CC BY
5АДАБИЁТ
1. Ахмедов Б. Дом, в котором живут книги. - Душанбе, 1974.
2. Бандриков К. Е. Очерки по истории народного образования в Туркестане. - М, 1960.
3. История культурного строительства в Таджикистане. 1917-1977 гг. Т. 1. - Душанбе,1983.
4. Ленинабадская область в центрах в 1978 году: статический сборник. - Ленинабад, 1979.
5. Маориф ва маданият. 7 сентябри 1978.
6. Морозов Д., Дун А. Из истории библиотеки // Ифтихори мо. - Хучанд,1997.
7. Сулаймони С, Нуралиев А. Аз таърихи китобдории точиик. - Душанбе,1998.
8. Шукуров М. Культурная жизнь в Таджикистане в период развитого социализма. - Душанбе, 1980.
ПЕРВАЯ ПУБЛИЧНАЯ БИБЛИОТЕКА ТАДЖИКИСТАНА
В статье говорится об истории создания одной из публичных библиотек- областной публичной библиотеки им. Т. Асирй. Это библиотека имеет долгую историю существования. После ликвидации Ходжентского уезда и создания Ходжентского округа это библиотека получила статус межобластной библиотеки и оказывала методическую помощь другим библиотекам области. Ее книжный фонд ежегодна пополнялся. Деятелность библиотеки не прекращалась и в годы Великой Оттечественной войны. В статье упоминаются и руководители библиотеки. Данная библиотека сыграла большую роль в деле развития библиотечней системы Северного Таджикистана.
Ключевые слова: публичный, библиотека, уезд, область, Ходжент, книжный фонд, Великая Отечественная война, руководители, библиотечная система, Северный Таджикистан.
THE FIRST PUBLIC LIBRARY OF TAJIKISTAN
The article tells about history of foundation one of the public libraries- Regional public library named after T. Asiri. This library has long history of existence. After abolition of Khodjent uyezd andfoundation of Khodjent region this library got status of the inter-regional library and it helped other libraries of region with methodological assistance. Every year its book collection increased. The activity of the library did not stop even during Great Patriotic War. The article mentions the directors of the library. This library played a big role in the developvent of the library system of the Northen Tajikistan.
Key words: public library uyezd region Khodjent book collection Great Patriotic War directors library system Northen Tajikistan.
Сведения об авторе.
Акбари Махиноз - ассистент кафедры история таджикского народа, факультет история Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни,
About the author.
Akbari Makhinoz - is the assistant to department history of the Tajik people; faculty history Tajik state pedagogical university named after S. Ayni,
НАЗАРЕ БА ФАЪОЛИЯТИ ИЛМИИ ФАКУЛТЕТИ ТАЪРИХИ ДДОТ БА НОМИ САДРИДДИН АЙНЙ
Шарифова Ш.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Яке аз бузургтарин дастовардхои илмию фархангии точикон дар замони Шуравй бешубха ташкил ёфтани нахустин мактаби олй - Донишкадаи омузгорй (феълан Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи С.Айнй) ва дар заминаи он рушди низоми нави тахсилоти олии миллй дар Чумхурии Точикистон мебошад. Нахуст мактаби олии Точикистон ДДОТ ба номи Садриддин Айнй, 18-уми июли соли 1931 дар асоси шуъбахои таъриху иктисодиёт ва адабиёту забоншиносии факултети педагогикаи Донишгохи давлатии Осиёи Миёна таъсис ёфт, ки дар рушди илму фарханги мамлакат хиссаи босазое дорад. Факултети таърих аввал хамчун шуъбаи таъриху адабиёт соли 1934 ташкил шуда, 22 феврали соли 1935 ба факултети мастакил табдил ёфт, ки то имруз дастпарварони факултети таърих дар хама сохахои чамъиятии Чумхурй ичрои вазифа доранд[2, с.24]. Муайян аст, ки звенои асосии факултетхоро кафедрахои тахассусй ташкил менамоянд, ки сифати таълим низ аз фаъолияти дурусти онхо вобастагй дорад. Айни хол дар факултети таърихи ДДОТ ба номи С. Айнй чор кафедраи тахассусй - таърихи халки точик, таърихи умумй, хукук, методикаи таълими таърих ва хукук амал менамоянд. Дар кафедрахои факултет зиёда за 70 нафар омузгорон (доимй ва хамкор) машгули фаъолият мебошанд, ки 30 нафари онхо сохибунвонанд[3, с.3].
Aгаp мо ба таъpиxи фаъолияти илмии факyлтeт назаp афканем, маълyм мeгаpдад, ки ин маxзани илм даp тайëp намyдани мyтаxаccиcон ва кадpхои илмй, cахми боpиз гyзоштааcт
Даp инкишоф ва ташаккyли факyлтeти таъpиx, инчунин даp тайëp намyдани мyтаxаccиcони боиcтeъдод, олимон А. Алиев, Б.Fафypов, А. A.Ceмëнов, Б.Иcкандаpов, А.М.Баховаддинов, А.М.Феноминов, З.Ш.Рачабов, Р. Mаcов, М. Одилов, И. О.Обидов ва дигаpон нихоят калон мебошад
Бояд ëдоваp шуд, ки яке аз аввалин xатмкаpдагони факултети таъpиx, академик Мулло Эpкаeв мебошад. У узви пайваcтаи Академияи илмхои педагогии ИЧШС буда, тамоми фаъолияташpо ба pохи илму таълими таъpиx баxшидааcт. Ба калами академик здада аз 200 аcаpи илмй, илмй-оммавй тааллук доpанд. Даp навиштани зиëда аз 50 моногpафиявy китобхо дастачамъй фаъолона иштиpок каpдааcт[5, c.5].
Инчунин яке аз аввалин дyxтаpони cохибмаъpифати махаллие, ки даp pохи илм кадами ycтyвоp гузошт ва фаъолияти илмиашpо аз факултети таъpиx OFOЗ намуд, инчунин тахку^ии илмии xyдpо аз ин даpгох мустахкам каpдааcт, Xонcyваpова М.Ч. мебошад. Даp баpобаpи ин Xонcyваpова аввалин аcпиpант дyxтаpи кафeдpаи таъpиxи ИЧЩС-и факултети таъpиx ба хжоб pафта, голхои 1948-1952 вазифаи декани факyлтeтpо ба ухда доштааcт[5, c.7].
Сахми мyаppиxони давpаи Шypавй аз хжоби xалки точик даp тайëp намудани мyтаxаcиcони имpyзаи Точикистон бенихоят намоëн мебошанд. Бояд ëдоваp шуд, ки яке аз чeхpахои шиноxтаи илмии факултет доктоpи илмхои таъpиxи ИЧШС Мачлж Одилов мебошад. Ба калами олим як катоp аcаpхо ва маколахои илмй тааллук доpанд. У шлхои 19521959 вазифаи декании факyлтeтpо ба ухда дошта, аз шли 1967 то cоли 1977 хамчун мyдиpи кафeдpаи таъpиxи ИЧШС фаъолият намyдааcт. Махз даp давpаи pохбаpии ин шаxcият ба факултет ва кафeдpа як катоp чавонони лаëкатманд миcли Hаpзyллоeв С., Пиpyмшоeв X., Давлатбеков Н., Рохатов Г., Гадоев Г., ки то имpyз даp факултети мазкyp адои вазифа каpда иcтодаанд, ба коp кабул шуданд[5, c.8].
Даp cодхои 80-ум pохбаpии факyлтeтpо олимон ва даcтпаpваpони факултети мазкyp М. ШepFOЗиeв (1974-1985) ва X. П^умшоев (1985-1995) ба ухда доштаанд. Даp cодхои pохбаpии X. П^умшоев факултет ба яке аз cоxтоpхои аcоcй ва пешкадами донишкада табдил ëфт. Даp ин давpа чанде аз омyзгоpони ваpзидаи факултет pиcолахои номзадй ва доктоpй дифоъ намуда, давpаи вокеан cypъатëбии cамти коpии онхо бошад ба голхои 90 ва cолхои аввали аcpи нав pоcт меояд. Аз ин чихат, фаъолияти илмии наcлхои мдана ва нави факултет, ки даp оxиpи cолхои 70 ва толхои 80 ба pиштаи илм баъди дифои pиcолахои номзадй мустаккиман воpид гаштаанд, махз даp хамин замони мycтакидият бeштаpy xyбтаp ба назаp мepаcанд[2, c.57].
Мушкилот ва дигаpгyнихои даp давpаи нави гyзаpиш ба истиклолияти миллй, ки даp вазъи нихоят дyшвоpи cиëcии чyмхypй pоcт омада буд, ба фаъолияти илмй ва мyаccиcахои илмй, аз чумла макотиби олиpо чиддан xададдоp намуд.
Ба ин pаванд аз як таpаф омилхои даp оxиpи мавчудияти Иттиходи Шypавй ба вучуд омада ва ба талаботи заpypй чавобгу набудани базаи илмй, аз чумла наpаcидани даcтгохy лабоpатоpияхои баpои фаъолияту пeшpафти коpхои тадкикоти ва боз хам коста гаpдидани ин пойгох даp давpаи нобаcомонихои аввали толхои 90-ум аз таpафи дигаp ивазшавии хайати мyтаxаccиcон-омyзгоpони шyFли илмй дошта, канда шудани мyноcибат аз маpказхои калони илмй, бо cабаби куч бастани мyтаxаccиcон, инчунин аз байн pафтани як катоp мавзуъхои илмй тадкикотие, ки ба талаботи чомеа чавобгу набуданд ва ë мухимияти xyдpо гум каpда буданд pаванди фаъолияти тадкикотии олимонpо чиддан xалалдоp каpда буд[6, c.13].
Соли 1996 нашpияи «Паëми Донишгох» аз нав ба фаъолият шypyъ каpд, ки даp он маколахои илмй ва имлй-методии олимон, аcпиpантон ва омyзгоpони чавони факултет инъикоc мeгаpдид. Акнун баъди ба даcт оваpдани истиклолият аввалин шуда, аз байни омyзгоpони факултет дотceнт X. Пиpyмшоeв pиcолаи доктоpй дифоъ каpд[1, c. 147].
Даcтоваpдхои илмй тадкикотй ва илмй-методии омyзгоpони факултет даp ибтидои аcpи XXI боз хам pyшд ëфт. Даp ин давpа вазифаи декани факyлтeтpо ycтодон Н. Давлатбеков, A.каpимов, Ч. Файзалиев, Н.К. Убайдyддоeв ичpо каpданд. Айни хол бошад декани факултет, дотсент А. Mypодзода мебошад.
Даp факултети таъpиx низ аз ибтидои толхои баъди 2000-ум даp pаванди коpхои илмй-тадкикотй ва тайëp каpдани кадpхои идмй-омyзгоpй пeшpавихо мушохида мешаванд. Махз даp хамин шлхо омyзгоpони чавон имконият пайдо намуданд, ки коpхои илмй-тадкикотии xyдpо идома диханд ва cохиби даpачаи илмй гаpданд. Даp ин шлхои пypcамаp pyшди илм аз чониби ycтодони факултети таъpиx, аз чумла X Пиpyмшоeв, Н. Давлатбеков ва дигаpон коpхои илмй-тадкикотй, таълимй-методй аз нашp баpоваpданд. Даp давpаи мазкyp ба факултет пpофeccоpон М. Маликов, И. Мухиддинов, А. Саидов, Xамза Камол, С.
Мухиддинов, А. Хакназаров, С. Бобомуллоев, Искандаров, А. Шарифзода ба кор даъват карда шуданд, ки сахми онхо дар рушди корхои илмй ва таълимй хеле назаррас мебошад. Аз соли 2019 бошад Ректори Донишгох, д.и.т., профессор Нуъмончон Гаффорй низ ба сафи олимони зикршуда пайваста, аз рушди таълим ва илми таърих сахмгузор мебошад.
Барои пешрафти корхои илмй-тадкикотй ва тайёр намудани кадрхои илмй-омузгорй фаъолияти Шурохои химояи диссертатсияхои Донишгох хеле калон аст. Дар Донишгох аз 22 апрели соли 1998 Шурои диссертатсионии химояи рисолахои номзадй аз руи ихтисоси 23.00.01- назария ва таърихи илмхои сиёсй ва ихтисоси 23.00.03 - Маданияти сиёсй ва идеология ба фаъолият огоз намуд, ки дар он Хусайноа А ва Абдурахмонов А рисолахои худро дифоъ намуданд[2, с.172].
Чунин вазъро ба назар гирифта, дар назди рохбарият вазифа гузошта шуд, ки теъдоди омузгорони унвондор дар Донишгох бояд зиёд карда шавад. Ин икдом бо рохи аз докторантура, аспирантура тарики унвочуи расмй ва гузаштан ба вазифаи ходими калони илмй бояд хал мешуд.
Дар аспирантура аз руи нишондихандаи 1-уми январи соли 2007 61 нафар аспирантон, ки дар байни онхо таърихчиён хам буданд[1, с. 157].
Натичаи дастовардхои илмй ва методии донишгох дар соли 2007 бо химояи рисолаи номзадии А.Хусайнов ва ичрои корхои илмй-тадкикотй, гузаронидани конференсияхои донишгохй, чумхуриявй ва дигар маводхои ба табъ расида, чамъбаст шуданд. Бояд кайд кард, ки асархои чопшудаи Х. Пирумшоев, А. Саидов, Хамза Камол, Н. Убайдуллоев аз тарафи мутахассисон бахои баланд гирифтанд[1,с.176].
Дар дахсолаи дуюми асри XXI махсусан мувафаккиятхои омузгорони факултети таърих дар самти таълифи китобхои дарсй хам назаррас аст. Аз чумла, дар таълифи китобхои дарсй омузгорон А. Саидов, Хамза Камол, Н.Давлатбеков, Н.К.Убайдуллоев, С.П.Сайнаков ва дигарон фаъолона ширкат намудаанд. Тадкдкотхои устодон, аз чумла, «Донишгохи омузгорй дар масири таърихи миллат» (муаллифон Х.Пирумшоев, Н. Убайдуллоев, А.Худойдодов, М.Маликов) - мачмуаи маколахои устодон «Зинаи халкунанда дар эхёи давлатдории точик» (мураттиб Н.Убайдуллоев), «Файзи истикдол дар «Боми чахон» Р.Масов, Х. Пирумшоев бояд кайд кард»[4,с. 147].
Аз иштироки донишчуён дар фаъолияти илмии донишгох, махсусан олимпиадахо ёдовар шуда, кайд кардан ба маврид аст, ки дар ин солхо донишчуёни факултети таърих дар озмунхои фаннй фаъолона иштирок карданд.
Дар радифи факултетхои донишгох соли 2012 хам фаъолияти илмй ва илмй-методию тадкикотии устодони факултети таърих хеле назаррас буда, дар самти ба чоп расидани корои илмй ва китобхои дарсй фаъолияти хуб нишон доданд.
Дар соли мазкур дар факултети 9 дастури илмй-методй, 94 маколаву фишурдаи илмй руи чопро диданд.
Дар соли 2014 бошад аз чониби устодони факултет як зумра тахкикот аз нашр бароварда шуданд. Бахусус китобхои Х. Пирумшоев "Концептуальные вопросы истории и историографии таджикского народа", "Таърихи халки точик дар тарозуи таърихнигорй", рисолаи М.Маликов "Призвание: историк", Н. Убайдуллоев "Становление советской системы народного образования Таджикистана в отечественной историографии", мачмуи илмии "Растагоре дар масири таърих" ва гайра аамияти муими илмй доранд.
Нишондихандахои нихоят мухими рушди фаъолияти илмии факултет дар соли 2015 бошад, дифои рисолахои докторй ва номзадй хисоб меравад. Аз чумла, як нафар омузгори кафедраи таърихи халки точик - Убайдуллоев Н., рисолаи докториашро ва ду нафар омузгори кафедраи таърихи халки точик - С.П. Сайнаков, М. Ганчакова рисолахои номзадии худро дифоъ намуданд, ки ин дар пешрафт ва мустахкам намудани базаи илмй-тадкикотии факултети таърих як кадам пеш гузошт ва барои таёр намдани мутахассисон сахми беандозае гузошт[1,с.182].
Аз натичахои фаъолияти корхои илмй-таткикотии устодони факултет дар солхои сохибистикдолй ёдовар шуда, мавриди кайдкуни аст, ки соли 2015 дар озмуни "Олими сол" (ки бори нахуст гузаронида шуд) аз самти илмхои гуманитарй ва чомеашиносй доктори илмхои таърих, Хайдаршо Пирумшоев бо гирифтани чойи аввал мушарраф шуда голиби озмун эълон гардид[1,с.183].
Дар соли 2015 аз чониби Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон накшахои таълимй зинаи доктор PhD-ро аз руи ихтисосхои Таърихи Ватан, Таърихнигорй, манбашиносй ва методхои тадкикоти таърихи тасдик гардиданд. Соли 2018 бошад накшаи зинаи докторантура аз руи ихтисоси таърихи умуумй тасдик ёфт[5,с.5].
Дар соли 2016 аз руи нишонахои навин ахамияти илмй дошта махсусан дар сохаи илм ва инноватсия донишгох тасмим гирифт, ки мачалаи наверо руи чоп барорад. Ин мачалаи навтаъсиси "Мухаккик" буд, то имруз шуморахои зиёди он ба нашр расидааст ва дар он асосан маколахои илмии донишчуёну магистрантхо чойгир карда шудаанд.
Соли 2019 6 нафар омузгорону аспирантони факултет рисолахои худро дифоъ намуданд, ки аз ин микдор 5 рисолаи номзадй (Ё Исмоилов, Н. Зарифов, X Аламов, А. Мамадазимов, БДомидов,) ва як рисолаи докторй (Хусайнов А.) буданд[5,с.43].
Дар ин сол 6 нафар омузгорону аспирантони факултет рисолахои номзадй ва доктории худро дифоъ намуданд. Давоми сол бо ташаббуси факультети таърих зиёда аз 15 семинару конференсияхои сатхи донишгохй, чумхуриявй ва байналмилалй гузаронида донишчуи факультет Шарипов Фарход Дар олимпиадаи анъанавии чумхуривй миёни донишчуёни макотиби олии кишвар аз фанни таърих сазовори чойи аввал гардид. Дар соли 2019 аз чониби устодони факултет зиёда аз 180 маколахои илмй ва илмй-оммавй ба нашр расиданд[5].
Хулоса, корхои илмй-тадкикотй дар факултет зина ба зина рушд ёфта, ба натичахои назаррас ноил гардидаанд.
АДАБИЁТ
1. Пирумшое X., Убайдуллоев Н. Бисту панч нахли пурсамар. Душанбе, 2016.
2. Пирумшоев X., Убайдуллоев Н., Муродов А. Нахустин маркази илму таълими таърих. Душанбе, 2013.
3. Хисоботи солонаи факултети таърихи ДДОТ ба номи С.Айнй оид ба ичрои корхои илмй-тадкйкотй ва илмию методи шуъбаи илм барои соли 2010.
4. Хисоботи солонаи факултети таърихи ДДОТ ба номи С.Айнй оид ба ичрои корхои илмй-тадкикотй ва илмию методй дар соли 2019.
5. Шарипов М.Б., Кабутов Д., Муродов А.А. Кошонаи маърифат аз таърихи факултети таърих. Душанбе, 1998.
6. Шергозиев М., Додохонов М. Нахустдонишгохи олии Точикистон. Душанбе, 2009.
ВЗГЛЯД НА НАУЧНУЮ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ФАКУЛЬТЕТА ИСТОРИИ ТГПУ ИМЕНИ САДРИДДИНА АЙНИ
В данной статье автор рассматривает отдельные фрагменты из истории научной деятельности коллектива исторического факультета ТГПУ имени Садриддина Айни.
Основные внимание направлены проблеме создания названного факультета, вклад его научно-преподавательского состава в изучение актуальных проблем истории таджикского народа.
Также в статье речь идёт о процессы воспитание научно-педагогических кадров в историческом факультете ТГПУ имени С. Айни.
Ключевые слова: Союз, ТГПУ имени С. Айни, факультет, педагог, образование, культура, наука, история, аспирант, докторант.
A SIGHT TO THE SCIENTIFIC ACTIVITY OF THE HISTORY FACULTY OF TSPU NAMED AFTER SADRIDDIN AINI
The article, describes about the separate fragments of the history and the scientific activity of the collective of history faculty of TSPU named after Sadriddin Aini.
The main attention is given to the problems of creating of the faculty, the contribution of the scientific and teaching stafffor studying of urgent problems of the history of the Tajik people.
Also in the article we talk about the processes of education of scientific and pedagogical personnel in the history faculty of TSPU named after S. Aini.
Keywords: Union, S. Aini TSPU, faculty, teacher, education, culture, science, history, graduate student, doctoral student.
Сведения об авторах:
Шарифова Шахло преподаватель кафедры всеобщей истории Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни.
About the authors:
Sharifova Shahlo - assistant of the department of general history of the historical faculty of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni.
