Changes in physical fitness profilogramach women aged 60 75 years under training health

Kortas Jakub; Prusik Krzysztof; Prusik Katarzyna; Ossowski Zbigniew; Bielawa Lukasz; Wiech Monika

32011 1®

Zmiany w profilogramach sprawnosci fizycznej kobiet w wieku 60 - 75 lat pod wplywem treningu zdrowotnego

Jakub Kortas, Krzysztof Prusik, Katarzyna Prusik, Zbigniew Ossowski, Lukasz Bielawa, Monika Wiech

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jfdrzeja Sniadeckiego w Gdansku

Annotation:

Kortas Jakub, Prusik Krzysztof, Prusik Katarzyna, Ossowski Zbigniew, Bielawa Lukasz, Wiech Monika. Changes in physical fitness profilogramach women aged 60 - 75 years under training health. The growing awareness of the society with regards to the positive influence of physical activity, and the ageing of world population are two facts that promote the need to develop qualified personnel of instructors. Individual approach to each group of training attendants is the principle of effective health training at every level of sport activity. This individual approach should be reflected in both the selection of training program, and the perceived effect of the activity. In the present work, I present personal analysis of influence of general keep-fit training performed in a gym. 36 women were enrolled in the study, for whom profilograms were created, which reflected the results of five measurements of physical fitness.

Keywords:

health, exercise, program, women, instructor.

Кортас Якуб, Прусик Крістоф, Прусик Катерина, Оссовські Збігнев, Белава Лукаш, Вієч Моніка. Зміни в профі-лограмах фізичної підготовки жінок у віці 60 - 75 років під впливом оздоровчого тренування. Підвищення рівня інформованості громадськості про позитивний вплив фізичної активності у поєднанні з фактами старіння населення в світі створює потребу в кваліфікованих інструкторах. Індивідуальний підхід до групи людей, що тренуються, є основою для ефективної підготовки здоров'я на кожному спортивному рівні. Індивідуалізм повинен стосуватися однаковою мірою як підбору тренувальної програми, так і очікуваних наслідків підвищення активності. Представлені пропозиції персонального аналізу впливу загальнокондиційного тренування у формі вправ в залі. Дослідження було проведене в групі з 36 жінок, для яких розроблена профілограма з врахуванням результатів п'яти вимірів рівня фізичної підготовки.

здоров’я, тренування, програма, жінки, інструктор.

Кортас Якуб, Прусик Кристоф, Прусик Катерина, Оссовски Збигнев, Белава Лукаш, Виеч Моника. Изменения в профилограммах физической подготовки женщин в возрасте 60 - 75 лет под влиянием оздоровительной тренировки. Повышение уровня информированности общественности о положительном влиянии физической активности в сочетании с фактами старения населения в мире создает потребность в квалифицированных инструкторах. Индивидуальный подход к грУппе тренирующихся людей является основой для эффективной подготовки здоровья на каждом спортивном уровне. Индивидуализм должен касаться в одинаковой степени как подбора тренировочной программы, так и ожидаемых последствий повышения активности. Представлены предложения персонального анализа влияния общекондиционной тренировки в форме упражнений в зале. Исследование было проведено в группе из 36 женщин, для которых разработана профилограмма с учетом результатов пяти измерений уровня физической подготовки.

здоровье, тренировка, женщины, инструктор.

программа,

Wst^p

Aktywnosc ruchowa po 60 roku zycia jest jednym z glownych czynnikow wplywaj^cych na proces pomyslnego starzenia si§, opoznia procesy starzenia si§, pomaga utrzymac zdrowie i dobre samopoczucie [Kostka, Jachimowicz, 2009]. Odpowiednio dobrany rodzaj wysilku fizycznego ma pozytywny wplyw na wi^kszosc ukladow naszego ustroju, przede wszystkim na uklad kr^zenia, oddechowy, mi^sniowy, kostno -stawowy, hormonalny, nerwowy oraz stan psychiczny. Systematycznie podejmowana aktywnosc fizyczna zapobiega wielu chorobom: miazdzycy, chorobie

niedokrwiennej serca, otylosci, cukrzycy, osteoporozie, depresji [Kunski, Janiszewski, 1999; Plewa, Markiewicz, 2006; Nowak, Wieczorek, 2010].

Wiod^cymi motywami do podejmowania aktywnosci fizycznej polskich seniorow s^: motyw utylitarny (sprawniejsze funkcjonowanie organizmu, na co dzien) i witalny (ksztaltowanie wlasnego zdrowia) [Makula, 2009]. Badania wykazuj^, ze rzadko ludzie zaczynaj^ interesowac si§ wysilkiem fizycznym na starosc chyba, ze zmusi ich do tego choroba i dr^cz^ce dolegliwosci [Janiszewski, Bittner - Czapinska, 1999].

Precyzyjna wiedza dydaktyczna i metodyczna instruktora zaj^c ruchowych osob starszych powinna byc podparta zastosowaniem indywidualnych programow treningowych, co do form i intensywnosci. Przekazanie indywidualnych zmian poszczegolnym uczestnikom odnosnie ich sprawnosci fizycznej moze przyczynic si§ do zmobilizowania grupy uczestnikow do systematycznego

Zbigniew Ossowski, tukasz Bielawa, Monika Wiech, 2011

udzialu w zaj^ciach, co jest zgodne z pedagogiczn^ zasad^ swiadomosci.

Celem pracy jest przedstawienie zmian w profilogramach sprawnosci fizycznej kobiet w wieku 60 - 75 lat pod wplywem treningu zdrowotnego. Praca ta jest przyczynkiem do pogl^bionej analizy dotycz^cej programowania zaj^c ruchowych dla osob starszych uwzgl^dniaj^c aktualny poziom sprawnosci fizycznej potencjalnych uczestnikow zaj^c.

Material i metody

Badaniami obj^to 36 kobiet w wieku 60 - 75 lat, ktore podzielone zostaly na trzy kategorie wiekowe. Srednia wieku w calej grupie wynosi 67,5 lat, a wspolczynnik zmiennosci przyjmuje wartosc V = 8,72. Rozklad ilosci osob w kategoriach wiekowych przedstawiono w Tabeli 1.

Badane kobiety uczestniczyly regularnie (2 razy w tygodniu) w zaj^ciach gimnastyki ogolnokondycyjnej prowadzonych przez studentow specjalizacji instruktorskiej kinezygerontoprofilatyki, pod opiek^ nauczyciela akademickiego, wedlug specjalnie opracowanego programu.

Uczestniczki zaj^c posiadaly indywidualne karty badan, na ktorych umieszczane byly dodatkowe informacje

o ewentualnych chorobach i przeciwwskazaniach lekarskich. Przed rozpocz^ciem badan wszystkie panie zobowi^zane zostaly do wizyty u lekarza rodzinnego, ktory musial wyrazic zgod§ na udzial w zaj^ciach ruchowych. Konsultacja lekarska miala na celu wykluczyc osoby z przeciwwskazaniami do aktywnosci ruchowej [Kozdron 2004, Jegier 2005].

Program treningu zdrowotnego obejmowal 48 jednostek lekcyjnych (45 min.). Cwiczenia mialy

І ПЕДАГОГІКА I

ПСИХОЛОГІЯ

Tabela 1.

Liczba kobiet w kategoriach wiekowych.

Przedzial wiekowy Ilosc osob %

60 - 64 at 15 42

65 - 70 at 9 25

71 - 75 at 12 33

Tabela 2.

Wykonane pomiary sprawnosci fizycznej

Nazwa proby Badana cecha

1. Test marszu na 2000m Wytrzymalosc

2. Sklon w przod w siadzie prostym Gibkosc kreeoslupa

3. Siady z lezenia tylem Sila miesni brzucha

4. Stanie na iednei nodze z zamknietymi oczami Rownowaga

5. Komputerowy program Raptus Szybkosc reakcii

Tabela 3.

Wyniki badan na wadze Tanita.

Zmienna Statystyki opisowe - parametry somatyczne

M Me D LD MIN MAX Q1 Q3 R

BMI 27,00 26,15 Wielokr. 2,00 20,00 36,10 23,95 29,20 16,10

Fat % 36,16 35,55 35,30 2,00 22,60 46,80 32,00 40,25 24,20

Fat mass [kg] 25,58 24,50 Wielokr. 2,00 12,00 44,50 20,80 30,60 32,50

FFM [kg] 43,91 43,45 Wielokr. 2,00 37,40 53,70 41,70 46,65 16,30

charakter ogolnousprawniaj^cy, prowadzone byly w roznych formach, wsrod ktorych warto wymienic: cwiczenia przy muzyce, gry i zabawy (slowno-muzyczne, na orientacje), obwod cwiczebny oraz zajecia plenerowe. Jednostki zajec obejmowaly trening wszystkich zdolnosci motorycznych, ale nie byly ukierunkowane na poprawe wybranej zdolnosci motorycznej. Kazde spotkanie bylo starannie opracowane w formie konspektu zajec.

Pomiary sprawnosci fizycznej analizowanej

grupy kobiet przeprowadzone zostaly w roku akademickim 2008/2009. W celu

obiektywizacji wynikow badania odbyly sie

w pomieszczeniach zamknietych, tak by warunki pogodowe nie mialy wplywu na uzyskane wyniki. Miejscem wykonania prob sprawnosciowych byly obiekty Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdansku: hala lekkoatletyczna oraz laboratorium wysilku fizycznego.

Przeprowadzono w podanej kolejnosci nastepuj^ce proby: test marszu na 2000m, probe gibkosci, probe sily

miesni brzucha, test rownowagi oraz test reakcji prostej przy uzyciu programu Raptus. Proby (za wyj^tkiem testu reakcji prostej) zostaly wybrane z testu Eurofit [Drabik, 2006]. Wszystkie stanowiska do wykonania prob zostaly rozstawione na hali, test reakcji prostej odbywal sie w laboratorium wysilku fizycznego. Dodatkowo wykonany zostal pomiar ciezaru ciala i tkanki tluszczowej za pomoc^ wagi Tanita (model TBF-410-MA).

Ten sam zestaw prob wykonany zostal przed rozpoczeciem 7 miesiecznego cyklu treningowego (pazdziernik 2008) oraz po jego zakonczeniu (maj 2009).

W realizacji pracy posluzono sie konsolidaj okreslonych zmiennych w postaci wskaznikow [Kruczkowski, Dargiewicz, 2008]. Zastosowano rowniez metode odrzucania wartosci skrajnych uzyskanych w tescie na szybkosc reakcji. Umozliwilo to zrownowazenie wartosci srednich arytmetycznych w tych testach. Ponizej zaprezentowano wzory matematyczne okreslaj^ce przyjet^ procedure kompilacyjn^ i normalizacyjn^.

TR

n - 2

tmin - najkrotszy czas reakcji, tmax- najdluzszy czas reakcji,

SS tn - suma wszystkich czasow reakcji n - ilosc przypadkow.

przyjmuj^c nastepuj^ce oznaczenia:

KR =

1 -

]n - 2)l/tП - (tI„ - 11,,)) - (/t„ - (t„„ - t,

]n - 2)2

]n - 2)

/tn - {t I „ + 11

100

32011 10

Wartosc tego wskaznika jest procentow^ odwrotnosci^ wspolczynnika zmiennosci szybkosci reagowania

po uwzgl^dnieniu (odrzucenie wartosci minimalnej

i maksymalnej w tescie szybkosci reagowania)

zrownowazenia wartosci srednich arytmetycznych tych testow.

Wyniki

W celu dokladnego poznania mozliwosci wysilkowych grupy przed przyst^pieniem do wykonywania prob zostaly wykonane pomiary ci^zaru ciala, z wyodr^bnieniem ci^zaru tkanki tluszczowej, na specjalistycznej aparaturze pomiarowej (waga Tanita, model TBF-410-MA).

Dodatkowo za pomoc^ algorytmow wyliczone zostaly wskazniki: BMI (wskaznik wagowo - wzrostowy), FFM (wskaznik ilosci tkanki aktywnej masy ciala) oraz TBW (wskaznik ilosci wody w masie ciala).

Przeci^tna osoba z badanej grupy kwalifikuje si§ do grupy osob z nadwag^ wzgl^dem wspolczynnika BMI. Najnizszym zanotowanym wspolczynnikiem byl 20, najwyzszym 36. Rozst^p wynikow w grupie wynosi, wi§c 16. Grupa jest zroznicowana pod wzgl^dem wspolczynnika BMI, o czym swiadczy wysoki wspolczynnik zmiennosci (V = 14,78). Srednia ilosc kilogramow tluszczu w badanej grupie wynosi nieco ponad 25,5kg z odchyleniem standartowym rownym SD = 28,26. Procentowa zawartosc tkanki tluszczowej wynosi 36%, a srodkowe 50% grupy miesci si§ w wartosci pomi^dzy 32% a 40%. Najliczniejsza grupa to kobiety z 35% poziomem tluszczu w ci^zarze ciala. Tkanka mi^sniowa (FFM) zajmuje przeci^tnie prawie 44 kilogramy. Najmniejsz^ zanotowan^ wartosci^ bylo 37,4kg, najwyzsz^ 53,7kg. Pod wzgl^dem ilosci aktywnej tkanki mi^sniowej grupa nie jest zroznicowana, o czym swiadczy niska wartosc wspolczynnika zmiennosci V = 7,42. Ilosc wody w organizmie badanych kobiet waha si§ w granicach od 27,4kg do 39,3. Zas wsrod osob

tworz^cych przeci^tny trzon ten grupy (osoby pomi^dzy pierwszym a trzecim kwartylem) roznica pomi^dzy najmniejsz^ i najwi^ksz^ wartosci^ wynosi niespelna 4 kilogramy.

Profile indywidualne

W etapie analizowania danych stworzono dla kazdej uczestniczki indywidualny profil sprawnosci fizycznej. Wyniki kazdej proby ustawione zostaly w kolejnosci od najlepszego wyniku do najgorszego w danej probie. Przyznano punkty od 1 do 36 wedlug schematu pierwszy na liscie 1 punkt, ostatni na liscie 36 punktow. Na tej podstawie okreslona zostala rankingowa lista wynikow kazdej proby.

W dalszej cz^sci ustalono list§ numeryczn^ z pozyj kazdej osoby w grupie badawczej przed i po cyklu treningowym. Im mniejsza sumaryczna ilosc punktow tym wyzsza pozycja na liscie. Ponizej przedstawione zostaly profile pierwszej, srodkowej i ostatniej osoby z listy rankingowej. W celu przejrzystosci profili osobowych zdecydowano podzielic przedstawiony w sekundach czas marszu przez 60 oraz czas reakcji wazonej (TR) podzielono przez 10.

Zmiany u pierwszej osoby z listy rankingowej charakteryzuj^ si§ widocznym progresem w koncentracji reagowania (poprawa wyniku o 43%). Znaczna poprawa wyniku nast^pila rowniez w probie sily mi^sni brzucha, uczestniczka wykonala 5 prob wi^cej (33%). Pozostale wyniki badan pozostaj^ na wysokim poziomie charakteryzuj^cym si§: marsz - 1115 sekund (18 minut i 35 sekund), gibkosc kr^goslupa - 46,5cm, rownowaga - 2 podparcia. Jedynie czas reakcji wazonej ulegl pogorszeniu o 86,12 milisekund.

Osoba charakteryzuj^c^ przeci^tn^ osob§ z grupy w pierwszym badaniu osi^gn^la nast^puj^ce wyniki: marsz -1128 sekundy (18 minut i 48 sekundy), gibkosc kr^goslupa - 32cm, sila mi^sni brzucha - 15, rownowaga - 6 podparc,

І ПЕДАГОГІКА І

ПСИХОЛОГІЯ

ТаЬеІа 4.

Zmiany wynikдw ргдЬ V kategoriach wiekowych

Marsz Gibkosc Sila R6wnowaga та КЯ

60 - 64 Ы Wyzszy wynik 4 11 3 4 8 11

% 27 73 20 27 53 73

Nizszy wynik 11 4 12 11 7 4

% 73 27 80 73 47 27

65 - 70 М Wyzszy wynik 2 7 7 5 5 5

% 22 78 78 56 56 56

Nizszy wynik 7 2 2 4 4 4

% 78 22 22 44 44 44

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

71 - 75 М Wyzszy wynik 0 7 8 3 9 6

% 0 58 67 25 75 50

Nizszy wynik 12 5 4 9 3 6

% 100 42 33 75 25 50

32011 1®

czas reakcji wazonej - 45,8ms, koncentracja reakcji -б1%. W wyniku cyklu treningowego zaobserwowano poprawe wynikow w probie gibkosci kregoslupa (6,5cm) oraz reakcji wazonej (38ms). Nie ulegly zmianie wyniki sily miesni brzucha oraz rownowagi. Pogorszeniu ulegly wyniki proby koncentracji rownowagi oraz czas marszu odpowiednio o: 1б% i 28s.

Ostatnia osoba na liscie rankingowej grupy w pierwszym badaniu osi^gnela nastepuj^ce wyniki: marsz - 1404 sekundy (23 minuty i 24 sekundy), gibkosc kregoslupa - 38cm, sila miesni brzucha - 0, rownowaga - nie ukonczona proba, czas reakcji wazonej 52ms, koncentracja rownowagi - б7%. W wyniku cyklu treningowego zaobserwowano nastepuj^ce zmiany: czas marszu zmniejszyl sie o 257s (4 minuty i 17 sekund), czas reakcji wazonej skrocil sie o 4ms, proba rownowagi zostala zaliczona (9 podparc). Sila miesni brzucha nie ulegla zmianie.

Zauwazono, ze pod wplywem systematycznych zajec ruchowych zwieksza sie wytrzymalosc kobiet w wieku б0 - 75 lat. Najwieksze zmiany wytrzymalosci zaobserwowano w grupie kobiet w wieku 71 - 75 lat. Wszystkie osoby z tej kategorii mialy krotszy czas marszu po cyklu treningowym. W pozostalych grupach wiekowych rowniez odnotowano duzy odsetek poprawy wyniku proby, odpowiednio 73% i 78%. Znacz^ce zmiany procentowe w najmlodszej i najstarszej grupie wiekowej mog^ swiadczyc o mozliwosci wplywania na poziom rownowagi kobiet przez caly okres zycia. Wraz z wiekiem jednak zmniejsza sie wplyw aktywnosci fizycznej na gibkosc kregoslupa.

Podzial na kategorie wiekowe podkresla fakt ograniczonych mozliwosci wplywania na poziom czasu reakcji prostej oraz koncentracje reagowania. Jedynie u kobiet w wieku б0 - б4 lata zaobserwowano zmiane u 73% procent badanych. Z badan wynika, ze bior^c pod uwage cal^ grupe wiekow^ mozemy spodziewac sie zmian u okolo polowy uczestniczek.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonych badan stwierdzono, ze:

• systematyczny udzial w zajeciach gimnastyki ogolnej przyczynia sie w znacz^cym stopniu do poprawy wytrzymalosci, sily i rownowagi kobiet w wieku 71 -75 lat,

• reakcja prosta okazala sie jedynym parametrem nie ulegaj^cym znacz^cym zmianom; tylko w grupie wiekowej б0 - б4 lat odnotowano istotne zmiany procentowe,

• czas marszu na 2000m w wyniki systematycznych zajec ulegl skroceniu u 83% badanych kobiet, bez wzgledu na kategorie wiekow^; srednia zmiana wyniku u tych kobiet wynosila 13б sekund (2 minuty 1б sekund); wykazano, ze zmiany te s^ istotnie statystycznie,

• zwiekszylasiegibkosc kregoslupapodwplywemtreningu zdrowotnego u 69%badanych, srednio o 13,5cm; gibkosc

kregoslupa mozna zwiekszyc w kazdej grupie wiekowej, o czym swiadczy fakt, ze najwieksza poprawa wyniku nast^pila u 77-letniej kobiety; srednio gibkosc kregoslupa na podstawie proby z testu Eurofit zwieksza sie o 5,3cm; wykazano, ze zmiany te nie s^ istotnie statystycznie,

• sila miesni brzucha nie ulega znacz^cym zmiany pod wplywem treningu zdrowotnego; nalezy jednak podkreslic fakt, ze u niektorych badanych kobiet (б4 i 75 lat) znacz^co poprawil sie wynik proby sily miesni brzucha - wykonaly o 10 powtorzen wiecej,

• zmiana poziomu rownowagi wyznaczona za pomoc^ proby stania na dominuj^cej nodze z zamknietymi oczami srednio zmienia sie o 4 podparcia; jak wynika z przeprowadzonych badan wraz z wiekiem znacz^co pogarsza sie rownowaga kobiet; nie jestesmy w stanie okreslic za pomoc^ przeprowadzonych badan, w jaki sposob trening zdrowotny hamuje spadek poziomu rownowagi; wiemy natomiast, ze nawet systematyczny trening zdrowotny w grupie kobiet w wieku 71 - 75 lat nie skutkuje utrzymaniem poziomu rownowagi,

• trening zdrowotny wplywa na utrzymanie poziomu reakcji wazonej bez wzgledu na wiek; nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian; widoczna zmiana nast^pila pod wzgledem rozproszenia wynikow wokol sredniej arytmetycznej. Srednia poprawa wyniku wynosi 83 milisekundy, a maksymalna wynosila 383ms i zaobserwowana byla u najstarszej 75 letniej uczestniczki; zaobserwowana, ze zwi^zana rowniez z tym parametrem koncentracja reagowania jest wielkosci^ zmieniaj^c^ sie w sposob bardzo indywidualny; wynika to z faktu, ze najwieksz^ 75% poprawe wyniku zanotowano u kobiety 70-letniej, a najwieksze pogorszenie (78%) u kobiety 71-letniej.

W toku badan potwierdzila sie hipoteza badawcza, ze systematyczny wysilek fizyczny kobiet w wieku б0 - 75 lat o charakterze ogolnokondycyjnym wplywa na podniesienie sprawnosci fizycznej. Szczegolowe analizy, co do wielkosci zmian wskazuj^, ze to wlasnie predyspozycje indywidualne oraz stan zdrowia wplywa na podwyzszenie lub obnizenie poziomu sprawnosci, a nie wiek kalendarzowy osoby. Wielokrotne skrajne wyniki osob w tym samym wieku s^ tego dowodem.

W celu poglebienia opracowanych wynikow badan zaleca sie poszukiwanie zaleznosci pomiedzy poszczegolnymi probami oraz poszukiwanie odpowiedzi na pytania, jaki parametr jest podstaw^ do utrzymywania optymalnego poziomu sprawnosci fizycznej. Bez odpowiedzi pozostaje rowniez pytanie, czy ukierunkowanie treningu zdrowotnego na poprawe wybranej zdolnosci motorycznej ma szczegolne znaczenie w aktywnosci ruchowej osob starszych.

Pismiennictwo:

1. Jachimowicz V., Kostka T.: Aktywnosc ruchowa a sprawnosc funkcjonalna i lokomocyjna osob starszych. Medycyna Sportowa, 2009; Vol. 25, 256-264.

2. Janiszewski M., Bittner-Czapinska E.: Medycyna Sportowa. IV \ 1999, rok XV, 93, 6 - 11.

3. Jegier Anna, Nazar Krystyna, Dziaka Aleksandra (red.).: Medycyna sportowa. Polskie Towarzystwo Medycyny sportowej, Warszawa, 2005. 200s.

4. Kozdron E.: Program rekreacji ruchowej osob starszych.

Wydawnictwo AWF, Warszawa, 2004. 240s.

5. Kruczkowski D., Dargiewicz R.: The interdependence between the ability to keep the body balance and the location of the body’s centre of gravity. AWF Warszawa, Faculty of Physical Education, 2008, 205-208.

6. Kunski H., Janiszewski M.: Medycyna aktywnosci ruchowej dlape-dagogow. Wyd. Uniwersytetu Lodzkiego, 1999. 160s.

7. Makula W.: Aktywnosc fizyczna seniorow polskich, czeskich i brytyj-skich. Postepy Rehabilitacji, 2009, 61-69.

8. Nowak A., Wieczorek S.: Aktywnosc fizyczna osob w podeszfy wieku. Rehabilitacja w praktyce, 4/2010, 28-33.

9. Plewa M., Markiewicz A.: Aktywnosc fizyczna w profilaktyce i lecze-niu otyiosci. Endokrynologia, 2006, t. 2, 1, 30-37.

Информация об авторах:

Кортас Якуб

prusik@hot.pl