CC BY
2УДК 821.161.3
"НАШТО ЧАЛАВЕК ЖЫВЕ?"
Ф1ЛАСОФСКАЯ I ГРАМАДСКА-ПАЛ1ТЫЧНАЯ ПРАБЛЕМАТЫКА РАМАНАУ У. ГН1ЛАМЁДАВА
канд. фтал. навук, дац. З.1. ТРАЦЦЯК (Полацк дзяржауны ушвератэт) zoya. tretyak @rambler. ru
Артыкул прысвечаны разгляду раманау У. Гтламёдава "Ул1с з Пруст", "Рася", "Вяртанне", "Валошт на мяжы " i "Вайна" у сувяз1 з паняццем вайны як навалы-кантынуума. Анал1зуецца уплыу пе-рыядычных сацыяльна-палтычных катаклпмау на асобу шараговага персанажа-беларуса. Выяуляюцца розныя падыходы да вырашэння канцэптуальнага пытання "Нашто чалавек жыве ?" у залежнасцi ад грамадскай стуацьп, вопыту i светауспрымання герояу. Падкрэслiваецца, што немагчымасць адказаць на гэтае пытанне прыводзщь асобных персанажау У. Гтламёдава да прыняцця жыцця ва усiм комплексе яго станоучых i адмоуных фактарау.
Ключавыя словы: беларуская лтаратура, сямейная хротка, навала-кантынуум, У. Гтламёдау.
Уводзшы. Айчыннае мастацтва слова ХХ ст. неаднаразова звяртался да жанру сямейнай хронш, яК дазваляу не толью дэталёва распавесщ пра лёс тыповага беларуса у яго натуральнай повязi з родзь чамi i акаляючым соцыумам, але i заглыбiцца у нацыянальную гiсторыю, хада якой знiтавала у адно цэ-лае розныя чалавечыя лёсы. Хранiкальны лад мыслення патрабавау павольнага выкладу матэрыялу, якi акрамя непасрэднага падзейнага плану убiрау у сябе звестю гiсторыка-этнаграфiчнага характару, неаб-ходныя для прачытання творау. Вялш часавы ахоп дазваляу прасачыць пэуныя тэндэнцыi у развiццi гра-мадства, вызначыць прыроду i вынiкi акаялапчных змен, што прыпалi на ХХ ст. Акрамя таго, беларусюя празаш спрабавалi высветлiць магчымасцi сiмбiёзу дакументальнага i мастацкага, стваралi адмысловы эпас часу войн i рэвалюцый.
Асноуная частка. Асобнае месца у айчыннай лiтаратуры пачатку ХХ1 ст. займаюць раманы У. Гнiламёдава "Улк з Прусю", "Раая", "Вяртанне", "Валошю на мяжы", "Вайна", "Пасля вайны". Паводле I. Шауляковай-Барзенка, "разгортваючыся у традыцыях класiчнага рэалiстычнага эпасу, мастац-кая хрошка сям'i Кужаляу набывае сiмвалiчную важкасць гiсторыка-мастацкага летапiсу, дзе занатоува-юцца важнейшыя падзеi нацыянальнай псторьи ХХ ст." [1, с. 29]. Маштабнае палатно, угрунтаванае у ся-мейную гiсторыю аутара, ахоплiвае першую палову мшулага стагоддзя. Аутар кшг скiроУвае чытацкую увагу на шэраг падзей, вядомых не только па падручшках, але i творах айчынных i замежных мастакоу слова (напрыклад, творы В. Адамчыка, М. Лобана, I. Чыгрынава, I. Шамяшна, Дж. Галсуора, К. Фолета i шш.).
У раманах з рознай ступенню падрабязнасцi разглядаюцца рэвалюцыя 1905 г., Руска-японская вайна, сталытнская аграрная рэформа, эм^ацыя шараговага беларуса у ЗША цi Канаду, Першая сусветная вайна, падзеi лютага i кастрычшка 1917 г. у расiйскай глыбшцы, Грамадзянская вайна, перажытая беларусам-бежанцам у выгнанш, дзе ён даведауся пра утварэнне БНР. Фрагментарна у рамане "Вяртанне" прыгадваюцца акупацыя этшчных беларускiх зямель немцамi, паход Чырвонай Армii на Варшаву, дзейнасць атрада Булак-Балаховiча. Аднак сама кнiга у першую чаргу прысвечана жыццю Заходняй Беларуси якая, паводле польскiх улад, была шчым iншым як "крэсамi усходнiмi". Кульмiнацыя рамана "Валошкi на мяжы" прыпадае на апiсанне моманту уз'яднання беларускiх тэрыторый у 1939 г., якое пры-спешыла усталяванне сацыялiстычнага ладу на землях, што працяглы час знаходзiлiся пад уладай Поль-шчы. Раман "Вайна" прысвечаны падзеям Вялшай Айчыннай, пададзеным з пункту гледжання персанажау, яюя не так дауно далучылiся да савецкага жыцця. У рамане "Пасля вайны" паустаюць складаныя шляхi да аднаулення грамадства пасля вызвалення ад фашысцкай акупацыi.
Ужо толькi пералш вузлавых момантау, якiя так щ iнакш пауплывалi на лёс сямЧ Кужаляу, на наш погляд, сведчыць пра дэталёвую распрацоуку У. Гншамёдавым матыву навалы-кантынуума. У адпавед-насщ са спецыфiкай грамадска-палiтычнага жыцця, што часам набывала уласцiвасцi бясконцага кататз-му, пiсьменнiк скрупулёзна выбудавау прастору сямейнай хронiкi. Мастацкая "формула" навалы-кантынуума, паводле назiранняу Лявона Кужаля, выглядала так: "Чаму лёс такi? 1спыт за iспытам! Столькi, здаецца, перажыл^ Бежанства, вайна, рэвалюцыя, кроу, голад ... А канца няма! Ц будзе ён калi - канец той? Не, мусщь, не!" [2, с. 51]. Паказальна, што персанаж не аднаразова звяртауся да гэтай праблемы, раз-пораз акцэнтуючы увагу на розных яе аспектах: "колью сябе помню, так было. Ужо, здаецца, на ноп стано-вiшся, акрыяу, i раптам нешта такое грамыхне, што ты ужо не ты, а шшае нешта" [3, с. 455]. Акрамя таго, з цягам часу персанаж усё менш эмацыянальна рэагавау на бясконцыя змены, па-фшасофску ацэньвау
сваё месца i функцыи у сусвеце, разумеючы, што ён не здольны прыпынщь навалу-кантынуум, выбавщца з яе абдымкау. Смптаматычна, што катастрафiзм эпох1 У. Гншамёдау засведчыу своасаблiвым прощпастауленнем-прыпадабненнем жыцця Усходняй i Заходняй Беларусi, яюя выглядат як два кавалю аднаго люстэрка, дзе адбь валiся усё тыя ж нацыянальны прыгнёт, моунае пытанне, стауленне да чалавека як да шчога не вартай iстоты.
Зауважым яшчэ адну спецыфiчную рысу пазначаных кнiг: з аднаго боку, мастак слова выдатна усведамляу, што апавядае пра падзеi, аддаленыя ад яго часу. Але нягледзячы на такую адмысловую ды-станцыю, чытач, на думку М. Тычыны, кнавау у "рэжыме "рэальнага часу i прасторы" [4, с. 417], бо У. Гншамёдау правёу вялiкую падрыхтоучую працу, сабраушы у адно сямейныя псторыи, архiуныя матэ-рыялы, гiстарычныя факты i плён уласнай фантазii. Сакавиае беларускае слова i майстэрства сюжэтабу-довы дазволiлi адмыслова паяднаць абсалютна розныя крынiцы у арганiчнае цэлае.
Яшчэ у 1977 г. У. Гншамёдау сфармулявау некалью канцэптуальных думак, звязаных з развiццём сучаснага яму айчыннага мастацтва слова. У артыкуле "Пiсьменнiк i навiзна жыцця" навукоуца адзначау: "Беларуская проза - гэта цэлы свет герояу, iдэй, гэта жывы, дынамiчны працэс, звязаны з надзённымi праблемамi жыцця. Сэнс чалавечага iснавання, жыццё i смерць, каханне, адносшы да працы, да зямл^ да прыроды, мiнулае i будучыня - сацыяльная i маральная насычанасць гэтай праблематыкi надае вагомасцi i значнасцi героям нашай лiтаратуры, iх роздуму i учынкам" [5, с. 43-44]. У пэунай ступенi гэтыя назь раннi пазней адбiлiся на яго творах, яюя у рэтраспектыуным плане раскрывалi актуальныя i для пачатку XXI ст. тэмы i праблемы.
Калейдаскоп падзей i чалавечых лёсау у творах У. Гншамёдава адмыслова "структуруецца" пос-таццю Лявона Кужаля, "вечнага працаунiка, якi устойлiва трымаецца свайго земляробчага занятку i сваiх пераканнаняу аб непатрэбнасцi бунтау, рэвалюцый i войнау, у аснове яюх ляжаць нянавiсць i злапом-насць" [6, с. 176]. Менавиа эвалюцыя унутранага свету дадзенага персанажа прыцягвае чытацкую i да-следчыцкую увагу. У падобным ракурсе творы успрымаюцца як адмысловы "раман выхавання", у шыро-кiм сэнсе прысвечаны беларусу, якi вытрывау усе перыпетыи першай паловы XX ст. i не страцiу уласнай i нацыянальнай годнасцi. Акрамя таго, на думку В. Локун, "раманная прастора У. Гншамёдава, пазнача-ная прыкметай этчнай запаволенасцi, пераклiкаецца з паэтыкай клаачнага эпасу з яго няспешным рухам, з адчуваннем усеагульнага адзiнства" [7, с. 192].
На нашу думку, iмя галоунага героя, абранае У. Гншамёдавым, знакавае. У дадзеным выпадку су-палi два фактары: па-першае прататыпам Лявона Кужаля стау дзед У. Гншамёдава - Лявонцш Мiхайла-вiч Сцепанюк; па-другое, дарагое для тсьменшка iмя адсылала i да Лявона Задумы, створанага М. Га-рэцкiм, каб распавесцi пра складаныя гiстарычныя перыпетыi першай трэцi мшулага стагоддзя. &мпта-матычна, што у выпадку з аутарам дакументальна-мастацкiх затсак "На iмперыялiстычнай вайне" Заду-ма пауставау як па-мастацку выпiсаны "аКег е§о" празаiка - носьбiт падобнага светапогляду i духоунага складу, постаць, што дазваляла выказаць свету самыя патаёмныя думкi насуперак грамадска-палiтычным абставшам. Што датычыцца Лявона Кужаля - гэта персанаж, пабачаны У. Гншамёдавым з вялшай часа-вай адлегласщ ва усёй яго супярэчлiвасцi. Адзначым, што i тут не абышлося без эмацыйнасцi, бо мастак слова усё ж таю звяртауся да пстерыи свайго роду i нацыи. Параунальна-тыпалагiчны разгляд двух лiта-ратурных вобразау дазваляе сцвярджаць, што нават з цягам часу канстантамi беларускага асобаснага мш-ракосму застаюцца "памяркоунасць, чалавечая прыстойнасць, дабрыня, справядлiвасць i . „ укаранёнасць у родную зямлю, бязмерная любоу да яе i да родных людзей" [8, с. 171].
У. Гншамёдау звярнууся да сакраментальнага запытання, каб сфармуляваць вектар скразных для Усiх раманау экзктэнцыйных пошукау Лявона Кужаля. Яшчэ у дзяцiнстве герой спытау у сусвету, "на-вошта чалавек жыве?" [9, с. 31]. Простае па сваёй слоунай аформленасщ выказванне хавала за сабой глыбою змест, яю М. Гарэцю некалi ёмка назвау "патаёмным". На нашу думку, менавiта пошую "патаём-нага" у мiрны i ваенны час знiтавалi лепшыя узоры айчыннай прозы XX ст. Паводле У. Гншамёдава, асаблiва актуальнымi яны сталi, калi у першай палове мшулага стагоддзя "свет пазбавiуся пэунасщ, па-стаянства, раптоуна парушыуся заведзены трыб" [10, с. 93], а чалавек апынууся разменнай манетай у ма-лазразумелай гульнi гiсторыi.
Рытарычнае пытанне "навошта чалавек жыве?" набыло некалькi вар^гяцый, шчыльна звязаных з пе-рыпет^Iямi жыцця галоунага героя. У Амерыцы беспрацоуны Кужаль пытауся у сусвету: "Нашто я прыехау сюды? Прывалокся, а цяпер? Xоць ты засiлься! . А можа, жыццё i не варта таго, каб жыць? Бо якi ж сэнс у таюм iснаваннi? Дзе выйсце?" [9, с. 349]. 1дэя звесцi рахункi з жыццём нарадзшася у персанажа з-за матэр^1яльных нястач; акрамя таго, на думку аутара, персанаж не паспеу канчаткова адаптавацца да аме-рыканскага светапогляду, яю у радыкальна-стэрэатыпным выглядзе можна было сфармуляваць так: "працуй, заставайся цвярозым, не забывай пра Бога, i ты абавязкова даможася поспеху" [9, с. 291]. &мпта-мат^гчна, што Лявон Кужаль трымауся асноуных пастулатау "амерыканскай мары", але жаданы вышк то наблiжауся, то станавiуся амаль недасяжным, тым самым памнажаючы пытанш да сябе i свету.
Наступным кульмiнацыйным момантам у жыццi персанажа сталася Першая сусветная, якая паволi насоувалася на сям'ю Кужаляу. !нщыяцыя на вайне адбылася ужо у час, калi прускауцы накiравалiся
у выгнанне. Стаушы бежанцамi, яны спрабавалi спасцiгнуць сутнасць адмысловай кары, што змянiла iх сацыяльны статус i светапогляд, бо на новым месцы яны зрабiлiся практычна марпналаш. Жывучы у ра-сiйскай глыбшцы, героi зазналi абуджэнне "дзвюх душ": адна з iх iснавала у рэальным часе i прасторы Запалоннага, другая прыводзiла да таго, што "сваё, прускаускае, не выходзiла з галавы. Што там дома? Ц хутка пагоняць немца?" [10, с. 134].
Лопка гiстарычнага працэсу паступова падводзша Лявона Кужаля да новага лёсавызначальнага моманту: удзелу у вайне. Пакутнае жыццё навабранца, жахлiвы акопны побыт i асобныя усплёсю баявой дзейнасщ на фронце прымусiлi героя зноу звярнуцца да сябе з невырашальнымi пытаннямi: "Нашто вайна? Нашто смерць? Не ведаюць людзi, куды сiлу падзець, - от i б'юцца. Колькi народау на зямл^ Не палiчыць. I усе могуць жыць дружна, а ваююць. №як не могуць паладзiць! Няужо чалавек створаны, каб усё гэта перацярпець? Калi так, дык цi варта на свет з'яуляцца?" [10, с. 272].
Не менш пытанняу выклшау працэс трансфармацыi звычайнага чалавека у салдата, якi павiнен вы-шшчаць ворага (перш за усё чалавека, асобу). Назiраючы быццам бы з боку за iншымi навабранцамi у падрыхтоучым лагеры, Кужаль "з нейкай няуцямнай цiкавасцю углядауся у добрыя, цярплiвыя аблiччы салдат, у iх незласлiвыя твары. Не верылася, што гэтыя людзi збiралiся забiваць нейюх iншых людзей" [10, с. 250]. Паступова ужо на фронце кожны з iх трапляу у жахлiвы вiр, што парадаксальным чынам сумяшчау марудную хаду часу у акопе i вар'яцкую хуткасць непасрэдна баявых дзеянняу. На думку У. Гншамёдава, на татальнай вайне асоба губляла iндывiдуальнасць, часам яна не несла адказнасць за уласныя учынкi. Такая атуацыя поруч з выпрабаваннем экстрэмальнымi фактарамi назаужды змяняла псiхалогiю жаунера. Галоуны герой рамана «Раая», канешне ж, не змог даць вычарпальнае азначэнне перажытаму, але яго фшальная выснова пра Першую сусветную выглядала досыць ёмiста: «вайна - гэта чыясьщ забава, нейкi вялiкi падман, змова сатанiнскiх сiл, пра якую шхто не ведае, але яна, змова гэтая, кнуе» [10, с. 349].
Нягледзячы на тое, што Першая сусветная вайна фармальна скончылася для Лявона Кужаля у шттал^ ён яшчэ доуп час прыгадвау перажытае, адчуваючы, як "штосьцi у iм моцна пахюнулася. Уз-мацнiуся скепсiс, прыгнечанасць. Жыццё здавалася суцэльным ланцугом драм i трагедый" [10, с. 306]. У. Гншамёдау спалучыу разважаннi пра маральны стан асобнага персанажа з назiраннямi за целым пака-леннем ветэранау, якiя паусталi як не "тыя ранейшыя людзi, мауклiвыя i цiхмяныя ..., вунь колькi у iх смеласцi ды нястрыманасцi" [10, с. 345]. Падобныя радыкальныя змены не маглi не узмацнiць жаданне даведацца, "навошта чалавек жыве?", навошта ён пакутуе на зямлi?
Перажытае у выгнаннi i на фронце не падрыхтавала Лявона Кужаля да рэвалюцьи 1917 г., якая стала адмысловым працягам сацыяльных разломау пачатку ХХ ст. На думку тсьменшка, яго персанаж, выхаваны паводле традыцыйнай беларускай маралi, напружана асэнсоувау новыя тэндэнцыi грамадскага жыцця, якое iмклiва рухалася да Грамадзянскай вайны. Асноуныя сумневы персанажа сфармуляваны у наступным унутраным маналозе: "Белыя, чырвоныя, яшчэ нейюя ... Нiчым яны фактычна памiж сабой не розняцца. Ваююць, ваююць, б'юцца ... А можа, вайна - непазбежнае зло, i чалавек без яе не можа абысщся? Можа, яна у прыродзе чалавека? I я у гэтым, выходзiць, таксама Удзельнiчаю? А паспрабуй не паудзельшчай!" [10, с. 461]. Зауважаецца, што Лявон Кужаль не жадау атаясамлiваць сэнс чалавечага быцця на зямлi выключна са змаганнем са зброяй у руках.
Шсьменшк бачыць повязь падзей Першай сусветнай вайны з далейшымi сацыяльнымi трансфар-мацыямi: асобныя "практыкаваннi" на шляху да татальнага унутрыдзяржаунага тэрору, заснаванага на класавай тэорыi, былi выкананы яшчэ у 1914 - 1916 гг., калi шараговыя салдаты зведалi крах старых аксiялагiчных канстант (перш за усё яны датычылкя вартасщ асобнага жыцця, якое страцiла сакраль-насць). Сусветная бойня стала жахлiвым урокам для многiх удзельнiкау, бо яна засведчыла абсалютную слабасць цела i псiхiкi чалавека перад трауматычным уздзеяннем сродкау масавага вынiшчэння. Акрамя таго, на сусветнай вайне сфармавалюя таюя людзi, што апантана рухалюя у вiры падзей, мала зважаючы на мараль. Пасля 1917 г. праблемы асабiстай адказнасцi за уласныя учыню i адэкватнай ацэнкi iх маты-вау набыла надзвычайную актуальнасць. Хаваючыся за iдэямi сацыялiстычнага будаунщтва цi адра-джэння манархii, удзельнш грамдзянскай вайны "дзейнiчалi, забыушы на лиасць", для iх "чалавечае жыццё - нуль без палачю" [10, с. 512]. Але на думку Лявона Кужаля (выразшка аутарскай пазщыи), "не так усё проста: забiваючы iншага, чалавек знiшчае адначасова i сябе. Падумаць дык ахвяры вартыя сваiх катау. I адны, i другiя, i трэцiя намагаюцца перайначыць свет на свой лад" [10, с. 512].
Паказальна, што персанаж iмкнууся захаваць хаця б адносную аутаномнасць, не купляуся на закль кi, якiя апелявалi хутчэй да шстынктау, чым да розуму. Назiраючы за неадэкватнымi i амаральнымi паво-дзiнамi белых i чырвоных, герой выпрацоувау уласнае крэда: "тут ужо шчога не зробiш, застаецца толью паклапацiцца пра сябе самога, каб хоць асабктую прыстойнасць больш-менш захаваць" [10, с. 554]. Паводле У. Гншамёдава, падобная пазщыя была не праявай эскатзму, а хутчэй невыканальным жаданнем адасобщца ад вар'яцтва сусвету, сысщ ва "унутраную эм^ацыю", каб канчаткова не згубiць уласную душу. Адасобленасць ад iншых не раз турбавала персанажа, яю, напрыклад, разглядау гiпатэтычную
магчымасць далучыцца да будаУнiкоУ сацыялiзму, але набыты вопыт прыводзiу да высновы, што "вiдаць, ён лiшнi тут сярод тых, хто будуе новы свет. Яму трэба заставацца у старым. Па-новаму ён ужо не патратць" [10, с. 595]. На думку галоунага героя, гэты эксперымент нагадвау сумнавядомую бiблейскую гiсторыю будаушцтва Вавiлонскай вежы: амбiцыйная задума прынесла толькi хаос i неупарадкавасць. Пазней, ужо вярнуушыся у Пруску, Лявон Кужаль перанёс свае погляды i на грамадска-палiтычнае жыццё Заходняй Беларусь
1снаванне ва умовах бясконцага сацыяльнага катаклiзму нараджала i iншыя пытанш фiласофскага кшталту: "цi вартыя людзi гэтага цудоунага свету, у яюм нарадзiлiся, гэтага сонца, прыроды?" [2, с. 79]. Па-новаму яны загучалi у кантэксце бясконцых размоу-спрэчак Лявона Кужаля з "дэманам рэвалюцыi" ("апосталам рэвалюцыi"?, яе ахвярай?) Кляновiкам, яю лiчыу мэтазгодным татальнае умяшальнiцтва чалавека (абавязкова камушста) у быццё дасюль непадуладных яму сiл. Беларускi селянш, паводле У. Гнiламёдава, больш рэалютычна ставiуся да жадання апалагетау сацыялiзму стварыць новы гатунак людзей щ змянiць хаду порау года. Аутар неаднаразова падкрэслiвау абвостранае надзвычайнымi сiтуацыямi адчуванне хараства жыцця, якое не паюдала Лявона Кужаля напрацягу уах выпрабаванняу.
У рамане "Вайна" апавядальшк поруч з персанажамi прыходзiць да высновы, што нягледзячы на выпрабаванш i спробы перарабiць чалавечую пахалогю, асоба захоувае шэраг рыс, яюя сведчаць не толькi пра адаптыунасць да аксiялагiчных змен, але i пра наяунасць пэуных канстант. Дарэчы, апошнiя пададзены без прыхарошванняу: "Чалавек, кажуць, цар прыроды! Але звярынага, я табе скажу, у iм мно-га, i кожны на сваё хварэе. Адзш багацця надта хоча, другi - улады. I ш на што не зважаюць. Вось людская кроу i лiецца" [11, с. 42]. Менавгга спалучэнне адмоунага i станоучага у чалавеку дэталёва разгляда-ецца у сувязi з падзеямi Вялiкай Айчыннай вайны, якiя успрымаюцца як чарговая кропка бiфуркацыi на шляху беларусау.
На нашу думку, у названым рамане адбываюцца значныя для успрымання постацi Лявона Кужаля трансфармацыи. Па-першае, персанаж, стомлены пошукамi адказу на пытанне "навошта чалавек жыве?", прыйшоу да высновы, што "усё гэта - i дзядуля, i ветах, i дождж, i раса на траве, i Камянецкi стоуп - усё гэта адзш ланцуг жыцця, якое працягваецца, плыве з мшулага у будучыню i валодае нейкай дзiунай неадольнай i усёпераможнай сiлай, перад якой ... шхто i нiшто не можа устаяць. А вайна? ... Вайна -гэта цяжка, цяжка уам - i прыродзе, i чалавеку. Але як бы ш было, усё роуна усё разам - гэта жыццё, i трэба жыць, знаходзячы, чым жыць" [11, с. 64]. Таямнща чалавечага юнавання толькi часткова прыад-крылася перад унутраным зрокам героя, якi вырашыу меней часу бавiць на росшую недасяжнага, а зася-родзiцца на самiм працэсе жыцця, атрымаць асалоду ад яго станоучых праяу. Па-другое, Вялкая Айчын-ная усё ж здолела вывесщ Кужаля са стану "унутранай эмiграцыi", пацвердзiушы неабходнасць паяднаць iндывiдуальнае хаця б з асобнымi запатрабаваннямi грамады (паводле I. Шаладонава, асноуным споса-бам жыцця пасля чэрвеня 1941 г. стала саборнасць [12]).
Заключэнне. Раманы У. Гншамёдава - адмысловая спроба асэнсаваць нацыняльную псторыю XX ст. у жанры сямейнай хрошю. Асобныя раманы у дадзеным выпадку яднаюцца скразным пытаннем "навошта чалавек жыве?", зададзеным галоуным героем Лявонам Кужалем. Праходзячы выпрабаванне падарож-жам у Амерыку, двума сусветнымi войнамi, рэвалюцыяй, жыццём у Заходняй Беларусi да 1939 г., персанаж i апавядальшк падводзяць пэуныя вынiкi сваiм развагам. Герой усведамляе, што матэрыяльны дабра-быт не гарантуе шчаслiвага кнавання, што асоба не дасягае гармони, спрабуючы самасцвердзiцца праз уцiск шшых, што сэнс свайго быцця нельга атаясамлiваць выключна з узброенай барацьбой, якая гшатэ-тычна можа прывесщ да нейкiх станоучых грамадска-палiтычных змен. У. Гншамёдау адмыслова рас-працоувае матыу навалы-кантынуума, звяртаючы пiльную увагу на захаванне асабiстай i нацыянальнай годнасцi свайго скразнога персанажа - Лявона Кужаля - у самых неспрыяльных варунках (пад час Пер-шай сусветнай, Грамадзянскай, Вялiкай Айчыннай войн). У раманах падкрэслена аб'ектыуная немагчы-масць канчатковага адказу на пытанне "навошта чалавек жыве?". Адначасова у кшзе "Вайна" сцвярджа-ецца думка пра повязь самых разнастайных падзей у адзшы ланцуг, i прымаючы яго наканаванасць за нешта натуральнае, персанаж адчувае палёгку. Таюм чынам, узнiкаюць больш фiласофскiя адносшы да таго станоучага i адмоунага, што нечакана прыносша чалавеку эпоха войн i рэвалюцый.
Л1ТАРАТУРА
1. Шаулякова-Барзенка, I. Проза / I. Шаулякова-Барзенка // Гiсторыя беларускай лиаратуры XX ста-годдзя : у 4 т. - Т. 4. Кн. 3. - 2-е выд. - Мшск : Белар. навука, 2015. - С. 8-35.
2. Гншамёдау, У. Вяртанне / У. Гншамёдау. - Мшск : Маст. лгг-ра, 2008. - 429 с.
3. Гншамёдау, У. Валошю на мяжы / У. Гншамёдау. - Мшск : Маст. лгг-ра, 2014. - 574 с.
4. Тычына, М. Уладзiмiр Гншамёдау / М. Тычына // Народ i вайна. - Мшск : Белар. навука, 2015. -С. 411-422.
5. Гншамёдау, У. Пюьменнк i навiзна жыцця / У. Гншамёдау // Як само жыццё: Кшга бягучай крытыкi. -Мiнск : Маст. лгт-ра, 1980. - С. 43-68.
6. Драздова, З. Асаблiвасцi мастацкага адлюстравання падзей i асоб Першай сусветнай вайны у рамане Уладзiмiра Гнiламёдава "Расiя" / З. Драздова // Першая сусветная вайна у народнай памяцi i мастацюм адлюстраваннi : матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Мiнск, 7-8 кастрычнiка 2014 г. -Мшск : Права i эканомiка, 2014. - С. 176-179.
7. Локун, В. Вайна як трагедыя народнага лёсу у творчасщ Уладзiмiра Гнiламёдава / В. Локун // Першая сусветная вайна у народнай памяцi i мастацюм адлюстраваннi : матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Мшск, 7-8 кастрычшка 2014 г. - Мшск : Права i эканомка, 2014. - С. 190-196.
8. Русшка, В. Беларус на Першай сусветнай вайне у мастацюм асэнсаваннi Уладзiмiра Гнiламёдава / В. Русшка // Першая сусветная вайна у народнай памящ i мастацкiм адлюстраваннi : матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Мiнск, 7-8 кастрычшка 2014 г. - Мшск : Права i эканомка, 2014. - С. 171-175.
9. Гншамёдау, У. Улк з Прусм / У. Гншамёдау. - Мшск : Маст. лгт-ра, 2006. - 382 с.
10. Гншамёдау, У. Раая / У. Гншамёдау. - Мшск : Xарвест, 2007. - 672 с.
11. Гншамёдау, У. Вайна / У. Гншамёдау. - Мшск : Белар. навука, 2014. - 628 с.
12. Шаладонау, I. Саборнасць як асноуны спосаб жыцця i змагання у рамане У. Гншамёдава "Раая" / I. Шаладонау // Этот день мы приближали, как могли ... : материалы Междунар. науч.-практ. конф., посвящ. 70-летию Победы в Великой Отечественной войне и окончания Второй мировой войны, Минск, 7-8 мая 2015 г. : в 2 ч. - Ч. 2. - Минск : Белар. навука, 2016. - С. 120-124.
Пастуту 23.06.2019
'WHY DO PEOPLE LIVE?'
PHILOSOPHICAL AND SOCIO-POLITICAL ISSUES IN U. HNILAMIODAU'S NOVELS
Z. TRATSIAK
The article is devoted to U. Hnilamiodau's novels 'Ulysses from Pruska', 'Russia', 'The Return', 'Cornflowers on the Border' and 'War' in connection with the notion of continuous war. The influence of periodic social and political upheavals on the personality of the character of ordinary Belarusians is analyzed. Different approaches to the conceptual question 'why do people live?' are revealed. They depend on the social situation, heroes' experience and outlook. It is pointed out that the inability to answer this question leads some of U. Hnilamiodau's characters to the perception of life as a complex of positive and negative factors.
Keywords: Belarusian literature, family saga, continuous war, U. Hnilamiodau.
