CC BY
7Ф И Л О Л О Г И Ч Е С К И Е
НАУКИ
М.Д. Шамсиддинова, Б.Ш. Рахимов
ВОЖА^ОИ ЩТИБОСИИ ФАРОНСАВЙ ДАР ЗАБОНИ ФОРСИИ МУОСИР
Ицтибосуои аврупой аз забощои арабй, фаронсавй, англисй, русй, итолиёвй, испанй, юнонй, лотинй ва гайрауо мебошад, ки дар нимаи асри XIXва ибтидои асри XXбаробари муносибатуои ицтисодиву дипломатии давлати Эрону кишваруои аврупо ба забони форсй ба таври васеъ ро% ёфтанд. Дар забони форсй ицтибосуои аврупой бештар вожаву истилоууои илмй - соуавй, техники, маданй, фаруангй, сиёсй, варзишй ва монанди ищо зиёд дучор шудан мумкин аст.
Забони форси дар баробари дигар забон^ои пешрафтаи дунё дар тули аср^о бо ин забон^о алок;амандии зич дошта, бо пешравии чамъият, таравдиёти илму техника, фар^анг, икгисод, савдо ва адабиёту санъат, равобити кишвар^о бо якдигар дар замони муосир низ ин забон пешрафт кардааст. Имруз дар дунё ^еч забоне вучуд надорад, ки аз таъсири забон^ои дигар эмин бошад. Миллат^о ва мамлакат^ои гуногун ^амеша аз эчод ва дониш^ои ^амдигар истифода кардаанд. Забони форси - точики низ чун ^амаи забон^о аз ин хусусият ори нест. Дар таркиби лугавии он забон^о калимаву истиловдои нав ба вучуд меоянд, ки он^о ифодагари ^аёти чамъияти мебошанд. Дар офариниш ва равна^и забон тамоми одамони чомеа ширкат варзида, барои фаъолияти худ аз забон истифода мебаранд.
Забони форси яке аз забон^ои бузургтарин ва ку^антарини ориёи мебошад, ки имруз бо ин забон дар кишвар^ои Эрон, Афганистан, Точикистон, Покистон, Х,индустон, Узбекистан ва г. сухан мекунанд. Ин забон дар тули маввчудияти худ хеле ташаккул ёфта, дар муносибат ва ало^амандй бо дигар забон^о рушду такомул намудааст. Яке аз му^имтарин ало^аманди ва робитаи забон^о ин таъсири мута^обила ва
© М.Д. Шамсиддинова, Б.Ш. Рахимов, 2023.
байни^амдигарии забон^ост, ки дар заминаи он ворид гаштани калима^ву истиловдои як забон ба забон^ои дигар ба вучуд меоянд.
Дар замони Ризошо^и Па^лави муносибат^ои идтисодиву робита^ои дипломати бо Фаронса хеле пурзур гардида буд. Бояд зикр намуд, ки ^ар калимаи идтибосие, ки ба ин ё он забон идтибос мешавад хоху нохо^ ба долаби ^амон забон мутобид мешаванд ва шакли зо^ирии худро иваз мекунанд. Вожа^ои дорои решаи фаронсави, ки дар забони форси маъмул шудаанд ва ба сурати вомвожа даромадаанд ба фаровони ёфт мешаванд. Далели гузаштани зиёди ин идтибосот шояд ба даврони ^очор баргардад, ки умдаи робита^ои Эрон ва Гарб бо фаронсаиён будааст. Шумораи ин вомвожа^о дар фар^анги Дех,худо наздик ба 820-840. Дар фар^анги Мух,аммад Муин 1700 дар фар^анги Амид 1600 ва дар фар^анги Мушири 1200 вожа мебошад.
Пажу^иш^ое, ки дар соли 1982 ба анчом расидааст, теъдоди вомвожа^ои фаронсави дар забони форсиро 3000 то 4000 ^азор дарёфт шудааст. Забони форси ва забони фаронсави харду забон аз оилаи забон^ои ^индуаврупой мебошанд ва шояд далели ин хамреша будани он^о бошад.
Идтибос^ои фаронсави, ки бештар дар таркиби овози худ овози хамсадои "ж"- j доранд, бинобар хамин дар забони форси ва точики ин овоз бештар ба овози "ч" табдил мешавад, ки дар бештар маврид харду варианти талаффузи ин гурухд калима^о маълум мебошанд. Масалан калима^ои: биология [biyuluzik] буча [budje] ва [budza] J ^^
нимтан [йк^^и навъи либоси беостин [zile]^^Jj
Дар боби дуюми рисола доир ба чи^ат^ои фонетики ва овозии калима^ои идтибоси ба таври муфассал сухан гуфта мешавад.
Калима^ои идтибосии фаронсави, ки имруз^о дар забони форси хеле роич гаштаанд, мувофиди тартиби алифбои аз Фарханги забони форси ба руси ба таври намуна чанде аз он^оро меорем ва дигар калима^ои идтибоси дар охир ба таври замима оварда мешавад.
Тарзи навишти калима^о чунин аст: дар датори миёна дар дохили давси чоркунча [] яъне, транскрипсия ё тарзи овонавишти вожа^о бо тарзи талаффузи забони форсии муосир оварда шудаанд. Ин тарзи овонавишт аз руи меъёри овонавишти кирилли (яъне алифбои руси) буда, дар он баъзе тафовут^о дар шаш харф, ки ифодаи овозии хуруф дида мешаванд ба тариди зайл дар чадвали зер нишон дода шудааст.
Р/т \арфи кирилли овози ифодашаванда шакли навишти харф дар забони форси
1. а о
2. ä а 1
3. о у (кутох) i
4. у у (дароз) j
5. дж Ч Е
6. h х 9 ' С
Агар дар чадвали зер ба вожа^ои овардашуда аз руи тартиби алифбо нигарем, на ба хамаи харфхои забони форси калима^о дида мешаванд, балки ба 20 харф ин вожа^ои идтибосй аз забони фаронсави ба забони форси гузаштаанд ва ё шояд зиёдтар бошанд, ки он^о ба чашми мо вонахурданд.
Вожа^ои фаронсави бо хати форси ва ифодаи овозиву тарзи навишт бо ^уруфи крилли ва са^ифаи фарханг дар охири рисола ба таври васеъ дар чадвали №1 дар замима оварда шудааст: Барои мисол:
№ Ба хати форси ифодаи овозии калимахо Тарзи навишт бо харфи крилли Сахифаи фарханг
1. jjjM [abozur] сарпуш, болопуши лампа 33
2. j-L&JJI [abzektiv] объективи 37
3. j < 1 [abzektivism] Объективизм 37
Забони форси яке аз забон^ои бузурги дунё буда, вуруд мондан ва хуручи вожа^о аз забоне ба забони форси ва дигар забон^о, амри оди, ва табии, бисёр ;адими ва ба худии худ бе озораст. Ин мавзуъ ^атто метавонад ба нишонаи он гирифта шавад, ки табиати гуфтору забони одами, бо марзбанди^ои чугрофёй ало;аманд мебошад.
Пайнавишт:
1.Амонов, Р. И;тибос^ои забон чи муаммо доранд? / Р. Амонов, Р. Гаффоров // Точикистони совети.- 1988. -17-уми сентябр.
2.Байзоев А. Мушкилоти таълим ва омузиши алифбои ниёгон. Душанбе, 2004. 90 с.
3.Бердиева Т. Назарияи и;тибос (Калимоти араби бар забони точики) - Душанбе 199. - 200 с.
4.Бобомуродов Ш., Мухторов З. Фар^анги истило^оти забоншиноси. - Душанбе, 2016. - 428 с.
5.Бобомуродов, Ш. Фар^анги истило^оти забоншиноси. - 135 сю
6.Забони адабии ^озираи точик. Лексикология. Фонетика. Морфология. Кисми 1. - Душанбе: Маориф, 1973. -
451 с.
7.Камолиддинов Б. Забони толик! Китоби дарс! барои синфи 11-ум. Душанбе, Маориф, 2018. - 256 с.
8.Фар^анги забони точики. (аз асри Х то ибтидои асри ХХ) Иборат аз 2 чилд.
ШАМСИДДИНОВА МУ^АДДАС ДИЛОВАРОВНА - донишчуи соли 2-юми ихтисоси форси-англисии кафедраи забон^ои форси ва хитойи.
РАЩМОВ БАСИР^ОН ШОДМОНЦУЛОВИЧ - сармуаллими кафедраи забон^ои форси ва хитойии факултети забон^ои шар;и МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Еафуров» (Точикистон, Хучанд).
