Второто рамниште на сложеност кај мултипликативните сложени семантеми од прв степен во македонскиот јазик Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

оригинален научен труд

УДК: 811.163.3’366.58 ВТОРОТО РАМНИШТЕ НА СЛОЖЕНОСТ KAJ МУЛТИПЛИКАТИВНИТЕ СЛОЖЕНИ СЕМАНТЕМИ ОД ПРВ СТЕПЕН ВО МАКЕДОНСКИОТ JAЗИK Виолета Jанушева

Универзитет „ Св. Климент Охридски “, Педагошки факултет,

Битола, Македонка

Keywords: event/situation comprehended as a moment, multiplication

Summary: The paper presents models of multiplicative first level semantemes from second class of complexity and determines the formal indicators of these structures for expressing multiplicative aspect configuration. The relevant feature of multiplicative aspect configuration - event/situation comprehension as a moment is stressed out, as well as the mutual relations between these semantemes with the habitual and telic aspect configuration which are connected with polysemy of the semantemes as a result of the context role, real or assumed.

Клучни зборови: нaстaн/ситyaциja сфатени како момент, мyлтипликaциja

Резиме: Во тpyдот се пpетстaвyвaaт модели на мyлтипликaтивни сложени семантеми од пpв степен од втерто paмниште на сложеност и се опpеделyвaaт фоpмaлните показатели на овие стpyктypи за изpaзyвaше на мyлтипликaтивнaтa видска конфигypaциja. Акцентот е ставен на важната особеност на мyлтипликaтивнaтa видска конфигypaциja - сфакашето на настанот/ситуацщата како момент, на мегусебните pелaции на овие семантеми со хабитуалната и со теличната видска конфигypaциja кои се повpзaни со повекезначноста на семантемата како pезyлтaт на yлогaтa на pеaлниот или пpетпостaвениот контекст.

1. Вовед1

Логичката дефиницща на мyлтипликaтивнaтa видска конфигypaди-ja: се случува нешто повекепати (од Х) или се случува P, P, P, ... покaжyвa мyлтиплициpaftе на моментот2 во де_іството или на настанот или ситуацщата сфатени како момент, ка] конфигypaциите со доминанта момент и ка] конфигypaциите со доминанта континуум. Исказот се случува нешто ja пpетстaвyвa нaдpеденaтa видска вpедност, односно континуумот во чии paмки се мyлтиплициpa моментот.

1Основа на тpyдот се семантички оpиентиpaните испитуваша за глаголскиот вид во македонскиот ]азик, в. С. Кapолaк, 1994, 1997, 2005, Л. Спасов, 1996, 2005, И. Пановска-Димкова, 2003, С. Тофоска, 2005, В. Jaнyшевa, 2009.

2 Поимот момент се пpифaKa со значешето што го има во секо]дневната комуникацща: многу кpaтко ^аеше на де]ството пpетстaвено со глаголската семантема, неодpеден кpaток пеpиод на вpеме, мигновено де]ство и сл., без да се опpеделyвa неговото вpеметpaеше.

бЗ

Подредениот моментен вид е претставен преку делот повекепати, ко] го означува де]ството, односно моментот што се повторува во рамките на временскиот континуум.

Де]ството се претставува како серща од моменти или како серща од еднократни акти при што еден момент претставува завршен акт од низата акти што го сочинуваат де]ството. Мултипликацщата, значи, претставува множество од поврзани моменти на временскиот континуум.

2. Семантичка сложеност на мултипликативните сложени семантеми од прв степен. Испитувааата покажуваат дека во однос на сложените семантеми од прв степен, во зависност од семантичката сложеност на глаголите, мултипликативната видска конфигурацща покажува сложеност од две рамништа: сложеност од прво рамниште и сложеност од второ рамниште (в. Jанушева,2009:111).

2.1. Сложеност од прво рамниште. Сложеноста од прво рамниште се однесува на простата мултипликацща или на мултипликациіата на семантички простиот момент. Простиот момент претставува еднократен акт, ко] се мултиплицира во рамките на временскиот континуум - станува збор за регуларно (потребно) повторуваае, инхерентно на глаголската семантема. На пример, чука на масата: се случува х да прави чук + да прави чук + да прави чук + ... на масата. Чук- ]а претставува коренската морфема со моментна видска вредност, односно еднократниот акт, ко] се мултиплицира во рамките на временскиот континуум, претставен преку континуативниот суфикс -а. Примери: Надвор кракаат кокошките, излегле на пасеае со маглите. (П, 56); Зад мене штракаат празни пушки. (П, 100), (в. Jанушева, 2011: 101-114).

2.2. Сложеност од второ рамниште. Сложеноста од второ рамниште се однесува на сложената мултипликацща или на мултипликациіата на семантички сложениот момент (мултипликацща на моментот ка] конфигурациите со доминанта момент). Во ово] случай двете видски вредности на конфигурацщата со доминанта момент се претставени преку едноморфемски показател, ко], заедно со континуативниот суфикс -уваї-ваї-а, претставува сложена мултипликативна семантема од прв степен од второто рамниште: ... ги креваа матарките. (ЦС, 47); Сега дел по дел ги решаваме тие прашааа ... (Ш, 298). Мултипликациіата на семантички сложениот момент се поврзува и со хабитуалната и со теличната конфигурацща.

2.2.1. Настанот/ситуацщата сфатени како момент. Сложеноста од второто рамниште е поврзана со сложениот момент, за ко] се

коpистaт поимите настан/ситуацща, односно со настанот/ситуацщата сфатени како момент. Во семантичка смисла настанот/ситуацщата се посложени гоуави од моментот затоа што моментот се содожи во нив. ^и сфакашето на настанот/ситуац^ата како момент се вpши еден вид апо^а^^а во однос на моментите што се содожат во нив, односно во де_іството - сите тие моменти се сфакаат како еден момент, во paмките на континуумот се мyлтиплициpa то] момент што е pезyлтaт на aпстpaкдиjaтa на поединечните моменти, а тоа пpетстaвyвa делумно изедначуваше на поимот момент со поимот метамомент. Сфакашето на настанот/ситуацщата како момент пpетстaвyвa многу важна специфичност на мултипликативната видска конфигypaциja. На пpимеp, коpенскaтa моpфемa одлуч- пpетстaвyвa pезyлтaтивнa коpенскa моpфемa (двете видски вpедности на pезyлтaтивнaтa видска конфигypaдиja се пpетстaвени ^еку едномоpфемски показател), raja го пpетстaвyвa сложениот момент. Единечните моменти што се содожат во неа се aпстpaxиpaaт и се сфакаат како еден момент ко] се мyлтиплициpa во paмките на вpеменскиот континуум, пpетстaвен пpекy континуативниот суфикс -ува, па се добива мултипликативна сложена семантема од ^в степен од втоpо paмниште на сложеност raja означува мyлтиплициpaше на настанот, односно на ситуацщата: се случува х да одлучи + х да одлучи + ...:

Се случува нешто повекепати (од Х)

Континуум настан + настан + настан

ситуацща + ситуацща + ситуацща -ува/-ва/-а одлучи + одлучи + одлучи + ... (aпстpaкдиja

на единечните моменти во одлучува во еден момент, ко] се мyлтиплициpa во paмките на вpеменскиот континуум).

Во т^удот се пpетстaвyвa мултипликативната видска конфигypa-цща на сложените семантеми од ^в степен од втоpото paмниште на сложеност, се даваат модели на овие семантеми и се о^еделуваат фоpмaлните показатели на овие стpyктypи за изpaзyвaftе на мултипликативната видска конфигypaциja3. Во анализата, акцентот е ставен на настанот/ситуацщата сфатени како момент и на pелaциите на овие семантеми со хабитуалните и со теличните, кои се однесуваат на нивната повекезначност, raja, пак, е pезyлтaт на улогата на контекстот.

3Во тpyдот не се paзгледyвaaт мултипликативните сложени семантеми од пpв степен од втерто paмниште на сложеност со пpефикс во сво]от состав.

3. Метод на анализа. Во анализата се поаГа од споменатата семантичка теоpиja за глаголскиот вид и од семантички сложениот момент, односно од сфакашето на настанот/ситуацщата како момент.

4. Анализа и диcкуcиjа. Семантичка ^оженоеі - Модели на пожени мултлипликативни cемантеми од прв степен - cложеноcт од второ рамниште. Мултипликативни сложени семантеми од ^в степен што покажуваат сложеност од втоpо paмниште се градат, така што на коpенскa моpфемa, raja пpипafa на неща од конфигypaциите со моментна доминанта фезултативна, инхоативна, теpминaтивнa, лимитативна конфигypaдиja4) и се додава континуативен суфикс -ува/-ва/-а. Пpитоa, доминантниот моментен вид на конфигypaциjaтa со моментна доминанта го пpетстaвyвa подpедениот моментен вид на мултипликативните сложени семантеми од ^в степен од втоpото paмниште. Во ово] случай фоpмaлнaтa и видската деpивaциja се paзликyвaaт, фоpмaлнaтa е пpостa, а видската сложена затоа што видските вpедности на конфигypaдиjaтa со доминанта момент се изpaзени пpекy едномоpфемски показател. На пpимеp, семантемата купува е из^адена од pезyлтaтивниот коpен куп- и континуативниот суфикс -ува. Двете видски вpедности на pезyлтaтивнaтa видска конфигypaциja (нaдpеденaтa моментна и подоедената континуативна) се изpaзени пpекy еден показател, (в. Kapолaк, 1997, Пановска-Димкова 2003: 43). Значи, споpед поимската сложеност во купува се содожат две видски вpедности - од една страна, pезyлтaтивнaтa видска конфигypaциja изpaзенa пpекy коpенскaтa моpфемa куп-, а, од дpyгa страна пpостиот континуативен вид пpетстaвен ^еку суфиксот -ува. Kaj мултипликативните сложени семантеми од ^в степен од втоpото paмниште на сложеност коpенскaтa семантема е носител на моментната видска вpедност, односно на по^едениот моментен вид, а суфиксот -ува/-ва/-а е носител на континуативната видска вpедност. Во paмките на ово] континуум се случува мултипликациіата на моментот, ко] е pезyлтaт на aпстpaкциjaтa на поединечните моменти.

4.1. Сложени мултипликативни cемантеми од прв степен од второ рамниште < резултативен корен + континуативен cуфикc -ува/-ва/-а: Сложените мултипликативни семантеми од ово] тип се ^адат така што на pезyлтaтивнa коpенскa моpфемa и се додава континуативен суфикс -ува/-ва/-а. Овие семантеми содожат две видски вpедности: pезyлтaтивнa конфигypaциja (двете вpедности на

pезyлтaтивнaтa видска конфигypaциja се изpaзени пpекy едномоpфемски показател) и континуативен суфикс -ува/-ва/-а.

4 Дистpибyтивнaтa и тpaнсфоpмaтивнaтa видска конфигypaциja се сё уште неиспитани и не се земаат пpедвид HpH анализата.

Коренската морфема на мултипликативната семантема -резултативниот корен, е носител на моментната видска вредност на мултипликативната видска конфигурацща, а суфиксот е носител на континуативната видска вредност. Мултипликативни семантеми од прв степен од второ рамниште на сложеност изведени од резултативен корен и континуативен суфикс -ува/-ва/-а5: благословува, венчава, возбудува, воспитува, востанува, восхитува, врака, врзува, дава, дозволува, докажува, доставува, забранува, забошотува, заварува, заведува, заверува, завештува, заградува, заjмува, закопчува, закупува, заложува, заработува, заразува, застанува, затвора, затнува, зафрла, зема, зинува, издава, изведува, извинува, изложува, изразува, кажува, казнува, качува, крева, купува, лишува, магепсува, навалува, навредува, надитрува, надмудрува, надоместува, назначува, наjдува, наjмува, наредува, обиколува, обjаснува, облекува, обложува, обработува, обува, одговара, одложува, одлучува, одобрува, озарува, окружува, остава, ослободува, основа, осуетува, отвора, откажува, открива, отстранува, оценува, папсува, плака, погребува, положува, понижува, прака, предизивикува, предложува, препорачува, признава, продава, произведува, простува, рага, разведува, разjаснува, разложува, решава, создава, сложува, слекува, снабдува, става, струполува, сфака, турка, убедува, убива, уверува, уредува, умира, урнува, фака, фрла: Горе од чистината од заграденото еден по еден ги пуштаа, ги пракаа кон шаторите. (ЦС, 95); Христос и Марко ги туркаа другите и му правеа место на Доне. (ЦС, 28); ... биде_|ки ке ги охрабри лугето кои на несоодветен и нечесен начин незаконски градат, заработуваат и ...

(Ш, 298); „ЦТ Спирит" ги об]ави реакциите на спонзорите ... кои масовно ги откажувале спонзорствата. (Ш, 282); И искусните тревари

ги препорачуваат производите од пченица ... (Ш, 279); „Окта" произведува вакви горива ... (Ш, 279); Зеленчук и овош|е заедно со алишта се продаваат на импровизираните картонски тезги ... (Ш, 253); Орачите коишто се вракаа од полето подзапираа ... (П, 13); Лугето се факаа за мевовите се кинеа од смееае и си ги придржуваа мевовите. (Р, 115); Беше ги слегле во едно нивиште под патот и веке им ги врзуваа очите. (НТ, 30); Неочекувано, но на почетокот на 21 век, од оваа болест умираат повеке луге отколку на почетокот на 20 век. (Ш, 252); Размислуваше за ситните настани, ги откриваше грешките на лугето ... (Пу, 21); Се ослободуваа затлачените секавааа за Ана. (Пу, 44); ... започнува да господари над потсмевките и закачките и тие

5 Спо^ел коpпyсот на pезyлтaтивни коpени, односно на pезyлтaтивни пpости семантеми, в. Л. Спасов: 2005: 46-97.

папсуваат ... (Пу, 65); Луге, Бел^ад го убиваат! (Р, 87); Гледавме како умираат; Господе, како умираа во_|ниците! (НГ, 101); По мене веке се качуваат св^ачите, жрачите ... (MT, 128); Го обиколува логоpот и пpaшyвa за животот, за условите. (НT, 128); ... се отстрануваат pешетките од пpозоpците. (НT, 243); Им се извинуваат и им ги креваат главите. (KT, 290); Си зема сливи од таблата и си мези ... (П, 229);

Во т^удови, кои се занимаваат со семантички испитуваша на глаголскиот вид во македонскиот ]азик, (в. Пановска-Димкова, 2003: 85-89) гоpенaведените семантеми се опpеделени како хабитуални и се укажува на нивната повекезначност, како и на склоноста на дел од овие семантеми да се yпотpебyвaaт повеке во aтемпоpaлен контекст отколку во актуелен контекст. И ексцеpпиpaнaтa литеpaтypa покажува дека е поголем бpоjот на пpимеpи во кои семантемите изгpaдени од pезyлтaтивен коpен и континуативен суфикс -ува/-ва/-а се упот^ебени во aтемпоpaлен контекст, односно ja покажуваат хабитуалната видска конфигypaдиja така што може да се каже дека овие семантеми се позовно хабитуалниб. Сепак, пpетxодно наведените пpимеpи и настанот/ситуац^ата сфатени како момент, а особено важната семантичка кapaктеpистикa на мултипликативната видска конфигypaдиja - монотемпоpaлностa укажуваат на тоа дека овие семантеми можат да се упот^ебат во актуелен контекст и да ja покажуваат мултипликативната видска конфигypaциja. Од гоpенaведените пpимеpи се гледа дека фоpмите на подметот и на д^еиниот пpедмет се во множина, а тоа укажува на улогата на овие множински фоpми во интеpпpетaциjaтa на настанот/ситуацщата сфатени како момент, односно на нивната улога во сфакашето на овие семантеми како мултипликативни.

Во зависност од pеaлизaциjaтa на мултипликативните семантеми од ово] тип во одоеден pеaлен или пpетпостaвен контекст, од пapaфpaзaтa на глаголската семантема, како и од инфоpмaциjaтa што ^венствено му е важна на збоpyвaчот, сложените мултипликативни семантеми од ^в степен од втоpо paмниште изведени од pезyлтaтивни коpени се повекезначни: мултипликативни, телични или хабитуални: одобрувахб: Oдобpyвa мешани бpaкови; одобруватл: Го одобpyвaме бapaftето за дополнителна сесща; одобрувамл: Денес е paсположен - одобpyвa сё. Оваа повекезначност го покажува големото значеше на контекстот во о^еделуваше на пpипaдностa на семантемата кон една или кон доуга видска конфигypaдиja, во о^еделуваше на мєГусє6нитє pелaции на

б Семантемите се ноjловно хабитуални кога ночесто се yпотpебyвaaт во aтемпоpaлен контекст (имаат ноголема склоност да се вpзyвaaт со aтемпоpaлен контекст).

конфигypaциите со доминанта континуум, како и за испитуваше на поголемата склоност на семантемата за вpзyвaше со актуелен или со aтемпоpaлен контекст.

Овие семантеми yпотpебени во контекст ко] покажува мултипликативна конфигypaциja, можат да бидат пpидpyжени од изpaзни сpедствa кои се кapaктеpистични за хабитуалната видска конфигypaциja, (Пaновскa-Димковa,2003:б1,Jaнyшевa,2011:105-10б), а тоа значи дека хабитуалната се над^адува вpз мултипликативната видска конфигypaциja. Во овие случаи станува збоp за нaдгpaдyвaше од втоpо paмниште, односно за над^а^ваше каде поpaди сфакашето на настанот/ситуаци|ата како момент позовно хабитуална семантема се упот^ебува во актуелен контекст и се сфака како мултипликативна: X е таков што (кога/ако S) се случува P, a P е составено од истоpодните P, P, P ..., ^и што секое P, го пpетстaвyвa моментот ко] е pезyлтaт на aпстpaкциjaтa на единечните моменти во семантемата и ко] се мyлтиплициpa во paмките на вpеменскиот континуум.

Овие семантеми можат да се индексиpaaт и како телични, па така се согледуваат и pелaциите мєГу мултипликативната и теличната конфигypaдиja и повтоpно се потенциpa улогата на контекстот во о^еделуваае на пpипaдностa на семантемата кон една или кон доуга видска конфигypaциja, особено ако постои идентичен, односно синонимен контекст. На пpимеp, во pеченицaтa Ги одобруваме баратата за дополнителна сеща семантемата одобрува може да се pеaлизиpa како телична или мултипликативна во зависност од пapaфpaзaтa што ке се yпотpеби и во зависност од тоа на што сака збоpyвaчот да му стави ^ropm^ во збоpyвaшето: дали сака на ^еден план да го постави пpетпостaвениот, очекуваниот pезyлтaт, или, пак, сака да инфоpмиpa за мултипликациіата на одоеден настан.

Важна улога во о^еделбата на една семантема од ^в степен од втоpо paмниште како мултипликативна или телична имаат и ^угите членови на pеченицaтa. Семантемата одобрува покажува телична видска конфигypaциja пpи еднинска фоpмa на диpектниот пpедмет во pеченицaтa. Во пpинцип, вpз сеща телична семантема ка] raja де_|ството може да се пpетстaви како низа од настани/ситуации кои ги сфакаме како момент, може да се надсади значешето на мултипликативната видска конфигypaциja, пpи множинска фоpмa на диpектниот пpедмет во pеченицaтa, (Jaнyшевa,2009:99-100,173-179). На ово] начин повтоpно се потенциpa улогата на контекстот за да се пpецизиpa пpипaдностa на семантемата кон една или доуга видска конфигypaдиja.

4.2. Сложени мултипликативни cемантеми од прв степен од второ рамниште < инхоативен корен + континуативен cуфикc -ува/-ва: Ваков вид сложени мултипликативни семантеми се ^адат кога на инхоативна коpенскa моpфемa ке и се додаде суфикс со континуативна видска вpедност -ува/-ва. Овие семантеми содожат две видски вpедности: инхоативна конфигypaциja (двете видски вpедности на инхоативната видска конфигypaциja се изpaзени пpекy едномоpфемски показател) и континуативен суфикс -ува/-ва. Kоpенскaтa моpфемa на мултипликативната семантема - инхоативниот коpен е носител на моментната видска вpедност на мултипликативната видска конфигypaциja, а континуативниот суфикс е носител на континуативниот вид. Мултипликативни семантеми од ^в степен од втоpо paмниште на сложеност изведени од инхоативен коpен и континуативен суфикс -ува/-ва7: вивнува се, влегува, воспалува се, добива, зинува, избива, изгрева, излегува, исипува се, ]авува се, набрекнува, настинува, никнува, огрева, осамнува, осознава, отекува, придружува се, признава, развива, снеможува, снуждува, согласува се, соочува се, сплотува се, спурува се, станува, стапува, стасува, карува, упатува се, усвитува, успева, утврдува: Челниците на УЕФА се соочуваат со големи ^облеми во вpскa со оpгaнизaциjaтa на финалната сpедбa ... (Ш, 279); Влегуваат луГє во помpaчинaтa, не им се познаваат лицата. CRT, 39); Излегуваме нaдвоp, ги изминуваме pибapниците. (НT, 40); ... од Солунско, се ]авуваат и ^вите пукотници. (НT, 4б); Од сите бapaки излегуваат жените и се вpтaт на снегот ... (WT, 248); Дpyгите веднаш му се придружуваат. (Пу, 75);

Во зависност од веке споменатите пapaметpи во т. 4.1., мултипликативните семантеми изведени на ово] начин можат да се pеaлизиpaaт како мултипликативни, хабитуални или телични: влегувахб: Често влегуваше во ода]ата; влегуватл: Еве, сега влегува во ода]ата; влегувамл: Не знам што му е, денес постсуано влегува во ода]ата. За мєГусє6нитє pелaции на мултипликативната, хабитуалната и теличната видска конфигypaциja во однос на мултипликативните семантеми изведени на ово] начин важи она што е кажано во т. 4.1, односно хабитуалната видска конфшрацща може да се надсади вpз мултипликативната, а мултипликативната видска конфигypaциja се нaдгpaдyвa вpз теличната пpи множинска фоpмa на д^еиниот пpедмет.

4.3. Сложени мултипликативни cемантеми од прв cтепен од второ рамниште < терминативен корен + континуативен cуфикc -

7 Опс^ед ко^пусот на инхоативни кофеин, односно на инхоативни нpости семантеми, в. С. Kapолaк и М. Mиpкyловскa, 2000.

ува/-ва: Мултипликативните семантеми од ово] тип се ^адат кога на теpминaтивнa коpенскa моpфемa й се додава континуативен суфикс -ува/-ва. И овие семантеми содожат две видски вpедности: теpминaтивнa конфигypaциja (двете видски вpедности на теpминaтивнaтa видска конфигypaциja се изpaзени пpекy едномоpфемски показател) и континуативен суфикс -ува/-ва. Kоpенскaтa моpфемa на мултипликативната семантема -теpминaтивниот коpен е носител на моментната поведена видска вpедност на мултипликативната видска конфигypaциja, а суфиксот е носител на континуативниот вид: завршува, исчезнува, откажува се, прекинува, престанува, разочарува се: ... а луГєто идеа ноке земаа нapaмници пушки завиткани во pогозинa и изчезнуваа во темничините. (Р, 480); Tyra завршуваат нашите надлежности и постапката ja пpедaвaме на судовите ... (Ш, 283); Фудбалски делегати биле буквално киднaпиpaни ... а доуги мистеpиозно исчезнувале на пат кон Струга ... (Ш, 244); По налужената кожа се туавуваа и исчезнуваа модpи тpaги. (Пу, 105).

И ово] вид мултипликативни семантеми изведени од теpминaтивен коpен и континуативен суфикс -ува/-ва, можат да се pеaлизиpaaт како мултипликативни, хабитуални и телични: завршувахб: Во сpедите зaвpшyвaм со обвpските; завршуватл,мл: Зaвpшyвaм со обвpските; За мєГусє6нитє pелaдии на мултипликативната со хабитуалната и со теличната видска конфигypaциja важи кажаното во точка 4.1., односно хабитуалната се над^адува вpз мултипликативната конфигypaдиja, а мултипликативната се над^адува вpз теличната пpи множинска фоpмa на диpектниот пpедмет.

4.4. Сложени мултипликативни cемантеми од прв степен од второ рамниште < лимитативен корен8 + континуативен cуфикc -ува/-ва: Мултипликативните сложени семантеми од ово] тип се ^адат кога на лимитативен коpен ко] е носител на двете видски вpедности ке му се додаде континуативен суфикс -ува/-ва. Kоpенскaтa моpфемa на мултипликативната семантема - лимитативниот коpен го пpетстaвyвa моментниот вид на мултипликативната видска конфигypaциja, а носител на континуативната вpедност е суфиксот -ува/ва: воздржува се, завенува, починува се/си, заглавува, задржува (се), издржува, останува.

Сложените мултипликативни семантеми изведени на ваков начин можат да се индекс^аат како мултипликативни, телични или хабитуални: завенувахб: Попладне завенува; завенуватл: Остави ме,

8 ^о^ед ко^пусот на лимитативни колени, односно на лимитативни пpости семантеми, в. И. Пановска-Димкова, 1998: бб-б7.

завенувам; завенувамл: Денеска неколку пати завенував. За

мєГусє6ниот однос на мултипликативната со хабитуалната и со теличната видска конфигypaциja важи кажаното во точка 4.1.

5. Заклучок

Мултипликациіата на сложениот момент е повpзaнa со конфигypaциите со доминанта момент и со конфигypaциите со доминанта континуум ^еку интеpпpетaциjaтa на настанот/ситуацщата сфатени како момент пpи што единечните моменти во настанот или ситуацщата се aнстpaxиpaaт и се сфакаат како еден момент ко] потоа се мyлтиплициpa во paмките на вpеменскиот континуум.

Споpед стpyктypнaтa сложеност овие мултипликативни сложени семантеми се двомоpфемски, едната видска вpедност е коpенскaтa моpфемa на неща од конфигypaциите со доминанта момент или на конфигypaциите со доминанта континуум (едномоpфемски показател, носител на двете видски вpедности) raja во мултипликативните семантеми од ово] тип го пpетстaвyвa подpедениот моментен вид, а доугата е континуативниот суфикс ко] ja покажува мултипликациіата на aпстpaxиpaниот момент на вpеменскиот континуум. Споpед семантичката сложеност тие се сложени семантеми од ^в степен од втоpото paмниште на сложеност. Од анализата се гледа дека не постоіат фоpмaлни (стpyктypни) показатели што ja опpеделyвaaт мултипликативната видска конфигypaциja на сложените семантеми од ^в степен од втоpото paмниште.

Индексиpaшето на овие семантеми како мултипликативни, хабитуални или телични, односно нивната повекезначност се повpзyвa со нивната pеaлизaциja во одоеден pеaлен или пpетпостaвен контекст, со пapaфpaзaтa, како и со инфоpмaциjaтa што збоpyвaчот сака да ja постави на ^еден план. Повекезначноста покажува дека токму контекстот е показател на мєГусє6нитє pелaции на конфигypaциите во смисла на нивните мєГусє6ни нaдгpaдби и укажува на неговата важност во пpецизиpaшето на пpипaдностa на семантемата кон една или доуга видска конфигypaдиja. Анализата, исто така, ja покажува пот^ебата од натамошни испитуваш на pеaлизaциjaтa на семантемата во одоеден контекст, особено во однос на склоноста за вpзyвaше на овие семантеми со aтемпоpaлен или со актуелен контекст.

Литература:

Авилова, Натальяа Сеpгеевнa. 197б. Вид глагола и семантика глагольного слова. Академия наук СССР, Институт py^^ro языка. Издательство „Наука“: Москва.

Антинучи, Фpaнческо, Гебеpт, Л. 1997 - Antinucci. F., Gebert, L. 1997. Semantyka aspektu czasownikowego. Studia gramatyczne. I. s. 7-43.

Бондapко, Aлексaнлp Влaдимиpович. 1984. Tеоpия ^амма^е^ого значения и аснектологические исследования. Академия Наук СССР, Институт языкознания, Ленингpaдское отделение. „Наука“: Ленингpaл.

Бондapко, Aлексaнaлap Влaдимиpович. 1987. Tеоpия функциональной ^амма^ки. Академия Наук СССР, Институт языкознания, Ленишрадское отделение. „Наука“: Лешишгpaд.

Димитpовски, Tолоp, Kоpyбиш, Б. и Стаматоски, T. 198б. Речник на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувата, pед. Б. внески. Македонска книга и ^афинки завод „Гоце Делчев“: Сконіе.

Jaшyшевa, Виолета.2009. Мултипликативната видска конфигураций во македонскиот ]азик. Доктоpскa дисеpтaциja. Сконіе.

Jaшyшевa, Виолета.2011. Мултипликативната видска конфигураций на сложените семантеми од прв степен (сложеност од прво рамниште), во Зборник на трудови: Категории на глаголската множественост во словенските и во несловенските ]азици. Ушивеpзитет „Св. K^rn и

Методи)": Сконіе:101-114.

Kapолaк,Стaшислaв.1994 - Karolak,S.1994. Le concept d’ aspect et la structure notionnele du verbe. Studia kognitywne. Warszawa. 1. s. 21-41.

Kapолaк,Стaшислaв.1995 - Karolak,S.1995. Понятийная и видовая структура глагола. Семантика и структура славянского вида. Wydawnictwo naukowe WSP: Krakow. I. s. 93-112.

Kapолaк,Стaшислaв.1997 - Karolak,S.1997. Вид глагольной семантеми и видовая деривация. Семантика и структура славяанского вида. Wydawnictwo naukowe WSP: Krakow. II. s. 97-110.

Kapолaк,Стaшислaв. М^куловска, Милица. 2000. Инхоативната видска конфигураций во македонскиот ]азик, Slavica meridionalis. Warszawa. 3.

Kapолaк,Стaшислaв. 2005. Семантика и структура на глаголскиот вид во македонскиот ]'азик. Гл. имражувач Л. Снасов. Филолошки факултет „Б. ^жески^ Сконіе.

внески, Блаже.1987. Граматика на македонскиот литературен ]азик, дел I и II. Kyлтypa: Сконіе

Kошески,Kиpил.1994. Зборообразуватето и глаголскиот вид. Литеpaтypеш збоp. Скон]е. 4-б. стp. 17-2б.

Kошески,Kиpил.1999. За македонскиот глагол. Детска paдост: Сконіе.

Mишовa-Гypковa,Лилjaшa.1994. Синтакса на македонскиот стандарден ]азик. Радищг:Сконіе.

Mиpкyловскa,Mилицa.1999. Моментноста како темпорална карактеристика на глаголската лексема во Граматиката на Конески. Придонесот на Б. Конески за македонската култура, носебно издание. Ушивеpзитет „Св. K^rn и Методиі“: Сконіе. wp. 1б7-171.

Пaшовскa-Димковa,Искpa.2003. Видската категориа хабитуалност во македонскиот]азик. Доктоpскa дисеpтaциja. Сконіе.

Пaшовскa-Димковa,Искpa.2002. Лимитативната видска конфигураций во македонскиот]'азик. Филолошки факултет „Б. ^жески^ Сконіе.

Спасов,Л>удмил.1995. Од глаголскиот вид во македонскиот ]азик. Прилози на МАНУ, ХХ. Скоще. 1-2. стр.207-214.

Спасов,Лудмил.1997. Дефинициите на видските (аспектните) конфигурации во македонскиот ]'азик. Предавала на 29 Мегународен СМJЛК. Универзитет „Св. Кирил и Методиі“:Скопіе:31-36.

Спасов, Л>удмил.2005. Резултативната видска конфигураций во македонскиот ]азик. Во ракопис.

Тофоска,Станислава.1998. Механизми на генерирапе на теличната конфигураций во македонскиот ]азик. Семантика и структура на словенскиот вид. Скопіе. Ш:123-134.

Храковски,Виктор Самуилович.1989 - Храковский, В. С.1989. Семантические типы множества ситуаций и их естетсвенная классификация. Типология итеративных конструкций. Академия Наук СССР, Институт языкознания, Ленинградское отделение. „Наука“: Ленинград.

Ексцерпирани текстови:

Шпиц, 26-27.5.2007, г. II, бр. 298; Шпиц, 2.5.2007, г. II, бр. 279; Шпиц, 56.5.2007, г. II, бр. 282; Шпиц, 28.3.2007, г. II, бр. 252; Шпиц, 29.3.2007, г. II, бр.

253; Шпиц, 26.2.2007, г. II, бр. 226; Шпиц, 8.5.2007, г. II, бр.282; Шпиц,

7.5.2007, г. II, бр.283; Шпиц, 19.3.2007, г. II, бр. 244

Шпиц, 26-27; Теа, 27.9.2006, г. VII, бр. 314; Андреевски, М. П. 1987. Пире].

Наша книга: Скопіе; Андреевски, П. М. 1987. Небеска Тим]'ановна. Наша

книга: Скопіе; Малески, В. 1969. Разбор Култура: Скопіе; Дракул, С. 1980.

Белата долина. Култура: Скопіе; Чинго, Ж. 1988. Големата вода. Наша книга:

Скопіе.