CC BY
16
УДК 80 ББК 81.2Т
ВИЖАГИ^ОИКОРБАСТИ Тиллохоцаева Му^аббат Набицоновна, н.и. филол.
АВРУПОИЗМУО ДАР дотсент,декани факултети филологияи тоцикиМДТ
ЛАУЦАИХУЦАНД "ДДХба номи акад. БТафуров"; Хоцаева Муцаддас
(дар мисоли эцодиёти Олимовна, н.и.ф., дотсенти кафедраи забони тоцикии
Анвар Олим) МДТ "ДДХба номи ак. БТафуров"
ОСОБЕННОСТИ Тиллоходжаева Мухаббат Набиджоновна
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ к. филол. н., доцент, декан факультета
европеизмов В таджикской филологии; ГОУ «ХГУ им.
ХУДЖАНДСКОМ акад. Б. Гафурова»; Ходжаева Мукаддас
ДИАЛЕКТЕ Олимовна, к. филол. н., доцент кафедры таджикского
(на примере творчества языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова»
Анвара Олима) (Таджикистан, Худжанд,)
PECULIARITIES OF Tillokhodjayeva Muhabbat Nabidjonovna, candidate of
THE USAGE OF philological sciences, Associate Professor, dean of the Tajik
EUROPEISMS IN philology faculty; Khojaeva Muqaddas Olimovna, candidate
KHUJAND DIALECT ofphilological sciences, Associate Professor of the Tajik
(on the example of Anvar language department under KSU named after acad. B.
Olim s creation) Gafurov (Tajikistan, Khujand)E-MAIL: [email protected]
Вожа^ои калидй: эцодиёти Анвар Олим, аврупоизмуо, лауцаи Хуцанд, романи "Дар ломакон", повестуои "Моумомо", "Бачаи лалми "-и Анвар Олим, "Установкаи терминологияи забони тоцики ", роууои вуруди аврупоизмуо ба забон
Таърихи мухтасари вуруди аврупоизщо ба забони тоцики (аз нимаи дувуми царни XIX то имруз) ва вижагщои корбасти онуо дар даврауои мухталифи инкишофи забони тоцики ироа гардидааст. Даврабандии усулуои корбасти аврупоизщо дар давоми тацрибан 150 соли охири таърихи забони тоцики сурат гирифтааст. Таъкид гардидааст, ки баъди цабули "Установкаи терминологияи забони тоцики" дар корбасти аврупоизщо ба забони тоцики цоидаи гайри цобили цабул уукмфармо шуда буд. Баъзе хусусиятуои истифодаи аврупоизщо дар давраи истицлол зикр гардидаанд. Тарзу усущои корбасти аврупоизщо дар осори нависандаи тоцик, шодравон Анвар Олим аз цумла дар романи " "Дар ломакон", повестуои "Моумомо ", "Бачаи лалми ", "Балогардон " ба риштаи таулил кашида шудаанд. Зикр гардидааст, ки дар осори нависанда асосан ду тарзи корбасти аврупоизмуо ба мушоуида мерасад: а) дар нутци муаллиф ва цаурамонони босаводу тщсилдида аврупоизщо дар гунаи асл истифода мешаванд; б) дар нутци цаурамонони таусилнодида ва калонсолоне, ки ки бо забони руси ошноии казои надоранд, аврупоизщо мутобици тацозои савтиёти забони тоцики корбаст мегарданд.
Ключевые слова: творчество Анвара Олима, европеизмы, худжандский диалект, роман «Дар ломакон» («В небытии»), повести «Мохмомо» («Месяц, месяц!»), «Бачаи лалми» («Богарный ребёнок») Анвара Олима, «Терминологическая установка таджикского языка», пути проникновения европеизмов
Изложена краткая история проникновения европеизмов в таджикский язык (со второй половины XIX века и до сегодняшнего дня) и особенности их использования в разные периоды функционирования таджикского языка. Осуществлена классификация
использования европеизмов приблизительно за последние 150 лет истории таджикского языка. Подчёркивается, что после принятия в 1936 г. «Терминологической установки таджикского языка», в использовании европеизмов в таджикском языке установились нежелательные тенденции. Отмечены некоторые особенности использования европеизмов в период независимости. Проанализированы принципы и методы использования европеизмов в произведениях известного таджикского писателя Анвара Олима, в том числе в романе «Дар ломакон», в повестях «Мохмомо» («Месяц, месяц!»), «Бачаи лалми» («Богарныйребёнок»), «Балогардон («Отводящий беду»)». Утверждается, что в творчестве писателя можно выделить два принципа использования европеизмов: а) в авторской речи и в речи грамотных и образованных героев европеизмы употребляются в их оригинальной форме; б) в речи необразованных героев, особенно представителей старшего поколения, не владеющих русским языком, европеизмы используются в соответствии с требованиями фонетики таджикского языка.
Key-words: Anvar Olim^s creation; Europeisms; Khujand dialect; the novel "Dar Lomakon"
("In the Non-Being"); narratives "Mohmomo" ("Month, Months"), "Bachai Lalmi"
("Non-Irrigated Child"); "Terminological starting point of the Tajik languages; the ways
ofpenetration of Europeisms
The article is a brief history of penetration of Europeisms into the Tajik language (since the second half of the XlX-the century and up to nowadays) and the peculiarities of their usage in different periods of Tajik language functioning. The author carried out a classification of the usage of Europeisms nearly for the latest 150 years of the history of the Tajik nation. It is underscored that after the adaption of "Terminological starting point of the Tajik language " in 1936 undesirable tendencies set down in the usage of Europeisms in the Tajik language. The author marks some peculiarities of using the latters in the period of independence. She has analyzed principles and methods of the issue in question designing on the premise of the literary productions belonging to famous Tajik writer Anvar Olim: novel "In the Non-Being", narratives "Month, Month!", "Non-Irrigated Child", " That One who Withdraws Affiction". She asserts that two principles of the usage of Europeisms can be singled out in the writers creation: a) in the authofs speech and in that one of literate and educated characters. The formers are used in their original form; b) representatives of elder generation in the speech of non-educated personages, especially of those ones being who dont know Russian well, they resort to Europeisms proceeding from the phonetical norms of the Tajik language.
Дар бораи таърих ва сабабхои ба забони точикй дохил шудани аврупоизмхо ё чи тавре ки пештар мегуфтанд, калимахои русй-интернатсионалй дар хамаи асархои илмие, ки ба тадащи сабку услуби ин ё он нависанда ё шоир бахшида шудаанд, дар адабиёти илмй маълумоти кофй зикр гардидааст. Fайр аз ин дар бобати ин масъала рисолаю ма;олахои алохида низ интишор шудаанд(1; 6; 10), яъне масъалаи мазкур то андозае дар илми забоншиносии точик халлу фасл гардидааст. Вале вуруд ва тарзи талаффузи аврупоизмхо ба лахчахои забони точикй дар мисоли эчодиёти ин ё он адиб, ба ибораи дигар гуем аврупоизмхои шевагй, то чое ки рощмони сутур иттилоъ доранд, мавриди баррасии махсус ;арор нагирифтаанд. Дар ин ма;ола мо кушиш ба харч медихем, дар бораи вижагихои корбасти аврупоизмхо дар лахчаи Хучанд дар мисоли осори равоншод Анвар Олим мулохизахоямонро ироа намоем. Бо та;озои хусусияти мавзуъ дар аввали ма;ола ручуе ба махсусиятхои таърихи вуруди чунин вохидхои лексикй ба забони точикй сурат мегирад.
Мухак;икон вуруди аврупоизмхоро ба забони точикй ба се давра чудо кардаанд.(10,с.216-218) Давраи якум аз нимаи дувуми асри XIX, баъди як кисми худуди аморати Бухоро ва хонигарихои Хеваю Кукандро забт кардани Русия, мукаррар
гаштани протектората Русия бар худуди ниммустакили аморати Бухоро ва дар каламрави ба тасарруфи русхо даромада таъсис ёфтани генерал-губернатории Русия огоз ёфтааст. Лозим ба таъкид аст, ки то солхои 30-уми ^арни XX аврупоизмхо ба забони точикй пурра мутобики талаботи савтиёту сарфу нахви забони модарии мо ворид мешуданд ва дар ин бобат хеч ишколе вучуд надошт.
Шаркшиноси маъруфи рус А.Е. Маджи, ки тамоми умрашро ба тадкики фарханги точикон бахшидааст, дар маколаи «Симои маънавии мансабдори Бухоро» ёддоштхои яке аз мансабдорони давраи хукмронии амир Абдулахадхонро баррасй намуда, аз чумла кайд мекунад: «Мансабдор хеч набошад кариб сй калимаи русй ва аврупоигарбиро, ки ба забони русй ворид гаштаанд, медонист. Масалан, истанса, тилигроф, тилифон, афтикхона, кантур, вастушний (восточный), импиротур ...» (2,140).
Дар «Ёддоштхо»-и устод Садриддин Айнй низ дар фасли «Тамошои регистон -«дарихона» 75 чуб. Машки сарбоз ва кушишхонаи одам» якчанд калимахои русй дар талаффузи мардуми бухорои чахоряки охири асри Х1Х ба назар мерасад. Ч,олиби он аст, ки дар гуишхои мухталифи забони муосири точик ин калимахо бо хамон талаффуз бокй мондааст.
Бисёр хуб, - гуфт саркарда бо оханги пичинг, - ин бахонаат мувофики закун. Лекин ба бахти ту ин чо мамлакати урусхо не, ки ту аз духтур исправка гирифта, аз машк озод шудан гирй...» (3,337).
Ду мисоли дигар меорем, ки ба огози карни ХХ мансубанд. Дар шеъри Асирии Хучандй (1864-1915) байтхои зерин омадааст:
Макун умеди адолат, к-аз ин махокими чавр
Ч,азои накди ниёзат суволишу патлис ...
Гуфто зи савобики мурувва:
«Издрасти, как ваши здарува?! (4,с.38).
Калимахои мавриди назари мо ба русй «сволочь, подлец, здравстуйте, как ваше здоровье?» талаффуз мешавад.
Нуфузи аврупоизмхо ба забони точикй то Инкилоби Октябр он кадар хам назаррас набуд ва, чи тавре ки зикр гардид, комилан тибки коидаю конунхои забони точикй сурат мегирифт.
Баъди Инкилоби Октябр ва баркарор шудани хокимияти шуравй вуруди аврупоизмхо ба забони точикй якбора афзуд ва сабабаш хам дар дигаргунихои куллии ичтимоию иктисодй ва фархангии он давра буд. Аз чониби дигар, шумораи русхо ва мардумони русзабон дар чумхурихои Осиёи Марказй ба маротиб афзуд. Бо вучуди ин, чи тавре ки гуфтем, то солхои 30-ум калимахои русй ва тавассути он вожахои аврупой дар забони точикй талаффузи ба талаботи савтиёти забони мо мувофикро мегирифтанд. Аз «Намунаи адабиёти точик»-и Айнй (соли таълиф 1926) ду мисол меорем:
«Ахмад - махдуми мухандис бар хилофи чадвали дарсй пургироми мадрасахои Бухоро илмхои... омухтааст» (5,с.200).
«Дар соли . 1917 мохи оприл ба муносибати намоиши чавонбухориён дар арки Бухоро макбул... гардиданд (5,269).
Чи тавре ки мебинем, Айнй вожахои «программа» ва «апрел»-ро пурра мутобики талаботи савтиёти забони точикй истифода бурдааст.
Вазъият дар солхои сиюми карни XX, баъди кабули «Установкаи терминологияи забони точикй» (Сталинобод, 1936) тагйир ёфт. "Аз мундаричаи «Установка... » чунин бармеояд, ки дар истилохоти забони адабии точикй равияи хатталимкон истифода кардани калимахои русию байналмилалй (интернатсионалй) таргиб ва таблиг гардида, тамоюли то хадди имконпазир муроот кардани шакли ягона ва вохиди онхо дар забонхои халкхои СССР пешниход карда мешуд» - таъкид мекунад олими точик Т.
Ваддобов (7, с.7). Дере нагузашта ин пешнидод ба конун табдил ёфт, ки ичрои он дар дамаи содадои даёт, ба истиснои як сода - забони гуфтугуи халк датмй гардид.
Эътибори калидиро пайдо кардани талаботи «Установка» дар асардои олимони забоншиноси точик мавриди тадкик карор гирифтаанд. Аз чумла Н. Шаропов менависад; «Калимадои русию интернатсионалй дар забони адабии точик аз чидати сохт, агар чойивазкунии баъзе дарфдо (субститутсияи унсурдо)-ро, ки дар вакти кабули калимадои системаи дигари забонй ба вучуд меоянд, дисоб накунем, умуман бе тагйирот дохил мешавад: автомат, агроном, бухгалтер, двигатель, завод...» (1,с.61).
Дар натича дар забони точикй дар бобати тарзи талаффузи аврупоизмдо ду равия ба вучуд омад:
Равияи якум тадти талаботи катъии «Устоновка»- и мазкур ва ба сабаби тобиши сиёсй пайдо кардани масъалаи аврупоизмдо дар забони адабии точик, махсусан дар асноди расмй, навиштачоту овезадои идораю ташкилот ва гайра тарзи талаффузи аслии худро нигод доштанд. Боз як омили кавии дигаре пайдо шуд, ки ба ин раванд сахт мусоидат кард макоми забони русй дар дамаи чумдуридои миллй руз аз руз меафзуд ва табиист, микдори точиконе, ки забони русиро хуб медонистанд, зиёд мешуд. Точикони аз лидози забони русй босавод аврупоизмдоро дар гунаи асл талаффуз мекарданд. Ин долат бештар дар шадрдо дукмфармо буд.
Равияи дувум, дар дедот, ки аксари мардум забони русиро дуруст намедонистанд ё дурустараш «чалаю чулпа» медонистанд, аврупоизмдоро ба талаботи савтиёти забони модарй мувофик карда талаффуз менамуданд. Тарзи ба русй дарфзании ондо дам дамин хел буд. Барои исботи ин иддао аз повести «Тобистон»-и Пулод Толис, ки солдои 1954-1958 таълиф шудааст, мисол меорем: Яке аз кадрамонони повест Султоналихон дар давраи Ч,анги Бузурги Ватанй чи тавр аз хизмат чавоб шуданашро чунин накл мекунад.
-...Камина бе деч фикр ва хаёл гуфта фиристодам, ки «Тавориш, пулковник силедущи мисят моя будит шисад дува гуд» (Товарищ, полковник, в следуюшем месяце мне будет шестьдесят два года). Он кас.ба ман дилаш сухта ва ба радму шафкат сар чунбонда гуфт: Эй бобой, бобой!" «Камина дам тасдик карда гуфтам, ки «да, тувариш, моя бобой».
Сипас фармондед сабаби ба хизмат даъват шудани Алихонтураро, ки зодиран калонсол менамуд, мепурсад ва Алихонтура чунин чавоб медидад:
-Дар хотимаи сухан «Моя как ислепой, читат, писат неумей, откуда изнай?» гуфта будам, ки сад фоиз бовар карданд... (8,с.264-265).
Дар ин мисол, кадрамони повест Алихонтура, ки русиро намедонад, вожадои «следующий», «месяц», «шестьдесят», «год», «слепой» ва гайраро бо ладчаи Хучанд талаффуз мекунад.
Ин долат то охири солдои 70-уми карни гузашта идома ёфт. Дар ин давра тарзи талаффуззи аврупоизмдо дар ладчадои забони точикй аз забони адабй комилан фарк мекард. Чи тавре ки зикр шуд, калимадои русию аврупой ба ладчадо комилан мутобики савтиёти забони точикй дохил мешуданд. Дар забони адабй бошад аврупоизмдо аз чумла калимадои аврупоии тавассути забони русй ба забони мо род ёфта, пурра мутобик ба савтиёти забони русй талаффуз мешуданд.
Мардилаи севум аз охири солдои 80-ум огоз ёфта, то дол идома дорад. Дар ин мардила низ ду равиши кабули аврупоизмдоро мушодида кардан мумкин аст, албатта бо назардошти тагйироте, ки ба забон дохил шудааст, аз кабили аз алифбо баровардани дарфдои соф русй ва гайра.
Равиши аввал: миали пештара аврупоизмхо, мaxcycaн истилохоти техникаи компютерию технологияхои хозиразамон дар шакли acлй дохили забон мешаванд. Мacaлaн, хеч кac дар адабдети техникй «скайп»-ро «искайп» наменавтоад ва намегуяд.
Равиши дувум: кабули аврупоизмхо дар caтхи халки одй миcли пештара идома ëфтa истодааст. Яъне ба точикй пурра мутобик кардани калимахои хоричй, ки дар натича онхо ба гурухи вожахои гуишй дохил мешаванд. Вале дар исти;лол баъзе xодиcaxои ачиби забонй дар бобати талаффузи аврупоизмхо дар адабдат ба назар мeрacaнд, ки дар бобати то хол муайяну му;аррар намудани ;оидаи мaxcycи ;абули аврупоизмхо шаходат медиханд.
Аз як тараф дар ошри бадей, мaxcycaн дар назм дар гунаи ба точикй мутобик корбаст гардидани аврупоизмхо ба мушохида мeрacaд. Мacaлaн, шоираи хушкирехаи точик Фарзона дар яке аз шеърхояш мeнaвиcaд: Муйсафеди хонаи пиронро Ки ба тилфони руи мизи долон Дергох менигарад (9,с.13).
Аз чониби дигар, Фарзона дар пешгуфтори худ ба китоби «Бачаи лалмй»-и Анвари Олим тахти унвони «Муждаи caодaтбaxш» навишта acт: «Дар ин рузгор, ки интеpнет, телефонхои мобили, емайл, твитоp ва дигар шабакахои неруманд руххоро фатх намудаанд, кадомини андешахо метавонанд, дар чахони адиб caлтaнaт ëбaнд» (11,c. 3).
Дар acaрхои равоншод Анвар Олим микдори муайяни аврупоизмхо мавриди истифода карор гирифтаанд. Аз лихози тарзи талаффуз, аврупоизмхои оcори нaвиcaндaро ба ду гурух чудо кардан мумкин acт: 1. Аврупоизмхо дар накли муаллиф ва дар забони кахрамононе, ки cохибиxтиcоcy боcaводaнд. Дар ин маврид навтоанда гунаи acлии онхоро, иcтифодa мебарад.
2. Аврупоизмхоро кахрамононе, ки caтхи caводaшон ë рушдониашон пacт acт, дар гунаи ба caвтиëти забони точикй мутобик гардида корбаст мекунанд: Мacaлaн калимаи бочка дар лахчаи шахри Хучанд ва дехоти атрофи он хам ба маънои аалй, яъне зарфи мaxcyc ва хам ба маънои мачозй, яъне одами фарбехи бecyлyкaй дар гунаи бушка талаффуз мешавад. Аалии калимаи бочка буда, маънояш чалаки калон аст. Одамони кaлончycca, мaxcycaн шикамкалонро бочка/бушка мегуянд. Дар атеар маврид кахрамонони нaвиcaндa ин вожаро махз бушка талаффуз мекунанд. Вале дар матни худи навтоанда гунаи бочка корбаст шудааст:
- Яке дар пушт бочкаи дамидаи дароз дошт, ки бояд оби хавзро дам мекашид...(12,12).
...Диоген... аз бушка барои худ як навъ гушаи инзиво шхта буд... (12, 116).
Ё вожаи вож>11|)овод|)о гирем. Дар Хучанд ва минтакахои атрофи он калимаи водопроводро ба маънои он к^ми иншоот, ки бо лулахо обро то махалли иcтeъмол мерашнад ва чуммак дорад, оcонaкaк «вада» меноманд, ки дар натичаи хазфи чузви дувуми калимаи «водопpовод», яъне «пpовод» ва талаффузи ду харфи «о»-и безада дар гунаи «а» дар чузви якум хоcил шудааст. Мacaлaн, мегуянд: «А вада об худам». Дар киccaи «Мохмомо» намояндаи хукумати махаллй, ки шaxcи хондагию боcaвод acт, гунаи «водопpовод»-ро истифода мебарад.
Х,ар хавлй водопpовод дорад, хавз акнун чи даркор? (12,c. 12)
Калимаи «папиpоса» ба забони адабии точикй дар шакли «папиpос» (13,c.297) дохил шyдaacт, вале дар лахчаи Хучанд онро «папаpос» талаффуз мекунанд. Дар нутки нaвиcaндa махз шакли китобатии талаффузи вожа истифода шудааст:
-Падар болишт зери каш, як пахлу зада, пап^оси «Беломорканал» дар лаб аз мох, чашм барнамедошт (12,c.,5).
Зимнан, номи папироси «Беломорканал» низ дар лахча бино ба гуфти калонсолон «Беламор» талаффуз мешудааст.
Хдмчунин дар нутки муаллиф гунаи адабии вожаи «телефон», ки дар лахда «тилфон» талаффуз мешавад, корбаст гардидааст:
- Телефон баланд чарангос зад, раис нохохам гушакро бардошту овози Шокирбойро шинохт (12,с, 63).
Дар Хучанд вожаи «вокзал»-ро дар шакли «вакзал/ «вагзал» талаффуз мекунанд, зеро харфи «о»-и вожа безада аст. Табдил «к» ба «г» дар доираи коидахои савтии забони точикй сурат мегирад. Дар нутки муаллифи киссаи «Мохмомо» гунаи адабии он истифода шудааст:
-Майдони вокзали рохи охан аз одам мечушид (12,с. 52).
Вожаи «заём»-и русй ба маънои вомбарг дар лахчаи Худанд дар гунаи «зайум» талаффуз мешавад, Кдхрамонони романи «Дар ломакон»- директори мактаб ва мудири шуъбаи маориф гунаи русии вожаро истифода мебаранд:
-%айфиумр... Бало занад, хайр, заём^о чй?
-Заё'м^о уам уамин (14,с.37).
Агар дар забони адабй вожаи «скелет» бе тагйир кабул шуда бошад (13, с.361), дар шева он дар шакли «искалет» («искилет») корбаст шудааст, зеро ба табиати забони точикй дар аввали калима омадани ду хамсадо хос нест:
-Худат пук,- Мансурхуча, - искалети ношуд. Ба калача мерем ё намерем (12,с.8).
Бино ба гуфти Н.Шарофов калимахои русию интернатсионалии яъне аврупоизмх,ои ба забони точикй кабул шударо аз руи баромад ба ду гурух чудо кардан мумкин аст. 1.Калимахои аслан русй. 2.Калимахое, ки аз дигар забонхо тавассути забони русй ба забони точикй дохил шудаанд. (1, с.55-56). Аврупоизмх,ои осори Анвар Олимро аз руи баромад ба гуруххои зерин чудо кардан мумкин аст:
1. Калимадои аслан русй
- Маладес, шер, бардоштем. (12,с. 92)
Маънои аслии вожаи русии «молодец» чавони хушкаду комат аст. Дар ин чо ба маънои мачозии «офарин, ах,сан» омадааст.
-Мегуфт: Шаби омадани Бобои Барфй аст. Падарка меорад (12,с. 165).
Калимаи подарка ба маънои хадя, армугон, тухфа дар матн дар падежи родительный омадааст. Дар падежи именительный гунаи «подарок»-ро дорад.
-Холо вакти абеди бачахо... Баъди ягон соат биёед. (11,с. 24).
Гунаи аслии вожаи «обед» буда, маънояш хуроки нисфирузй, пешин аст. Азбаски дар забони русй харфи «о»-и безада «а» талаффуз мешавад, омма онро махз «абед» талаффуз мекунад.
Мисоли дигар:- Танхо, вакте ки акои Дамдами каноатманд ва хурсанду хушнуд хандазамон «Бачахо, абед дар таги бед» гуён онхоро ба худ наовард, бехабар буданд...» (14, с.96)
-Халтадааро дор, - ва Очаи Хол як истаконча офтобпарастро... ба папкааш меандозад» (11 ,с. 101)
Гунаи аслии вожа стакан ба маънои финчон (зарф) аст. Бо сабабе, ки дар мавриди калимаи «искалет» зикр гардид, ин калима дар лахча «истакон» талаффуз мешавад. Ногуфта намонад, ки калимаи мазкур ба забони форсии муосир низ ворид гардидааст, танхо тарзи талаффузаш каме аз точикй фарк дорад; естекон (15, с. 80).
-Канй, Мирзо Карим, аз хамон халтаам ба муаллима як истакон семичка те (11 ,с. 107).
Гунаи аслии вожа семечко ба маънои «тухмии офтобпараст, ки чун чизи хушхур истеъмол мешавад» (16, с.632) буда, чамъаш семечки аст.
Добили таваччух аст, ки баъзе калимахо, ки талаффузи онхо ба савтиёти забони точикй ихтилоф надорад, бидуни тагйир ба забони мо дохил шудаанд:
- Дар даруни алифбои хар сахифааш расмдор, ду дона дафтар, ^алампачка ва як ручкаи перодор хастанд (11,с. 98).
Дар ин чумла се калимаи русй «пачка» ба маънои даста ё баста, «ручка» ба маънои чуби калами пулодй (17, с.980) ва перо- калами пулодй истифода шудааст ва ба иттифок ягонтои онхо дучори тагйироти савтй нагардидааст.
2. Калимахое, ки аз забонхои мухталифи аврупой, ба забони точикй тавассути забони русй дохил шудаанд:
а) аз забони юнонй: искалет (12,с. 8), лампочка (11, с.41). Вожаи дувум лампочка муштак аз калимаи лампа аст.
- .. .агар чор лампучка дар мегирифт, расо нагз мешуд (11 ,с.,41)
- Ба дарахтхои хавлй лампучка даргиронем. Майлаш ? (11,с. 46).
б) аз забони лотинй: вино (12, с.96), турма (12, с. 112)
Вожаи вино дар баъзе махалхо, масалан Конибодом вено талаффуз
мешавад. Таъкид кардан лозим аст, ки ин калима дар даврони шуравй ва алхол низ пурра чои вожахои аслии точикии май, шароб, бода ва гайраро гирифтааст. Албатта мо забони шева ва гуфтугуии мардумро дар назар дорем.
- Ду шиша вино хам пул меистад (12,с.93-94).
Гунаи аслии калима турма-тюрьма ба маънои махбас аст.
- Вай чиннифеъл, кима-кимаат мекунаду баъд турма мешавад (12,с.100).
в) аз забони фаронсавй: костум (костюм) ба маънои маъруфаш. Дар баъзе лахчахо ба чои калимаи шим брук (брюки) гунаи «костум-брук»-ро истифода мебаранд.
- Се руз баъд падар бо курта ва шиму костумчаи нав омада, уро олуфта кард (11 ,с.39).
Пистолет - ба маънои аслихаи оташфишон милкутох (18,с.389).
- Амаки писталет, - забон хоид у ва амаки Шодй ках-ках хандаро сар дода буд (12, с.47).
г) аз забони итолиёвй. Калимаи «газета» аслан аз забони итолиёвй буда, номи тангаи кадимии венетсиягй мебошад, ки барои харидани газета ба кор мерафт (19,1,382). Маъмулан, дар лахча ин вожаро «газит» талаффуз мекунанд:
... - охир, бачам, ту дар «газит» кор мекунй, - шикваашро идома медод холаи Ч,аннат (12,с.92).
Ногуфта намонад, ки хам дар забони русй ва хам точикй вожаи газета /рузнома/газит ба ду маъно корбаст мешавад: 1. Бевосита худи газета ё рузномаи чоп шуда; 2. Идораи газета /рузнома. Дар мисоли боло, кахрамони Анвар Олим - холаи Ч,аннат идораи рузномаро дар назар дорад.
Аз гуфтахои боло ба хулосахои зерин омадан мумкин аст:
1. Вуруди аврупоизмхо ба забони точикй аз нимаи дувуми карни XIX огоз ёфта, то огози солхои 30-ум комилан мутобики савтиёти забони точикй идома ёфтааст.
2. Аз соли 1936 баъди кабули "Установкаи терминологияи забони точикй" ва хусусияти сиёсй касб кардани ин масъала, кабули аврупоизмхо ба забони адабии точикй дар шакли аслии онхо огоз ёфт.Хамзамон аврупоизмхо ба лахчаи забони точикй мисли пештара мутобикан ба коидахои савтиёти забонамон дохил ва талаффуз мешуданд.
3. Дар охири солхои 80-ум ва давраи истиклол равиши дар забони адабй низ мувофикан ба савтиёти забони точикй кабул кардани аврупоизмхо, махсусан дар адабиёти бадей ба чашм мерасад. Хдмзамон ба сабаби тараккии пурчушу хуруши
техникаи коммуникатсионй, ба вижа компютер, интернет ва дигар воситахо вуруди истилохоти техникаи компютерй тавассути забони русй дар гунаи дар ин забон ;абулшуда ба мушохида мерасад.
4. Аврупоизмхои осори Анвар Олим мивдоран зиёд нестанд. Дар истифодаи гунаи вожахо Анвар Олим ду усулро ба кор бурдааст:
а) дар нут;и муаллиф ва ;ахрамонони босаводу тахсилдида аврупоизмхо дар шакли аслй корбаст мегарданд.
б) кдхрамонони тахсилнадида ва махсусан калонсолон, ки маъмулан забони русиро дуруст намедонанд, аврупоизмхоро мутоби; ба талаботи савтиёти забони точикй мавриди истифода ;арор мегиранд.
Пайнавишт:
1. Н.Шарофов. Калимадои русию интернатсионалй дар забони адабии тоцик. -Душанбе: Дониш, 1972. -170 с.
2. В. Дубовицкий. Андрей Евлампиевич Маджи. Полвека научных исследований в центральной Азии. - Душанбе, 2018. - 212 с.
3. Айнй С. Куллиёт.Ц.6.-Душанбе: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1962-414с.
4. Асирии Хучандй Ашъори мунтахаб. Мураттиб ва муаллифи сарсухану тавзеуот Саъдулло Асадуллоев. - Душанбе: Адиб, 1987. -192 с.
5. С.Айнй. Намунаи адабиёти тоцик.-Душанбе: Адиб; 2010-447с
1. Ниёзмууаммадов Б. Калимауои руи дар осори Аумади Дониш.//Забоншиносии тоцик - Душанбе: Дониш, 1974,-С.378-383
6. Масоили сохтмони забони тоцикии адабй дар солуои 20-30 садаи XX, китоби 11. Мубоуиса дар атрофи баъзе масъалауои забон дар солуои 30 -юми садаи XX -Хуцанд: Ношир, 2010. -136 с.
7. Толис Пулод. Тобистон. - Душанбе: Ирфон, 1988. - 287с
8. Фарзона. Хама гул уама тарона. Дар ду цилд. Ц.2. - Хуцанд: Хуросон - Медиа, 2014. - 500с.
9. Олимцонов М. Вожауои русию аврупои дар забони тоцики (дар мисоли ашъори Фарзона).//Сухан аз гавуариёни сухан -2.: Нуримаърифат, 2017.-с.214-221
10. Олим Анвар. Бачаи лалми.-Хуцанд: Ношир, 2015.-340с.
11. Олим Анвар. Моумомо.-Хуцанд, 2016.-286с.
12. Лугатируси-тоцики.-М.: Нашриёти давлатиилугатуои хорици вамилли, 1954.-789с.
13. Олим Анвар. Дар ломакон. -Хуцанд, 2013.-497с.
14. Персидско-русский словарь. Под.ред.Рубинчика Ю.А. Т.1.-М.: Русскийязык,1983.-800с.
15. Ожегов С.И. Словарь русского языка.-М.: Русский язык. 1982.-815с.
16. Русско-таджикский словарь. Под.ред.члена-корреспонента АНСССР-М.С.Асимова. - Русский язык, 1985. -1280с.
17. Словарь иностранных слов. -М.: Русский язык, 1988.-621с
18. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. Т.1.- М.: Прогресс, 1964.-564с.
Reference Literature:
1. Sharofov N. Russian International Words in Tajik Literary Language. - Dushanbe: Knowledge, 1972. - 170pp.
2. Dubovitsky V. Andrey Yevlampiyevich Maji. Half a Century of Scientific Researches in Central Asia. - Dushanbe, 2018. - 212 pp.
3. Aini S. Compositions. V.6. - Dushanbe: Tajik State Publishing-House, 1962. - 414pp.
4. Asiri Khujand. Selected Works. Compilation, preface, commentaries: Sadullo Asadulloyev. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1987. - 192pp.
5. Aini S. Patterns of Tajik Literature. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2010. - 447pp.
6. Niyozmuhammadov B. Russian Words in the Works by Ahmad Donish // Tajik Linguistics. - Dushanbe: Knowledge, 1974. - pp. 378 - 383.
7. The Issues Concerned with Constructing Tajik Literary Language in the 20-ies - the 30-ies of the XX-th Century. Book 11. Disputes around some Problems of Language in the 30-ies of the XX-th Century. - Khujand: Publisher, 2010. - 136pp.
8. Pulod, Tolis. Summer. - Dushanbe: Cognition, 1989. - 287pp.
9. Farzona. All around Flowers: Khoroson-Media, 2014. - 500 pp.
10. Olimjohnov M. Russian International Words in the Tajik Language (on the Example of Farzona^s Creation) Collection of Language Pearls. - Dushanbe: Light of Enlightenment, 2017. - pp. 214 - 221.
11. Olim, Anvar. Non-Irrigated Boy. - Khujand: Publisher, 2015. - 340pp.
12. Olim, Anvar. Month, Month!. - Khujand, 2016. - 286pp.
13. Russian-Tajik Dictionary. - M.: State Publishing-House of Foreign and National Dictionaries. 1954. - 789 pp.
14. Olim, Anvar. In the Non-Being. - Khujand, 2013. - 497pp.
15. Persian-Russian Dictionary. Under the editorship of Rubinchik Yu.A. V.1. - M.: Russian Language, 1983. - 800 pp.
16. Ozhegov S.I. Russian Language Dictionary. - M.: Russian Language, 1982. - 815pp.
17. Russian-Tajik Dictionary. Under the editorship of USSR AS correspondent number M.S. Asimov. - M.: Russian Language, 1985. - 1280pp.
18. Foreign Words Dictionary. - M.: Russian Language, 1988. - 621 pp.
19. Fasmer M. Etymology Dictionary of the Russian Language. - V.1. - M.: Progress, 1964. - 564pp.
