zjawiska moze byc wyst?puj^cy u nich mniejszy dlug tlenowy lub wi?ksza zdolnosc do utylizacji produktow przemiany materii w postaci kwasu mlekowego [2].
WNIOSKI
Analizujec uzyskane wyniki badan wlasnych, majec
na uwadze postawione cele badawcze, mozna dokonac
syntezy i wysunec nast?pujece wnioski:
1. Zaprezentowany w pracy zestaw kryteriow opisujecych prac? i moc uzyskane podczas 60-sekundowego testu cykloergometrycznego, moze byc wykorzystany przez szkoleniowcow w praktyce szkolenia sportowego do oceny indywidualnych predyspozycji sprawnosciowych jak rowniez do kontroli efektow treningowych.
2. Za najwazniejsze kryteria oceny zdolnosci wysilko-wych zawodnikow w 60-sekundowym tescie okreslono prac? wykonane podczas proby, wyrazone w J. na kilogram masy ciala, moc maksymalne i moc srednie w przeliczeniu na kilogram masy ciala.
3. Uzyskane wyniki pozwolily scharakteryzowac bada-nych w zakresie mozliwosci pracy w warunkach kwa-so- mlekowych. Moze to byc podstawe w planowaniu obciezen treningowych wlasnie w tym zakresie.
4. Zdolnosc do pracy w warunkach kwaso-mlekowych nie jest jedynym wyznacznikiem stanu przygotowania biegaczy na srednich dystansach. Nalezy brac rowniez pod uwag? stan mozliwosci wydolnosciowych w obszarze beztlenowym i tlenowym.
5. Wyniki uzyskane podczas 60-sekundowej, cykloergometrycznej proby nie moge byc prognostykiem uzyska-nia wyniku sportowego w konkurencjach biegowych.
Spis literatury
1. Grassi B. (2000) Skeletal muscle VO2 on- kinetics: set by O2 delivery or by O2 utilization? New insights into an old issue. Medicine and Science in Sport nad Exercise, 32, 108-115.
2. Gorski J. (red.) (2001) Fizjologiczne podstawy wysilku fizycznego. Warszawa, 553.
3. Grzywocz R. (1998) Indywidualizacja obciezen treningowych bie-gaczek na 400 m i 400 m przez plotki: Niepublikowana praca dok-torska. AWF Gdansk, 116.
4. Hollmann W., Hetinger T. (1980) Sportmedizin Arbeite und trainingsgrundlagen. Stuttgart- New York, 773.
5. Janssen P. (1989) Training lactate-plus rate. Polar Electro Oy, Helsinki, 173.
6. Kozlowski S., Nazar K. (red.) (1999) Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. PZWL Warszawa, 649.
7. Mroczynski Z. (red.) (1995) Lekkoatletyka. Biegi. AWF Gdansk, 311.
8. Newsholme E., Leech T., Duester G. (1994) Keep on Running: The Science of Training and Performance. Crystal Dreams Pub, 462.
9. Prus G., Raczek J. (1993) W poszukiwaniu optymalizacji obciezen treningowych w biegach lekkoatletycznych. AWF Katowice.
10. Prusik K., Ratkowski W. (1998) Kierowanie procesem treningowym na podstawie indywidualnej adaptacji do wysilku fizycznego. Tre-ning, 2-3, 239-255.
11. Prusik K., Mroczynski Z. (2000) Indywidualizacja procesu trenin-gowego biegaczy na srednim dystansie. Rocznik naukowy, AWF Gdansk, IX, 257-289.
12. Sozanski H., Zaporozanow W. A. (1993) Kierowanie jako czynnik optymalizacji treningu. Biblioteka Trenera. RCMSzKFiS, Warszawa.
13. Wolkow N.I. (1989) Bioenergetyczne podstawy i oceny wytrzyma-losci. Sport Wyczynowy, 7-8, 7-18.
14. Zaciorski W.M. (1970) Ksztalcenie cech motorycznych sportowca. Sport i Turystyka, Warszawa.
15. Zaremba Z. (1976) Nowoczesny trening biegow srednich i dlugich. Warszawa. Sport i Turystyka, 207.
Artykul postupil do redakcji 25.06.2010 r.
