CC BY
40Kryteria ilosciowe i jakosciowe oceny zdrowia pozytywnego kobiet w starszym wieku
Katarzyna Prusik
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. J^drzeja Sniadeckiego w Gdansku, Polska
Annotation:
Prusik Katarzyna. Quantitive and qualitative criteria of positive health evaluation of women in older age. On the bases of three-year continuous studies, that involved a number of factors connected with positive health of women at the age of 60-80, logically and empirically justified the value of a control factors complex, quantitive and qualitative criteria of evaluation, an algorithm of complex evaluation. To evaluate the positive health of women suggested the factors that are at the root of the efficiency and indirectly characterise the level of physiological supplying of working muscles with energetic substrates and respiratory function of organism, and the level of senso-motoric system. The methods of statistical description and reasoning used in the work - correlation and factor analysis contributed to discrimination of minimal complex of four the most reliable and accurate factors, commensurate with the specific of a tested contingent, from fourteen used previously during the studies. Such obtained information complex creates new possibilities of training load optimisation in relation to individual specific of morpho-functional abilities understood as health of exercising people.
The Keywords:
health training, women, criteria, complex evaluation.
Прусік Катерина. Кількісні та якісні критерії оцінки здоров’я жінок старшого віку. На матеріалі довгострокового, трирічного
спостереження стану рухової здібності групи жінок 60-80 років обґрунтовано комплекс контрольних показників, кількісні та якісні критерії, алгоритм комплексної оцінки. Для оцінки рухових здібностей запропоновані показники дихання, енергозабезпечення м'язової
діяльності та сенсомоторної системи обстежуваних. Використання
статистичних методів - кореляційного та факторного аналізів - дали можливість виділити мінімальний комплекс чотирьох найбільш інформативних із чотирнадцяти попередньо використаних у дослідженні показників, які були адекватними до вікових та фізичних особливостей контингента жінок. Цей комплекс інформації дає можливість оптимізувати фізичні навантаження у відповідності до індивідуальних особливостей тих, хто займається руховою діяльністю.
критерії, рівень, кількісні, якісні, оцінки, жінки, старший вік.
Прусик Екатерина. Количественные и качественные критерии двигательной способности женщин старшего возраста. На материале длительного, трёхлетнего наблюдения состояния двигательных способностей группы женщин 60-80 лет обоснован комплекс контрольных показателе, количественные и качественные критерии, алгоритм комплексной оценки. Для оценки двигательных способностей предложены показатели дыхания, энергообеспечения мышечной деятельности и сенсомоторной системы обследованных. Использование статистических методов корреляционного и факторного анализа позволили обосновать минимальный комплекс четырёх наиболее информативных из четырнадцати предварительно использованных в исследовании показателей, адекватных возрастным и физическим особенностям контингента. Этот комплекс информации позволяет оптимизировать физические нагрузки в соответствии с индивидуальными особенностями занимающихся.
тренировка, здоровье, женщины, критерии, комплексная оценка.
Wst^p
W obecnych warunkach wyraznego progresu post^pu naukowego i technicznego calych spoleczenstw na calym swiecie, pojawiaj^. si§ obiektywne problemy ochrony zdrowia, przedluzenia okresu tworczego i samodzielnego zycia oraz wydluzenia jego czasu trwania [5,8]. W literaturze specjalistycznej podkresla si§ znaczenie zorganizowanej, metodycznie uzasadnionej i organizacyjnie usankcjonowanej aktywnosci fizycznej ludzi w roznym wieku i plci w dzialalnosci promuj^cej zdrowie, jako najbardziej efektywny czynnik profilaktyki prowadz^cej do obnizenia si§ zachorowalnosci na szereg chorob, zwanych cywilizacyjnymi, ktorych niezaleznym czynnikiem ryzyka jest niedostateczna aktywnosc fizyczna, a ktorych zle statystyki mozna racjonalnie obnizac przy pomocy cwiczen fizycznych, poprzez uzyskiwanie efektu wzmocnienia dzialania systemu immunologicznego [5,6,9]. Jednoczesnie wiadomo, ze aktywnosc fizyczna jest skladow^. tzw. stylu zycia, ktory kazdy czlowiek formatuje wedlug wlasnych wzorcow, przekonan i mozliwosci. Zintegrowane pojecie aktywnosci fizycznej jako elementu stylu zycia, choc nie jest odkryciem nowym (paradygmat Lalonda z 1974r.), przynosi nowe swiatlo na sposob ujmowania i rozumienia roli aktywnosci fizycznej w profilaktyce chorob, umieralnosci i niedol^znienia oraz inwalidztwa spoleczenstwa. Badura [1] oszacowal procentowo wplyw czynnikow okreslonych w paradygmacie Lalonda [8] na umieralnosc z powodu chorob ukladu kr^zenia: w 25% zgony determinuj^. czynniki biologiczne, 9%- srodowiskowe, 54%- styl zycia i 12%- ochrona zdrowia. Stalo si§ wi§c jasne, ze © Katarzyna Prusik, 2011
u podstaw prozdrowotnego stylu zycia lezy aktywnosc fizyczna ale takze, ze czynnik ten jest mocno zintegrowany z komponent^ psychologiczn^ jako wynik wysokiej swiadomosci ludzi o koniecznosci wzmacniania i rozwijania tej sfery ludzkiego zycia. W zintegrowanym poj^ciu stylu zycia jest miejsce na budzet wolnego czasu, sposob odzywiania si§ (racjonalne nawyki zywieniowe) oraz unikanie czynnikow antyzdrowotnych, szkodz^cych zdrowiu tj. nalogow (nikotynizm, alkoholizm, srodki psychoaktywne) i nadmiernego stresu psychicznego.
Podniesienie poziomu edukacji zdrowotnej rozwijac si§ moze paralelnie w dwoch kierunkach: dalszej higienizacji stylu zycia, po pierwsze i rozwijania wlasnych umiej^tnosci oceny mozliwosci fizycznych na podstawie obiektywnych, metrycznych wskaznikow kontrolnych-po drugie [3,7,10,11].
W zwi^zku z powyzszym, podstawowym celem badan jest opracowanie systemu oceny poziomu zdrowia pozytywnego, ktora miesci w sobie blok wskaznikow kontrolnych, na podstawie ktorych mozliwym b^dzie okreslenie ilosciowych i jakosciowych kryteriow oceny poziomu zdrowia pozytywnego badanych kobiet uczestnicz^cych w treningu zdrowotnym.
Zalozenia metodologiczne badan wlasnych uwzgl^dniaj^ dwa mozliwe sposoby sformulowania oceny wskaznikow zdrowia pozytywnego badanych:
-pierwszy polega na organizacji systematycznej kontroli zdrowia pozytywnego kobiet w wieku 60-80 lat, ktore w okresie trzyletniego cyklu uczestniczyly w treningu zdrowotnym, jako procesie kierowanym i kontrolowanym.
проблеми фізичного виховання і спорту № 1 I 2011
Na pocz^tku cyklu i po jego zakonczeniu, w kazdym z trzech rocznych cykli treningowych, rejestrowano 14. wskazników kontrolnych charakteryzuj^cych poziom funkcji oddechowej i zabezpieczenia energetycznego pracy miçsniowej w warunkach aerobowych oraz dzialanie systemu sensomotorycznego; rejestrowano równiez wskazniki morfologiczne. Calosc wskazników kontrolnych przedstawiono w tabeli 1. W badaniach uczestniczylo 47. kobiet, które podzielono na trzy kategorie wiekowe, umownie nazwane grupami A,B,C. Srednia wieku w grupie A wynosila 58,7 lat (n=18), w grupie B- 65,6 lat( n=16) , w grupie C- 74,3 lata (n=13) Ogólna suma pomiarów kontrolnych u 47. badanych w trzyletnim cyklu, przy dwukrotnej w kazdym rocznym cyklu rejestracji obejmuj^cej 14 wskazników kontrolnych, wyniosla prawie cztery tysi^ce pomiarów jednostkowych. Program treningu zdrowotnego zorientowany byl na utrzymanie optymalnego poziomu czynników sprawnosci zwi^zanej ze zdrowiem ( wytrzymalosc, sila, gibkosc, równowaga ciala) w ci^gu calego czasu trwania 3- letnich badan. Zajçcia treningowe prowadzono 3x tygodniu po 60 minut. W czçsci wstçpnej i koncowej (15 i 5 minut) kazdej jednostki treningowej korzystano z cwiczen ksztaltuj^cych sprawnosc ogóln^. z elementami cwiczen równowaznych i innych koordynacyjnych. Glówn^. czçsc zajçc (40 minut) zajmowal marsz ci^gly ze zmienn^. intensywnosci^ w formie nordic walking. Tempo marszu kontrolowano za pomoc^. indywidualnych urz^dzen typu sport- tester (typ Polar Team) sluz^cych do ci^glej rejestracji HR cwicz^cych.
- drugi sposób, polega na metrologicznym uzasadnieniu wyboru minimalnego kompleksu najbardziej trafnych i rzetelnych wskazników kontrolnych, adekwatnych do postawionego a’priori celu badan oraz indywidualnej specyfiki grupy badawczej.
Wyniki badan i ich omówienie
Pozostaj^c w spójnosci z glównym celem badan-okreslenia pozytywnego wplywu zastosowanego programu treningu zdrowotnego na zmiany poziomu zdrowia badanych, dokonano porównania zarejestrowanych w grupie eksperymentalnej (n=47) wskazników kontrolnych z analogicznymi pomiarami zarejestrowanymi jednorazowo w grupie kontrolnej (n=159). Grupa kontrolna charakteryzowala siç podobnym jak grupa eksperymentalna, rozkladem kategorii wiekowych ( kA, n=59, sr. wieku 58,7 lat; kB, n=63, sr. wieku 65,6 lat; kC, n=37, sr. wieku 74,3 lata), lecz nie uprawiala systematycznie zadnej formy aktywnosci fizycznej, ujçtej w proces treningu zdrowotnego.
W scislym zwi^zku z przyjçtym sposobem sformulowania oceny wskazników zdrowia pozytywnego badanych, okreslono charakter rozkladu statystycznego (wg Gaussa; test Shapiro- Wilka) dla wszystkich 14. wskazników kontrolnych. Uzyskano normalny charakter rozkladu statystycznego zgromadzonych w trakcie procesu badawczego, wyników badan. Nastçpnie obliczono wartosci wspólczynników korelacji liniowej Pearsona dla wszystkich par wskazników kontrolnych - w ten sposób powstala matryca korelacyjna, którq. poddano procedurze analizy czynnikowej ( metoda glównych czynników) [4,11].
Wyniki analizy czynnikowej umozliwily procedure zminimalizowania bloku wskazników kontrolnych do czterech- najbardziej adekwatnych do specyfiki warunków morfo- funkcjonalnych, jakimi charakteryzowaly siç uczestnicz^ce w badaniach kobiety.
Analiza poszczególnych par wskazników korelacji liniowej w matrycy 14. krotnej, ukazala istnienie zaleznosci korelacyjnych tylko miçdzy niektórymi wskaznikami, które odzwierciedlaly poziom oddzielnych, przedstawionych osobno, systemów funkcjonalnych organizmu, co nie w pelni oddaje istotç funkcjonowania organizmujako calosci, z uwzglçdnieniem jego zlozonosci, a skazuje badacza na przyjçcie uproszczonego modelu funkcjonowania organizmu zywego, rozpatrywanego juz tylko jako suma poszczególnychjego elementów. Dlatego tez, chc^c wypelnic metrologiczny wymóg obiektywnego uzasadnienia kompleksu wskazników sluz^cych do opisania struktury poziomu zdrowia pozytywnego badanych, posluzono siç metod^ analizy czynnikowej. W rezultacie przeprowadzonej analizy czynnikowej uzyskano cztery logicznie wyjasnione i metrycznie uzasadnione czynniki, których wklad w ogóln^. strukturç wynosil 77,6%.
Pierwszy czynnik miescil 34,9% wyników a maksymalnie wysokie wartosci wskaznika korelacji przyjçly wskazniki budowy somatycznej badanych (r=0,801-0,987) oraz niektóre wskazniki motoryczne: gibkosc (r=0,345), sila miçsni brzucha (r=0,420) oraz wyniki marszu na dystansie 2000m (r=0,369). W drugim czynniku, który miescil 18,7% wszystkich wyników znalazly siç czynniki równowagi ciala w róznych warunkach pomiarowych (r=0,744-0,920). W trzecim czynniku, mieszcz^cym 15,4% wyników znalazly siç wskazniki somatyczne- rzeczywistej beztluszczowej masy ciala i zawartosci wody w organizmie (r=0,955-0,956). W czwartym czynniku, który zgromadzil 8,6% wyników, znalazly siç wskazniki charakteryzuj^ce równowaga ciala, gibkosc i wyniki w marszu na 2000m, który to wskaznik w tym czynniku podkreslil swoj^. wysok^. wartosc korelacyjn^ ( r=0,609).
Logiczne wyjasnienie wyników analizy statystycznej pozwolilo zaproponowac do praktyki kontroli, blok czterech wskazników kontrolnych:
• FAT%- charakteryzuj^cy zawartosc tluszczu w organizmie
• Stab- charakteryzuj^cy stan funkcji równowagi ciala
• FFM- charakteryzuj^cy rzeczywist^. zawartosc tanki beztluszczowej
• M- jako integralny wskaznik funkcji motorycznej badanych.
W ten sposób ilosciow^. ocenç kompleksow^. (OK) poziomu zdrowia pozytywnego kazdej z badanych kobiet oblicza siç z nastçpuj^cego wzoru, gdzie wartosci 5,3,2 - to dodana wartosc rzeczywistej miary waznosci poszczególnych wskazników kontrolnych w zaleznosci od procentowej zawartosci kazdego czynnika w ogóln^. strukturç
OK= (FAT%+5)+ (Stab+3)+ (FFM +2) +M
Ilosciowa informacja kontrolna, przedstawiona w tab.3. otwiera mozliwosci skonstruowania jakosciowej
Tabela 1
Matryca korelacyjna wskazników zdrowiapozytywnego kobiet w wieku 60-80 lat (n=47)
wskazniki 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
1 Marsz na 2000m х ,20 ,33 ,11 ,08 ,08 ,09 ,13 ,16 ,16 ,22 ,28 ,06 ,06
2 Gibkosc х 06 17 09 7 3 01 00 21 23 29 00 00
3 Sila miesni х ,32 ,06 2 ,24 ,47 ,4 9 ,29 ,38 ,36 ,12 ,12
4 Równowaga ciala х ,30 ,20 ,29 ,21 9 ,20 ,24 ,11 ,21 ,21
5 Czas reakcii prostej х ,08 ,10 ,10 ,06 ,03 ,1 ,03 ,04 ,02
6 Sta bil ogra ia‘1 " х ,82 ,54 ,51 ,34 ,3 ,24 ,29 ,29
7 Sta bil ogra ia 2 х 51 65 20 19 19 14 14
8 Sta bil ogra fia 3 х ,85 ,05 0 ,09 ,02 ,0
9 Sta bil ogra ia 4 х ,07 3 ,07 ,05 ,06
0 Masa cíala х ,92 ,83 ,75 ,75
1 a M I х ,89 ,53 ,53
2 FA % х ,25 ,26
3 F FM х ,99
4 T BV х
Legenda: Stabilografia: 1 - pole powierzchni rozwinietej, 3 - pole powierzchni rozwinietej,
oczy otwarte 2 -calkowita dlugosc linii, oczy otwarte; oczy zamkniete; 4 - calkowita dlugosc linii, oczy zamkniete
Tabela 2
Wyniki analizy czynnikowej wskazników zdrowia pozytywnego kobiet uczestniczqcych w badaniach (n=47)
L.p. Wskazniki czynniki, ich wklad %
I-34,9 II- 8,7 III-15,4 IV-8,6
1 Marsz na 2000m 0,369 0, 04 0,260 0,609
2 Gibkosc 0,345 0,010 0,082 0,677
3 Sila miesni 0,420 0,520 0,035 0,175
4 Równowaga ciala 0,102 0,278 0,288 0,576
5 Szybkosc reakcii prostei 0,049 0,089 0,048 0,342
6 Stabilografia 1 0,274 0,744 0,236 0,165
7 Stabilografia 2 0,213 0,780 0,084 0,330
8 Stabilografia 3 0,103 0,892 0,004 0,060
9 Stabilografia 4 0,084 0,920 0,063 0,049
0 asa ciala 0,804 0,025 0,579 0,001
1 B MI 0,888 0,019 0,366 0,045
12 FAT% 0,987 0,010 0,040 0,010
13 FFM 0,227 0,032 0,956 0,011
14 TBV 0,228 0,035 0,955 0,013
Legenda: wskazniki 11-14 charakteryzuj^ wskazniki morfologiczne budowy i skladu ciala
Skale oceny ilosciowej i jakosciowej w poszczególnych testach
Powyzej
Liczba punktów Niski poziom Ponizej sredniego Sredni poziom Fat% 6 7 8 9 10 11
sredniego 12 13
Tabela 3
Wysoki 14 15
Granice
liczbowe
Liczba
punktów
Stabilo
45,4 44,1 42,:
41,5 37,6 29,:
Niski poziom Ponizej sredniego Sredni poziom 456789
25,9 24,6 23,3 21,9
Powyzej sredniego
10 11 12 13
Wysoki
Granice
liczbowe
Liczba
punktów
FFM
584,1 557,4 530,7 504,0 424,0 263,8 183,8 157,1 130,4 103,7
Powyzej sredniego
3 456789 10
Niski poziom Ponizej sredniego Sredni poziom
Wysoki 11 12
Granice
liczbowe
33,1 34,5 35,9 37,3 41,4 49,:
Liczba punktów Niski poziom Ponizej sredniego Sredni poziom Marsz 1 2 3 4 5 6
53,9 55,3 56,7 58,1
Powyzej
sredniego
78
Wysoki 9 10
Granice
liczbowe
23,42 23,18 22,48 22,24 21,06 18,30 17,18 16,48 16,24 16,00
npoöneMM $¡3MHHoro BMXOBaHHa i cnopTy № 1 / 2011
Tabela 4
Kryteria oceny kompleksowej zdrowia pozytywnego w zaleznosci od wieku badanych
Jakosciowa ocena zdrowia pozytywnego
Punkty/wiek niski ponizej sredniego sredni powyzej sredniego wysoki
58-60 14-17 18-25 26-33 34-40 41-50
61-65 12-14 15-17 18-25 26-30 31-38
66-75 10-12 13-15 16-23 24-26 27-34
Tabela 5
Zawartoscprocentowa badanych zgrupy eksperymentalnej (n=47) w jakosciowych kryteriach oceny kompleksowej w trakcie 3- letniego cyklu treningu zdrowotnego
Kategorie wiekowe Jakosciowa ocena kompleksowa w poszczególnych cyklach
Przed rozpocz?ciem cyklu Po zakonczeniu 1. cyklu Po zakonczeniu 2. cyklu Po zakoncz cykl Kmu 3. i
niski sredni wysoki niski sredni wysoki niski sredni wysoki niski sredni wysoki
Grupa A 0 80 20 0 90 10 13 87 0 25 75 0
Grupa B 17 83 0 8 84 8 13 87 0 33 67 0
Grupa C 0 100 0 0 83 17 17 50 33 0 50 50
Legenda: Grupa A- srednia wieku 58,7 lat; grupa B- srednia wieku 65,6 lat; grupa C- srednia wieku 74,3 lata.
oceny zdrowia pozytywnego na podstawie skal proporcjonalnych, zbudowanych zgodnie z zasad^. „prawo 3 sigm” [4,11]. Dlatego tez spójnie z powyzszymi procedurami, opracowano jakosciowe kryteria oceny zdrowia pozytywnego, jednak z uwzgl?dnieniem wieku badanych (tab.3).
Zgodnie z przedstawionymi powyzej kryteriami, obliczono dla poszczególnych kategorii wiekowych badanych ocen? kompleksow^. ich zdrowia pozytywnego i zestawiono zawartosc procentow^. badanych, które na kolejnych etapach trzyletniego cyklu osi^galy poszczególne jej poziomy: niski, sredni, wysoki.
Dyskusja
Wyniki badan przedstawione powyzej mozna wykorzystac w praktyce jako wdrozenie, uwzgl?dniaj^c dwa warunki:
- pierwszy z nich zwi^zany jest z uzasadnionym w publikacji, celowym wykorzystaniu w procesie rekreacji ruchowej ludzi w wieku senioralnym i starszym, wskazników kontrolnych, które sluzyc maj^. ilosciowej i jakosciowej ocenie ich zdrowia pozytywnego.
W tym miejscu nalezy raz jeszcze podkreslic, ze kazdy proces dydaktyczny, realizowany w ramach systemu kultury fizycznej powinien nosic znamiona procesu kierowanego i miec indywidualny charakter. Realizacja tego postulatu natury teoretycznej w praktyce procesu pedagogicznego, wymusza zdobywanie systematycznej, obiektywnej, ilosciowej i jakosciowej informacji o aktualnym poziomie funkcji ruchowej bior^cych w nim udzial osób [3,9,10].
Pojawiaj^ce si? w tym miejscu pytanie, dotyczyc moze kwestii pelnej adekwatnosci wykorzystanych wskazników kontrolnych do wieku, plci, poziomu zdrowia i sprawnosci fizycznej cwicz^cych oraz tego, czy wskazniki kontrolne odpowiadaj^. glównemu nurtowi poszukiwan badawczych uj?tych w konkretny cel i wypelniony tresciami glównych zalozen programowych treningu zdrowotnego, realizowanego w systemie kultury fizycznej:
- drugi warunek l^czy si? scisle z odpowiedzi^. na
pytanie o efektywnosc zaproponowanego programu treningu zdrowotnego, którego celem nadrz?dnym bylo podniesienie poziomu sprawnosci fizycznej i zdrowia osób w starszym wieku.
W badaniach wlasnych, na etapie organizacji cwiczen z kobietami w starszym wieku, pryncypialnego znaczenia nabiera kwestia optymalizowania obci^zen treningowych. Jest to warunek niezb?dny do bezpiecznego dla zdrowia, z jednej strony i efektywnego z drugiej, realizowania zalozen treningu zdrowotnego. Kwestia optymalizacji obci^zen treningowych l^czy si? scisle z okresem zmian inwolucyjnych, dokonuj^cych si? wraz z uplywem lat wieku kalendarzowego kazdego czlowieka. Jako przyklad nieodwracalnych zmian wstecznych, dokomjcych si? na etapie inwolucji, mozna podac ograniczone wieloma czynnikami, zmiany adaptacyjne dokonuj^ce si? pod wplywem bodzców treningowych. Tym samym optymalizacja obci^zen treningowych w grupach osób starszych nabiera nowej wagi, wynikaj^cej wprost z ograniczenjakie przynosi ze sob^. starzenie si? organizmu, wymaga wi?c szczególnej uwagi od osób zajmuj^cych si? kierowaniem tym procesem. Zatem, stosowanie obci^zen zbyt malych w treningu zdrowotnym seniorów jako bodzców podprogowych, nie przyniesie zadnych skutków zdrowotnych zas stosowanie bodzców zbyt duzych, moze przyniesc skutek odwrotny od zamierzonego- uszczerbek na zdrowiu.
W zaprezentowanych tu badaniach mielismy na wzgl?dzie obydwa warunki, jako niezb?dne przy sformulowaniu ostatecznego ksztaltu problemu badawczego, uj?tego w ogólnej metodologii badan wlasnych.
Pierwszy z wyznaczonych warunków zrealizowano zarówno w sposób logiczny jak i empiryczny (analiza korelacyjna i czynnikowa - tab. 1 i 2), co pozwolilo wyróznic minimalny kompleks najbardziej trafnych wskazników kontrolnych oraz opracowac skal? oceny kompleksowej (ilosciow^. i jakosciowa) zdrowia pozytywnego (tab. 3).
Tabela. 6
Zmiany procentowe oceny kompleksowej w 3-letnim cyklu badañ ciqgiych
Poziom zmian w ocenie kompleksowej, %
Ocena jakosciowa/ poziom Niski Ponizej niskiego Sredni Powyzej sredniego Wysoki
K ( n= 159) 14,47 9,43 69,81 2,52 3,77
El (n= 47) 3,57 14,29 75,00 0,00 7,14
E2 (n=28) 25,00 12,50 50,00 12,50 0,00
Legenda: K- grupa kontrolna; El-grupa eksperymentalna na pocz^tku cyklu;
E2- grupa eksperymentalna po zakonczeniu 3-letniego cyklu.
Drugi warunek, wyznaczony na drodze logicznej weryfikacji modelu badawczego, wypelniono poprzez okreslenie efektywnosci zastosowanych programów treningu zdrowotnego. Wykorzystanie w tym celu specjalnie opracowanych, jakosciowych skal ocen pozwolilo na precyzyjne okreslenie zmian poziomu zdrowia pozytywnego (okreslonego przez cztery wskazniki: budowy somatycznej, funkcji sensoryczno- motorycznej oraz mozliwosci funkcjonalnych) w dynamice trzyletniego cyklu treningowego (tab. 5). Dane zamieszczone w tabeli 5. pokazuj^, ze kazdej kategorii wiekowej kobiet, w badaniach pocz^tkowych, wykonanych przed rozpoczçciem przez nie trzyletniego cyklu treningu zdrowotnego, w jakosciowej ocenie kompleksowej opisuj^cej poziom zdrowia pozytywnego, z ocen^. „ poziom sredni” miescilo siç od 80-100% badanych a po zakonczeniu 3- letniego cyklu juz tylko 50-75% badanych. Obserwowana, w niektórych przypadkach, asymetria w rozkladzie statystycznym pomiarów kontrolnych we wszystkich kategoriach wiekowych badanych, zarówno przed rozpoczçciem przez nie cyklu jak i po jego zakonczeniu, wyrazala siç zrównowazonym stosunkiem oceny „ poziom niski” i „ poziom wysoki” zdrowia pozytywnego. Na przyklad w najstarszej grupie cwicz^cych (srednia wieku 74,3 lata), rozklad badanych na pocz^tku cyklu wygl^dal nastçpuj^co: wszystkie badane kobiety prezentowaly poziom sredni(100%) zdrowia pozytywnego, natomiast po zakonczeniu 3- letniego cyklu po 50 % badanych prezentowala „poziom sredni” i „wysoki”.
Wyniki badan wykonane po zakonczeniu trzyletniego cyklu treningowego, gdy kazda z badanych kobiet byla starsza o trzy lata, pozwolily obiektywnie i calosciowo potwierdzic efektywnosc zastosowanych programów aktywnosci fizycznej o charakterze procesu treningu zdrowotnego, w celu poprawy poziomu pozytywnego zdrowia kobiet starszych, co potwierdzaj^. wyniki okreslane jako ustabilizowane na srednim poziomie po zakonczeniu 3- letniego cyklu. Z danych przedstawionych w tabeli 3. wynika jeszcze jedna prawidlowosc: napór zmian inwolucyjnych w kazdej kategorii wiekowej kobiet po ukonczeniu przez nie pi^tej dekady zycia jest na tyle silny, ze wychwycenie progresywnych zmian w poziomie zdrowia pozytywnego pod wplywem dlugotrwalych bodzców treningowych jest niezwykle trudne. Dlatego tez zestawiono wyniki oceny kompleksowej zdrowia pozytywnego grup eksperymentalnej na pocz^tku 3-letniego cyklu i po jego zakonczeniu z grup^. kontroln^. Ponizej przedstawiono procentowy udzial badanych z ilosci 209 osób z grupy eksperymentalnej i kontrolnej w przemodelowanej, piçciostopniowej skali oceny kompleksowej w trzyletnim cyklu.
Podstaw^. merytoryczn^. takiego podsumowania moze bye stwierdzenie istnienia ogólnej tendencji zmniejszania siç w trakcie trwania trzyletniego cyklu treningowego ilosci éwicz^cych, które na poprzednich etapach prezentowaly poziom zdrowia pozytywnego „ niski” i „ ponizej sredniego. Jednoczesnie w toku trzyletnich badan zwiçkszyla siç ilose kobiet charakteryzuj^cych siç „poziomem powyzej sredniego” i „wysokim” kompleksowej oceny zdrowia pozytywnego we wszystkich kategoriach wiekowych.
W trakcie szczególowych analiz obserwowano równiez, w nielicznych przypadkach, obnizenie siç ilosci éwicz^cych, którzy na poprzednich etapach trzyletniego cyklu charakteryzowali siç „poziomem wysokim” zdrowia pozytywnego. Sytuacja taka moze bye zwi^zana z naturaln^, biologiczn^. specyfik^. funkcjonowania organizmu w starszym wieku lub tez miee zwi^zek z innymi czynnikami, nie poddaj^cymi siç analizie w trakcie przeprowadzania badan [1, 2, 4].
Bibliografía:
1. Badura B. What is and What Determines Health W: Scientific Foundations for Public Health in Europe, Eds. Laaser U., de Leeuw E., Stock H.; Munchen, Juventa Verlag, JAMA 1995; 273(1): s.59-65.
2. Balsewicz W.K. Ontokineziologia czelowieka; M.: Teoria i praktyka fiziczeskoj kultury; 2000. 274 s.
3. Ermakov S.S. School health, physical rehabilitation and recreation in higher education: Sat. Art. I Intern. Scient. Conf., November 25. 2008, Belgorod; 2008. - 112 s.
4. Godik M.A., Balsewicz W.K., Timoszkin W.N. [The system of general European tests for the mark of physical condition of a human] Systema obszczeewropejskich testow dla ocenki fiziczeskogo sosto-janija czelowieka; Teoria i praktyka fiziczeskoj kultury; 1994. 5-6.-s. 24-31.
5. Görner K, Boraczynski T, Stihec J. Physical activity, body composition and level of aerobic capacity among young, adult women and men. Sport Scientific And Practical Aspects, 2009; 6 (2): s. 5-13.
6. Görner K., Prusik Ka., Prusik Kr. The connection between the length of life, cultural factors and the life style of older women proceeding recreational sport. Przegl^d Naukowy Kultury Fizycznej Uniwersytetu Rzeszowskiego. - 2009; t.12. - s. 54-60.
7. Kozdron E. [Organization of moving recreation of elder women in urban environment] Zorganizowana rekreacja ruchowa kobiet w starszym wieku w srodowisku miejskim. Propozycja programu i analiza efektów prozdrowotnych. Studia i Monografie Nr 112, AWF, Warszawa 2006; 219s.
8. Lalonde M. A New Perspective on the Health of Canadians. A Working Document. Ottawa: Information Canada; 1974; 77s.
9. Lipowski M. [Moving recreation of women as medical oriented behaviour: determinant and motive participant] Rekreacja ruchowa kobiet jako zachowanie prozdrowotne: uwarunkowania a motywy uczestnictwa. Gdansk: Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2006; 300s.
10. Prusik Kr. [The basis of sport training that is characterized for runner] Podstawy indywidualizacji treningu sportowego biegaczy na orientacjK. Gdacsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2003; 179s.
11. Rygula I. [The process of research in the sphere of science about sport] Proces badawczy w naukach o sporcie; W: AWF Katowice 2003; 531s.
Artykul postupil do redakcji 24.12.2010 r.
Prusik Katarzyna [email protected]
