CC BY
40UZASADNIENIE KONIECZNOSCI WYKORZYSTANIA WYSILKU FIZYCZNEGO W LECZENIU
DZIECI Z CUKRZYC4 TYPU I
Monika Niewiadomska, Marija Radzijewska Szczecinski Uniwersytet, Szczecin, Polska Kijowski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny imienia B.D. Grinczenki, Kijow, Ukraina
Annotation. Monika Niewiadomska, Marija Radzijewska. Use of physical activities in therapy of sick children by the diabetes of the first type. The physical activities is the very essential element of treatment of diabetes. The regular trainings favor supporting solid the settlement of diabetes from simultaneous visible decrease on insulin the demand. Before undertaking regular trainings child should be directed on indispensable defining his state of health investigations as well as you should qualify his shapes physical. After classifying to one should to choose the dose of physical effort very thoroughly and qualify his kind. The use of training at children in mould of different combinations of walk and the frequency three time in week, it can profitably influence on work of heart and the lungs. In the article was shown, that if child exercised earlier this training hart rate should carry out 75% hart rate level max.
Key words: physical activities, diabetes of first type, hart rate level
Аннотация. Невядомска Моника, Радзиевска Мария. Использование физических нагрузок в терапии больных диабетом первого типа детского возраста. Физические нагрузки могут существенно повлиять на течение и компенсацию сахарного диабета первого типа. В статье приведены данные литературы о дозировании физических нагрузок в зависимости от уровня гликемиии и степени компенсации сахарного диабета. Перед назначением физических нагрузок ребенок больной инсулинзависимой формой сахарного диабета проходит кроме общепризнанных клинических тестов также и пробы с физической нагрузкой. В статье показано, что только дети, состояние здоровья которых в условиях физической нагрузки в степ-тесте и шестиминутном тесте в ходьбе, оценено позитивно могут принимать участие в тренировках. Сами занятия включают в себя игры малой интенсивности, ходьбу различного типа и упражнения в движении Частота пульса у детей, допущенных к занятиям не должна превышать 75% от максимального уровня.
Ключевые слова: физическая активность, сахарный диабет первого типа, уровень частоты сердечных сокращений.
Анотація. Нєвядомска Моніка, Радзієвська Марія. Використання фізичних навантажень в терапії хворих на цукровий діабет першого типу у хворих дитячого віку. Фізичні навантаження можуть суттєво вплинути на стан здоров я дітей, що хворіють на цукровий діабет першого типу. В статті наведені дані літератури про принципи дозування фізичних навантажень у дітей першого типу в залежності від рівня глікемії та ступня компенсації діабету. Перед призначенням занять з фізичними навантаженнями дитина хвора на цукровий діабет крім загально визнаних клінічних тестів, проходить також тести з фізичним навантаженням. В статі показано, що тільки діти, стан здоров’я яких в умовах степ-тесту та тесту з ходьбою протягом шести хвилин, оцінено позитивно можуть брати участь у заняттях. Самі заняття містять у собі ігри різної інтенсивності, різні типи ходьби та вправи в русі. Частота серцевих скорочень у дітей протягом тренування не повинно перебільшувати рівня 75% від максимального.
Ключові слова: фізична активність, цукровий діабет першого типу, рівень частоти серцевих скорочень
Wysilek fizyczny jest bardzo istotnym elementem leczenia cukrzycy. Jego prawidowe dawkowanie u osob z cukrzyca typu I nierozerwalnie wi.ze si? z polepszeniem stanu zdrowia pacjenta [4,5, 14].
Wiadomo, ze do utylizacji glukozy z krwi wi?kszosci organow i tkanek (w tym rowniez mi?sniowej) potrzebna jest insulina. Jednak pracuj .cy mi?sien jest zdolny do pochlaniania glukozy rowniez w przypadku braku insuliny. W tkankach peryferyjnych przenikanie glukozy do wn?trza komorki nast?puje wskutek wspoldzialania insuliny z receptorami insulinowymi znajduj.cymi si? na membranie. W wyniku tego wspoldzialania nast ?puje aktywacja kilku rodzajow transporterow glukozy, ktorych wi?kszosc pozostaje pod kontrol. insuliny i jedynie dwa z nich s. aktywowane przez wysilek fizyczny, to znaczy s. one wytwarzane oraz funkcjonuj. tylko w pracuj.cym mi?sniu. Dlatego systematycznie stosowany wyslek fizyczny sprzyja podtrzymywaniu tego rodzaju transportu glukozy w takich ilosciach, ktore s. wystarczaj.ce do utylizacji glukozy przez mi?snie, co przejawia si? obnizeniem jej poziomu we krwi.[2, 5, 14]
Regularne treningi sprzyjajц podtrzymywaniu stalego wyrownania cukrzycy z jednoczesnym widocznym zmniejszeniem zapotrzebowania na insulin?, polepszaj. wymian? lipidow. mikrokr^zenie, aktywuj. fibrynoliz?, normalizuj. zwi?kszone wydzielanie katecholamin w odpowiedzi na sytuacje stresowe, co w konsekwencji zapobiega rozwojowi powiklan naczyniowych (angiopatii). U chorych zajmuj.cych si? regularnie kultur ц fizyczn. zauwazono stabilizacj? i nawet regres powiklan naczyniowych cukrzycy.[1,2,3,4, 10, 12]
Regularne cwiczenia nie tylko zapobiegaj., ale rowniez pozytywnie wplywaj. na powstale powiklania, zauwaza si? stabilizacj? i nawet regres powiklan naczyniowych, zmniejszenie o ponad 50% ryzyka choroby nadcisnieniowej, chorob sercowo-naczyniowych, o 30-40 % zmniejszenie ryzyka chorob nowotworowych. Znacznie rzadziej notowane s. depresje.[3]
U chorych na cukrzyc? po wplywem regularnego wysilku fizycznego zauwazalne jest zwi?kszenie wrazliwosci na insulin ?, polepszenie mozliwosci funkcjonalnych, polepszenie zdolnosci do wykonywania bez wysiku czynnosci zycia codziennego, polepszenie ogolnego stanu zdrowia, zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby wiencowej serca, zmniejszenie ryzyka smierci wskutek ataku serca, zmniejszenie zapotrzebowanie serca na tlen w czasie wykonywania
wysilku fizycznego, zmniejszenie adhezji erytrocytow, zmniejszenie prawdopodobienstwo powstania powstawania skrzepow krwi, dlugotrwale zmniejszenie ryzyka rozwoju nadcisnienia, spadek podwyzszonego cisnienia t?tniczego, zmniejszenie poziomu trojglicerydow [11, 13, 14].
Stosowany wysiek fizyczny reguluje rowniez poziom cholesterolu tj. wplywa na wzrost koncentracji "dobrego" cholesterolu, to jest cholesterolu lipoproteidow o wysokiej g^stosci, zmniejsza zawartosc tluszczu w organizmie, oraz zmniejsza ryzyko rozwoju osteoporozy [8, 9].
Mozliwe powiklania, ktore s. zwi.zane z wysilkiem fizycznym, nie powinny byc przeszkod. do jego stosowania. Obecnie udowodniono, ze zachowanie odpowiednich srodkow ostroznosci zapobiega rozwojowi powiklan. Opublikowane wst?pne wyniki badan wykazuj. ze regularne cwiczenia fizyczne nie tylko zapobiegaj. lecz rowniez pozytywnie wpywaj. na juz istniej.ce powiklania i ich rozw oj [1,2,4]
Tak dalece skutki stosowania wysilku fizycznego s. mozliwe do zaobserwowania tylko w przypadku okreslonej wlasciwej dawki wysilku, co wi.ze si? z bardzo dokladnym zdiagnozowaniem stanu pacjenta.
Przed przyst^pieniem do cwiczen fizycznych nalezy wykona: niezb?dne badania [2]:
- zasi?gn.c porady lekarza-diabetologa i lekarza rehabilitacji medycznej.
- Dokonac pomiaru poziomu glikowanej hemoglobiny: 5-8 % - dobrze wyrownywana cukrzyca, 8-10 % -
dostatecznie, 10-12 % - niedostatecznie wyrownana cukrzyca, ponad 12 % - niewyrownana cukrzyca.
- Dokonac pomiar poziomu glukozy we krwi.
- Wykona: analiz? moczu. W przypadku poziomu cukru we krwi przekraczaj.cego 14 mmol/l mozliwe jest
pojawienie si? acetonu w moczu.
- Wykona: badanie okulistyczne.
- Przeprowadzic kontrol? cisnienia t ?tniczego.
- Ustalic godz. posilku i inekcji insuliny przed podejmowanym treningiem
Przed rozpocz?ciem planu treningowego nalezy przeprowadzic proby wysilku fizycznego w celu oceny mozliwosci kondycyjnych pacjenta.
Do oceny formy fizycznej pacjenta mozna zastosowac test szesciominutowego chodu, gdzie po wykonanej probie oceniamy t?tno pacjenta, oraz jego wysilek wg skali Borga (tab. 1). Ocenie podlega rowniez ilosc metrow przebytych w ci.gu szesciu minut. Uzyskany wynik zostaje zakwalifikowany do okreslonej klasy funkcjonalnej wg amerykanskich standard ow [2, 5].
550 - 426 m - odpowiada chronicznej NS klasy funkcjonalnej I,
425 - 300 m - odpowiada chronicznej NS klasy funkcjonalnej II,
300 - 150 m - odpowiada chronicznej NS klasy funkcjonalnej III,
< 150 m - odpowiada chronicznej NS klasy funkcjonalnej IV.
Dzieci z uzyskana klasa funkcjonaln. III lub IV nie kwalifikuj. si? do podejmowania wysilku fizycznego
Tabela 1.
Metoda oceny subiektywnego odczuwania intensywnosci wysiiku
Poziom wysilku Odczucia organizmu
6 W ogole bez wysilku Bardzo prosto, bez wysilku
8 Wyjtkowo lekko Normalne oddychanie, brak uczucia wysilku w r?kach lub nogach
9 10 Bardzo lekko Nieduzy wysilek. Oddychanie gl?bsze. Powstaje odczucie, ze mi?snie pracuj.
11 12 13 Troch? ci?zko Sredni wysilek. Oddychanie cz?stsze i pogl?bione. Odczuwalna jest praca mi?sniowa. Mozna lekko si? spocic
14 15 16 Ci?zko Ci?zka praca. Dusznosc pozwala jeszcze na mowienie. Czuje si?, jak mocno bije serce. Pocenie si? ++
17 18 19 Bardzo ci?zko Niezwykle ci?zko Bardzo ci?zka praca. Trudno m owic. Silna duszno sc. Mi?snie bol.. Piers napr ?zon.. Pocenie si? +++
20 Maksymalny wysilek
Powyzszy test i ocena jego wyniku moze byc stosowana rowniez u dzieci z cukrzyca typu I. Dzieci z uzyskanym wynikiem wi?kszym niz 12 wg skali Borga nie kwalifikuj. si? do podejmowania wysilku fizycznego.
Podczas proby kontrolowane jest t?tno pacjenta. Po zakonczonym wysilku t?tno cwicz.cego nie moze przekracza c wartosci jego t?tna maksymalnego, ktore wyliczamy wg wzoru
HRmax = 220-wiek
Innym rodzajem testu jaki mozna zastosowac u pacjentow z cukrzyca jest test chodzenia po schodach maj.cych 15 stopni x 3 w maksymalnie mozliwym tempie. Do oceny pacjenta stosuje si? zmodyfikowan. skal? Borga (tab.2), oraz ocen? t?tna jak tescie powyzej.
Tabela 2
Zmodyfikowana skala Borga. Skala odczuwanej dusznosci
з
Wskaznik Opis
0 Dusznosc nie wyst?puje
0.5 Wyjtkowo slaba
1 Bardzo slaba
2 Slaba
З Srednia
4 Stosunkowo duza
5 Duza
6 - -
7 Bardzo duza
8 - -
9 Niezwykle duza
10 Maksymalna
Uzyskanie przez dziecko wyniku powyzej 4 wg zmodyfikowanej skali Borga nie kwalifikuje go do podejmowania wysilku fizycznego [2].
Po zakwalifikowaniu pacjentow do cwiczen nalezy bardzo starannie dobrac dawk? wysilku fizycznego i okreslic jego rodzaj. Chorym na cukrzyce typu I zaleca si? zastosowanie form wysilku fizycznego dynamicznego o malej i sredniej intensywnosci. Nalezy unikac wysilku statycznego, poniewaz jego wykonanie powoduje gwdtowny wzrost cisnienia krwi. Wskazane s a cwiczenia na basenie, chody, jazda na rowerze, cwiczenia na sali gimnastycznej obejmujace najwazniejsze grupy mi?sniowe [2, 4].
Zastosowanie wysilku fizycznego jest zalecane u dzieci z cukrzyca typu I. Mimo iz u tych dzieci obserwuje si? cz?ste wahania glikemii, powinny one brac czynny udzial w zaj?ciach sportowych. Cwiczeniom tym powinna towarzyszyc stala kontrola stanu zdrowia. Dzieci te, bardzo cz ?sto wykonujac cwiczenia fizyczne wymagaja dodatkowych posilkow i uzupelniania p lynow [5-14].
Przykladem stosowania wysilku fizycznego u dzieci z cukrzyca typu I moga byc zaj?cia fizyczne oparte na chodzie. Ze wzgl?du na podniesienie atrakcyjnosci zaj?c i zach?cenie dzieci do wykonywania cwiczen nie musza one odbywac si? na biezni.
Opierajac si? na tradycyjnych pedagogicznych zalozenia i konstrukcji jednostki lekcyjne mozna dostosowac ja do potrzeb dzieci chorych na cukrzyc?. Wiele cwiczen, gier mozna wykonac w formie zabawowej, a istniejace elementy biegu zastapic chodem. Takie uczestniczenie dzieci zaj?ciach z uwzgl?dnieniem krzywej wysilku fizycznego i monitorowaniem t?tna wplywa na transport glukozy z krwi do tkanek.
Wskazane jest by zaj?cia takie odbywaly si? З razy w tygodniu. Poczatkowo ich czas trwania powinien wynosic З0 min., potem moze zostac wydluzony do 45 min. W ciagu pierwszych dwoch tygodni zalecana jest obecnosc lekarza.[1, 2, З]
Badania pokazaly, ze poziom t?tna pacjenta podczas wykonywania cwiczen ma istotny wplyw na popraw? pracy jego serca i pluc [2,З,4]. Idealny HR mozemy wyliczyc wg wzoru Karvonena:
HR w czasie treningu = (HR maks - HR spokoju) x 40-60% + HR spokoju.
HR maks = 220 - wiek.
HR spokoju = obudzic si? rano bez budzika, nie wstajac z poscieli policzyc puls przez jedna minut ?.
Lub wg wzoru Strunza:
HR spokoju + (220 - % wieku - HR spokoju) x 0,6 (dla osob bez przygotowania), x 0.65 (umiarkowane przygotowanie), x 0,7 (dobre przygotowanie).
Jesli dziecko cwiczylo wczesniej to HR treningowe powinno wynosic 75% HRmax., a poziom odczuwania wysilku wg skali Borga -1З.
Jesli dziecko nie cwiczylo to HR treningowe powinno wynosic 50-60% HR treningowego maksymalnego. Poziom odczuwania wysilku wedlug skali Borga - 12.[1,2]
Po wykonanym wysiku powinien nastapic odpoczynek, w czasie ktorego, zachodza procesy restytucyjne. Najbardziej rozpowszechniona forma jest odpoczynek bierny, ktary nie wymaga od pacjenta aktywnosci mi?sniowej. Inna forma wypoczynku jest wypoczynek czynny, podczas kt>rego nast?puje pobudzenie mi?sni innych,
niepracujacych wczesniej. Taka aktywnosc mi^sniowa powoduje szybsze usuwanie kwasu mlekowego z organizmu, niz w czasie odpoczynku biernego [4,5]
Literatura
1. Балаболкин М.И. Сахарный диабет. - Москва: Медицина, 1994- 384 с.
2. Карпова И..А., Клубкова Е.Ю. Физические нагрузки и диабет. - СПб, Комитет по здравоохранению
администрации Санкт-Петербурга// Под редакцией: д.м.н., профессора М.Д.Дидура , ГДЦ № 1, 2003.-40 с.
3. Ефимов А.С., Скробонская Н.А. Клиническая диабетология- К.: Здоровье, 1998. - 320 с.
4. Эндокринология: пер. с англ. / Под ред. Н. Лавина. - Москва: Практика, 1999. - 1128 с.
5. Amos A.F. The rising global burden of diabetes and its complications: estimates and projections to the year 2010.
Diabey Med 14 - (Suppl 5) S 1, 1997.
6. Bottazzo GF. Sardinia: a battlefild approach to type I diabetes epidemiology. Horm Res 48 (Suppl 4) : 64, 1994.
7. Cefalu W. Diabetic ketoacidosis. Crit Care Clin 7:89, 1991.
8. Fass F. The treatment and control of Diabetes, 1999 (NIF publication N 80).
9. Otto-Buczkowska E. red. Cukrzyca typu I, cormtis,2006
10. Ross G.T., Leipselt M.B. (eds.) Clinics in endocrinology and metabolism. Ed. Philadelphia.- 1992. - P.577-600.
11. Sieradny J. Red. „Cukrzyca” Via Media 2007
12. Spеrling M.A. Diabetic Ketoacidosis, 1994., 457 p.
13. Stout R.T. Insulin stimulation in tussue. Lencet 2; 467, 1995.
14. Tepperman G., Tepperman H. Mеtabolic and endocrine physiology. An introductory. Text, fifth ed.-Chicago-London. - 1987.- 656p.
Artykul postupil do redakcji 28.03.2008 r.
