CC BY
84
116
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
УДК 821.161.3-3-055.2«20»09:316.346.2
Т. А. Фіцнер
ВЫЯЎЛЕННЕ ГЕНДЭРНЫХ УЗАЕМААДНОСІН У СУЧАСНАЙ ЖАНОЧАЙ ПРОЗЕ
У дадзеным артыкуле аналізуецца проза В. Куртаніч, Е. Вежнавец, А. Брава. Сцвярджаецца адметнасць погляду сучаснай жанчыны-творцы на гендэрныя ўзаемаадносіны і разнастайнасць іх праяўленняў у мастацкіх тэкстах аўтарак. Акцэнтуецца ўвага на пераасэнсаванні пісьменніцамі гендэрных роляў у сучасным грамадстве, што выявілася ў мастацкім даследаванні актуальнай для сучаснай жанчыны праблемы выбару, пошуку сваёй ідэнтычнасці, крытычным стаўленні да каштоўнасцей патрыярхатнай культуры.
Уводзіны
Творчасць прадстаўніц прыгожай паловы чалавецтва ў айчынным мастацтве слова на сённяшні дзень даволі цікавая, разнастайная, шматаблічная і з’яўляецца ўдзячным матэрыялам для даследаванняў. Росквіт жаночай літаратуры на пераломе стагоддзяў дэманструе працэс асэнсавання беларускімі інтэлектуалкамі адначасна з правамі і прывілеямі і сваіх абмежаванняў, накладзеных на іх лёс прыналежнасцю да «слабага полу» (згодна з З. Фрэйдам, анатомія / пол -гэта лёс). Такое асэнсаванне праяўляецца ў тым, што 1) сучасныя пісьменніцы выяўляюць свае адносіны да так званага жаночага пытання (у больш шырокім сэнсе да гендэрных узаемаадносін) у непасрэдных паводзінах у рэальным жыцці і 2) праектуюць іх на сюжэты, праблематыку і вобразы гераінь / герояў сваіх твораў. У кожным канкрэтным выпадку ступень радыкальнасці вырашэння гендэрных праблем у рэальным жыцці пісьменніц і ў іх мастацкіх творах розная, і вызначаецца таксама палітычным і культурным кантэкстам часу, у якім яны жывуць. Творчасць такіх нашых сучасніц, як В. Куртаніч, А. Брава, Е. Вежнавец - яркі прыклад жаночага пісьма ў беларускай жаночай прозе як формы самавыяўлення і супраціву патрыярхатнай культуры. Гэта спроба асэнсавання гендэрных узаемаадносін сучаснага грамадства і пошукаў сучаснай жанчынай свайго «я» (спроба самаідэнтыфікавацца), прага свабоды выбару, крытычнае пераасэнсаванне каштоўнасцей патрыярхатнай культуры, нормаў паводзін полаў.
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Адметным у сучаснай жаночай прозе з’яўляецца тое, што на першы план у мастацкіх творах выходзіць гераіня, якая ў творах мужчын-пісьменнікаў часцей з’яўлялася «фонам», ці, па слушнай заўвазе Л. Рублеўскай, «элементам асяродку існавання абагуленага героя» [1]. А ў тых выпадках, калі гераіня выступала ў якасці галоўнай, яна дзейнічала па мужчынскіх сцэнарыях, згодна з нормамі патрыярхатнага грамадства. Таму заставаліся таямніцай жаданні самой жанчыны. Заслону таямнічасці якраз і спрабуе прыадкрыць сучасная жаночая проза.
Так, гераіні твораў В. Куртаніч («Залюстрэчча для Алісы» [2]) - жанчыны, якія ў пэўны час жыцця па самых розных прычынах аказаліся на раздарожжы, перад выбарам. Іх вызначае нестабільнасць у прыватным жыцці і адносная стабільнасць у прафесійнай дзейнасці. Таму і выбар іх менш за ўсё звязаны з сацыяльнымі праблемамі, прафесійнай дзейнасцю (яны, як правіла, прадстаўніцы творчых прафесій - мастацтвазнаўца, журналістка, пісьменніца), а больш тычыцца іх асабістага жыцця. А яно, як правіла, падае не так многа варыянтаў. Часам гераіні выбіраюць адзіноту, часам каханка - вернага сябра і ахоўніка ў адной асобе. Усе яны шукаюць каханне, пры гэтым пажадана ўзаемнае і на роўных, і вельмі баяцца яго зблытаць з бояззю адзіноты. Баяцца «прыляпіцца» да некаханага, прыняць каханне без узаемнасці. У іх, нягледзячы на ўзроставую разбежку, а яна вар’іруецца ад 22 да 39 гадоў, маецца адмоўны жыццёвы вопыт пражывання з асобамі супрацьлеглага полу, таму яны вельмі асцярожныя і імкнуцца размяжоўваць прагу кахання, жарсць і сапраўднае каханне, адрозніваць апошняе ад «жаночай слабасці», ад патрэбы адчуваць сябе маленькай дзяўчынкай, якую пашкадуюць, суцешаць, накіруюць.
ФІЛАЛОГІЯ
117
Гераіні асуджаны на няпэўнасць, адзіноту, вечны пошук па прычыне таго, што ў мастацкім свеце пісьменніцы побач з нетрадыцыйнай жаноцкасцю не пададзена нетрадыцыйная мужчынскасць. У дадзеным выпадку пад нетрадыцыйнай мужчынскасцю маецца на ўвазе разбурэнне стэрэатыпаў ва ўспрыняцці жанчыны, яе ролі ў сям’і, грамадстве і выпрацоўка новых адносін да яе з боку мужчыны. Пад увагу не бярэцца ні знешнасць мужчын, ні іх сацыяльная і матэрыяльная значымасць. Іменна супраць замацаваных полавых роляў у сям’і, а найперш ролі хатняй гаспадыні, якая з’яўляецца «сімвалам шчасця для многіх знаёмак» [2, 162] паўстаюць гераіні В. Куртаніч. У выніку, яны застаюцца на раздарожжы нават зрабіўшы свой выбар. Аліса («Залюстрэчча для Алісы»), абраная дзеля высокай мэты - нараджэння новага месіі, выбар свой робіць пад уздзеяннем ін’екцый, «цёмнай даўкай вадкасці» [2, 75], гіпнозу. Гэты выбар вымушаны, несвядомы, таму няма ніякіх гарантый таго, што ён доўгатэрміновы. Караліну Цвікевіч («Эдэм пачынаецца летам») не цікавяць добранадзейныя ў прынятым, традыцыйным сэнсе слова мужчыны (вобраз Васіля). Яны яе хутчэй палохаюць, бо прадпісваюць гераіні сваім стылем жыцця пэўны стэрэатып паводзін, традыцыйную ролю жонкі = хатняй гаспадыні, якой яна настойліва пазбягае. А мужчыны самадастатковыя, таленавітыя, цікавыя (вобраз Стэфана), як правіла, не свабодныя. Так, закаханая Караліна ў хуткім часе даведваецца аб існаванні жонкі Стэфана. Эдэм страчаны... Трыццацідзевяцігадовая Яніна Луцэнка («У прымрак самоты, у звабны адчай»), не зважаючы на «пакутлівы боль самааналізу», выбірае «будучае кароткае шчасце» з пятнаццацігадовым Сяргеем, а не стабільнасць, прадвызначанасць з дарослым мужчынам (вобраз Лявона). «Я хачу падарыць каханне гэтаму юнаку...» [2, 306], - такім чынам тлумачыць свой выбар жанчына.
Кожная з жанчын знайшла тое / таго, што / каго шукала. Але няма адчування так званага happy end’a і ўпэўненасці ў тым, што гераіні шчаслівыя і што чарговая сувязь будзе апошняй, ці хаця б доўгатэрміновай. Тым не менш, станоўчае ёсць нават у такім стылі жыцця жанчыны. Яна перастае пазбягаць балючага вопыту экзістэнцыяльнай свабоды і адказнасці, а ў выніку, згодна з С. дэ Бавуар, перастае прымаць ролю ахвяры, навязаную ёй патрыярхатным грамадствам. Сама выбірае і сама адказвае за свой выбар, паўстаючы такім чынам супраць мужчынскіх стратэгій розных узроўняў па ператварэнню жанчыны ў аб’ект. Спрабуе заняць «мужчынскае» месца ў адвечнай апазіцыі мужчынскае / жаночае. У плане задавальнення сваіх сэксуальных жаданняў жанчына становіцца роўнай мужчыну. Яна можа спатоліць сваю жарсць тады і з тым, калі і з кім сама пажадае. Вырашае, каго адорваць («актыўнае падначаленне» [3, 771]) сваім пачуццём, не ўлічваючы той факт, нясе гэта ёй душэўнае заспакаенне, стабільнасць, палёгку, ці не. («У прымрак самоты, у звабны адчай»). У акце адорвання жанчына не толькі выконвае мужчынскае жаданне, але і задавальняе сваё асабістае.
Гераінь В. Куртаніч вызначае даволі крытычнае стаўленне да выбару будучага бацькі свайго дзіцяці (у выбары каханка яны менш крытычныя). Так, напрыклад, Караліна Цвікевіч («Эдэм пачынаецца летам») пяць гадоў сустракаецца з Васілём, пры гэтым іх адносіны вызначае, як сувязь, фізіялогію. Яна ўдзячная яму за тое, што дапамог «акрыяць і выжыць» пасля «недарэчнага, нежаданага разводу з мужам», пры гэтым адводзіць «яму ролю заменніка» і не больш таго, бо не жадае «ўяўляць сабе Васіля ў ролі мужа ці ў ролі бацькі яе дзяцей» [2, 154].
Любы мастацкі тэкст, мастацкая рэальнасць у большай ці меншай ступені ўсё ж адбівае рэальнасць жыццёвую (і светаадчуванне аўтара). У даным выпадку - дакументуе гендэрныя стэрэатыпы пэўнага грамадства ў пэўны час. Жанчыны В. Куртаніч, нашы сучасніцы, не падаюцца штучнымі, прыдуманымі. Іх унутраны свет, хоць у многім і супярэчлівы, даволі зразумелы сучаснікам і, па сутнасці, адлюстроўвае змены ў гендэрных праяўленнях полаў сучаснага грамадства, патрабаваннях полаў у адносінах адзін да аднаго. Можна адназначна сцвярджаць, што ў грамадстве адбываецца змена парадыгмы полаў ці, так бы мовіць, дыфузія паняццяў «мужчынскасць-жаноцкасць». Што мы і заўважаем у сучаснай жаночай літаратуры.
Е. Вежнавец таксама піша «пра сучасную беларускую жанчыну. Пра яе адчай, беспрытульнасьць, самоту, адрынутасьць...» [4, 7]. Такі ўнутраны стан гераінь Е. Вежнавец
118
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
выкліканы сучаснай рэальнасцю, якая падаецца аўтаркай даволі-такі крытычна і суб’ектыўна, нават гіпербалізавана. На «татальны крытыцызм аўтаркі», што накіраваны на «выяўленне бязладдзя, якое з’яўляецца дамінуючай характарыстыкай як вонкавага, так і ўнутранага свету яе гераіні» [5, 131] ужо звяртала ўвагу Г. Кісліцына. На наш погляд, асноўныя характарыстыкі гераінь - гэта неардынарнасць, нетрадыцыйнасць, адукаванасць, крытычны розум, рашучасць, незалежнасць, духоўная моц і адначасна поўная разгубленасць у жыцці, душэўны надлом («крыза ідэнтычнасці»). Яны часцей ведаюць, чаго не хочуць і не могуць прыняць у рэчаіснасці, чым тое, што ім патрэбна. Таму часта гераіні трапляюць у недарэчныя сітуацыі, пошук выйсця з якіх прыводзіць да чарговых расчараванняў ці наогул да трагедыі («Мы два хохлікі», «Лялечка -балетніца - каралева - сплетніца», «Зіму перажылі»). Гераіні Е. Вежнавец «сябруюць» з алкаголем, што на наш погляд, сімвалізуе няправільнае, нават прымітыўнае разуменне свабоды жанчыны. Гэта так званыя прэтэнзіі на свабоду паводзін па знешне выяўленаму мужчынскаму прынцыпу: калі можна насіць нагавіцы, то адпаведна паліць і ўжываць алкаголь. Апошняе разам з марамі і сном дапамагае гераіням, праўда вельмі ненадоўга, дасягнуць жаданай гармоніі, якую яны не знаходзяць у рэальнасці. Як цудоўна, няхай толькі ў сне, трапіць у свет, створаны «паводле тваіх уласных крывых лякалаў» [4, 89], дзе надта ж утульна і добра, і атрымаць «таго мужчыну». Аднак іронія адчуваецца ў словах, дзе гераіня выкрывае сябе (жанчын наогул) у падсвядомай скіраванасці на мужчыну: «Яна толькі была расчараваная тым, што ёйная асоба споўнілася праз мужчыну - так звыкла, так плоска» [4, 89]. Героі Е. Вежнавец - няўдачнікі ў большасці сваёй, нават тыя, што маюць уладу і грошы. І гэта становіцца іх устойлівай характарыстыкай у сучаснай жаночай прозе (гл. Мартысевіч М. «Мужчыны, якіх мы выбіраем»). Таму можна адчуваць сваю перавагу перад мужчынамі, больш таго, іх можна крыўдзіць, нават «біць»: «...Мужчынаў біць лёгка: толькі адбяры ў іх перамогу. Паранілі цябе - адкінь іх, як вяпрук адкідае сабак. І ідзі сабе далей. Быць свіньнёй - надзвычай прыемна, хаця не заўжды проста» [4, 87].
Тэма кахання хоць і прысутнічае ў творах Е. Вежнавец, аднак выяўлена не традыцыйна для жаночай прозы, быццам «між іншым». У творах адсутнічаюць вобразы і «каханай», і «закаханай» жанчын. Аўтарка не апісвае пачуцці і перажыванні гераінь, не выяўляе іх адносіны да кахання, а канстатуе наяўнасць пэўных стасункаў з супрацьлеглым полам. Таму тэма кахання хутчэй прадстаўлена як узаемаадносіны полаў, дзе ёсць калекцыянаванне мужчынаў («Зіму перажылі»), часам шкадаванне іх, а часцей расчараванне ў іх («Мы два хохлікі»: Мроя трэцяя...), пазбяганне блізкіх з імі адносін («Хутка вылупіцца цмок»), бо «няма ідэяў і людзей», за якімі б магла пабегчы трыццацігадовая «з хвосьцікам» гераіня, а «жаноча-мужчынскімі справамі» яна не цікавіцца. А наконт пошуку патэнцыяльных спадарожнікаў жыцця за мяжой некаторымі гераінямі («Агенцыя “Шчасьце”) аўтарка крытычна заўважае: «Па мне, дык лепей прадаваць сваю працу, чым сябе» [4, 102]. Аднак, што ж рабіць сучасным беларускам, якім «устыла жыць пры сквапным і злым бацьку, а свайго дому... няма» [4, 115]? На гэтае пытанне пісьменніца не дае адказу, бо яго не можа быць у прынцыпе. Далёкі ад традыцыйнага ў прозе пісьменніцы і вобраз «жанчыны-маці». Так, мацярынства Тэрэзы Змушкі з апавядання «Лялечка - балетніца - каралева - сплетніца», усяго толькі тое апошняе, што засталося, «каб канчаткова не згубіць сябе ў няскладным жыцці» [6, 388], каб усяго толькі нейкім чынам «прызвычаіцца» да жыцця пасля няўдалых спроб яго змяніць і наладзіць па асабістым жаданні (маецца на ўвазе «замежная адысея» гераіні).
Як бачым, пераадольванне «крызы ідэнтычнасці», пошук уласнага «я» працэс вельмі балючы і доўгатэрміновы, таму не спраўджваецца ў межах мастацкага свету Е. Вежнавец. Кожная гераіня / чытач мусіць вырашаць яго для сябе па-за межамі твораў пісьменніцы.
Раман А. Брава «Менада і яе сатыры» [7], [8] найбольш ярка выяўляе аўтарскую канцэпцыю існавання жанчыны ў патрыярхатным грамадстве, падае адзін з варыянтаў паводзін жанчыны ў патрыярхатным соцыуме, які, па слушнай заўвазе самой аўтаркі, яркі прыклад таго, «як не трэба жыць і не трэба кахаць...» [8, 28]. Здаецца, усё вызначана і расстаўлена на свае месцы. Ёсць гераіня, раман і яго трагічны фінал, ёсць нават выснова. Аднак твор выклікае шэраг супярэчлівых думак адносна каштоўнасцей патрыярхатнай культуры, праблемы гендэрных
ФІЛАЛОГІЯ
119
узаемаадносін і ўзнаўлення стэрэатыпаў паводзін полаў уладнымі стратэгіямі розных узроўняў і культурай у тым ліку (літаратурай у прыватнасці). Па сутнасці, аўтарка ставіць пад сумненне выхаваўчую ролю патрыярхатнай літаратуры. Даводзіць, што мастацкія тэксты, створаныя пісьменнікамі-мужчынамі, з’яўляюцца адной з прычын адпаведных паводзін галоўнай гераіні, менавіта ў іх яна знаходзіць і стэрэатыпы для пераймання, і разуменне Вялікага Кахання. Ёсць меркаванне, што раман А. Брава «Менада і яе сатыры» разлічаны на жаночую аўдыторыю, бо «такой хвалі непрыязі да мужчынскага полу ніводзін яго прадстаўнік добраахвотна не вытрымае...» [9, 6]. Нам падаецца, што твор прадыктаваны найперш нелюбоўю да жанчыны, якая вынікае з яе падпарадкаванай ролі ў грамадстве (і сям’і). А непрыязь да мужчын у тэксце другасная. Яна вынікае з зайздрасці да большых магчымасцей мужчын у соцыуме. Што тычыцца праблем сексуальнасці, то мужчыны такія ж ахвяры апошняй, як і жанчыны. Іншая справа, што маральную адказнасць перад грамадствам за сэксуальныя адносіны нясе ў асноўным жанчына.
Але вернемся да той думкі, што менавіта жанчыне складана чытаць падобны твор, бо «жанчына заўсёды чытае ў тэксце свой асабісты рэальны жыццёвы эксперымент» [10, 151]. Так, усю разнастайнасць паняццяў «жанчыны», «жаноцкасці» І. Брава звяла да двух тыпаў: 1) «юных жанчын з помслівымі тварамі эрыній ды гарызантальнымі памкненнямі» [8, 17], крыніца злосці якіх дзіця, якое не дапамагло ўтрымаць самца і 2) «добрапрыстойных матрон», якія адзначаюць «энны шлюбны юбілей», а самі выдзіраюць пуцёўкі на адпачынак у сацстраху, каб «легчы пад кожнага, каго прырода надзяліла другаснымі прыкметамі самца» [8, 17]. Ёсць яшчэ адна «дурнічка», галоўная гераіня рамана, якая не ўпісваецца ў прапанаваную схему. У творы менш прадстаўлены другі тып жанчын, а найгоршым прадстаўніком першага з’яўляецца маці Юлі, Галіна Іларыёнаўна. Думаецца, што аўтарка тут моцна згушчае фарбы. Большасць жанчын, на шчасце, не такія «рамантычныя» і «эгаістычныя», як Юля, і не такія вырадкі, як Галіна Іларыёнаўна. Нараджэнне дзіцяці ў адначассе робіць жанчыну дарослай, адказнай, самадастатковай, дапамагае па іншаму глянуць на свет і людзей у ім, на мужчын у прыватнасці, крытычна іх ацаніць. Праўда, менавіта гэтага вопыту пазбягае ў творы галоўная гераіня. Юля адназначна выбірае Вялікае Каханне і неўсвядомленую яшчэ ўстаноўку на паразу. Гэтаму спрыяюць самападман, прайграванне чужых роляў, за якімі спрабавала схавацца, а на самой справе згубілася гераіня рамана. Імітацыя кахання, сексуальнасці вядзе ў рэшце рэшт да імітацыі жыцця, а ў выніку - да трагедыі. Тым, што не хоча бачыць сапраўднага жыцця і сапраўдных людзей, гераіня фактычна здымае з сябе адказнасць за свой лёс. Практычны вопыт і інтэлектуальны досвед нічога не мяняюць у яе жыццёвым сцэнарыі, які Юля запазычыла ў маці. І гэта другая прычына адпаведных паводзін Юлі, як вынікае з тэксту. Трэцяя прычына трагічнай развязкі твора - праблема выхавання. Юля, згодна з тэкстам, вырасла ва ўмовах нават не недахопу, а поўнай адсутнасці мацярынскай любові. Таму ў яе выпрацаваўся так званы «комплекс непаўнавартаснасці» - яна залежная ад кожнага, хто прамовіць у яе адрас добрае слова.
Вобраз Юлі (хоць, бясспрэчна, гіпербалізаваны, нават абсурдны) характэрны для творчасці А. Брава. Ён праглядваецца ўжо ў яе дэбютнай кніжцы «Каменданцкі час для ластавак» [11]. На жыццёвы сцэнарый галоўных гераінь твораў моцны ўплыў аказалі ўзаемаадносіны з маці. Вікторыя («Імя Ценю - Святло»), Аля («Тапіць дзяўчатак тут дазволена») і нават Алеся («Каменданцкі час для ластавак») імкнуцца заслужыць увагу і любоў маці выдатнымі поспехамі ў вучобе і ідэальнымі паводзінамі, аднак гэта ім ніяк не ўдаецца. Незразумелыя і слабыя ў сваёй інакшасці, няздольныя абараніцца перад рэчаіснасцю, тым больш супрацьстаяць ёй, гераіні спрабуюць прыняць існуючыя правілы жыцця, якія супярэчаць іх думкам, пачуццям і жаданням, але гэта не прыводзіць да станоўчых вынікаў. Аб’ядноўвае гераінь і жаданне пакінуць гэты «абрыдлы тэатр жыцця» [11, 103]. Мастацкі свет А. Брава змрочны, беспрасветны. Лёс гераінь, як правіла, трагічны, прадвызначаны, аўтарка не пакідае ім шансаў ні на шчасце (Алесі з аповесці «Каменданцкі час для ластавак»), ні ўвогуле на жыццё (ні Алі, ні Юлі, ні Вікторыі), бо лічыць, што жанчына з самага нараджэння «асуджаная на паразу». Праўда, гераіня аповесці «Каменданцкі час для ластавак» Алеся ўсё ж глядзіць на свет аптымістычна, бо спадзяецца на іншы сцэнарый жыцця для дачкі Карыны. А, можа, гэта таксама самападман?
120
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Алесю адрознівае залішняя самаахвярнасць, самаадрачэнне ў імя дзіцяці: дзеля дачкі яна гатовая паступіцца творчасцю. Аднак вынікі такой самаахвярнасці цудоўна намаляваны пісьменніцай у апавяданні «Змяя, пакрытая пёрамі птушкі сонца» [11, 171-182]. Аўтарка папярэджвае чытача, што залішняя самаахвярнасць таксама неапраўданая крайнасць, як і занядбанне дзіцяці. Увогуле аспрэчвае мацярынскае права ўласнасці на дзіця, бо такое права пазбаўляе чалавека свабоды выбару, перашкаджае набыццю асабістага вопыту, адказнасці найперш за сваё жыццё (а пазней і жыццё блізкіх яму людзей), не дазваляе адаптавацца ў зменлівым і хуткаплынным жыцці.
Вывады
Усё сказанае вышэй дае падставу сцвярджаць, што проза В. Куртаніч, Е. Вежнавец, А. Брава выяўляе адметнасць жаночага погляду на свет і гендэрныя ўзаемаадносіны, на патрыярхатную культуру і яе ўздзеянне на чалавека, стварае (адрозны ад мужчынскага) міф пра сучасныя стэрэатыпы мужчынскасці і жаноцкасці, ролі мужчын і жанчын у соцыуме і сям’і, каханне і выбар жанчыны. Адначасна рэпрэзентуе разнастайнасць светаўспрыняцця пісьменніц, якія выбіраюць свабоду творчасці, самавыяўлення. І гэта натуральна на пачатку ХХІ ст., калі жанчыны-творцы маюць ўсе падставы і ўмовы для таго, каб эксперыментаваць са словам, ствараць сваю мадэль гендэрных узаемаадносін. Пры гэтым пісьменніцы, як слушна заўважае Г. Кісліцына, «усё часцей паўстаюць супраць паблажлівасці ў адносінах да іх як творцаў» [5, 138].
Літаратура
1. Рублеўская, Л. Жаночы міф як частка беларускага міфа паэзіі ХХ ст. / Л. Рублеўская // Зб. дакл. і паведамленняў Міжнар. навук.-практ. канф., 1999 г. / Літаратурны музей Максіма Багдановіча ; склад.: Т. Э. Шаляговіч, І. В. Мышкавец. - Мінск, 2001. - С. 241-249.
2. Куртаніч, В. Залюстрэчча для Алісы: раман-парафраз, аповесці, п’еса, апавяданне / В. Куртаніч.
- Мінск : Беларускі кнігазбор, 2003. - 312 с.
3. Бовуар, С. Второй пол / С. де Бовуар : пер. с фр. ; общ. ред. и вступ. ст. С. Г. Айвазовой, коммент. М. В. Аристовой. - М. : Прогресс ; СПб. : Алетейя, 1997. - Т. 1 и 2. - 832 с.
4. Вежнавец, Е. Шлях дробнай сволачы / Ева Вежнавец. - Мінск : Логвінаў, 2008. - 152 с.
5. Кісліцына, Г. Новая літаратурная сітуацыя: змена культурнай парадыгмы / Г. Кісліцына. -Мінск : Логвінаў, 2006. - 206 с.
6. Лясовіч, С. М. Вобраз сучаснай жанчыны ў прозе Евы Вежнавец / С. М. Лясовіч // Гендер и проблемы коммуникативного поведения : сб. материалов ІІІ Междунар. науч. конф., г. Полоцк, 1-2 нояб. 2007 г. / ПГУ ; под ред.: А. А. Кугнина [и др.]. - Полоцк, 2007. - С. 387-391.
7. Брава, А. Менада і яе сатыры / А. Брава // Маладосць. - 2008. - № 9. - С. 24-56.
8. Брава, А. Менада і яе сатыры / А. Брава // Маладосць. - 2008. - № 10. - С. 14-49.
9. Капуста, Ж. На іншай хвалі / Ж. Капуста // ЛіМ. - 2008. - № 50. - 12 снежня. - С. 6.
10. Жеребкина, И. Прочти мое желание... Постмодернизм, психоанализ, феминизм / И. Жеребкина.
- М. : Идея-Пресс, 2000. - 256 с.
11. Брава, А. Каменданцкі час для ластавак: Аповесці, апавяданні / А. Брава. - Мінск : Маст. літ., 2004. - 183 с.
Summary
This article analyzes О. Kurtanich, Е. Vezhnavets, Е. Bravo’s prose. Identity sight-creator of the modern woman on gender relations and the diversity of their manifestations are alleged in these literary texts. The attention is focused on women writers redefine gender roles in modern society, as manifested in the artistic research relevant to the modern woman's choice problem, find its identity, a critical attitude to the values of a patriarchal culture.
Паступіў у рэдакцыю 02.11.09.
